Manastir Svete Trojice (Ovčar)

Manastir Svete Trojice (Ovčar)
Manastir Svete Trojice
Opšte informacije
Mesto	Dučalovići
Opština	Lučani
Država	Srbija
Vrsta spomenika	manastir
Vreme nastanka	12. vek
Tip kulturnog dobra	Spomenik kulture od velikog značaja
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture Kraljevo

Manastir Svete Trojice (Ovčarski) se nalazi na padinama planine Ovčar, u ataru sela Dučalovići, na teritoriji opštine Lučani. Do manastira se dolazi putem iz Čačka ka Lučanima, kroz selo Dučalovići. Pripada Eparhiji žičkoj Srpske pravoslavne crkve i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od velikog značaja.

Starešine manastira su bili; Atanasije Đokić, (1937—1940) Jelisej Popović, (1940—1945) Irinej Vasiljević (1945—1984) Varnava Miodragović, (1984—2018) Orsisije Ivanović (2018—danas).

Istorija

Smatra se da je manastir Svete Trojice nastao kad i manastir Blagoveštenje, u 12. veku. Pouzdano se zna da su ga gradili kaluđeri manastira Sretenje. Dva natpisa na zapadnim vratima koja potiču iz 1615/16. godine su prvi sigurni pomen manastira. Manastirska crkva je ranije podignuta, a nije poznato da li je postojao i hram.

O njemu su prvi pisali Joakim Vujić i Vuk Stefanović Karadžić u svojim delima u 19. veku. Prvi piše o teroru Ćaja-paše i odvođenju roblja tokom Drugog srpskog ustanka, kao i fakat da je to roblje spasao, plativši oštetu Miloš Obrenović maja 1815. godine. Vuk opisujući manastir, nalazi da je "tvrđi" od Blagoveštenja, da ima kube i da unutrašnjost nije "molovata" - vide se goli zidovi. Oko crkve je desetak konaka na sprat, a ima i drugih zgrada koje su u lošem stanju. Takođe Vuk nije našao tu kaluđere, jer ih nije bilo. Živela su tu dva sveštenika, otac i sin sa porodicama, koji su morali da idu i rade u nadnicu po "svojoj nuriji" (parohiji).Joakim Vujić je zabeležio da se imanje sastojalo od njiva, vinograda, bašte, livada itd. U to vreme su u manastiru živeli jeromonasi Pajsije i Melentije.

Episkop Nikifor Maksimović je uticao na to da se konaci skloni padu ponovo podignu i obezbede 1844. godine. Ovaj konak se i danas može videti severno od crkve. Godine 1850. dozidan je i veliki kameni zvonik koji je srušen 1902. godine radi bezbednosti i stabilnosti crkve.

Manastir je postradao od vode koja je izvirala iznad manastira, ali loše kanalisana oštetila je samu crkvu i zdanja, jer se u porti izlivala. U međuratnom periodu manastir je potpadao pod manastir Sretenje. U zapuštenoj unutrašnjosti nije bilo ničega.

Manastir je više puta napuštan i obnavljan, da bi pred Drugi svetski rat Vladika Nikolaj Žički uz pomoć sretenjskog igumana Atanasija obnovio manastir, međutim manastir je ubrzo, 1941. godine, dva puta bombardovan od strane Nemaca. U ratu je stradao novi konak sa zvonikom kao i priprata hrama. Tokom rata monasi su mučeni i zlostavljani. Ovde se tokom rata nalazio i budući patrijarh Pavle, kao i otac Justin Popović, jedan od najvećih teologa Srpske pravoslavne crkve. Nakon rata izvršeno je nekoliko popravki i izrađen je venac na zapadnoj fasadi koji je uklonjen još 1850. godine. Napravljena su i veća vrata za đakonikon. Ovi radovi su izvedeni na inicijativu igumana Irineja. Crkva je stradala u zemljotresu 1965. godine.

