Evrokomunizam

Evrokomunizam je naziv za trend karakterističan za vodeće zapadnoevropske komunističke partije 1970-ih i 1980-ih koje su odlučile da se odvoje od kontrole Komunističke partije Sovjetskog Saveza.

Poreklo pojma «Evrokomunizam» bio je predmet velike debate sredinom sedamdesetih, a bio je između ostalih pripisivan Zbignjevu Bžežinskom i Arigu Leviju. Žan-Fransoa Revel jednom je napisao da je «jedna od omiljenih zabava 'političkih naučnika' da traže autora pojma Evrokomunizam. U aprilu 1977. godine, Dojčland Arhiv je odlučio da je reč prvi upotrebio (u letu 1975. godine) jugoslovenski novinar Frane Barbieri, tadašnji urednik beogradskog časopisa NIN.

Teoretska podloga

Glavni teoretski temelj evrokomunizma bio je spis Antonija Gramšija o marksističkoj teoriji, koja propitkuje sektaštvo levice i ohrabruje komunističke partije da razviju saveze koji će omogućiti podršku društvenim reformama. Evrokomunističke partije izrazile su njihovu lojalnost demokratskim institucijama jasnije nego ranije, i pokušale da pridobiju šire slojeve prihvatajući radnike iz srednje klase. Rana nadahnuća za Evrokomunizam mogu se takođe pronaći u austromarksizmu i njegovom traženju 'trećeg' demokratskog puta za socijalizam.

Zapadnoevropske komunističke partije

Neke komunističke partije sa snažnom podrškom, naročito Komunistička partija Italije (PCI) i Komunistička partija Španije (PCE) prihvatile su ideju evrokomunizma sa najviše entuzijazma. Nasuprot tome, barem jedna partija sa masovnim članstvom, Komunistička partija Francuske (PCF) i mnogo manjih partija snažno su se usprotivile i ostale na liniji KPSS-a, sve do raspada Sovjetskog Saveza (mada je PCF učinila kratkotrajni privremeni zaokret prema evrokomunizmu u drugoj polovini 70-ih).

Komunistička partija Španije i njena katalonska filijala, Ujedinjena socijalistička partija Katalonije, već su se ranije bili okrenuli liberalnoj posibilističkoj politici Narodnog fronta, za vreme Španskog građanskog rata. Lider španskih komunista Santjago Kariljo napisao je knjigu, koja definiše Evrokomunizam i učestvovao u razvoju liberalno-demokratskog ustava, kada je Španija izašla iz Frankove diktature. Komunističke partije Velike Britanije, Holandije i Austrije su se sve takođe okrenule evrokomunizmu.

Zapadnoevropski komunisti došli su do evrokomunizma kroz razne puteve. Za neke je to bilo direktno iskustvo feminističkog i sličnih pokreta. Za druge je to bila reakcija na političke događaje u Sovjetskom Savezu, na tački kulminacije onog što je Mihail Gorbačov nazvao erom stagnacije. Ovaj proces se počeo ubrzano odvijati nakon 1968. i nakon sloma Praškog proleća.

Politika razoružanja je takođe odigrala ulogu. Nakon što je mogućnost rata postala manje izglednom, zapadni komunisti bili su manje pod pritiskom sovjetske ortodoksije, no ipak su takođe želeli biti uključeni u zapadne proleterske militantne pokrete poput italijanske „Vruće jeseni“ (Autunno caldo) ili britanskog Šop Stjuard pokreta.

Evrokomunizam je na mnoge načine bio temelj za promene u političkoj strukturi evropske levice. Neki - prvenstveno Italijani postali su socijaldemokrati, dok su drugi, poput holandskog CPN-a prešli na područje politike zelenih, dok je još samo KP Francuske još 80-ih zauzimala više prosovjetski stav.

Evrokomunizam je postao značajna snaga 1977. godine, kada su se u Madridu sastali čelnici komunističkih partija Italije (Enriko Berlinguer), Španije (Santjago Kariljo) i Francuske (Žorž Marše), kako bi postavili osnove «novog puta». Italijanski komunisti već su se ranije počeli distancirati od Moskve, što je došlo do izražaja već 1968. kada je partija odbila da da podršku sovjetske invazije Praga. Godine 1975. italijanski i španski komunisti su doneli zajedničku deklaraciju u pogledu «puta u socijalizam», koji se mora odvijati na miran i slobodni način.

Godine 1976. Berlinguer je u Moskvi govorio o «pluralističkom sistemu» i objasnio namere Komunističke partije Italije:

Izgradićemo Socijalizam za koji oni veruju da bi bio nužan i potreban samo u Italiji.

— Enriko Berlinguer, Moskva 1976

"Istorijski kompromis" (Compromesso storico) sa Hrišćanskom Demokratijom (glavna centristička partija Italije) bio je posledica ove nove politike.

Raspad Sovjetskog Saveza i kraj Hladnog rata praktično su sve leve partije stavili u jednu defanzivnu poziciju, i donele na dnevni red neoliberalne reforme. Mnoge evrokomunističke partije su se raspale, sa desnim frakcijama koje su prihvatile socijaldemokratiju, dok je istinska levica nastojala da sačuva neke pozicije, koje bi još uvek ukazivale na komunistički identitet.