Muslimani (narod)

Ukoliko ste tražili opštu odrednicu za sledbenike islama, pogledajte članak Muslimani.

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Bošnjaci.

Muslimani (narod)

Ukupna populacija
oko 80.000
Regioni sa značajnom populacijom
Srbija	22.301 (2011)
Crna Gora	20.537 (2011)
Bosna i Hercegovina	12.121 (2013)
* Republika Srpska	1.730 (2013)
Slovenija	10.467 (2002)
Hrvatska	7.558 (2011)
Severna Makedonija	2.553 (2002)
Jezici
srpski, bošnjački i makedonski
Religija
islam (suniti), manjim delom ateizam
Srodne etničke grupe
Srbi muslimani, Bošnjaci, Goranci, Torbeši i Pomaci

Etnička karta SFRJ prema popisu iz 1981. godine: Muslimani predstavljeni zelenom bojom

Muslimani su južnoslovenski narod, priznat kao takav od 1971. godine u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji. U okviru SFRJ, Muslimani su pretežno živeli u SR Bosni i Hercegovini, u kojoj su bili najbrojniji narod (prema popisu iz 1991. godine bilo ih je oko 1.905.274 ili 43,65%). U vreme postojanja Jugoslavije, Muslimani su govorili srpskohrvatskim jezikom, a pre priznanja njihove narodnosti 1971. godine, izjašnjavali su se kao pripadnici drugih naroda u SFRJ (najčešće kao Srbi ili Hrvati, odnosno Jugosloveni), dok je pojam musliman bio samo odrednica za versku pripadnost. Potomci su Južnih Slovena (uglavnom Srba) koji su svojevoljno ili pod pritiskom prešli u islam za vreme osmanske vlasti.

Fragmentacija

Za vreme postojanja SFRJ, velika većina muslimanskog naroda bila je izrazito jugoslovenski orijentisana. Međutim, nakon tragične pogibije Džemala Bijedića, predsednika Saveznog izvršnog veća (1971—1977), koji je kao hercegovački Musliman bio iskreni Jugosloven, vodeći kadrovi SKJ iz redova Muslimana počeli su da vode oportunističku politiku interesnog zatvaranja u okvire republičkih granica. Iako su Muslimani živeli ne samo u Bosni i Hercegovini, već i u pojedinim krajevima Srbije i Crne Gore, kao i širom Jugoslavije, partijska elita u Sarajevu je tokom osamdesetih godina u potpunosti zanemarila potrebu za očuvanjem narodnog jedinstva u okviru Jugoslavije kao zajedničke države, čime je postavljena osnova za uspon partikularističkih tendencija koje su bile fokusirane isključivo na Bosnu i Hercegovinu.

Takvom politikom, dato je zeleno svetlo za uspon nacionalističkih snaga, na čelu sa Alijom Izetbegovićem i njegovom Strankom demokratske akcije, koja je 1990. godine na republičkim izborima zadobila poverenje velike većine bosansko-hercegovačkih Muslimana. Time je dat zamah separatističkim tendencijama ne samo u odnosu na Jugoslaviju kao zajedničku državu, već i u odnosu na celinu muslimanskog naroda, koji je živeo širom Jugoslavije. Takva politika je dostigla kulminaciju početkom 1992. godine, kada se velika većina bosansko-hercegovačkih Muslimana na referendumu opredelila za otcepljenje Bosne i Hercegovine od Jugoslavije, iako je takva odluka direktno dovodila do cepanja samog muslimanskog naroda i državno-političkog odvajanja od Muslimana u Srbiji i Crnoj Gori.

Dodatni korak ka razbijanju jedinstva učinjen je 1993. godine na Prvom bošnjačkom saboru u Sarajevu, kada je odlučeno da se dotadašnji jugoslovenski Muslimani preimenuju u Bošnjake, čime je tom starinskom regionalnom nazivu za stanovnike Bosne dato novo nacionalno značenje. Ova odluka izazvala je brojne nedoumice, kako među Muslimanima u Hercegovini, koji se nikada (čak ni u regionalnom smislu) nisu smatrali Bošnjacima, tako i među Muslimanima u Srbiji i Crnoj Gori, što je tokom narednih godina dovelo do novih rasprava i trajnih podela. Usvajanjem novog imena, među Muslimanima je započeo proces bošnjakizacije, koji se iz Bosne i Hercegovine proširio i na područja susednih država.

