Žene u nauci

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
"Žene predaju geometriju" Ilustracija na početku Euklidovih Elemenata (oko 1310 nove ere)

Žene u nauci veoma doprinose od najranijih vremena. Istoričari koji su se interesovali za nauku su skrenuli pažnju na naučne napore i dostignuća žena,[1] barijere sa kojima su se suočavale, kao i strategije koje su sprovedene kako bi njihov rad bio prihvaćen u glavnim časopisima i drugim publikacijama. Istorijska, kritička i sociološka studija ovih problema je postala akademska disciplina po sopstvenom pravu.[2]

Uključivanje žena u oblast medicine se desilo u nekoliko ranih civilizacija, a studij prirodne filozofije je bila otvorena za žene u antičkoj Grčkoj. Žene su doprinijele protonauci alhemije u prvom ili drugom vijeku nove ere. Tokom srednjeg vijeka, manastiri su bili važno mjesto za obrazovanje žena, a neke od ovih zajednica su pružile ženama mogućnost da i one doprinesu naučnim istraživanjima. Tokom 11. vijeka došlo je do pojave prvih univerziteta, međutim žene su uglavnom bile isključene iz univerzitetskog obrazovanja [3].

Stav o obrazovanju žena u medicinskim poljima u Italiji je bio liberalniji nego u drugim mjestima. Prva žena koja je stekla pravo na univerzitetsku stolicu u polju prirodnih nauka, u 18. vijeku. bila je italijanska naučnica Laura Basi.

Kako je uloga pola u velikoj mjeri definisana u 18. vijeku, žene su doživjele veliki napredak u nauci. Tokom 19. vijeka, isključene su iz najformalnijeg obrazovanja što se tiče naučnih oblasti, ali su u ovom periodu počele da ih primaju u učeća društva. Kasnijih godina devetnaestog vijeka, napredak ženskog koledža omogućio je poslove za žene naučnike i mogućnosti za one koje se žele obrazovati. Marija Kiri, prva žena koja je osvojila Nobelovu nagradu 1903. (fizika), postala je dvostruka dobitnica Nobelove nagrade 1911. godine (hemija), u oblasti radijacije (zračenja). Od prve nagrade koja je dodijeljena ženi pa sve do 2010. godine, 40 žena je dobilo Nobelovu nagradu za fiziku, hemiju, fiziologiju ili medicinu.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Perspektive različitih kultura[uredi | uredi izvor]

Tokom sedamdesetih i osamdesetih godina prošlog vijeka, iako se pojavljuju mnoge knjige i članci o ženskim naučnicima, gotovo svi objavljeni izvori ignorišu žene druge boje kože i žene van Evrope i Sjeverne Amerike. Jedan od rijetkih izuzetaka je knjiga Dereka Rihtera iz 1982. Godine o ženskim naučnicima.[4]

Formiranje fonda Kovaleskaja 1985. Godine i Organizacije za žene u nauci u razvijajućem svijetu 1993. godine su osvijetlili prethodno marginalizirane ženske naučnike, ali i bez obzira na to, danas nedostaje jako puno informacija o aktuelnim i prijašnjim ženama iz zemalja u razvoju. Prema En Hibner Koblic [5]

Većina radova o ženskim naučnicima se fokusirala na ličnosti i naučne supkulture Evrope i Sjeverne Amerike, a istoričari žena u nauci su implicitno ili eksplicitno pretpostavili da će zapažanja koja su za te regije zabilježena, ostati istinita i za ostatak svijeta.

Kobilc je dalje istakla,[6]

Naučno ili tehničko polje koje se može smatrati neobično za žene u jednoj državi u određenom periodu, može zainteresovati mnogo žena u različitim istorijskim periodima ili u različitim zemljama. Jedan od primjera je inžinjerstvo, koje se u mnogim zemljama smatraisključivo domenom za muškarce, posebno u prestižnim potpoljima kao što su električni ili mašinski inžinjering. Međutim postoje izuzeci za ovo. U bivšem Sovjetskom Savezu svi podsektori inžinjeringa su imali visok procenat žena, a na Nacionalnom univerzitetu za inžinjerstvo u Nikaragvi, žene su činile 70% od ukupnog broja studenata 1990. godine.

Drevna istorija[uredi | uredi izvor]

Učešće žena u oblasti medicine je zabilježeno u nekoliko ranih civilizacija. Drevni Egipćanin, Merit-Ptah (oko 2700. p. n. e.), poznat i kao glavni ljekar, jedan je od najranijih naučnika iz istorije nauke. Agamedea je citirao Homer kao iscjelitelja u antičkoj Grčkoj prije Trojanskog rata (1194-1184pne). Agnodike je bila prva žena ljekar koja je legalno vježbala u četvrtom vijeku prije nove ere.

Žene su bile u mogućnosti da studiraju filozofiju u antičkoj Grčkoj. Postoje zapisi koju uklljučuju Aglaonike, koja je predvidjela mrlje, Teano, matematičarka i ljekarka, koja je bila učenica (a vjerovatno i žena) Pitagore. Postojala je i jedna škola u Krotoni koju je osnovao Pitagora, u kojoj su bile mnoge žene.[7] U vrijeme Egipatske civilizacije, žene su se bavile primijenjenom hemijom. Pravile su pivo i pripremale ljekovita jedinjenja. Zapažen je veliki broj žena koje su donijele mnoge inovacije u alhemiji. Najpoznatija alhemičarka proročica Meri, izumila je nekoliko hemijskih instrumenata.

