Radan
| Radan planina | |
|---|---|
 Radan | |
| Geografske karakteristike | |
| Najviša tačka | Šopot |
| Ndm. visina | 1409 m |
| Koordinate | 43° 00′ 12″ S; 21° 29′ 48″ I / 43.003333° S; 21.496667° I |
| Geografija | |
  Radan | |
| Države |  Srbija |
Radan je planina i park prirode[1][2] na jugu Srbije, u opštinama Lebane, Bojnik, Medveđa, Kuršumlija i Prokuplje i zauzima površinu od 466 km2. Nalazi se između reke Toplice na severu i Jablanice na jugu.
Karakteristike[uredi | uredi izvor]
Pripada Rodopskim planinama i deo je srpsko - makedonskog kopna, a nalazi se upravo na mestu gde se Dinaridi sučeljavaju sa Rodopima. Najviši vrh je Šopot na 1409m nmv. Na nešto nižem, Petrovom vrhu (Veliki Petrovac)oko 1150m nmv, nalazi se na zaravni vrha, crkva Svetog Petra.[3][4] Smeštena je jugozapadno od Prokuplja odnosno zapadno od Lebana i Medveđe. Na obroncima planine nalaze se:
- Arheološki lokalitet Caričin Grad
- Prolom Banja
- Đavolja varoš
- Na zapadnim obroncima planine nalazi se srednjovekovno utvrđenje Ivanova kula - grad Ivana Kosančića
- U blizini Prolom Banje, selo Rudare, nalazi se kameni zid (prirodni fenomen). Zid je dužine 100m a visine 10m. Zapravo radi se o prirodnom fenomenu, jedinstvenom u Srbiji, čija se starost procenjuje na 65 miliona godina. Bazaltni stubovi, koji su poređani horizontalno, delo su nekadašnje vulkanske aktivnosti. Meštani su smatrali da je zid ostatak Brankove kule, kule Branka Mladenovića .[5][6][7]
- Begovića grob — grobnica poručniku Dimitriju Begoviću, komandantu Jablaničkog komitskog odreda, poginulom u borbi sa bugarskim okupatorima za vreme Topličko - Jablaničkog ustanka. Nalazi se na 1122 mnv, ispod visa Sokolovac. Najsposobniji Pećančev Vojvoda poručnik Dimitrije Begović , ranjen u Radanskim vrletima ostaje usamljen, prihvata bugarski poziv za predaju i kada su bugarski oficiri potrčali ne bi li na zarobljavanju Begovića zaradili više činove, Begović izlazi sav opasan aktiviranim bombama i poput Stevana Sinđelića ulazi u istoriju dižući u vazduh i sebe i bugarske oficire.[8][9][10][11]
Geološku osnovu planine čine silikatne stene iz paleozoika sa kristalastim škriljcima. U jugozapadnom delu Radan planine (Majdan planina) nalazi se rudnik Lece, u istoimenom mestu. U sastav Radan planine nalazi se Arbanaške planine, Majdan planina, Petrova gora-Radan.[12] Okružena je vencem planina koji čine: Pasjača, Vidojevica, Rgajska planina, Sokolovica, koje je štite od hladnih i vlažnih struja sa severne i zapadne strane. Na istoku i jugu se otvara u Pustorečku kotlinu i sa te strane je izložena jakom sunčevom zagrevanju, što za posledicu ima topliju i blažu klimu. To je proizvelo svojevrstan fenomen, jer se tzv. hrastov vegetacioni pojas sa klasičnih 700m podigao na 800m - 900m nmv. Zahvaljujući toplijoj klimi na Radan planini je opstalo nekoliko endemskih i reliktnih biljnih vrsta, među kojima su najznačajniji ostaci prašume iz doba tercijara. Ispod samog vrha Radana, izvire Pusta reka. Na istočnim obroncima planine u području pod nazivom Ripivoda nalazi se istoimeni vodopad Ripivoda, sa padom od 40 m.[13][14]
Istorija[uredi | uredi izvor]
- 15. septembra 1916. godine. Vojvoda Kosta Milovanović - Pećanac, spustio se avionom u selo Mehane, u okupiranu teritoriju sa ciljem da organizuje ustanak (Jablaničko-Toplički ustanak).[15]
- Kapetan Jovan Ilić i narednik Siniša Stefanović - pilot, krajem oktobra 1917. se spuštaju avionom na prostor Pustog Šilova, avion se na sletanju zapalio, a oni su bili uhvaćeni od strane Bugara a potom i streljani.
- 21. februara 1917. god održan je sastanak ustanika Jablaničko-Topličkog ustanka, u selu Obilić (Bojnik).
- 13. marta 1943. godine poginuo je u borbi s bugarskim fašistima iz zloglasne kaznene ekspedicije „Lovna rota“ Radovan Kovačević Maksim, učesnik Narodnooslobodilačke borbe i narodni heroj Jugoslavije.
- 11.oktobra 1943. godine u selu Obražda, formirana je Prva južnomoravska brigada, od jedinica prvog južnomoravskog partizanskog odreda, sa ukupno 570 boraca.
- Noću 10/11. jula 1944. na improvizovano uzletište na Radan planini doleteo je general Koča Popović, u sklopu priprema Topličko-jablaničke operacije.
- 20. maja 1944. godine na planini Radan, formirana je 21. srpska divizija NOVJ. Prvobitno osnovana kao Prva Srpska divizija, snosila je glavni teret u toku Topličko-jablaničke operacije, kojom je otpočela bitka za Srbiju.
Zanimljivosti[uredi | uredi izvor]
- Smatra se da su na ovoj planini do 1960. godine postojali primerci stare Srpske rase pasa - Srpski mastif ili „Dušanov mastif“.
