Pohod proleterskih brigada u Bosansku krajinu 1942.
| Pohod proleterskih brigada u Bosansku krajinu 1942. | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Deo Drugog svetskog rata u Jugoslaviji | |||||
 Ofanziva proleterskih i udarnih brigada u zapadnu Bosnu i Bihaćka operacija 1942. | |||||
| |||||
| Sukobljene strane | |||||
.svg){kind=small} Partizani |
 Treći rajh | ||||
Pohod proleterskih brigada u Bosansku krajinu je naziv za pohod jedinica NOVJ koji je izveden u periodu od kraja juna do polovine avgusta 1942. godine. Glavnina jedinica NOVJ (Prva i Druga proleterska, Treća sandžačka i Četvrta crnogorska brigada) i Vrhovni štab NOV i POJ su 24. juna 1942. godine sa terena Zelengore krenule ka zapadnoj Bosni. Usput su vođene borbe sa neprijateljem (Konjic, Bugojno, Prozor, Livno, Kupres) i stvarana nova oslobođena teritorija. Krajem jula ovim snagama priključila se i Peta crnogorska brigada sa Hercegovačkim NOP odredom, od kojeg je zatim formirana Deseta hercegovačka proleterska udarna brigada.
Pohod u Bosansku Krajinu nije bio zamišljen kao marš, već da se neprijatelju nanesu udarci, proširi slobodna teritorija u zapadnoj Bosni i stvore povoljni uslovi za dalji razvoj ustanka u zapadnim krajevima Jugoslavije, pa je planirano da se izvrši postepeno, u etapama. U prvoj etapi trebalo je iznenadnim napadom razbiti i uništiti neprijateljske posade i porušiti železničku prugu Sarajevo — Mostar, a zatim, u sledećoj etapi, nastaviti nastupanje na severozapad, ovladati teritorijom na desnoj obali Neretve, u gornjem toku Vrbasa i rejonom Kupres, Livno, Imotski i povezati se sa krajiškim i dalmatinskim jedinicama.[1]
Prodor proleterskih brigada u Zapadnu Bosnu komandant italijanske 2. armije general Mario Roata s gorčinom je prokomentarisao: "Evo ih ovdje, kompaktni i obnovljeni feniks".[2]
Partizanske snage početkom 1942. godine[uredi | uredi izvor]
.jpg)
Početkom marta 1942. godine Vrhovni štab NOV i POJ je uputio Prvu i Drugu proletersku brigadu u istočnu Bosnu, gde su razbile četničke snage i oslobodile niz mesta, pruživiši time značajnu pomoć tamošnjim partizanskim snagama. Crnogorski partizani su prvih meseci 1942. godine zadržali, u svojim rukama, veći deo Crne Gore uprkos pojačanog pritiska Italijana i četnika. Zajedničkim dejstvom Druge proleterske brigade, hercegovačkih i crnogorskih partizana oclobođen je Borač, jako ustaško uporište, u blizini Kalinovika. Oslobođenjem Kalinovika, povezana je oslobođena teritorija istočne Bosne sa oslobođenom teritorijom u Hercegovini i Crnoj Gori.
U zapadnoj Bosni partizanski odredi su narasli, učvrstili slobodnu teritoriju i oslobodili nova područja. Naročito su porasle ustaničke snage na Grmeču i Kozari, a 16. maja 1942. godine Prvi i Drugi krajiški NOP odred oslobodili su Prijedor, koji je branilo oko 2.000 neprijateljskih vojnika.
Nemačko-italijanska ofanziva[uredi | uredi izvor]
Da bi sprečili dalje širenje ustanka, Nemci i Italijani, su 3. marta 1942. godine u Opatiji, potpisali sporazum kojim je postignut plan o opštoj ofanzivi na partizane. Prema tom planu prve operacije su počele 15. aprila 1942. godine u istočnoj Bosni, za čiju je svrhu formirana borbena grupa „Bader“. Cilj ove operacije bio je uništenje partizanskih jedinica na prostoru Rogatica-Kalinovik-Foča.
Zbog zakašnjenja italijanskih divizija, koje su zadržane dejstvom partizanskih snaga u Hercegovini, kao i uspešnog otpora Prve i Druge proleterske brigade i ostalih partizanskih snaga, neprijateljski plan nije uspeo. Prva i Druga proleterska brigada su uspele da se prebace u Sandžak i Crnu Goru, a delom snaga i u Hercegovinu, da bi pomogle partizanskim snagama, na koje su Italijani, sa veoma jakim snagama, jačine oko 9 divizija, pokrenuli ofanzivu sredinom 1942. godine, i uspevši da do kraja juna ovladaju ovim oblastima.
Pohod u Bosansku krajinu[uredi | uredi izvor]
Vrhovni štab NOV i POJ, koji se do 10. maja 1942. godine, nalazio u Foči, uspeo je, da uz pomoć Prve i Druge proleterske brigade, izvuče deo partizanskih snaga iz Crne Gore i Hercegovine i od njih formira nove jedinice: Treću proletersku sandžačku brigadu, Četvrtu i Petu proletersku crnogorsku brigadu i Hercegovački NOP odred.
Zajedno sa Grupom brugada, koju su sačinjavale: Prva i Druga proleterska, Treća sandžačka i Četvrta crnogorska brigada, Vrhovni štab je, iz rejona Zelengore, 24. juna 1942. godine izvršio pokret u zapadnu Bosnu opštim pravcem Kalinovik-Prozor-Kupres. Na tromeđi Hercegovine, Crne Gore i Bosne ostavljena je Peta proleterska crnogorska brigada i Hercegovački NOP odred sa partizanskom bolnicom, da bi u povoljnijoj situaciji prodrli u Crnu Goru i Hercegovinu.