Hipatija iz Aleksandrije je bila grčka naučnica, prva istorijski poznata žena koja se bavila matematikom, astronomijom i filozofijom. Poznata je po tri velike rasprave o geometriji, elgebri i astronomiji, po izumima kao što su hidrometar i instrument za destilaciju vode. Postoje čak i neki dokazi da je Hipatija držala javna predavanja i imala nešto nalik na javnu kancelariju u Aleksandriji. Međutim, njen život je završen tragičnom smrću 415 godine nove ere, kada je Parabalani zapalio javno. Stoga neki kažu da je njena smrt predstavlja kraj rada žena u nauci stotina godina kasnije.

Srednji vijek[uredi | uredi izvor]

Ranije godine Srednjeg vijeka, period poznatiji kao Mračno doba, su obilježene padom Rimskog carstva. Zapadni prostori su uništeni što je dramatično uticalo na intelektualni razvoj kontinenta. Vrlo malo je bilo inovativnog naučnog istraživanja. Arapski svijet preuzima sve zasluge za očuvanje naučnih dostignuća. Arapski naučnici su pisali originalne naučne radove i napravili kopije rukopisa iz klasičnih perioda.

Hildegarda Bingenska

Kao što je pomenuto i ranije, u ovo periodu jedna od značajnijih mjesta su manastiri, gdje su monasi i monahinje su podsticali vještine pisanja i čitanja, a neke od ovih zajednica pružile su mogućnosti ženama da doprinesu naučnim istraživanjima.[8] Primjer je njemačka opatica Hildegarda Bingenska (1098-1179), čuvena filozofkinja i botaničarka, poznata po svojim spisima, uklljučujući različite naučne predmete, medicinu, botaniku i istoriju prirode.

Hildegard je rođena u plemićkoj porodici koja je služila grofovima Sponhajma, bliskim rođacima vladarske porodice Hoenštaufena. Kako je bila deseto dijete, bolešljivo od rođenja, kada je napunila osam godina, roditelji su je poslali crkvi kao „desetinu“ (vrsta poreza), kako je bilo uobičajeno u srednjovekovno vreme. Hildegard je dodijeljena na staranje Juti, sestri grofa Majnharda od Sponhajma, blizu Dizibodensberg manastira u Nemačkoj. Juta je bila izuzetno popularna i sakupila je mnogo sledbenika tako da se samostanski krug oko nje proširio. Nakon Jutine smrti 1136, Hildegard je izabrana za starešješinu zajednice i preselila grupu u nov manastir u Rupertsbergu na Bingenu na Rajni.

Od svoje rane mladosti, Hildegard je tvrdila da ima religiozne vizija. Primila je proročki poziv Boga pet godina nakon njenog izbora za Majku (starešinu manastira) 1141, koji je od nje zahtevao „Piši što vidiš!“ U početku je oklevala da opisuje svoja proviđenja, zadržavajući ih za sebe. Na kraju, nakon što joj je zdravlje popustilo od psihičkog tereta, članovi njenog reda ubedili su je da piše. Kako su vesti o njenim proviđenjima postajale poznate, 1140-ih, papa Evgenije III je čuo za Hildegard preko Bernarda od Klervoa. Da bi utvrdio da li su njene vizije zaista bile božanski inspirisane, Papa je sastavio komisiju koja je posetila Hildegard. Komisija je proglasila za stvarnog mistika, umesto za poremećenu osobu. Još jedna poznata njemačka opatica je Hrosvita of Ganderšajm (935–1000), koja je ohrabrivala žene da budu intelektualci. Međutim kako je porastao broj i moć monahinja, onima koji su bili naklonjeni patrijarhatu je to smetalo, te su mnogi zatvorili vrata ženama, što je na kraju eskaliralo time da se ženama zabrani i da nauče da pišu i čitaju. Sa time, svijet nauke je bio zatvoren za sve žene, praveći granicu ženskog uticaja na razvoj nauke.

Ulaskom u 11. vijek, otvarani su prvi univerziteti. Ženama je, većinom, bilo zabranjeno studirati. Međutim, postojali su neki izuzeci. Italijanski Univerzitet Bolonja, je dozvoljavao ženama da prisustvuju predavanja od samog početka, 1088. godine.[9]

Odnos prema ženama u nastavi je u Italiji bio mnogo liberalniji nego u ostalim dijelovima svijeta. Veliki broj žena je imao ulogu predavača na univerzitetima u Italiji. Neke od njih su: Trotula de Salerno, Dorotea Buca, Abela, Jakobina Feliče, Alesandra Đani, Margarita, Merkuriade, Konstanca Kalenda.

Uprkos uspjehu žena, još uvijek su postojale neke predrasude koje su uticale na njihovo učešće u nauci, posebno u Srednjem vijeku. Na primjer, Tomas Akina, hrišćanski naučnik, pisao je, govoreći o ženama:

Ona je mentalno nesposobna za držanje autoriteta!