Za vreme uprave igumana Varnave Miodragovića, manastir se konačno obnavlja 1979. godine. Tom prilikom je skinut klis sa krova i krovna konstrukcija. Skinut je fasadni malter, a izvršena je i rekonstrukcija prozora. Promena koja je izvršena na kupoli podrazumevala je smanjenje nagiba. Krov je tada pokriven ćeramidom. Novi konak koji se nalazi zapadno od crkve rađen je od 1987–1991. godine. Godine 1995. manastir je ograđen zidom.

Po lepoti manastir se izdvaja od ostalih manastira. U manastiru je ikonostas u duhu romantizma i sa duboreznim elementima, koji je uradio Nikola Marković 1868. godine. Ikonostas je zbog mogućih oštećenja bio premešten u manastir Blagoveštanje gde je ostao do devedesetih godina XX veka. Godine 1995. je restauriran i vraćen u manastir Svete Trojice. Unutra su i dve vredne freske iz 17. veka.

Manastirska slava je Silazak Svetog Duha na Apostole (ili: duhovi, trojice,pedesetnica) praznuje se pedeseti dan po Vaskrsu. Sveta Liturgija se služi svake subote, nedelje i praznikom sa početkom u 8 časova.

Manastir Svete Trojice je donedavno bila parohijska crkva za obližnja sela. Parohijska crkva za selo Dučalovići (u kome se nalazi sam manastir) sada je Crkva Svetog velikomučenika Prokopija u Tijanju.

Arhitektura

Crkva manastira je jednobrodna građevina sa kupolom iznad središnjeg dela. Karakterišu je razvijeni oltarski prostor na istočnoj strani i priprata na zapadnoj. Po dužini ima tri traveja. Iznad srednjeg se nalazi kupola, a istočni travej je oltarski prostor sa apsidom u središtu. Prečnik apside je jednak prečniku kupole. Apsida je iznutra polukružna, a spolja petostrana. Na bočnim stranama, ispod kupole, nalaze se pevnice pravougaonog oblika.

Crkva Svete Trojice je zidana od lomljenog krečnjačkog kamena. Priprata je građena od kamena oblikovanog na drugačiji način, što svedoči o tome da je izgrađena nešto kasnije. Dekorativni okviri koji se mogu videti na vratima i prozorima isklesani su od peščara. Crkva nije omalterisana. Ispitivanja su pokazala da nagib, završni venci, visina crkve i pokrivač od ćeramide nisu prvobitni.

Naos crkve je pokriven dvovodnim krovom. Krov kupole je danas blažeg nagiba i dvanaestostranog oblika kao i tambur.

Ono što karakteriše ovu crkvu jeste kubično postolje u širini naosa. Zidovi kubičnog postolja se završavaju vencem koji je u nagibu od sredine ka uglovima.

Prozori su postavljeni u osovinama pevnica, na bočnim stranama priprate i na sredini apside. Okviri prozora su jednaki i jednako ukrašeni. Analogija za ovu plastiku se može naći u crkvi u Arilju, a ponavlja se i na prozorima manastira Nikolje i Jovanje. Trojica poseduje dva portala koja su stepenasto usečena u zidnu masu, od kojih jedan predstavlja ulaz u pripratu, a drugi ulaz u naos iz priprate. Priprata je posebno izdvojena celina koja je naknadno dozidana. Pravougaone je osnove, zasvedena slepom kalotom. Bočno se nalaze dva duboko prislonjena luka pomoću kojih je obrazovana kvadratna osnova kalote.

Kupola je iznutra kružna, a spolja dvanaestostrana, dok je potkupolni prostor kvadratne osnove. Donjoj konstrukciji crkve su dodati plitki lukovi koji su prislonjeni uz četiri noseća luka.

Istočni travej je duži od zapadnog i obuhvata oltarski prostor. Unutar oltarskog prostora nalazi se kameni banak-sintronon koji je karakterističan i za okolne crkve. Iznad sintronona, a ispod prozora na apsidi se nalazi svedena niša namenjena arhijereju. Proskomidija i đakonikon su izgrađeni kao posebne prostorije i zidom su odvojene od glavnog dela oltara, iako pripadaju oltarskom prostoru. Crkva ovog manastira je poznata i po sjajnoj akustičnosti prostora.

