Википедија:Dobri članci/Maj
Dobri članci u maju [uredi | uredi izvor]
IČ-Prvi krstaški rat
Prvi krstaški rat (1096—1099) bio je vojni pohod hrišćana iz Evrope, čija je svrha bila da pomogne Vizantijskom carstvu u borbi protiv Seldžuka, i da otmu Jerusalim i Svetu zemlju iz ruku muslimana.
Pokrenuo ga je papa Urban II na crkvenom saboru u francuskom gradu Klermonu koji se odazvao na molbu vizantijskog cara Aleksija I Komnina za pomoć u borbi protiv Turaka. Papin poziv dovodi do masovnih migracija iz zapadne Evrope na istok i osvajanja novih teritorija. Na put za Jerusalim su otišli plemići, seljaci i siromašni, kopnom i morem.
U julu 1099. su osvojili Jerusalim i tako postigli zvanični cilj. Na temeljima vojnih uspeha stvorene su prve krstaške države, a u samom Jerusalimu su stvoreni prvi viteški redovi. Ovo je jedini krstaški rat koji je ispunio zadati cilj, osvajanje Jerusalima.
→ {{IČ-Prvi krstaški rat}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Južni Sudan
→ {{IČ-Južni Sudan}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Vizantijsko-persijski rat (602—628)
Vizantijsko-persijski rat od 602. do 628. godine bio je poslednji i ujedno najrazorniji u nizu ratova vođenih između Vizantije i persijske države Sasanida. Prethodio mu rat koji se završio dolaskom Mavrikijevog štićenika, Hozroja II, na presto Persije (591). Jedanaest godina kasnije Mavrikija je ubio uzurpator Foka. Povodeći se smrću svog patrona, Hozroje II je obnovio viševekovni sukob. Više od dve decenije ratovalo se u Egiptu, Levantu, Mesopotamiji, Kavkazu, Anadoliji, pa čak i pred samim zidinama Konstantinopolja.
Dok je prva etapa rata (602—622) obeležena uglavnom uspesima Persijanaca, koji su zauzeli Levant, Egipat i delove Anadolije, stupanjem Iraklija na scenu (610) u Vizantiji počinje postepeni proces pribiranja i unutrašnjeg jačanja: i pored žilavog otpora s početka, od tog trenutka Hozroje gubi inicijativu na bojnom polju. Iraklije je protiv Persijanaca preduzeo čak šest uspešnih pohoda, zahvaljujući kojima su Vizantinci povratili ratni zamah. Međutim, sklapanjem savezništva sa Avarima, Persijanci su preduzeli poslednji očajnički pokušaj da zauzmu Konstantinopolj; no, i tu su bili odbijeni (626). Posle toga Iraklije je prodro u samo srce Persije (627) i jednom za svagda odlučio ishod viševekovnog rimsko-persijskog sukoba u korist Vizantije.
→ {{IČ-Vizantijsko-persijski rat (602—628)}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Nemanja Bjelica
Nemanja Bjelica (rođen 9. maja 1988. u Beogradu) jeste srpski košarkaški funkcioner i bivši košarkaš. Trenutno vrši funkciju sportskog direktora u turskom klubu Bahčešehir. Tokom igračke karijere prvenstveno je igrao na mestu krila, ali je po potrebi igrao i na pozicijama plejmejkera i krilnog centra. Bio je standardan član košarkaške reprezentacije Srbije.
Primarna pozicija mu je bila krilo ali može da igra i po potrebi na pozicijama plejmejkera i krilnog centra. Godine 2009. bio je izabran za najboljeg sportistu Sportskog društva Crvene zvezde. Draftovan je 2010. godine u drugoj rundi NBA drafta. Proglašen je za najkorisnijeg igrača Evrolige 2015. godine, a ujedno je bio i član najbolje petorke ovog takmičenja.
Košarku je počeo da trenira sa sedam godina kod trenera Ace Janjića. Kasnije je prošao mlađe selekcije Partizana i 2000. godine došao do šireg spiska za pionirsku reprezentaciju. Međutim uprava Partizana je raspustila čitavu generaciju 1988. godište u kojoj su bili još Sava Lešić, Stefan Sinovec i Vuk Malidžan, i fokusirala se na 1989. godište koju je proglasila talentovanijom. Karijeru je nastavio u ekipi Superfunda gde je igrao u juniorskoj ligi Srbije. Zajedno sa Savom Lešićem bio je najbolji igrač tima. I pored sjajnih partija u juniorskom timu, ipak nije uspeo da odigra nijedan meč za prvi tim Superfunda. Kasnije je na poziv Bogdana Tanjevića trenirao u Riminiju, koji je tada igrao u drugoj Italijanskoj ligi ali nije zabeležio nijedan nastup.