Poznate naučnice 16. 17. i 18. vijeka[uredi | uredi izvor]

Margaret Kavendiš

Margaret Kevendiš, arostokratkinja sedamnaestog vijeka, učestvovala je u nekim od najvažnijih naučnih debata tog vremena. Međutim, ona nije bila uvedena u Englesko kraljevsko društvo, iako joj je jednom bilo dozvoljeno da prisustvuje sastanku. Napisala je niz radova o naučnim pitanjima, uključujući i Zapažanja o eksperimentalnoj filozofiji (1666) i Prirodi filozofije. U ovim radovima ona je posebno kritikovala sva veća uvjerenja da su ljudi, kroz nauku, bili kreatori prirode. Rad iz 1666. godine pokušao je da pojača žensku zainteresovanost za nauku. Opservacije su doprinijele eksperimentalne nauke a navedeno je da su mikroskopi daleko od perfektnih instrumenata.[10]

U Njemačkoj, tradicija učešća žena u zanatskoj proizvodnji omogućila je ženama da se uključe u opservacione nauke, posebno astronomiju. Između 1650. I 1710. godine, žene su bile 14% njemačkih astronoma.[11] Najpoznatiji ženski astronom u Njemačkoj bila je Marija Vinkelman. Otac i stric su je naučili da privoli astronomiju od malih nogu, te je nastavila učenje od samoukog astronoma koji je živio u blizini. Kada se udala za Prusijskog najpoznatijeg astronoma, Gotfrida Kirša, dobila je priliku da se posveti astronomiji u većoj mjeri. Postala je njegov asistent u astronomskom opservatorijumu u Berlinu. Jedan od njenih doprinosa jeste da je otkrila komete. Kada je njen suprug preminuo, Vinkelmanova se prijavila za poziciju pomoćnika astronoma na Berlinskoj akademiji, za koju je imala iskustvo. Kao žena bez univerzitetskog stepena, uskraćen joj je taj položaj. Pripadnici Berlinske akademije strahovali su da zaposle ženu na tu poziciju, smatrajući da je to loša ideja za njihov ugled.

Žene i dalje nisu bile prihvaćene kao ravnopravni saradnici. Nijedna žena nije pozvana u Kraljevsko društvo niti u Francusku akademiju nauka sve do dvadesetog vijeka.

Marija Sibila Merijan (nem. Maria Sybilla Merian) bila je švajcarska prirodnjakinja i naučna ilustratorka koja je proučavala biljke i insekte i ilustrovala ih u detaljima. Njena pažljivo zapažanja i dokumentacija o metamorfozi leptira učinila su je poznatom. Marija Sibila Merijan je rođena 2. aprila 1647. u Frankfurtu, tada slobodnom gradu Svetog rimskog carstva u porodici švajcarskog izdavača Mateusa Merijana Starca. Njen otac je umro tri godine kasnije, a majka joj se opet udala za slikara Jakoba Marela. On ju je privukao da slika. U trinaestoj godini, već je počela da slika prve ilustracije insekata i biljaka.

"U mojoj mladosti sam provela svoje vreme istražujući insekte. Na početku sam počela sa svilenim crvima u mom rodnom gradu Frankfurtu. Tada sam shvatila da gusenice proizvode predivne leptire, a da svilene bube rade isto. Ovo me je navelo da prikupim sve gusenice koje mogu da pronađem kako bi videli kako su se promenile". (Predgovor iz „Metamorfoza insekata Surinama“)

Marija Sibila Merijan je objavila prvu knjigu naučnih ilustracija, naziva Neues Blumenbuch, 1675. godine kada je imala 28 godina.

Posle 8 godina slikanja i učenja, 1699. godine, na inicijativu Kornelisa van Ersena van Zomelzdika, tadašnjeg guvernera holandske kolonije Surinam, grad Amsterdam je nagradio Mariju grantom za putovanje u Južnu Ameriku sa njenom ćerkom Doroteom.

Po povratku u Evropu, objavljuje svoje veliko delo Metamorphosis insectorum Surinamensium ,1705. godine, zbog kog je i postala poznata u svetu ilistracija.

bog njenog pažljivog i detaljnog pristupa opisivanju i crtanju metamorfoze kod leptira, smatra se po mišljenju Dejvida Atenboroua[12], za jednu od najbitnijih ličnosti koje su doprinele boljem poznavanju i razvoju entomologije.

Bila je vodeći entomolog svog vremena i otkrila je brojne činjenice o životu insekata kroz rad na svojim istraživanjima.[13]

Sve u svemu, naučna revolucija nije učinila ništa da promeni ljudske ideje o prirodi žena-konkretnije- njihovoj sposobnosti da doprinesu nauci baš kao i muškarci. Prema Džekson Špilvoglu Naučnici su koristili nova naučna otkrića kako bi širili mišljenje da su žene po prirodi inferiorne i podređene muškarcima te pogodne za igranje domaće uloge domaćice i osjećajne majke. Rasprostranjena distribucija knjiga je obezbijedila nastavak ovih ideja.

Laura Basi

Ledi Meri Vortli Montegju je osporila konvenciju uvođenjem vakcinisanja velikih boginja kroz varijacije u zapadnoj medicini nakon što je bila na putovanjima u Otomanskoj imperiji. Godine 1718. je bakcinisala sina, a kada je 1721. godine epidemija velikih boginja pogodila Englesku, ona je vakcinisala i svoju kćerku. Ovo je prvi takav poduhvat u Engleskoj. Uvjerila je i Karolinu da testira tretman i na zatvorenicima. Princeza Karolina je kasnije vakcinisala i svoje dvije ćerke 1722. godine. Pod pseudonimom, Montegju je obajvila članak gdje je detaljno opisala vakcinaciju i svjedočila u korist vakcinacije u septembru 1722. godine.

