Jelena Gruba Kotromanić

Jelena Gruba Kotromanić
Jelena Gruba Kotromanić
	Tron kraljice Jelene
Lični podaci
Datum rođenja	1345.
Datum smrti	mart 1399.
Porodica
Supružnik	Stefan Dabiša
Potomstvo	Stana Kotromanić
Dinastija	Nikolići, Kotromanići
Prethodnik	Stefan Dabiša
Naslednik	Stefan Ostoja

Jelena (narodno ime Gruba) je bila kraljica Bosne (1395—1398) i supruga srpskog kralja Dabiše (1391—1395). Ona je nakon njegove smrti 8. septembra 1395. godine izabrana od strane vlastele za vladarku i sve svoje odluke je donosila savetom sa blagodarovanim velmožanima vlastele kraljevstva mi, rusaga bosanskog^[1]. Tokom njene vladavine, ojačale su krupne velmože koje su praktično upravljale većim delom države, a najmoćniji među njima bili su:

Oni su vodili samostalnu politiku i u sklopu svojih poseda su ubirali carine čime su direktno podrivali i slabili centralnu vlast. Njena vladavina je okončana u maju 1398. godine, kada ju je vlastela kraljevine Bosne, predvođena Hrvojem Vukčićem^[1], lišila vlasti proglašenjem Ostoje (prva vlada 1398—1404, druga vlada 1409—1418) za novog kralja. Razlozi za njenu smenu nisu poznati, ali je ona nakon nje ostala da živi u Bosni sa titulom kraljice, ali se vratila svom narodnom imenu Gruba. U braku sa kraljem Dabišom je imala samo jednu ćerku Stanu, koja se udala za Đurđa Radivojevića.

Jelena Mara Gruba Nikolić Kotromanić bila je bosanska srpska kraljica, prvo kao supruga kralja Stepana Dabiše, a zatim kao jedina žena na bosanskom tronu i druga Srpkinja na tronu. Sa Dabišom je u braku bila od 1340. godine do njegove smrti 8. septembra 1395. godine. Iz njihovog braka rođena je jedna kćerka, Stana, poznata kao Anastasija, imali su sina nepoznatog imena. Po Dabišinoj smrti izabrana je za vladarku od strane bosanske srpske vlastele. Za vreme njene vladavine ojačale su krupne velmože koje su upravljale većim delom države. Oni su vodili samostalnu politiku i u sklopu svojih poseda ubirali su poreze čime su direktno podrivali i slabili vlast na srednjem nivou. Njena vladavina okončana je u maju 1398. godine, kada ju je vlastela kraljevine Bosne, predvođena Hrvojem Hrvantinićem, smenom s vlasti proglašenjem Stjepana Ostoje za novog kralja. Razlozi za njenu smenu nisu poznati, ali je ona nakon vladavine nastavila da živeti u Bosni sa titulom kraljice. O kraljici Jeleni saznajemo iz samo dva istorijska izvora. Ti su dokumenti jedna povelja upućena Dubrovniku, te jedan zahtev. Zanimljivo je da nije kovala svoj novac, nego je koristila novac prethodnog bosanskog kralja, svoga muža, Stepana Dabiše. Rođaci su joj bili plemići Nikolići, koji su vladali jednim delom Huma.

Poreklo i brak[uredi | uredi izvor]

Rođena je u plemićkoj porodici Nikolića, koji su vladali jednim delom Huma. Udala se za Dabišu, vanbračnog polubrata kralja Tvrtka I. Jelena Gruba je bila kraljica Bosne kao supruga kralja od 1391. godine do muževe smrti 1395. godine. Jedino preživelo dijete rođeno iz njihovog braka bila je kćerka Stana. Imali su sina, nepoznatog imena koji je umro 1395. godine. Stanina kćerka, čije se ime navodi kao Vladika, udala se za Juraja Radivojevića još za života svoga dede Dabiše i bake Grube, što potvrđuje Dabišina povelja iz 1395. kojom kralj poklanja selo Veljaci na upravu svojoj kćeri Stani, s tim da posle njene smrti upravu nad selom naslede Vladika i njen muž. Jelenina unuka Vladika je imala decu još za vreme Jeleninog života i vladavine.

