Vrdnik

Vrdnik
Vrdnik;
	Pogled na Vrdnik
Administrativni podaci
Država	Srbija
Autonomna pokrajina	Vojvodina
Upravni okrug	Sremski
Opština	Irig
Stanovništvo
— 2011.	3.092
— gustina	90/km2
Geografske karakteristike
Koordinate	45° 07′ 14″ S; 19° 47′ 33″ I / 45.120687° S; 19.792372° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	267 m
Površina	34,1 km2
	Vrdnik Vrdnik na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	22408
Pozivni broj	022
Registarska oznaka	RU

Vrdnik je naselje u opštini Irig, u Sremskom okrugu, na južnoj strani Fruške gore. Prema popisu iz 2011. bilo je 3092 stanovnika.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Naselje se razvilo na stranama dolinskih potoka što daje terenu zatalasan izgled. Vrdnik se nalazi na nadmorskoj visini 181-260 metara, te zato ima strmih ulica i kuća na razvođima. Venac Fruške gore štiti Vrdnik od upada hladnih vazdušnih masa sa severa, zbog čega je ovde klima toplija nego u nekim mestima koja su znatno južnije, ali su izložena ka severu.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Vrdnik se prvi put pominje 1315. kao tvrđava Vrdnik, a drugi put tek 1702. godine, kad se navodi kao naseljeno mesto koje je imalo fizionomska obeležja karakteristična za većinu fruškogorskih naselja. Dugo se razvijao uz istoimeni manastir, a većinsko stanovništvo činili su doseljenici sa svih strana, koji su predstavljali najamnu radnu snagu (kmetovi – prnjavorci) na imanjima manastira. Za razvoj Vrdnika od najveće važnosti bilo je otkrivanje nalazišta mrkog uglja i početak njegove eksploatacije. Rudnik je otvoren 1804. kao jedan od najstarijih na području bivše Jugoslavije i prvi u Srbiji.^[1] Eksploatacija je trajala do 1965. a zatvoren je 1968. godine. Rudnik je najpre pripadao manastiru Vrdnik, da bi kasnije pripao grofu Pejačeviću iz Rume, koji ga je otkupio od monaha, a od 1874. pripadao je Dr Gvidu Pongracu.^[2] Od 1908—1954. je radila jedna od najjačih termoelektrana na području današnje Vojvodine.

Tu je još i veoma značajan istorijski spomenik Vrdnička kula. Istraživanja su pokazala da temelji potiču iz rimskog doba. Prema nekim podacima, graditelj je bio rimski car Probus već 287. godine. Kasnije izgrađeno utvrđenje od kojeg je ostala današnja kula nastalo je u 14. veku, prema podacima mađarskih istoričara. Ovo utvrđenje imalo je ulogu zaštite Vrdnika od napada osvajača.

U Vrdniku se nalazi osnovna škola „Milica Stojadinović Srpkinja“. U školi se nalazi mural „Kosovski boj“ rad akademskog slikara Voje Stamenića, dimenzija 5 puta 2,5 metra, nastao 1964. godine.^[3]

Privreda[uredi | uredi izvor]

U Vrdniku je pored poljoprivrede razvijena industrija i turizam. Takođe postoji realna mogućnost reaktiviranja rudarstva koje je usahnulo 1968. god. Turizam je svakako najmlađa i najperspektivnija privredna grana Vrdnika a i okoline. Šume zahvataju veliki deo Vrdničkog područja, 39,7%, od čega najveći deo pripada društvenom vlasništvu. Udeo obradivog zemljišta je 36,7%. Područje Vrdnika je veoma povoljno za razvoj voćarstva i vinogradarstva.

Zanimljivosti[uredi | uredi izvor]

Mada mali, Vrdnik ima nekoliko značajnih zanimljivosti:

Vrdnička banja
Manastir Vrdnik (Ravanica) iz 16. veka
Stari rudnik mrkog uglja (aktivan od 1804—1968. g.) sa starom termoelektranom (radila od početka 20. veka pa do 1954. godine, uništena 1998. godine).^[4]
Vrdnička kula, podignuta na temeljima iz rimskog doba (kraj 3. veka n.e.).
Ranč Platan poznato turističko odmaralište.
Konak Šarene taljige romantični kutak za parove.
Srpska pravoslavna crkva Rođenja Svetog Jovana Krstitelja u Vrdniku iz 1777. godine.
Kuća u kojoj je živela Milica Stojadinović Srpkinja u Vrdniku
Murgin Točak, izvor lekovite vode.