Nakon javne odbrane 49 teza, Laura Basi je doktorirala filozofiju 1732 na Univerzitetu u Bolonji. Basi je rođena u imućnoj porodici, a otac advokat joj je omogućio privatno obrazovanje iz različitih oblasti. Između ostalog, izučavala je logiku, metafiziku, filozofiju, hemiju, hidrauliku, matematiku, mehaniku, algebru, geometriju, i klasične i moderne jezike (grčki, latinski, francuski i italijanski). U periodu od 1714. do 1731. godine časove filozofije i metafizike držao joj je Gaetano Takoni (Gaetano Tacconi), univerzitetski profesor koji je bio i privatni lekar porodice Basi. Zahvaljujući Takoniju koji je uveo Basi u akademske krugove Bolonje, zapazio ju je kardinal Prospero Lambertini (Prospero Lambertini) koji je dugi niz godina davao podršku njenom naučnom radu, sa ciljem promocije same Bolonje kao pravog mesta za sticanje znanja.

U svojoj dvadeset prvoj godini Basi je postavljena za profesora anatomije na Univerzitetu u Bolonji, već sledeće, 1732. godine postala je član Akademije naučnog instituta, a 1733. godine postavljena je za rukovodioca katedre za filozofiju. Na samom početku, zbog toga što nije priličilo ženi da drži predavanje u učionici punoj muškaraca, mogućnosti za profesuru su joj bile ograničene, te je samo povremeno držala predavanja, u situacijama kada su u publici bile prisutne i žene. Udala ze 1738. godine za kolegu, Đuzepea Veratija (Giuseppe Veratti), sa kojim je imala osmoro dece (po nekim izvorima i više). Posle toga, bila je u mogućnosti da redovno drži predavanja kod kuće, a 1739. godine njena molba upućena Univerzitetu sa zahtevom za više predavačkih obaveza i većom platom je, zahvaljujući urgiranju Lambertinija i njegovih prijatelja, bila ispunjena, te je postala najplaćeniji profesor bolonjskog Univerziteta, što joj je omogućilo sredstva za nabavku potrebne opreme za izvođenje eksperimenata.

Basi je najviše zanimala Njutnovska fizika iz koje je držala predavanja punih 28 godina. Bila je jedna od ključnih osoba za uvođenje Njutnovih ideja fizike i prirodne filozofije u Italiju. Za života je objavila 28 radova, veći deo iz oblasti fizike i hidraulike, iako nije napisala nijednu knjigu.

U svojoj 65 godini, 1776. godine, postavljena je za šefa katedre eksperimentalne fizike pri Naučnom institutu, dok je njen muž bio asistent predavač. Umrla je dve godine kasnije.

Marija Gaetana Anjezi (ital. Maria Gaetana Agnesi; Milano, 16. maj 1718 — Milano, 9. januar 1799) je bila italijanska matematičarka, lingvistkinja i filozofkinja, a poznata je i po svom dobrotvornom radu. Napisala je prvu knjigu koja je sadržala i integralni i diferencijalni račun. Bila je počasni član bolonjskog Univerziteta.

Prema Dirku Strojku, Marija Anjezi je prva značajna žena matematičar od vremena Hipatije (peti vek n. e.).

Marija je vrlo rano bila primećena kao čudo od deteta. Već sa pet godina govorila je francuski i italijanski jezik. Do svoje trinaeste godine naučila je i grčki, hebrejski, španski, nemački, latinski i, verovatno, još nekoliko jezika s obzirom da su je nazivali hodajući poliglota. Čak je držala časove svojoj mlađoj braći.

Sa devet godina napisala je i održala govor na latinskom u trajanju od sat vremena na jednom akademskom skupu. Tema njenog izlaganja je bilo pravo žene na obrazovanje. U vreme kada je napunila petnaest godina, njen otac je počeo da okuplja u svojoj kući krug najobrazovanijih ljudi u Bolonji, pred kojima je Marija čitala i razjašnjavala seriju teza o najnejasnijim filozofskim pitanjima. Zapisi o ovim okupljanjima mogu se naći u knjizi Lettres sur l'Italie koju je napisao Charles de Brosses, i u delu Propositiones Philosophicae, koje je objavio Pjetro Anjezi 1738. godine.

Uprkos velikom uspehu, napunivši dvadeset godina, Marija je zatražila od oca dozvolu da se zaredi. Iako je Pjetro odbio da joj ispuni želju, složio se da od tog trenutka može da se povuče u neku vrstu manastirskog života, tako što je ostala da živi u roditeljskom domu, ali bez ikakvih dodira sa spoljašnjim svetom, uz mogućnost da odlazi u crkvu kada god poželi. Postigavši na taj način duhovni mir, Marija se posvetila izučavanju algebre i geometrije.

Emili di Šatel

Emili di Šatel, blska prijateljica Voltera, bila je prav naučnica koja je primijetila vezu između kinetičke energije i impulsa. Ponovila je i opisala eksperiment koji je proučavao vezu između objekata koji padaju, sa njihovom brzinom. Dobila je rezultat koji govori da udar predmeta pri padu nije proporcionalan brzini, nego kvadratu brzine. Ono što je ona uočila je dosta doprinijelo kasnijem proučavanju u oblasti Njutnove mehanike. (ref55). 1974. godine prevela je na francuski Matematičke principe prirodne filozofije, Isak Njutn, uključujući i neke njene doprinose. Objavljena je 10 godina nakon njene smrti. Njen prevod i recenzija doprinijela je završetku naučne revolucije u Francuskoj i njenom prihvatanju u Evropi.