Nakon političkih promena u Saveznoj Republici Jugoslaviji (2000), pripadnici muslimanskog naroda u Srbiji i Crnoj Gori su takođe potpali pod udar bošnjačenja. Usprotivivši se veštačkom nametanju etničkog bošnjaštva, predsednik Matice muslimanske u Crnoj Gori, dr Avdul Kurpejović je 2014. godine naglasio da se "velikobošnjački nacionalistički, islamski asimilatorski program" temelji na Islamskoj deklaraciji Alije Izetbegovića. Uprkos tendencijama koje se ispoljavaju u vidu bošnjačenja, odnosno prevođenja u bošnjački etnički korpus, deo etničkih Muslimana u Srbiji i Crnoj Gori zadržao je svoju narodnu posebnost i svoje tradicionalno ime.

Savremeno stanje

Etnička karta Raške oblasti prema popisu iz 2002. godine, sa naznačenom većinom etničkih Muslimana u pojedinim mestima na području opština Prijepolje, Sjenica, Pljevlja, Bijelo Polje i Berane.

Udeo etničkih Muslimana u stanovništvu Crne Gore prema popisu iz 2011. godine

Za više informacija pogledajte: Etnički Muslimani u Srbiji, Etnički Muslimani u Crnoj Gori, Etnički Muslimani u Bosni i Hercegovini i Etnički Muslimani u Hrvatskoj

Prema popisu stanovništva iz 2002. godine, na području Srbije je zabeleženo 19.503 etničkih Muslimana, od čega je 11.252 popisano na centralnim područjima Srbije, 3.634 na području AP Vojvodine, a 4.617 na području Grada Beograda. Rezultati poslednjeg popisa iz 2011. godine pokazuje da se ukupan broj etničkih Muslimana u Srbiji povećao, tako da je zabeleženo ukupno 22.301 (+14%) pripadnika muslimanskog naroda, od čega je 14.945 popisano na centralnim područjima Srbije, 3.360 u Vojvodini i 3.996 u Beogradu.

Prema popisu stanovništva iz 2003. godine, u Crnoj Gori je bilo 24.625 etničkih Muslimana, dok je prema poslednjem popisu iz 2011. godine u Crnog Gori živelo 20.537 (-17%) pripadnika muslimanskog naroda. Prema službenim rezultatima popisa stanovništva iz 2013. godine, u Bosni i Hercegovini je živelo 12.121 pripadnika muslimanskog naroda. Prema rezultatima popisa iz 2011. godine, na području Hrvatske je živelo 7.558 etničkih Muslimana. Prema popisima stanovništva 2002. godine, u Sloveniji je živelo 10.467 pripadnika muslimanskog naroda, dok je u Severnoj Makedoniji živelo 2.553 etničkih Muslimana.

Srodne zajednice

Po veri i običajima, Muslimanima su bliske četiri zajednice koje su za vreme postojanja Jugoslavije ubrajane u isti korpus:

• Srbi muslimani: Po pripadnosti islamskoj veri i zajedničkom poreklu, Srbi muslimani su zajednica koja je etničkim Muslimanima najbliža po zajedničkim tradicijama, običajima i istorijskom nasleđu.
• Bošnjaci: Pored Bosne i Hercegovine, značajan broj pripadnika bošnjačke nacije živi u Srbiji i Crnoj Gori, uglavnom u Raškoj oblasti i Polimlju (jugozapadna Srbija i severoistočna Crna Gora). Najvećim delom potiču od islamizovanih Srba i islamizovanih Hrvata sa prostora srednjovekovne Bosne i Srbije.
• Goranci: Najvećim delom žive u Gori, najjužnijoj oblasti AP Kosova i Metohije. Goranci su srpskog porekla, ali su sa vreme SFRJ bili prinuđeni da se izjašnjavaju kao Muslimani. Danas se slobodno izjašnjavaju kao Goranci i kao takvi su priznati na popisima stanovništva u Srbiji. Međutim, Goranci koji su ostali da žive u Gori imaju mnogo problema sa privremenim vlastima samoproglašene "Republike Kosovo". Na Gorance se vrši veliki pritisak da prihvate bošnjački ili albanski kao maternji jezik i uglavnom se tretiraju kao Bošnjaci, dok se kao Goranci mogu izjašnjavati samo formalno.
• Torbeši: Etničke Muslimane u Makedoniji smatraju kao posebnu etničku grupu Makedonaca, koja govori makedonskim jezikom. Ovi makedonski muslimani su takođe poznati pod imenom Torbeši, mada se oni u etničkom smislu radije izjašnjavaju kao Turci i Albanci (sam naziv Torbeš smatraju uvredljivim). Oni su južnoslovenskog porekla, a islamsku veru su primili tokom razdoblja turske vlasti.