Arhitektonsko i industrijsko nasleđe[uredi | uredi izvor]

Sa razvojem rudnika u Vrdniku, ukazala se potreba za izgradnjom građevina za rad i smeštaj rukovodilaca i radnika-rudara. Pored termocentrale, koja je i pored toga zaštićena kao spomenik kulture, srušena krajem 20. veka, u Vrdniku se nalaze zgrada nekadašnje železničke stanice, stare škole, Palata Kasina, nove kolonije sa 116 dvodelnih kuća za smeštaj radnika i kolonije nazvane Gospodski red sa desetak vila za smeštaj direktora, upravnika i činovnika rudnika.

Palata Kasina
Zgrada nekadašnje železničke stanice
Vila u koloniji Gospodski red

Termalne i mineralne vode[uredi | uredi izvor]

Za Vrdnik su posebno značajne termomineralne vode. Posebno se izdvaja izvor kisele i izvor termalne vode. Izvor kisele mineralne vode nalazi se u dolini vrdničkog potoka. Ovaj izvor je otkriven 1953. godine i davao je oko 50 litara vode na minutu, temperature 15,5 °C.

Drugi izvor termalne vode pojavio se kada je voda poplavila južno okno rudnika mrkog uglja u Vrdniku. Voda je klasifikovana kao natrijum-magnezijum-hidrokarbonatno-sulfidna homeoterma. Temperatura vode je 32,8 °C, i uspešno se primenjuje kod lečenja reumatizma, za postoperativnu rehabilitaciju i drugo. Početak zdravstvenog turizma datira iz vremena neposredno posle otkrića vode. Vrdnički rudari su još pre Drugog svetskog rata iskopali dva bazena 20х10 i 10х6 metara, a posle 2. svetskog rata zatvoreni bazen 14х8 metara i koristili za lekovite kupke. Kasnije, voda se počinje koristiti uz savremene metode lečenja, tako je Vrdnik postao zdravstveno-banjski i rekreacioni centar.

Banja Vrdnik[uredi | uredi izvor]

Banja se nalazi u izvanrednom prirodnom amfiteatru, okružen blagim potočnim dolinama, obraslim bujnom i raznolikom vegetacijom. Pruža izvanredne mogućnosti za lečenje, odmor i rekreaciju, kao i turizam, s obzirom na brojne kulturno istorijske spomenike u neposrednoj blizini. Banja poseduje otvorene i zatvorene bazene, saune i dr. koji pružaju uslove za rekreaciju, relaksaciju kako onima koji dolaze na lečenje tako i gostima koji dolaze na odmor. Na raspolaganju je 260 ležajeva u jednokrevetnim, dvokrevetnim, trokrevetnim sobama i apartmanima. Tu je i poslovni centar koji raspolaže sa 500 sedišta i potrebnim tehničkim sadržajima; dva restorana sa 350 mesta te sunčana terasa sa pogledom na olimpijski bazen.

Na raspolaganju su i sportski tereni za mali fudbal, košarku, odbojku, koji se nalaze u neposrednoj blizini hotela.

Manastir Vrdnik[uredi | uredi izvor]

U popisu fruškogorskih manastira iz 1753. godine se navodi da je osnivač manastira Vrdnik (koji se zove i Ravanica) knez Lazar, mada istorijski izvori ne potvrđuju da je on zaista ktitor manastira, kao što je ktitor Ravanice u centralnoj Srbiji. Manastir se prvi put pouzdano pominje 1589. godine. Turci su spalili manastir, a obnovili su ga monasi iz manastira Ravanice kod Ćuprije, te mu dali ime svog spaljenog manastira. Tu su sahranili mošti kneza Lazara. Manastir je kasnije ponovo rušen. Nova crkva je koju je zidao majstor Kornelije (Srbin iz Novog Sada), sagrađena je 1801-1811. godine. Od tada do danas manastir je malo izmenjen.

U manastirskoj crkvi čuvane su do 2. svetskog rata velike dragocenosti: originalna odeća kneza Lazara, pokrov od crvene svile za lice kneza Lazara koji je vezla oko 1402. god. monahinja Jefimija i drugi vredni predmeti ukrašeni zlatom i srebrom. U 2. svetskom ratu predmeti su bili odneti u Zagreb, a zatim posle rata, bili vraćeni u Srbiju, u muzej Srpske pravoslavne crkve u Beogradu. Ni Lazareve mošti nisu imale mira. Premeštane su nekoliko puta, da bi na kraju ipak, došle u Lazarevu zadužbinu Ravanicu, kod Ćuprije, gde se danas nalaze. Ipak je u Vrdniku ostao jedan deo Lazarevih moštiju, koji je izložen u staklenoj posudi u manastirskoj crkvi. Ostao je i komad Lazareve odeće.

Između 1987. i 1990. godine, te 1994. godine, manastirska crkva je bila obnavljana.