Teleskop koji je za Karolinu napravio brat Heršel

Karolina Heršel je rođena 16. marta 1750. godine u Hanoveru. Otac, Isak, bio je vojni kapelan u hanoverskom gardijskom orkestru, a majka Ana. Karolinin brat Vilijem bio je takođe poznati astronom. U detinjstvu je prebolela tifus. Godine 1757. Francuzi su okupirali Hanover. Vilijam beži u Englesku, gde postaje učitelj muzike. Godine 1772. pridružila mu se i Karolina. Karolina se u Engleskoj pročula kao izvanredna operska pevačica. Slobodno vreme provodila je u radu sa bratom koji je posmatrao nebo i pravio nove teleskope. Brat ju je podučavao astronomiji, matematici i engleskom jeziku.

Godine 1781. Vilijam Heršel otkriva novu planetu, kasnije nazvanu Uran. Engleski kralj Džordž III imenovao ga je kraljevskim astronomom, čime su Vilijam i Karolina bili obezbeđeni što se tiče finansija. Od tada su se potpuno posvetili posmatranju neba. Dana 1. avgusta 1786. Karolina je otkrila prvu kometu. U narednim godinama ih je otkrila još sedam. To je zainteresovalo engleskog kralja koji joj je odredio godišnju platu od 50 funti. Karolina je radila na sređivanju nebeske karte Džona Flemstida, osnivača opservatorije Grinič. Dopunila je atlas sa 560 zvezda. Dvadeset godina kasnije sastavila je katalog zvezda (2500 maglina).

Godine 1822. vratila se u Hanover. Karolinin prijatelj bio je čuveni matematičar i astronom Fridrih Gaus. Godine 1835. postala je član Britanskog kraljevskog društva astronoma. Postala je i član Kraljevske irske akademije. Kralj Pruske odlikovao ju je zlatnom medaljom za nauku. Preminula je 9. januara 1848. godine u 98. godini života.

Još neke naučnice predstavnice 16. 17. i 18. vijeka[uredi | uredi izvor]

Vijek Ime Zemlja oblast
16 Sofija Brage Danska astronomija
16 Izabela Korteze Italija alhemija
16 Katerina Vitale Malta Hemija
17 Agnes Blok Holandija botanika
17 Džoana Dume Francuska astronomija
17 Njlizabet Voker Engleska farmakologija
18 Džejn Kolden Amerika biologija
18 Kristina Rokati Italija fizika
18 Maria Lukin Švajcarska entomologija
18 Margaret Brajan Britanija filozofija

Devetnaesti vijek[uredi | uredi izvor]

Nauka je ostala uglavnom amaterska profesija tokom početka devetnaestog vijeka. Doprinos žena ograničen je njihovim isključivanjem iz najformalnijeg naučnog obrazovanja, ali je počeo da se prepoznaje prijemom u učeća društva tokom ovog perioda.

Škotska naučnica Mari Somervil vršila je eksperimente vezane za megnetizam, prezentujući pritom rad pod naslovom Magnetna svojstva ljubičastih zraka solarnog spektra Kraljevskom društvu 1826. Godine, druga žena koja je to učinila. Napisala je i nekoliko matematičkih, astronomskih, fizičkih i geografskih tekstova, i bila je snažan zagovornik ženskog obrazovanja. Godine 1835. Ona i Karolina Heršel su bile prve dvije žene izabrane za počasne članove Kraljevskog astronomskog društva.

U SAD, Marija Mičel otkrila je kometu 1847. godine, taođe je doprinijela proračunima Nautičkog almanaha. Ona je postala prva žena članica Američke akademije nauka i umjetnosti 1848. godine i Američke asocijacije za napredak nauke 1850. godine.

Spomenik Florens Najtingejl u Londonu

Krimski rat(1854-6) je uspostavio zdravstvenu njegu kao profesiju, čineći Florens Najtingejl poznatim imenom. Prilikom putovanja na koja su je roditelji slali, koristila je priliku da obilazi bolnice i da razgovara sa stručnjacima što su u njima radili. U povratku sa putovanja po Egiptu, tokom 1849/50. godine je provela dve nedelje u Ustanovi za đakonese u Kajzersvertu u Nemačkoj, gde je naučila o značaju reda i dispcipline u zdravstvenim ustanovama, što joj je pomoglo na prvom radnom mestu upravnika Ustanove za bolesne gospođe, gde je radila od 1853. do Krimskog rata 1854.[14] Tokom Krimskog rata je i sama obolela od krimske groznice (vrsta tifusa), zbog čega se pretpostavlja da se nakon rata vratila sa hroničnom tuberkulozom, tako da je najveći deo vremena posle rata provela u postelji. I pored toga nastavila je da radi.[14]

U svom radu je koristila statistički metod, po uzoru na belgijskoga statističar Adolfa Kvalteta. Statistiku je smatrala ključnom u donošenju mera koje bi sprečile dalje obolevanje i smrt.[15] Radila je na reformama sestrinstva i javnog zdravlja.

Svoje rezultate sama je prikazivala na grafikonima pite i sačinila izveštaj pod nazivom „Beleške o zdravlju, efikasnosti i bolničkoj administraciji u britanskoj vojsci”, koje se smatraju njenim najboljim statističkim delom.[15]

Fibi Sara Herta Ajrton Fibi Sara Herta Ajrton (28. april 1854 – 23. avgust 1923) bila je britanski inženjer, matematičar, fizičar i pronalazač. Poznatija kasnije kao Herta Ajrton, dobila je Hjuzovu medalju od strane Kraljevskog društva za svoj rad na električnom luku.