Vidi još

• Etnički Muslimani u Srbiji
• Etnički Muslimani u Crnoj Gori
• Etnički Muslimani u Bosni i Hercegovini
• Etnički Muslimani u Severnoj Makedoniji
• Etnički Muslimani u Hrvatskoj
• Srbi muslimani
• Goranci
• Torbeši
• Pomaci
• Bošnjaci
• Integralno bošnjaštvo
• Bošnjački nacionalizam
• Bošnjakizacija
• Južni Sloveni

Literatura

• Bougarel, Xavier (2009). „Od "Muslimana" do "Bošnjaka": Pitanje nacionalnog imena bosanskih muslimana”. Rasprave o nacionalnom identitetu Bošnjaka: Zbornik radova. Sarajevo: Institut za istoriju. str. 117—138. 
• Velikonja, Mitja (2003). Religious Separation and Political Intolerance in Bosnia-Herzegovina. College Station: Texas A&M University Press. 
• Goldstein, Ivo (2006). „Ustaška ideologija o Hrvatima muslimanske vjere i odgovor u časopisu Handžar”. Radovi Zavoda za hrvatsku povijest Filozofskoga fakulteta Sveučilišta u Zagrebu (na jeziku: hrvatski). 38 (1): 259—277. 
• Grandits, Hannes (2009). „Ambivalentnosti u socijalističkoj nacionalnoj politici Bosne i Hercegovine u kasnim 1960-im i u 1970-im: Prespektive odozgo i odozdo”. Rasprave o nacionalnom identitetu Bošnjaka: Zbornik radova. Sarajevo: Institut za istoriju. str. 15—38. 
• Grgurević, Osman, ur. (2011). Vjersko i kulturno u nacionalnom identitetu Muslimana Crne Gore. Podgorica: Matica muslimanska Crne Gore. 
• Dimitrova, Bohdana (2001). „Bosniak or Muslim? Dilemma of one Nation with two Names” (PDF). Southeast European Politics. 2 (2): 94—108. 
• Đečević, Mehmed; Vuković-Ćalasan, Danijela; Knežević, Saša (2017). „Re-designation of Ethnic Muslims as Bosniaks in Montenegro: Local Specificities and Dynamics of This Process”. East European Politics and Societies and Cultures. 31 (1): 137—157. 
• Jović, Dejan (2013). „Identitet Bošnjaka/Muslimana”. Politička misao: Časopis za politologiju. 50 (4): 132—159. 
• Kamberović, Husnija (2009). „Bošnjaci 1968: Politički kontekst priznanja nacionalnog identiteta”. Rasprave o nacionalnom identitetu Bošnjaka: Zbornik radova. Sarajevo: Institut za istoriju. str. 59—81. 
• Kamberović, Husnija (2009). „Sedamnaesta i Dvadeseta sjednica CKSKBIH o nacionalnom pitanju”. Rasprave o nacionalnom identitetu Bošnjaka: Zbornik radova. Sarajevo: Institut za istoriju. str. 241—295. 
• Kurpejović, Avdul (2006). Slovenski muslimani zapadnog Balkana. Podgorica: Matica muslimanska Crne Gore. 
• Kurpejović, Avdul (2008). Muslimani Crne Gore: Značajna istorijska saznanja, dokumenta, institucije, i događaji. Podgorica: Matica muslimanska Crne Gore. 
• Kurpejović, Avdul (2011). Kulturni i nacionalni status i položaj Muslimana Crne Gore. Podgorica: Matica muslimanska Crne Gore. 
• Kurpejović, Avdul (2014). Analiza nacionalne diskriminacije i asimilacije Muslimana Crne Gore. Podgorica: Matica muslimanska Crne Gore. 
• Kurpejović, Avdul (2018). Ko smo mi Muslimani Crne Gore (PDF). Podgorica: Matica muslimanska Crne Gore. 
• Lipovina, Ljiljana (2004). Bibliografija muslimanskog naroda Crne Gore. Podgorica: Matica muslimanska Crne Gore. 