Vladavina[uredi | uredi izvor]

Za Dabišinog nasljednika bio je, još za Dabišina života, izabran ugarski kralj Žigmund Luksemburški. Žigmund je izabran jer je bio muž ugarske vladarice Marije, koja je bila kćerka Jelisavete Kotromanić i unuka bana Stepana drugog. Kako je Marija umrla u maju 1395. godine, Žigmund je izgubio pravo na bosanski tron, pa je po Dabišinoj smrti, 8. septembra 1395. godine, izabrana za vladarku od strane bosanske vlastele.

Vladala je uz pomoć sabora i glavnih predstavnika vlastele (vojvoda Hrvoje Vukčić Hrvatinić, vojvoda Sandalj Hranić Kosača, i knez Pavle Radinović). Kraljica Jelena je imala problema sa podizanjem dubrovačkih tributa (Stonski dohodak i Svetodmitarski dohodak) jer nije mogla da ispuni osnovni preduslov - da potpiše stare privilegije i povelje u odnosima između Bosne i Dubrovnika. Uz pomoć Žore Bokšića, Dubrovčanima je objašnjeno stanje međuvlašća koje je vladalo u Bosni i oni su joj tek tada isplatili tribute, 1397. godine.

Za vreme njene vladavine ojačale su krupne velmože koje su praktično upravljale većim delom države. Oni su vodili samostalnu politiku i u sklopu svojih poseda su ubirali poreze čime su direktno podrivali i slabili vlast. Poslednje godine vladavine provela je u zapadnom Zahumlju, na posedu svog zeta Jurja.

Nakon smene[uredi | uredi izvor]

Njena vladavina je okončana u maju 1398. godine, kada ju je vlastela bosanska vlastela, predvođena Hrvojem Vukčićem, lišila vlasti i izabrala Ostoju za novog kralja. Razlozi za njenu smenu nisu poznati. Moguće je da su članovi njene porodice, pogotovo njena braća, iskorištavali njen položaj za sticanje novca i moći, što nije odgovorala ostatku plemstva. Jelena je nakon vladavine nastavila da živi u Bosni sa titulom i čašću kraljice. Izvori je nazivaju „prisvitla i privisoka gospoja kir Gruba“. Dana 18. marta 1399. godine je još bila živa, ali joj se nakon toga datuma gubi svaki trag. Moguće je da se povukla u manastir i tu umrla.

U Bugojnu su pronađeni ostaci crkve stare oko 700 godina i u njoj posmrtni ostaci članova kraljevske porodice, a pretpostavlja se da je među njima sahranjena Jelena Gruba.^[2]

Titula[uredi | uredi izvor]

Jelena Gruba se u poveljama na latinskom potpisivala kao Helena, regina Bosniae, Stephani Dabisa uxor (srpski: „Jelena, kraljica Bosne, supruga Stepana Dabiše").

Porodično stablo[uredi | uredi izvor]

2. Stana

1. Jelena Gruba Kotromanić

3.

Reference[uredi | uredi izvor]

^ ^a ^b Andrija Veselinović Radoš Ljušić, „Srpske dinastije", Novi Sad. 2001. ISBN 978-86-83639-01-4.
^ Husein Smajić iz Bugojna neimar i zvonar crkve (3. maj 2017)

Literatura[uredi | uredi izvor]

Mrgić, Jelena (2002). Donji Kraji: Krajina srednjovekovne Bosne. Beograd: Filozofski fakultet.
Mrgić, Jelena (2008). Severna Bosna: 13-16. vek. Beograd: Istorijski institut.
Ćirković, Sima (1964a). Istorija srednjovekovne bosanske države. Beograd: Srpska književna zadruga.
Ćirković, Sima (1964b). „Sugubi venac: Prilog istoriji kraljevstva u Bosni”. Zbornik Filozofskog fakulteta u Beogradu. 8 (1): 343—370.
Ćorović, Vladimir (1940). Historija Bosne. Beograd: Srpska kraljevska akademija.
Fine, John Van Antwerp (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-08260-5.

Stefan Dabiša	Kraljica Bosne (1395 — 1398)	Stefan Ostoja

[СД-1] Andrija Veselinović Radoš Ljušić, „Srpske dinastije", Novi Sad. 2001. ISBN 978-86-83639-01-4.

[2] Husein Smajić iz Bugojna neimar i zvonar crkve (3. maj 2017)

[1]

[2]