Ajrton je pohađala Girton koledž, Kembridž, gde je studirala matematiku i gde ju je podučavao fizičar Ričard Glejzbruk. Dok je bila na Kembridžu, Ajrton je konstruisala sfigmomanometar (aparat za merenje krvnog pritiska), predvodila je horsko društvo, osnovala je Girtonovo vatrogasno društvo, i zajedno sa Šarlot Skot je oformila je matematički klub. 1880. godine je položila Matematički Tripos, ali joj Kembridž nije odobrio fakultetsku diplomu jer je u to vreme ženama dodeljivao samo sertifikate, a ne potpune diplome. Ajrton je položila ispite na Univerzitetu u Londonu, gde je diplomirala 1881. godine.[16]

Nakon svog povratka u London, Ajrton je zarađivala novac kao nastavnik, vodila je klub za zaposlene žene i starala se o njenoj nepokretnoj sestri. Takođe je svoje matematičke veštine upotrebila praktično - predavala je u srednjoj školi Noting Hil end Iling i bila je aktivna u osmišljavanju i rešavanju matematičkih problema, od kojih su mnogi bili izdati u "Matematičkim pitanjima i njihovim rešenjima" iz Educational Times.

Godine 1884, Ajrton je patentirala šubler, inženjersko-crtački instrument za deljenje linije na bilo koji broj jednakih delova i za uvećavanje i smanjivanje brojeva. Šubler je bio njen prvi izum i iako je njegova prvobitna upotreba bila sa umetnike i za uvećavanje i smanjivanje, takođe je bio koristan arhitektama i inženjerima. Njena prijava za patent je finansijski podržana od strane Luize Goldsmid i feministkinje Barbare Bodičon, koje su joj zajedno pomogle. Njen izum je prikazan na Izložbi ženskih industrija i pridobio je mnogo medijske pažnje. To je bio prvi od njenih mnogih patenata - od 1884. godine sve do njene smrti, Herta je registrovala 26 patenata: 5 za matematičke šublere, 13 za lučne lampe i elektrode, i ostatak za pogon vazduha.

Bila je prva žena članica Instituta za elektro-inženjere. Želela je da predstavi svoj rad pred Kraljevskim društvom, ali je odbijena zbog njenog pola, te je njen rad "Mehanizam električnog luka" umesto nje čitao Džon Peri, 1901. godine. Ajrton je takođe prva žena koja je dobila priznanje Kraljevskog društva, Hjuzovu medalju, 1906. godine, za njen rad i istraživanje. 1904. godine je prvi put čitala svoj rad pred Kraljevskim društvom.

Sonja Krukovski Kovaljevska

Sonja (Sofija) Krukovski Kovaljevska (rus. Соня Круковски-Ковалевская; Moskva, 15. januar 1850 — Stokholm, 10. februar 1891) je bila matematičar, pisac i borac za ženska prava. Njena borba da sebi obezbedi najbolje moguće obrazovanje je omogućila ženama da pohađaju univerzitetske studije kao ravnopravni studenti. Osim toga, njena dostignuća u matematici su naterala njene muške kolege da preispitaju svoja staromodna shvatanja o ženskoj inferiornosti u odnosu na muškarce u naučnom radu.

Sonja je rođena 1850. u ruskoj plemićkoj porodici i odrasla je okružena luksuzom. Međutim, nije bila baš srećno dete. Osećala se zapostavljenom, kao srednje dete, pored svoje starije veoma voljene sestre, Anite i mlađeg brata, Feđe, naslednika. Tokom najvećeg dela detinjstva imala je veoma strogu guvernantu koja je vaspitavanje Sonje da postana dama shvatila kao svoju ličnu misiju. Kao posledica toga, Sonja je postala poprilično nervozna i povučena što ju je pratilo celog života.

Po završetku srednje škole Sonja je čvrsto odlučila da nastavi školovanje na univerzitetskom nivou. Međutim, najbliži univerzitet otvoren i za žene bio je u Švajcarskoj, a u to doba mladim, neudatim ženama nije bilo dozvoljeno da putuju same. Kako bi rešila taj problem, Sonja se, septembra 1868. udala za Vladimira Kovaljevskog. Prvih par meseci braka su proveli u Petersburgu a zatim otišli u Hajdelberg gde je Sonja prvi put privukla pažnju. Svima je bila interesantna tiha mlada Ruskinja sa izvanrednim akademskim ugledom.

Sonja je 1870. godine odlučila da svoje studije nastavi kod Karla Vajerštrasa na Univerzitetu u Berlinu. Odmah je počeo da je privatno podučava jer univerzitet tada nije dozvoljavao ženama da studiraju.

U junu 1874. Sonja Kovaljevska je dobila doktorsku titulu od Univerziteta u Getingenu (Göttingen). 1883. godine dobila je poziv da predaje na Univerzitetu u Stokholmu od Vajerštrasovog bivšeg učenika Goste Mitag - Leflera. U početku je to bilo samo privremeno zaposlenje, ali pet godina rada je bilo dovoljno da uprava Univerziteta shvati koliko je Sonja bila značajna. Usledio je period velikih uspeha. Dobila je trajno zaposlenje na Univerzitetu, postala je urednik matematičkog časopisa, napisala je svoj prvi rad o kristalima i, 1885, postala je šef katedre za matematiku. U međuvremenu je sa prijateljicom Anom Lefler napisala pozorišni komad „Borba za sreću“.