• Lutovac, Zoran (1994). „Muslimani u političkom životu SRJ”. Sociološki pregled. 28 (4): 519—526. 
• Lučić, Iva (2009). „Stavovi Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije o nacionalnom identitetu bosanskih Muslimana/Bošnjaka: Između afirmacije, negacije i konfesionalne artikulacije”. Rasprave o nacionalnom identitetu Bošnjaka: Zbornik radova. Sarajevo: Institut za istoriju. str. 97—115. 
• Pokos, Nenad; Hasanbegović, Zlatko (2014). „(Tro)jedan narod: Bošnjaci, Muslimani i Hrvati muslimani u Hrvatskoj u popisima stanovništva 2001. i 2011. godine”. Društvena istraživanja. 23 (3): 427—448. 
• Reljić, Mitra (2009). „O nacionalnom imenu i preimenovanju jezika Bošnjaka/Muslimana (Srpski jezik kao bosanski u Prizrensko-šarplaninskoj oblasti)” (PDF). Zbornik Matice srpske za slavistiku. 75: 39—52. 
• Redžić, Enver (2000). Sto godina muslimanske politike u tezama i kontraverzama istorijske nauke: Geneza ideje bosanske, bošnjačke nacije. Sarajevo: Institut za istoriju. 
• Sarač, Dženita (2009). „Neuspjeh sekularizacije i jačanje religijskog identiteta početkom 1980-ih godina u Bosni i Hercegovini”. Rasprave o nacionalnom identitetu Bošnjaka: Zbornik radova. Sarajevo: Institut za istoriju. str. 153—184. 
• Selimović, Salih (2001). „Srbi muslimani i njihova denacionalizacija” (PDF). Glasnik Zavičajnog muzeja. Pljevlja. 2: 163—181. 
• Selimović, Salih (2017). „Muslimani srpskog porekla i njihova denacionalizacija”. Srpska slobodarska misao. 18 (102): 119—138. 
• Ćerić, Salim (1968). Muslimani srpskohrvatskog jezika. Sarajevo: Svjetlost. 
• Hadžijahić, Muhamed (1970). „Formiranje nacionalnih ideologija u Bosni i Hercegovini u XIX vijeku”. Jugoslovenski istorijski časopis. 9 (1-2): 55—70. 
• Hadžijahić, Muhamed (1974). Od tradicije do identiteta (Geneza nacionalnog pitanja bosanskih Muslimana) (1. izd.). Sarajevo: Svjetlost. 
• Hrabak, Bogumil (1997). „Muslimani ili Bošnjaci u Staroj Raškoj (Novopazarskom sandžaku)”. Novopazarski zbornik. 21: 265—273. Arhivirano iz originala 28. 04. 2020. g. Pristupljeno 01. 03. 2019. 
• Čoković, Salko; Kurpejović, Avdul (2012). Ustavno-pravni i politički status i položaj Muslimana Crne Gore. Podgorica: Matica muslimanska Crne Gore. 
• Džaja, Srećko M. (2002). Die politische Realität des Jugoslawismus (1918-1991): Mit besonderer Berücksichtigung Bosnien-Herzegowinas. München: R. Oldenbourg Verlag. 
• Džaja, Srećko M. (2004). Politička realnost jugoslavenstva (1918-1991): S posebnim osvrtom na Bosnu i Hercegovinu. Sarajevo-Zagreb: Svjetlo riječi. 

Spoljašnje veze

• Matica muslimanska Crne Gore (zvanični sajt)
• Savjet Musimana Crne Gore (zvanični sajt)
• Glas Muslimana crne Gore (zvanični sajt) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. april 2019)
• Dimitrije Jovićević (2012): Muslimani u Crnoj Gori bi mogli dobiti novu stranku
• Politika (2014): Avdul Kurpejović, Muslimani su nacionalna manjina
• Večernje novosti (2014): Manjinska prava ne koristi 22.000 građana islamske veroispovesti
• RTCG (2018): Crnogorski Muslimani su izdržali udar vremena