Pređi na sadržaj

Paštrovići

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Paštrovići su srpsko-primorsko pleme u današnjem crnogorskom primorju.[1][2][3][4][5][6][7] U starijim izvorima naziva se „opštinom“ tj. „općinom“ koja se po tradiciji delila na dvanaest bratstava. Plemenska oblast im obuhvata deo crnogorskog primorja, od Kufina do Babina vira, što odgovara području od Čanja do Bečića, sa okolinama. Pleme ima dugu tradiciju u tom području, sa bogatom lokalnom istorijom i kulturom, a u vreme Mletačke uprave i posebnom samoupravom. Paštrovići su najjužniji deo "čarobne" Boke Kotorske u kojoj žive oduvek Srbi.[8]

Venecijanski zidovi Budve na poštanskoj razglednici iz 1900.
Dio serije
Srpska plemena
Dukes from Montenegro with SPC bishop
Plemena i regioni
Stara Crna Gora
Brda
Hercegovina
Boka kotorska
Crnogorsko primorje
Zetska Krajina
Bivša plemena
Koncepti
Istorija
Kultura

Etimologija

[uredi | uredi izvor]

Najverovatnije je naziv od reči „pastir“,[9] kao i Pešterska visoravan, Paštrik, Pašman... Petar I Petrović kao i mnogi drugi Crnogorci su svoju stoku, u zimskom periodu, slali na ispašu u oblast Paštrovića i za to su plaćali travarinu.[10] Pešterska visoravan je poznata po stočarstvu i čuvenom pešterskom siru. Na osnovu toga se može izvesti ova pretpostavka o poreklu naziva.

Drugo tumačenje jeste da naziv „Paštrović“, zapravo potiče od staroslovenske reči „pastro“ čije je značenje „šaren“.[9]

Teritorija

[uredi | uredi izvor]

Plemenska/opštinska teritorija im se prostirala od Kufina do Babina vira što čini nekih 17,5 km. Na ovom području nalazi se šest manastira Srpske pravoslavne crkve. Ti manastiri su: Duljevo, Praskvica, Reževići, Gradište, Vojnići i Rustovo.[1]

Glavni članak: Sveti Stefan (ostrvo)
Sveti Stefan (ostrvo)

Kulturno-istorijsko središte Paštrovića je bilo ostrvo Sveti Stefan. Tvrđava je sagrađena 1442. godine, kada su u njoj doseljeni prvi stanovnici. Zbog velikih zidina, mnogobrojne porodice su tražile u njoj utočište u periodima sukoba sa Osmanlijama ili pod najezdom gusara. Po legendi, naselje je nastalo posle sukoba Kotorana i Paštrovića koji su im pritekli u pomoć, sa Osmanlijama koje su poražene. Po povratku iz završene bitke, Paštrovići su kod plaže Jaz uočili u blizini obale preostale osmanlijske galije, koje su napali. Od zarobljenog plena podignuli su tvrđavu, sa po jednom kućom za svako od dvanaest paštrovskih plemena i dali joj ime Sveti Stefan, po istoimenoj crkvi posvećena arhiđakonu Stefanu Prvomučeniku izgrađenoj u vreme Nemanjića. Zbog svog pogodnog položaja Sveti Stefan je bio trgovinski i saobraćajni centar Paštrovića. Posedovao je veliki strategijsko-trgovački značaj u vreme Mletačke republike i trgovine sa Venecijom. Mesto je počelo lagano da gubi značaj krajem 19. veka, kada je počelo masovnije iseljavanje stanovništva. Potpuno iseljavanje izvršeno je 1955. godine, kada je ostrvo kompletno adaptirano i pretvoreno u „grad-hotel“. Danas je to jedno od najluksuznijih letovališta na Jadranu.

Istorija

[uredi | uredi izvor]

Paštrovići su srpsko pleme sa dugom istorijom u Primorju. Prema predanju, najstariji paštrovski etnički sloj bili su Srbi i drugi Sloveni, koji doseljeni u ove krajeve u periodu između 6. i 10. veka. U tom periodu su tim prostorom vladale različite srpske dinastije poput Vojislavljevića i Nemanjića, te se pretpostavlja da su stara bratstva Paštrovića imali svoje pripadnike u sitnom plemstvu i viteškom sloju. Od tog starog sloja stanovništva do danas nije ostalo potomstva, jer su izumrli ili su se iselili iz matične oblasti. Od njih su tragovi ostali uglavnom u toponimiji. Današnja paštrovska bratstva potiču od doseljenika iz okolnih oblasti, tokom 14. i 15. veka i iz kasnijih perioda.[9]

