Carigradska patrijaršija

„Konstantinopoljska patrijaršija” preusmerava ovde. Za autonomnu patrijaršiju Jermenske apostolske crkve pogledajte stranicu Konstantinopoljska patrijaršija Jermenske apostolske crkve.

Grb na Carigradskoj patrijaršiji u Carigradu

Carigradska patrijaršija (grč. Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, tur. Rum Ortodoks Patrikhanesi) jeste pomjesna i autokefalna crkva. Nalazi se na prvom mjestu u diptihu.

Na njenom čelu nalazi se vaseljenski patrijarh.

Istorija

Gradsko naselje Fanar u Carigradu, oko 1900. godine

Fanariotski patrijarh Samuil Carigradski (1763—1768), glavni vinovnik ukidanja Srpske patrijaršije (1766) i Ohridske arhiepiskopije (1767)

Eparhije Carigradske patrijaršije u Maloj Aziji oko 1880. godine

Antički Vizantion se ne pominje u Novom Zavetu, a potonje lokalne pretenzije na navodno apostolsko poreklo arhijerejske katedre u tom gradu ozvaničene su tek nakon 4. veka. U međuvremenu je u Vizantionu ustanovljena episkopija, koja je bila potčinjena mitropoliji Herakleje u Trakiji. Ta episkopija je dobila na značaju tek u prvoj polovini 4. veka, kada je stari Vizantion za vreme vladavine cara Konstantina (306-337) prerastao u Konstantinopolj - Novi Rim, postavši druga prestonica Rimskog carstva. Od tog vremena, episkopi Konstantinopolja su zahvaljujući novom političkom statusu svog grada počeli da stiču sve veći uticaj na vođenje crkvenih poslova, a vremenom su dobili i titulu arhiepiskopa. Tokom većeg dela 4. veka, carigradska katedra nalazila se u rukama jeretičkih arijnskih episkopa, a pravoslavna jerarhija je u tom gradu ponovo uspostavljena tek u vreme Drugog vaseljenskog sabora, koji je održan 381. godine upravo u Carigradu.

Jurisdikciju carigradskih arhiepiskopa, koji su počevši od sredine 5. veka počeli da se nazivaju i patrijarsima, odredili su pojedinii vaseljenski sabori. Trećim kanonom Drugog vaseljenskog sabora (381) episkopu Konstantinopolja - Novog Rima dodeljeno je drugo mesto po časti među svim episkopima, tako da je ispred njega bio samo episkop starog Rima, a ta odluka je u samom tekstu kanona izričito obrazložena političkim položajem grada, bez pomena navodnog apostolskog porekla carigradske arhijerejske katedre. Potom je dvadeset i osmim kanonom Četvrtog vaseljenskog sabora (451) odlučeno da će arhiepiskop Konstantinopolja ubuduće imati jurisdikciju nad svim mitropolitima u carskim dijecezama Trakije, Azijane i Ponta, čime je ukinuto dotadašnje oblasno starešinstvo starijih crkvenih centara, Herakleje (Trakija), Efeza (Azijana) i Cezareje (Pont). Zbog otpora u lokalnim crkvama, pomenute odluke su tokom druge polovine 5. veka morale biti sporvedene u delo silom carske vlasti.

Tokom 8. veka, u vreme kada je Carigradska patrijaršija zapala u ikonoborsku jeres, njena jurisdikcija je po odluci carske vlasti proširena i na područje ranijeg Ilirika, uključujući i mitropolije u Solunu i Draču, kao i na tadašnje vizantijske oblasti u južnoj Italiji i na Siciliji, što je potom dovelo do novih crkvenih sporova. Tek nakon sloma ikonoborskog pokreta, u Carigradu je ponovo uspostavljena pravoslavna jerarhija, što je ozvaničeno odlukama Sedmog vaseljenskog sabora (787).

U 11. veku pod jurisdikcijom Carigradske patrijaršije nalaze se ne samo Grci Vizantijskog carstva nego i hrišćani Severne Afrike, Južne Italije i Sicilije, Male Azije, Balkanskog poluostrva, Rusije i rumunskih zemalja. U to vreme Carigradska patrijaršija imala je 600 episkopskih tronova. Latinski Krstaši osvajaju Carigrad 1204. godine; posle toga patrijarh premešta svoje sedište u Nikeju, gde je ostao u izgnanstvu sve do 1272. godine.

Zatim Carigrad pada pod Turke 1453. godine. Taj događaj je uticao da se znatno svede crkvena važnost Carigradske patrijaršije. Vaseljenska Patrijaršija postoji i živi u teškim okolnostima. Prvi Patrijarh pod Turcima bio je Genadije II (1453-1456; 1458-1463). Turska vlast je Vaseljenske patrijarhe postavila da budu duhovni poglavari svih Hrišćana u Otomanskom carstvu, bez obzira na njihovu narodnost (Grci, Srbi, Bugari, Gruzijci..). Pored toga, Vaseljenski Patrijarh je na sebe preuzeo neke prerogative koje su nekada imali vizantijski carevi. Sedište Patrijarha bilo je u hramu Svetih Apostola. Od 1599. godine, sedište Patrijarha je u carigradskom predgrađu Fanar (grč: Φανάρι). Među najistaknutije Patrijarhe spada Patrijarh Jeremija II i Kiril Lukaris. Jeremija (1536—1595) je bio tri puta Patrijarh i hirotonisao je prvog ruskog Patrijarha Jova (1589) u Moskvi. Kiril Lukaris je svoje obrazovanje stekao na Zapadu, a osnovao je prvu štampariju u Carigradu 1627. godine. Isto i formiranjem pomesnih autokefalnih crkava, na kraju 19. veka, njena se jurisdikcija sužava. Godine 1928. četrdeset i devet episkopija bilo je predato Grčkoj pravoslavnoj crkvi. Pod sadašnju njenu jurisdikciju ulaze Grci vernici u Carigradu, eparhije u Turskoj, nekoliko dodekanijskih eparhija, kao i Sveta gora.