Razbolela se od upale pluća i depresije. 10. februara 1891. godine, Sonja Kovaljevska je umrla. Ceo naučni svet je s tugom reagovao na tu vest. Tokom svoje karijere, Sonja je objavila deset radova iz matematike i matematičke fizike i nekoliko književnih dela. Veliki deo njenih naučnih radova sadržao je fundamentalne teorije ili je otvarao vrata budućim otkrićima. Nema sumnje da je Sonja Krukovski Kovaljevska bila izvanredna osoba. Predsednik Francuske akademije nauka, koji je Sonji uručio nagradu Bordin, jednom je rekao: „Naši članovi smatraju da njen rad svedoči ne samo o dubokom i širokom obrazovanju, već i o umu neverovatne inventivnosti“.

Dvadeseti vijek[uredi | uredi izvor]

Marija Sklodovska-Kiri (polj. Maria Skłodowska-Curie; Varšava, 7. novembar 1867 — Salanš, 4. jul 1934) bila je francuska fizičarka i hemičarka poljskog porekla. Imala je francusko i poljsko državljanstvo. Veći deo života je provela u Francuskoj, a tamo je i započela naučnu karijeru.[17][18] Vršila je istraživanja iz hemije i fizike. Žena je Pjera Kirija, a majka Eve Kiri i Irene Žolio Kiri.

U njena najveća dostignuća spadaju: rad na teoriji radioaktivnosti, tehnikama razdvajanja radioaktivnih izotopa kao i otkriće dva nova hemijska elementa - radijuma i polonijuma. Pod njenim ličnim nadzorom vršena su, prva u svetu, istraživanja o mogućnosti izlečenja raka pomoću radioaktivnosti. Jedan je od osnivača nove grane hemije - radiohemije.[19][20][21]

Dvostruka je dobitnica Nobelove nagrade, prvi put 1903. godine, iz fizike, zajedno sa mužem Pjerom Kirijem i Anrijem Bekerelom za naučna dostignuća u ispitivanju radioaktivnosti, a drugi put 1911. godine iz hemije, za izdvajanje elementarnog radona. Ona je do danas ostala jedina žena koja je Nobelovu nagradu dobila dva puta.

U poljskoj toga doba žene nisu mogle ići na univerzitet pa je Marija sa starijom sestrom Branislavom sklopila dogovor da će je finansijski pomagati tokom njenog studiranja medicine u Parizu, u zamenu za to da sestra nju počne finansijski da pomaže, na isti način, za dve godine[22]. Zbog dogovora sa sestrom Marija se zapošljava kao guvernanta (kućni učitelj za mlađu decu) u jednoj pravničkoj porodici iz Krakova, a potom u jednoj vlastelinskoj porodici u kojoj je ostala dve godine. Dok je radila u ovoj porodici zaljubila se u Kazimježa Žoravskog, budućeg poznatog matematičara. Međutim Kazimježovi roditelji su odbacili mogućnost venčanja Kazimježa sa siromašnom Marijom, tako da je ona izbačena sa posla.[23] Marija je našla posao u drugoj porodici, gde je provela još godinu dana, neprestano potpomažući sestru Branislavu.

Početkom 1890. godine Branislava, koja se udala u Parizu, je pozvala Mariju da dođe kod nje. Međutim, Marija je i dalje računala na brak sa Kazimježom sa kojim se viđala u Varšavi. Zbog toga je odbila ponudu i vratila se kod oca gde je ostala do 1891. godine. U oktobru te godine je, posle sestrinog insistiranja i raskida veze za Kazimježom, ipak odlučila da ode za Francusku.[24]

Marija je 1891. godine u Parizu, na Sorboni upisala studije na odseku fizike i hemije. Preko dana je studirala a noću radila dajući privatne časove. Godine 1893. je položila kao prva u generaciji i zaposlila se kao laborant u industrijskoj laboratoriji u Lipmanovim postrojenjima (Lippman). Dok je radila i dalje je studirala, položivši i matematiku 1894. godine.

Pjer i Marija Kiri 1906. godine

Marija je 1894. godine takođe upoznala i svog budućeg muža, francuza Pjera Kirija (franc. Pierre Curie), koji je u to vreme bio na doktorskim studijama u Bekerelovoj laboratoriji. Kada je Pjer doktorirao 1895. godine, Marija se udala za njega. Marija Montesori (ital. Maria Montessori; Kjaravale, 31. avgust 1870 — Nordvik, 6. maj 1952) je bila italijanska lekarka, obrazovni radnik i pedagog, filozof i filantrop; najpoznatija je po svom obrazovnom sistemu „Montesori“, koji se odnosi na decu od rođenja do adolescencije. Njene obrazovne metode su i danas u primeni u velikom broju državnih i privatnih škola širom sveta. Liza Majtner (nem. Lise/Elise Meitner, Lize/Elize Majtner; Beč, 17. novembar 1878 — Kembridž, 27. oktobar 1968) je bila austrijsko-švedska fizičarka koja se intenzivno bavila proučavanjem fenomena radioaktivnosti i nuklearnom fizikom uopšte. Henrijeta Svon Levit (engl. Henrietta Swan Leavitt; 4. jul 1868—12. decembar 1921) bila je američki astronom. Otkrila je povezanost luminoznosti i perioda cefeida. Radila je u Harvardskoj opservatoriji na Harvardskoj spektralnoj klasifikaciji. Iako nije bila mnogo zapažena kao žena naučnik, njeni pronalasci su prvi omogućili da se izmere daljine do drugih galaksija. Nakon njene smrti, Edvin Habl je pomoću njenog otkrića Cefeida uspeo da odredi da se svemir širi (pogledati Hablov zakon).