Pošto je uspela da razbije ustaške snage oko planine Treskavice, Grupa brigada je 3. jula 1942. godine izvršila iznenadni napad na prugu Sarajevo-Konjic između Hadžića i Konjica. Tokom noći brigade su savladale neprijateljske posade po stanicama, uništile važnija stanična postrojenja, razrušile prugu na više mesta, kao i sve važnije mostove. Uništeno je i više desetina vagona i nekoliko lokomotiva.
Napad na Konjic[uredi | uredi izvor]
Nakon serije diverzija na pruzi, Prva proleterska brigada je noću između 7. i 8. jula razbila neprijateljski garnizon u Konjicu, koji je branio jedna bataljon domobrana i dve čete ustaša, oslobodila grad i uništila železničku stanicu i ložionicu sa oko 25 lokomotiva. Ovo je bio krupan udarac za okupatorske snage i NDH, jer su veze sa Hercegovinom bile prekinute više od dva meseca i bio je onemogućen transprt boksita iz rejona Mostara.
Sa pruge Grupa brigada je nastavila dejstva u dva prvaca: desna kolona, sačinjena od Druge proleterske i Četvrte crnogorske brigade je preko Bitovanje i Vranice izvršila napad na neprijateljske garnizone u gornjem toku Vrbasa; leva kolona, sačinjena od Prve proleterske i Treće sandžačke brigade je krenula pravcem Prozor-Livno. Desna kolona je po zauzimanju Gornjeg Vakufa vodila oštre borbe oko Bugojna i Donjeg Vakufa, dok je leva kolona oslobodila Prozor, Šujicu i Duvno, a u sadejstvu sa dalmatinskim i krajiškim partizanima 5. avgusta oslobodila Livno.
Napad na Livno[uredi | uredi izvor]
Oslobođenje Livna bilo je veliki uspeh NOVJ. Drugi bataljon Prve proleterske brigade je preko čistine, visokih žičanih prepreka i između zidano-betonskih bunkera upao u grad, uništio neprijateljske snage na koje je naišao, iskidao veze i omeo neprijatelju komandovanje, a sadejstvovao je drugim bataljonima koji su napadali grad.[3]
Početkom avgusta u oslobođeni Prozor je stigla Peta proleterska crnogorska brigada i Hercegovački NOP odred, koji su posle oštrih borbi sa okupatorskim i četničkim snagama u širem rejonu Zelengore bili prisiljeni da krenu u ovom pravcu.
Naročito teške borbe je vodila Grupa brigada, sačinjena od Druge i Četvrte proleterske, delova Treće sandžačke i Desete hercegovačke brigade (koja je formirana 10. avgusta od Hercegovačkog NOP odreda i Konjičkog partizanskog bataljona), zajedno sa Prvom krajiškom brigadom i Trećim krajiškim NOP odredom za Kupres od 11. do 14. avgusta.
Spajanje slobodne teritorije[uredi | uredi izvor]
U daljim borbama Grupa brigada je sa krajiškim i dalmatinskim jedinicama oslobodila: Aržano, Mrkonjić grad i Jajce. Ovim su stvoreni uslovi za razvoj NOP-a u oblastima koje su dotada bile pod uticajem ustaša, a novooslobođena teritorija preko Livna i Mrkonjić grada je bila spojena sa oslobođenom teritorijom u Bosanskoj krajini.
Četnički vođa Dragoljub Mihailović, koji je u sadejstvu sa Nemcima uspeo da otera partizane iz Srbije, 28. avgusta 1942. je naredio svom komandantu Petru Baćoviću da uništi "poslednje partizanske ostatke" u zapadnoj Bosni:
Neophodno je potrebno i vrlo važno potući komuniste svuda da im se traga ne zna. Preduzeli su kampanju protiv nas iz besa što su u zemlji skoro potpuno uništeni. Akcijom iz istočne Bosne, Hercegovine, Dalmacije i Like uništiti i poslednje njihove ostatke u zapadnoj Bosni.[4]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „OSLOBODILAČKI RAT NARODA JUGOSLAVIJE - knjiga 1”. Arhivirano iz originala 17. 03. 2011. g. Pristupljeno 06. 01. 2015.
- ^ „Oslobođena i poluoslobođena teritorija u Jugoslaviji 1941. |[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 18. 08. 2014. g. Pristupljeno 06. 01. 2015. Sukob URL—vikiveza (pomoć)
- ^ Koča Popović: Beleške Uz Ratovanje
- ^ ZBORNIK DOKUMENATA VOJNOISTORIJSKOG INSTITUTA: TOM XIV, KNJIGA 1
Literatura[uredi | uredi izvor]
- OSLOBODILAČKI RAT NARODA JUGOSLAVIJE - knjiga 1. Beograd: Vojni istoiski institut Jugoslovenske narodne armije. 1957.
- Mala enciklopedija Prosveta, Beograd 1959. godine
- Mišo Leković (1965). OFANZIVA PROLETERSKIH BRIGADA U LETO 1942. Beograd: Vojnoistorijski institut.
- Primorac, Rudolf (1986). OPERATIVNO-TAKTIČKA ISKUSTVA IZ PRVE POLOVINE NARODNOOSLOBODILAČKOG RATA. Beograd: Vojnoizdavački i novinski centar.