Sjedište Carigradske patrijaršije je Crkva Svetog Đorđa građena krajem 19. vijeka. Smještena je u nekada grčkom kvartu Carigrada, Fanaru, gde je opasana visokim zidom i bodljikavom žicom (zbog turskih napada, deo zgrade još danas ima vidne tragove podmetnuta požara). Trenutni carigradski patrijarh je Vartolomej I (od 1991).

Ustrojstvo

Vrhovna vlast u Carigradskoj patrijaršiji pripada 12-članom Svetom sinodu na čelu sa vaseljenskim patrijarhom. Mandat sinodskih članova traje godinu dana. Za razliku od drugih pomjesnih crkava u kojima najviša jerarhijska vlast pripada pomjesnom ili arhijerejskom saboru, u Carigradskoj patrijaršiji postoji tek savjetodavno arhijerejsko sabranje (Sinaksis) koje se sastaje svake tri godine.

Carigradska patrijaršija ima složenu administrativnu strukturu i njene eparhije se nalaze na svim kontinentima izuzev Afrike (koja pripada jurisdikciji Aleksandrijske patrijaršije). U sastavu Carigradske patrijaršije se nalazi 6 arhiepiskopija, 8 crkava i 18 mitropolija neposredno potčinjenih vaseljenskom patrijarhu. Dvije crkve u sastavu Carigradske patrijaršije imaju status autonomije: Finska pravoslavna crkva i Estonska apostolska pravoslavna crkva. Status poluautonomne crkve ima Kritska arhiepiskopija.

Vidi još

• Vaseljenski patrijarh
• Spisak carigradskih patrijarha

Literatura

• Vasiliadis, Panajotis (1996). „Druga Fotijeva patrijaršija (1. deo)” (PDF). Teološki pogledi. 29 (1-4): 87—131. 
• Vasiliadis, Panajotis (1997). „Druga Fotijeva patrijaršija (2. deo)” (PDF). Teološki pogledi. 30 (1-4): 3—84. 
• Jevtić, Atanasije (1981). „Drugi Vaseljenski sabor” (PDF). Teološki pogledi. 14 (1-3): 81—96. 
• Jevtić, Atanasije (2012). „Sveti Vaseljenski Sabori: Osmi (879–880. g.) i Deveti (1351. g.)” (PDF). Teološki pogledi. 45 (1): 69—90. 
• Kiminas, Demetrius (2009). The Ecumenical Patriarchate: A History of Its Metropolitanates with Annotated Hierarch Catalogs. Wildside Press. 
• Komatina, Predrag (2014). Crkvena politika Vizantije od kraja ikonoborstva do smrti cara Vasilija I. Beograd: Vizantološki institut SANU. 
• Meyendorff, John (1989). Imperial unity and Christian divisions: The Church 450-680 A.D. The Church in history. 2. Crestwood, NY: St. Vladimir's Seminary Press. 
• Majendorf, Džon (1997). Imperijalno jedinstvo i hrišćanske deobe: Crkva od 450. do 680. godine. Kragujevac: Kalenić. 
• Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta. 
• Popović, Radomir V. (1983). „Sveti Fotije patrijarh carigradski i njegovo doba” (PDF). Teološki pogledi. 16 (4): 191—211. 
• Popović, Radomir V.; Perović, David, ur. (2005). 950 godina od Velikog raskola (1054) i 800 godina od pada Carigrada u ruke krstaša (1204): Međunarodni naučni simposion. Beograd: Pravoslavni bogoslovski fakultet. 
• Puzović, Vladislav (2008). Crkvene i političke prilike u doba Velikog raskola 1054. godine. Beograd: Hrišćanski kulturni centar. 
• Puzović, Vladislav (2008). Crkvene i političke prilike u doba Velikog raskola 1054. godine. Beograd: Hrišćanski kulturni centar. 
• Puzović, Vladislav (2008). „Vrhunac crkvene krize (1053—1054): Papski legati u Konstantinopolju” (PDF). Bogoslovlje. 48 (2): 147—163. 
• Puzović, Vladislav; Nikolić, Bogdana (2014). „Antiohijski patrijarh Petar III (1052–1056) i crkvena kriza 1054. godine”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 51: 71—92. 
• Runciman, Steven (1968). The Great Church in Captivity: A Study of the Patriarchate of Constantinople from the Eve of the Turkish Conquest to the Greek War of Independence (1. izd.). Cambridge: Cambridge University Press. 

Spoljašnje veze

• Zvanični veb-sajt