→ {{IČ-Nemanja Bjelica}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Vojska Republike Srpske
Vojska Republike Srpske, skraćeno VRS, bila je oružana sila Republike Srpske. Osnovana je pod nazivom Vojska Srpske Republike Bosne i Hercegovine 12. maja 1992. godine odlukom Narodne skupštine Srpske Republike Bosne i Hercegovine. Postojala je od 12. maja 1992. do 1. januara 2006. godine, nakon čega je ušla u sastav Oružanih snaga Bosne i Hercegovine. Vojno nasljeđe i indentitet Vojske Republike Srpske njeguje Treći pješadijski (Republika Srpska) puk.
Krsna slava VRS bio je Vidovdan, dok se 12. maj proslavlja kao Dan Vojske Republike Srpske i 3. pješadijskog (Republika Srpska) puka.
Naoružanje VRS činili su tenkovi T-34-85 i T-55, a posjedovali su i savremene tenkove jugoslovenske proizvodnje M-84. Borbena vozila BTR i BMR bila su predstavljena jugoslovenskim M80, M-60 i BOV-VP, a takođe i sovjetskim BTR-50 i BRDM-2.
→ {{IČ-Vojska Republike Srpske}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Marija Terezija
.jpg)
Marija Terezija (njem. Maria Theresia Walburga Amalia Christina; 13. maj 1717 — 29. novembar 1780) je bila jedini ženski vladar habzburških posjeda i posljednji član dinastije Habzburg. Vladala je kao nadvojvotkinja Austrije, kraljica Ugarske, Češke, Hrvatske, Galicije i Lodomerije, kao vojvotkinja Mantove, Milana, Parme, Pjačence i Gvastale i kao vladarka Austrijske Nizozemske i brojnih grofovija. Brakom je bila carica Svetog rimskog carstva nemačkog naroda, njemačka kraljica, velika vojvotkinja Toskane i kratko vojvotkinja Lotaringije.
Postala je vladarka posle smrti svoga oca, cara Karla VI, u oktobru 1740. godine. Otac joj je Pragmatičkom sankcijom iz 1713. godine omogućio da naslijedi njegove teritorije koje su se inače mogle naslijeđivati samo po muškoj liniji i od strane muškaraca. Po njegovoj smrti Saksonija, Pruska, Bavarska i Francuska, koje su Karlu VI obećale da će podržati Mariju Tereziju pri nasljeđivanju njegovih kruna, povukle su svoja obećanja. Pruska je napala Austriju, što je izazvalo osam godina dug sukob poznat kao Rat za austrijsko nasljeđe.
→ {{IČ-Marija Terezija}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-1 − 2 + 3 − 4 + · · ·
1 − 2 + 3 − 4 + · · · je beskonačan red u matematici, koji obuhvata uzastopne prirodne brojeve sa naizmeničnim znacima. Suma prvih članova reda može da se napiše kao:
Ovaj beskonačni niz divergira, što znači da redosled njegovih parcijalnih suma (1, −1, 2, −2, …), ne teži ka krajnjim granicama. Međutim, sredinom 18. veka, Leonard Ojler je napisao sledeće, što je kasnije okarakterisao kao paradoksalno:
Matematička metoda koja bi objasnila ovu jednačinu, razvijena je mnogo kasnije. Počev od 1890. godine, Ernesto Čezaro, Emil Borel i drugi matematičari ispitivali su postojeće metode za određivanje sume divergentnih redova — uključujući i nova tumačenja Ojlerovih pokušaja. Korišćenjem mnogih od ovih metoda za izračunavanje sume reda 1 − 2 + 3 − 4 + · · · dovelo je do konačnog rezultata koji je iznosio 1⁄4. Čezarovo sumiranje je jedna od retkih metoda pomoću kojih ne možemo odrediti iznos 1 − 2 + 3 − 4 + · · ·, već se moramo koristiti jačim metodama, kao što je Abelovo sumiranje.
Red 1 − 2 + 3 − 4 + · · · je mnogo sličan Grandijevom redu 1 − 1 + 1 − 1 + · · ·, a Ojler je tretirao ova dva posebna slučaja kao 1 − 2n + 3n − 4n + · · · za proizvoljno n. Dalja istraživanja vremenom su dovela do drugih funkcija, koje su danas poznate kao Rimanova zeta-funkcija i Dirihleova eta-funkcija.
→ {{IČ-1 − 2 + 3 − 4 + · · ·}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Anenerbe
Anenerbe (nem. Ahnenerbe) je bila nacistička organizacija, koja se predstavljala kao „društvo za istraživanje drevne germanske istorije i nasleđa predaka“. Bavila se eksperimentima i izučavanjem praistorije, arheologije, paranormalnih pojava i misticizma u cilju potkrepljivanja „teorije arijevske rase“, a kasnije je postala sastavni deo paravojne organizacije Šucštafel (poznate i kao SS). Anenerbe su osnovali 1. jula 1935. godine Hajnrih Himler, Rihard Valter Dar i Herman Virt.