Poznate ličnosti iz Vrdnika[uredi | uredi izvor]

Milica Stojadinović Srpkinja, srpska pesnikinja, provela je većinu svog života u Vrdniku. Na kosi u blizini manastira Vrdnika nalazi se njen spomenik.
Aleksandar Berček, srpski glumac, rođen u Vrdniku 4. septembra 1950. godine.
Jovan Jovičić, srpski gitarista, muzički pedagog, fizičar i naučnik, rođen u Vrdniku 5. jula 1926. godine.

Demografija[uredi | uredi izvor]

Broj stanovnika u posleratnim popisima stalno se povećavao sve do 1961. godine, da bi zatim počeo da pada. Od brojnih uzroka, najvažniji su zatvaranje rudnika i sa tim seoba radne snage, preseljenja u veće gradske sredine, a u novije vreme i negativna stopa prirodnog priraštaja (nizak natalitet). U Vrdniku je bilo dosta doseljenika iz Čehoslovačke, Mađarske i Slovenije, a onda se posle 2. svetskog rata veliki deo ovih vratio nazad u svoje matične zemlje. Od popisa iz 1971. godine pa do popisa iz 1991. godine zapaženo je znatno povećanje udela starijeg stanovništva te smanjenje mladog stanovništva.

U naselju Vrdnik živi 3704 (2002. g.) punoletnih stanovnika. Prosečna starost stanovništva iznosi 41,9 godina (39,8 kod muškaraca i 43,8 kod žena). U naselju ima 1419 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,60.

Većina stanovništva su Srbi (popis iz 2002. godine).

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija^[5]
Godina	Stanovnika
1948.	4.070
1953.	4.153
1961.	4.610
1971.	4.072
1981.	3.612
1991.	3.495	3.430
2002.	3.704	3.869

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍^[6]

Srbi	2.769	74,75%
Hrvati	179	4,83%
Jugosloveni	131	3,53%
Mađari	86	2,32%
Slovenci	78	2,10%
Crnogorci	41	1,10%
Muslimani	18	0,48%
Nemci	13	0,35%
Makedonci	13	0,35%
Slovaci	7	0,18%
Albanci	7	0,18%
Rumuni	5	0,13%
Rusi	4	0,10%
Ukrajinci	3	0,08%
Rusini	2	0,05%
Goranci	2	0,05%
Bugari	2	0,05%
Romi	1	0,02%
Bunjevci	1	0,02%
Bošnjaci	1	0,02%
nepoznato	275	7,42%

Stanovništvo prema polu i starosti^[7]


	m	ž
?	6	2
80+	29	73
75—79	42	88
70—74	81	118
65—69	109	155
60—64	93	116
55—59	105	103
50—54	131	141
45—49	182	172
40—44	157	153
35—39	111	131
30—34	97	102
25—29	115	83
20—24	121	99
15—19	135	132
10—14	103	95
5—9	80	96
0—4	79	69
Prosek :	39,8	43,8

Domaćinstva

**Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	1.121	1.225	1.402	1.307	1.332	1.307	1.419

**Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosek
Broj domaćinstava	376	374	275	273	87	25	5	3	1	0	2,60

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	1.514	474	905	67	61	7
Ženski	1.668	302	915	361	82	8
UKUPNO	3.182	776	1.820	428	143	15

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	623	40	0	46	171
Ženski	423	30	0	2	102
UKUPNO	1.046	70	0	48	273
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	9	76	40	15	34
Ženski	1	17	56	23	4
UKUPNO	10	93	96	38	38
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	5	7	54	17	28
Ženski	7	6	8	25	115
UKUPNO	12	13	62	42	143
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	17	0	0	64
Ženski	20	0	0	7
UKUPNO	37	0	0	71

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

^ „Tamo gde se rodila naša industrija”. b92. Pristupljeno 6. 4. 2018.
^ http://hrcak.srce.hr/file/20810
^ U školi prekrečili „Kosovski boj“ („Večernje novosti“, 4. septembar 2013)
^ „Marković: Obnoviti i zaštititi industrijsko nasleđe Vrdnik”. RTV. Pristupljeno 6. 4. 2018.
^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

[1] „Tamo gde se rodila naša industrija”. b92. Pristupljeno 6. 4. 2018.

[2] ttp://hrcak.srce.hr/file/20810

[3] U školi prekrečili „Kosovski boj“ („Večernje novosti“, 4. septembar 2013)

[4] „Marković: Obnoviti i zaštititi industrijsko nasleđe Vrdnik”. RTV. Pristupljeno 6. 4. 2018.

[5] „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.

[6] „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.

[7] „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

Normativna kontrola
Međunarodne	VIAF
Državne	Nemačka