Pod je urađen od kamenih ploča nejednakih veličina. Na sredini naosa se nalazi rozeta- amvonska ploča koja poseduje reljefni ukras raspoređen u tri koncentrična kruga. Od kamenog nameštaja postoje mermerna postolja za sveće čije su tri stope urađene u obliku lavljih šapa, a nekada je postojala i krstionica od kamena.

Po svojoj arhitekturi crkva je nastala po uzoru na crkvu u Arilju o čemu svedoče naos, raspored prostora, odnosi dimenzija. Priprata je slična obližnjoj Pridvorici.

Zidno slikarstvo

Za razliku od hrama, crkva nije nikada živopisana. Kada je ozidana, oslikane su samo lunete iznad priprate i naosa, a dodatne freske crkva nije dobila. Nakon izgradnje hrama najvažniji zadatak je bila izgradnja ikonostasa.

Iznad portala priprate naslikana je freska Svete Trojice. Na plavoj pozadini prikazana je kompozicija Gostoljublja Avramovog. Tri anđela sede za elipsoidnom trpezom, imaju oreole oker boje. Lica anđela su oštećena, ali se može jasno sagledati obrada inkarnata. Krupnim belim slovima ispisana je signatura. Ova freska pokazuje sličnost sa zidnim slikarstvom obližnjih manastira Blagoveštanje i Nikolje. Sličnost je velika u pogledu anđela koji se nalaze u gotovo identičnim stavovima, načinu ispisivanja natpisa- slova i raspored su gotovo istovetni, itd.

Druga freska je freska Bogorodice sa Hristom koja se nalazi iznad portala naosa. Freska je bolje očuvana od prve, ali je i na njoj desna Hristova ruka uništena. Iznad većeg i poznijeg natpisa moguće je uočiti stariju signaturu, što govori o tome da je starija freska preslikana.

Ikonostas

U manastiru Svete Trojice postojao je stari, nepozlaćeni ikonostas sve do 1868. godine kada je novi ikonostas uradio Nikola Marković. Ovaj ikonostas je po analogiji najbliži ikonostasu koji je radio za manastir Ljubostinju i crkvu u Požarevcu.

Iako je ikonostas rasklopljen 1966. godine, a ikone oštećene vremenom, sačuvani su delovi koji su omogućili rekonstrukciju. Ikone su rađene uljanom tehnikom na lanenom platnu. Ikonostas se danas svrstava u grupu višespratnih oltarskih pregrada. U prvoj se nalaze carske dveri sa predstavom Blagovesti. Iznad dveri, u centralnom delu se nalazi Tajna večera, a sa obe strane i ikone Bogorodice sa sa Hristom, Hrista Pantokratora. Bočne dveri su ukrašene stojećom figurom Svetog Arhanđela Mihaila.

U gornjem registru se nalaze tri kompozicije: Rođenje Hristovo, Krunisanje Bogorodice i Vaskrsenje. Najvišu zonu čini Raspeće, a sa njegove desne i leve strane se nalaze medaljoni sa po tri stojeće figure proroka Isaije, Mojsija i Jeremije, odnosno Danila, Jezekilja i Ilije.

Zbog velikog broja oštećenja, manastir je siromašan predmetima od umetničkog i kulturnog značaja. Ipak, izdvaja se veliki krst iz 1846. godine. Izgrađen je od kombinacije drveta, srebra, brušenog stakla i korala. Ističe se veoma precizan filigranski rad, a pojedini delovi krsta su i pozlaćeni. Pored krsta, manastir čuva i srebrni putir iz XIX veka.

Galerija

• 
  Ulaz
• 
  Manastir Svete Trojice
• 
  Porta
• 
  Zvonik
• 
  Deo ikonostasa i unutrašnjost kupole crkve
• 
  Vrata oltara
• 
  Ikonostas
• 
  Ulaz u crkvu
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Vidi još

• Spisak manastira Srpske pravoslavne crkve

Literatura

• Delfina Rajić, Miloš Timotijević, (2004). Manastiri Ovčarsko-kablarske klisure. Čačak: Narodni muzej.

Spoljašnje veze

• Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd
• Lista spomenika