Nobelovi Laurenti[uredi | uredi izvor]

Nobelova nagrada u ekonomskoj nauci je dodijeljena ženi 41 put između 1901 i 2010. godine. Samo je jedna nagrađena dva puta i to je Marija Sklodovska-Kiri, 1903. godine za fiziku i 1911 za hemiju. To znači da je 40 žena nagrađeno Nobelovom nagradom u ovom periodu, od toga 17 njih u oblasti fizike, hemije, psihologije i

Hemija[uredi | uredi izvor]

  • 2009. — Ada Jonat
  • 1964. — Doroti Kraufut Hodžkin
  • 1935. — Irena Žolio Kiri
  • 1911. — Marija Kiri

Fizika[uredi | uredi izvor]

  • 1963. — Marija Gepert-Majer
  • 1903. — Marija Sklodovska-Kiri

Psihologija i medicina[uredi | uredi izvor]

  • 2015. — Juju Tu
  • 2014. — Mej-Brit Mozer
  • 2009. — Elizabet H. Blekbern
  • 2009. — Kerol Grajder
  • 2008. — Fransoa Bare-Sinouzi
  • 2004. — Linda B. Bak
  • 1995. — Kristijan Nuslaj-Volhard
  • 1988. — Gertrude B. Elion
  • 1986. — Rita Levi-Montalcini
  • 1983. — Barbara MaKlintok
  • 1977. — Rozalin Jalou
  • 1947. — Gerti Kori

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Poznate naučnice, lekarke i matematičarke Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. april 2015) pristupljeno 26.04.2015.
  2. ^ Popović, Dragana (2012). Žene u nauci. Službeni glasnik. ISBN 978-86-519-1234-7. 
  3. ^ Whaley, Leigh Ann (2003). Women's History as Scientists. Santa Barbara, California: ABC-CLIO, INC. 
  4. ^ Richter, Derek (1982). Women Scientists:The Road to Liberation. Macmillan. 
  5. ^ Ann Hibner Koblitz, "Gender and science where science is on the margins," Bulletin of Science, Technology & Society, vol. 25, no 2 (2005). pp. 107–114.
  6. ^ Ann Hibner Koblitz, "Global perspectives," World Science Report 1996, UNESCO. pp. 327.
  7. ^ „Time ordered list”. 
  8. ^ „Hildegard von Bingen (Sabina Flanagan)”. Arhivirano iz originala 10. 06. 2007. g. Pristupljeno 26. 03. 2018. 
  9. ^ Edwards, J. S. (2002). „A Woman Is Wise: The Influence of Civic and Christian Humanism on the Education of Women in Northern Italy and England during the Renaissance” (PDF). Ex Post Facto: Journal of the History Students at San Francisco State University. XI. Arhivirano iz originala (PDF) 31. 03. 2020. g. Pristupljeno 26. 03. 2018. 
  10. ^ Whaley, Leigh Ann. Women's History as Scientists. (California: 2003). pp. 114.
  11. ^ Spielvogel, Jackson J. Western Civilization, Volume B: 1300–1815. Thomson/Wadsworth. 2009. ISBN 978-0-495-50289-0.
  12. ^ Natural Curiosities film, BBC
  13. ^ Kristensen 1999, str. 1
  14. ^ a b Milutinović 2012, str. 264.
  15. ^ a b Milutinović 2012, str. 265.
  16. ^ „Hertha Marks Ayrton”. www.agnesscott.edu. Pristupljeno 7. 3. 2018. 
  17. ^ See her signature, "M. Skłodowska Curie", in the infobox.
  18. ^ Her 1911 Nobel Prize in Chemistry was granted to "Marie Sklodowska Curie" File:Marie Skłodowska-Curie's Nobel Prize in Chemistry 1911.jpg.
  19. ^ „The Discovery of Radioactivity”. Berkeley Lab. Arhivirano iz originala 01. 11. 2015. g. „The term radioactivity was actually coined by Marie Curie […].” 
  20. ^ „Marie Curie – Research Breakthroughs (1897–1904)”. American Institute of Physics. Arhivirano iz originala 17. 11. 2015. g. „To describe the behavior of uranium and thorium [Curie] invented the word “radioactivity” --based on the Latin word for ray.” 
  21. ^ „Marie Curie and the radioactivity, The 1903 Nobel Prize in Physics”. nobelprize.org. Arhivirano iz originala 30. 07. 2018. g. „Marie called this radiation radioactivity - "radio" means radiation.” 
  22. ^ Maria Curie, Autobiografia. pp. 14.
  23. ^ Susan Quinn, Życie Marii Curie (Život Marije Kiri). pp. 104.
  24. ^ Ewa Curie, Maria Curie. pp. 100–101

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Whaley, Leigh Ann (2003). Women's History as Scientists. Santa Barbara, California: ABC-CLIO, INC. 
  • Popović, Dragana (2012). Žene u nauci. Službeni glasnik. ISBN 978-86-519-1234-7. 
  • Kristensen, Niels P. (1999). „Historical Introduction”. Ur.: Kristensen, Niels P. Lepidoptera, moths and butterflies: Evolution, Systematics and Biogeography. Volume 4, Part 35 of Handbuch der Zoologie:Eine Naturgeschichte der Stämme des Tierreiches. Arthropoda: Insecta. Walter de Gruyter. str. 1. ISBN 978-3-11-015704-8. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Жене_у_науци&oldid=27672680”