- Od strogo zaštićenih divljih vrsta, na području Radana nalazi se ukupno oko 20 vrsta biljaka (uključujući i gljive, lišajeve i mahovine) i oko 95 vrsta životinja, najviše ptica (oko 50 vrsta), zatim sisara (oko 20 vrsta, uključujući slepe miševe), riba (2 vrste), gmizavaca i vodozemaca (8 vrsta) i insekata (oko 15 vrsta).
- U ataru sela Ivanje, postoji redak prirodni fenomen. Jedna deonica puta naziva se "uzbrdna nizbrdica" jer se ugašeni i otkočeni automobili kreću "uzbrdo", kao da je u pitanju "gravitaciona anomalija". Međutim, u pitanju je optička varka.[16][17][18]
Od zaštićenih divljih vrsta, na području Plana nalazi se oko 80 zaštićenih vrsta biljaka i preko 100 zaštićenih vrsta životinja, najviše ptica, insekata i sisara.[19]
- Planinarski dom Radan- nedaleko od sela Ivanje (Bojnik)
- Krajem sedamdesetih godina prošlog veka izgrađena je brana na Pustoj reci i na taj način je formirano Brestovačko jezero
- Sa južne strane Radana, u podnožju severnih obronaka Goljaka, nalazi se Sijarinska Banja
Prolomska planina[uredi | uredi izvor]
Planinski masiv koji seže od Prolom banje i sela Prolom, pa prema Sokolovom visu na suprotnoj strani i Radanu, do Gornjeg Gajtana i Gajtanskih vrata, naziva se Prolomska planina. Sokolov vis (1 370 m), za koji se u širem smislu uzima da je vrh Radana, je najviši vrh ovog masiva. Severna granica Prolomske planine je dolina Prolomske reke, pritoke Kosanice koja protiče kroz istoimenu banju. Ova dolina odvaja Prolomsku planinu od Sokolovice i Arbanaške planine. Prevoj Gajtanska vrata odvaja masive Prolomske planine i Radana. Zato se Prolomska planina može tretirati i kao posebna planina.[20]
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
-
Gornji Bučumet - pogled na Petrov vrh, jugoistočne padine Radana -
Petrov vrh iz Srednjeg Bučumeta -
Mahala Šišince- Gornji Bučumet (700 mnv) -
Severozapadni obronci Radan planine, iznad Đavolje varoši -
-
-
Crkva Sv. Preobraženja -Prolom Banja -
Crkva svetog Petra na Petrovom vrhu -
-
-
-
-
Brestovačko jezero- Istočni obronci Radan planine -
Vrh Sveti Petar
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Oblasti Zlatibora i Radana proglašene parkovima prirode”. srbija.gov.rs. Pristupljeno 6. 10. 2017.
- ^ Fonet (2024-01-21). „Planina Radan proglašena parkom prirode: Pod zaštitom države našla se prirodna i kulturna dobra”. Euronews.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2024-01-21.
- ^ SRBIJA-ZEMLjA-I-STANOVNIŠTVO-Feliks-Kanic, glava XI, str 337.
- ^ Klub putnika Srbije: Planina Radan, Pristupljeno 30. 1. 2013.
- ^ RADAN PLANINA: Otkriven zid dug 100 metara! | Telegraf – Najnovije vesti
- ^ Iznenađujuće čari Radan planine
- ^ Zid u Kuršumliji star 65 miliona godina | Južna Srbija Info
- ^ „Turistički klaster Radanskog područja[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 31. 01. 2022. g. Pristupljeno 01. 05. 2014. Sukob URL—vikiveza (pomoć)
- ^ „Panoramio - Photo of Begovića grob[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 08. 04. 2014. g. Pristupljeno 07. 04. 2014. Sukob URL—vikiveza (pomoć)
- ^ „Arhivirana kopija” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 08. 04. 2014. g. Pristupljeno 07. 04. 2014.
- ^ Stradanje Leskovčana u Prvom svetskom ratu, Milovan Cvetković, Seminarski rad 2012- mentor Prof. Dr Momčilo Pavlović
- ^ Planine | Jablanički okrug | Jablanički okrug
- ^ „Vodopad Ripivoda - Blago Srbije[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 08. 04. 2014. g. Pristupljeno 29. 03. 2014. Sukob URL—vikiveza (pomoć)
- ^ „Vodopadi Srbije - Vodopad Ripivoda[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 31. 01. 2022. g. Pristupljeno 27. 04. 2014. Sukob URL—vikiveza (pomoć)
- ^ Leskovački kraj u Prvom svetskom ratu, Dr Živan Stojković i Hranislav Rakić, Leskovac 1996, str41.
- ^ Bubnjević, Slobodan. „Tamo gde je nebo palo dole”. http://www.vreme.com. Pristupljeno 30. 10. 2016. Spoljašnja veza u
|work=(pomoć) - ^ „Kuršumlija: Umesto nizbrdo, kola na padini idu uzbrdo”. http://www.vesti-online.com. Pristupljeno 30. 10. 2016. Spoljašnja veza u
|work=(pomoć) - ^ „Misterija sa Radana: Voda teče uzbrdo”. http://www.rtv.rs. Pristupljeno 30. 10. 2016. Spoljašnja veza u
|work=(pomoć) - ^ „Planina Radan[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 09. 03. 2014. g. Pristupljeno 08. 03. 2014. Sukob URL—vikiveza (pomoć)
- ^ Delibašić, Tomica (2019). Planine i vrhovi Balkana. JP Službeni glasnik, Planinarski savez Srbije.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Mala enciklopedija Prosveta (3 izd.). Beograd: Prosveta. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć) - Marković, Jovan Đ. (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost. ISBN 978-86-01-02651-3.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Normativna kontrola: Državne |
|---|