Pod njenim okriljem su se od 1938. godine do kraja Drugog svetskog rata sprovodila sva arheološka istraživanja. Zbog značajnih finansijskih sredstava kojima je organizacija raspolagala i brojnih oblasti kojima se bavila, u njene redove je vremenom stupio veliki broj akademika. Neki od rezultata ove organizacije su: iskopavanje vikinškog utvrđenja iz 9. veka, ekspedicije na Tibet, Bliski istok i brojna druga mesta širom sveta, zaštita praistorijskih lokacija u južnoj Rusiji nakon nemačke okupacije ove teritorije itd. Za vreme rata je prekinuto istraživanje nasleđa, ali su započeti brojni drugi projekti: antropološki (u okviru kojih su merene lobanje logoraša iz Aušvica ili pogubljenih ruskih komesara radi upoređivanja sa lobanjama pripadnika arijevske rase), medicinski (poput eksperimenata Sigmunda Rašera i Jozefa Mengelea) i dr. Anenerbe se vremenom razvijala, tako da je krajem rata uspostavila kontrolu i nad totalno nesrodnim programom „V-2“ na čijem čelu je bio Verner fon Braun. Postoje tvrdnje da se organizacija bavila i istraživanjem letećih tanjira, mada za to ne postoje čvrsti naučni dokazi.
→ {{IČ-Anenerbe}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Gomelj
Gomelj (blr. Гомель, rus. Гомель) je grad na istoku Belorusije, blizu granice sa Rusijom sa oko 500.000 stanovnika. Centar je Gomeljske oblasti i drugi grad po veličini u Belorusiji. Nalazi se na jugoistoku zemlje na reci Sož na 302 km od glavnog grada Minska, 534 km istočno od Bresta, 213 km od Mogiljeva, 279 km zapadno od Brjanska i 111 km severno od Černigova. Površina grada je 121 km². Gomelj je dobio Magdeburško pravo 1670. godine.
Postoji više teorija o poreklu naziva grada. Jedna od najrasprostranjenijih je ona po kojoj je grad dobio ime po potoku „Gomejuk“ koji se nekada ulivao u reku Sož na mestu gde je osnovan grad. Ova teorija je nastala po analogiji sa drugim gradovima u Belorusiji, Minsk — potok Menka, Polock — reka Polota, Vitepsk — reka Vitba. Sama reč „Gomejuk“ je moguće finskog porekla, homma joki, što znači „brza reka“.
U letopisima ime grada se od 1142. godine do XVI veka javlja u raznim formama — Gomь, Gomьe, Gomeй, Gomьi. Istraživači lingvisti u ovome vide poreklo iz slovenske reči „gom“ koja znači brdo. Savremena forma naziva se ustalila tek u XVII—XVIII veku.
→ {{IČ-Gomelj}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Bitka za Edsonov greben
Bitka za Edsonov greben, poznata i kao Bitka za krvavi greben i Bitka za greben, je bila kopnena bitka na Pacifičkom frontu u Drugom svetskom ratu, između carske japanske armije i savezničkih kopnenih snaga (većinom američkih marinaca). Bitka se odigrala od 12. do 14. septembra 1942. godine, na ostrvu Gvadalkanal – Solomonova ostrva, i bila je to druga od tri posebne velike japanske kopnene ofanzive tokom Gvadalkanalske kampanje.
U bici, američki marinci, pod opštom komandom američkog general-majora Aleksandra Vandegrifta, odbijaju napade japanske 35. pešadijske brigade, koja je bila pod komandom japanskog general-majora Kijotake Kavagučija. Marinci su branili perimetar Lunga, gde se nalazio aerodrom „Hendersenovo polje“, koji je preuzet od Japanaca odmah nakon savezničkog iskrcavanja na Gvadalkanal 7. avgusta 1942. godine. Kavagučijeva jedinica je poslata ka Gvadalkanalu kao odgovor na saveznička iskrcavanja, sa zadatkom da preotme aerodrom i istera savezničke vojnike sa ostrva. Potcenjujući brojnost savezničkih snaga na Gvadalkanalu, koje su u to vreme brojale oko 12.000 ljudi, Kavagučijevih 6.000 vojnika izvode nekoliko noćnih frontalnih juriša na savezničku odbranu. Glavni japanski napad se dogodio u blizini grebena Lunga, južno od aerodroma „Hendersenovo polje“, gde su se nalazile nekoliko jedinice iz američkog marinskog korpusa, uglavnom trupe iz 1. rejderskog i 1. padobranskog bataljona, koje su bile pod komandom američkog potpukovnika Edsona. Premda je odbrana američkih marinaca gotovo pregažena, Kavagučijev napad je propao sa velikim gubicima japanskih vojnika.
→ {{IČ-Bitka za Edsonov greben}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Šeik Mudžibur Rahman
Šeik Mudžibur Rahman (beng. শেখ মুজিবুর রহমান; Tungipari, 17. mart 1920 — Daka, 15. avgust 1975) bio je bengalski političar i osnivač Narodne Republike Bangladeš 1971. godine. Bio je vođa Narodnog saveza Bangladeša, služio kao prvi predsednik Bangladeša i kasnije premijer. U javnosti je poznat i kao Šeik Mudžib (skraćeno od Mudžibur), te Bangabandu (Prijatelj Bengala) i generalno se u Bangladešu smatra osnivačem bengalske nacije.
Počeo je da se bavi politikom još za studentskih dana i s vremenom se uzdigao kao vođa bengalskog nacionalističkog pokreta u Pakistanu. Proglasio je nezavisnost Bangladeša marta 1971. godine, pošto je pakistanska vojska odbila da prizna rezultate demokratskih izbora i pokrenula brutalnu invaziju usmerenu uglavnom protiv bengalskog stanovništva Istočnog Pakistana. Mudžibur je bio uhapšen i držan u zatvoru u Zapadnom Pakistanu tokom devetomesečnog bangladeškog rata za oslobođenje. Pušten je januara 1972. godine i vratio se u Bangladeš da preuzme vođstvo nad zemljom. Međutim, njegova administracija pokazala se nedoraslom u rešavanju problema zemlje uništene ratom i preplavljene epidemijom gladi. Grupa vojnih oficira izvršila je puč 15. avgusta 1975. godine i ubila Mudžibura i veći deo njegove porodice.
→ {{IČ-Šeik Mudžibur Rahman}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Warcraft: Orcs & Humans
Warcraft: Orcs & Humans (prim. prevoda Umeće ratovanja: Orci i ljudi) je strategija u realnom vremenu, koju je razvio i objavio Blizard entertejnment zajedno sa kompanijom Interplej entertejnment. MS-DOS verzija je objavljena 23. novembra 1994, a Makintoš verzija krajem 1996. Prodaja je bila uglavnom velika, recezenti su uglavnom bili impresionirani, a igra je dobila tri nagrade i bila finalista za još tri. Bilo je i kompakt-disk reizdanje (verzija 1.21) koje nije imalo korisničko uputstvo, kao prethodne verzije. Nastavak, Warcraft II: Tides of Darkness je postao glavni konkurent Command & Conquer serijalu kompanije Westwood Studios i njihovo nadmetanje je izazvalo eksploziju strategija u realnom vremenu tokom sredine i krajem devedesetih godina 20. veka.
Iako Warcraft: Orcs & Humans nije bila prva strategija u realnom vremenu koja je imala multiplejer, igra je postavila standard da mulitplejer komponenta bude ključna za sve buduće igre iz ovog žanra. Igra je donela inovacije i kada je u pitanju dizajn misija i elementi igračke mehanike, koje su kasnije preuzeli drugi developeri.
→ {{IČ-Warcraft: Orcs & Humans}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-FK Crvena zvezda
FK Crvena zvezda je srpski fudbalski klub iz Beograda i deo je SD Crvena zvezda. Formiran je na temeljima predratnog kluba Jugoslavija. Crvena zvezda je najtrofejniji fudbalski klub u Srbiji osvojivši ukupno 56 titula, uključujući 28 domaćih šampionata, 24 nacionalna kupa, dva Mitropa kupa, jedan Kup šampiona i jedan Interkontinentalni kup. Najveći uspeh postignut je 1991. godine kada osvaja Kup evropskih šampiona u Bariju i Interkontinentalni kup u Tokiju iste godine. Bilo je to najveće dostignuće Crvene zvezde i bilo kog srpskog, a tada i jugoslovenskog fudbalskog kluba. Pored tog uspeha u evropskim takmičenjima, izdvaja se i finale Kupa UEFA 1979, gde su poraženi od Borusije iz Menhengladbaha. Klub ima dugogodišnje rivalstvo sa Partizanom. Od 2011. godine postoji i ženski klub Crvene zvezde.
Igra na svom stadionu koji od 2014. nosi ime po legendi Crvene zvezde Rajku Mitiću, sa kapacitetom od 55.538 sedećih mesta. Stadion je među domaćom publikom poznat kao Marakana po nazivu istoimenog stadiona u Brazilu, iako mu to nikad nije bio zvaničan naziv. Prema većini istraživanja Crvena zvezda je najpopularniji klub u Srbiji i Beogradu. Takođe veoma je popularan gotovo u svim susednim državama ali i među srpskom dijasporom.
→ {{IČ-FK Crvena zvezda}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)