Najstariji do sada poznati spomen Paštrovića pod tim imenom je iz 1355. godine,[6] kada je srpski car Stefan Dušan poslao svog vlastelina Nikolicu Paštrovića na poslanstvo u Dubrovnik.[11] Po ovoj znamenitoj porodici je pleme dobilo ime.[9] Godine 1371. spominje se Andrija Paštrović kao predstavnik Balšića u dogovorima sa Dubrovčanima, a neki Paštrovići se u tom periodu iseljavaju za Bosnu, gde tamo takođe ostaju kao vlastela.[12] Paštrovska opština spominje se već 1377. godine.[9]

Nakon raspada Srpskog carstva, pritisnuti od strane Osmanlija, Mlečana i lokalnih vladara, glavari plemena su 1423. godine potpisali sporazum sa Mletačkom republikom po kojem su postali njeni podanici. U tom ugovoru, spomenuti glavari nose prezimena Paštrović, a to su Dabiživ Aleksa, Nikola, Ostoja, Radič i Stefan. Obavezali su se da će ratovati u njenu korist od Skadra do Kotora, a zauzvrat su im Mlečani ostavili njihovu autonomiju i pređašnja prava, uzeli ih pod svoju zaštitu i omogućili im slobodnu trgovinu po celoj Mletačkoj republici. Ostali su u okviru Mletačke republike do njenog pada 1797. godine, a zatim su postali deo Ilirskih provincija za vreme Napoleona, pa Habzburškog carstva. Iako su bili snažna bratstva u 15. veku, zbog učestalih sukoba sa Turcima i susednim Grbljanima, dosta stanovništva napušta taj deo i iseljava se na sever ka Dalmaciji i u Italiju.[9] Paštrović se kao bratstveno ime, ali ne i kao plemensko, od 16. veka više ne spominje u crnogorskom primorju, ali se sreće u Dalmaciji i Veneciji, a kasnije i u Južnoj Ugarskoj kod bačkih Bunjevaca. Ipak, nije jasno da li ovi Bunjevci imaju veze sa crnogorskim Paštrovićima ili je istovetnost patronima kod ove dve populacije slučajna.[9]

Tokom 16. veka postoji dosta spomena Paštrovića u različitim ugovorima, ali i njihovi sukobi sa Osmanlijama. Kao primer se može navesti ugovor o miru iz 1591. godine između Jusuf-beg Krsmića i drugih Osmanlija iz Podgorice sa jedne strane, i Ljudevita Medina Paštrovića i drugih Paštrovića sa druge, u prisustvu Marijana Bolice, uglednog mletačkog plemića iz Kotora koji je napisao poznati izveštaj o skadarskom sandžaku iz 1614. godine. Ugovor je napisan na srpskom jeziku, ćirilicom, što je i navedeno u samom ugovoru "acordio di scritura di pace... in idioma serviano scritta", a predstavnici Turaka su ga potvrdili pečatima, te zatim je preveden na italijanski.[13]

Ikona Stefana Štiljanovića, kneza, dobrotvora i srpskog svetitelja iz Paštrovića, rad Stanoja Popovića 1740.

Plemena

[uredi | uredi izvor]

Pleme Paštrovići čine 12 bratstava. Ta bratstva su: Bečići, Kalađurđevići, Dabkovići, Mitrovići, Ljubiše, Baroči, Reževići, Srzentići, Davidovići, Suđići, Vukovići, Midžori i Armenko (do 19. veka Tomić).[1][9] Bratstva su poreklom sa različitih teritorija - čine ih doseljenici iz Stare Crne Gore, Stare Srbije i Pipera iz regiona crnogorskih Brda.[9]

Pleme Baroči su nestali u 19. veku, dok su Reževići veoma heterogenog sastava sa dosta rodova. Kod Reževića, rodovi Vukovića, Zenovića i Pavlovića je su poreklom iz Stare Srbije i Stare Crne Gore. Doseljeni su rano tokom 13. i 14. veka. Među tim rodovima su i Perazići koji su doseljeni iz Klimenata u 16. veku.[9] Što se Dabkovića tiče, njihov rodonačelnik je došao iz Pipera, odnosno iz bratstva Crnci.[9] Crnci su deo Lužana, plemena koje predstavlja stariji sloj Pipera i nekada naseljavalo područja Pipera i okoline, severno od današnje Podgorice. Poput Dabkovića, isto važi i za Đedoviće, Sklendere i Radoviće iz Reževića koji su srodni i potiču od doseljenika iz Pipera iz 15. veka. Ovi rodovi slave Veliku Gospođu (Uspenje Presvete Bogorodice).[9]

Samouprava

[uredi | uredi izvor]
Venecijanski dokument iz 1632. godine, u kome se Paštrovićima daruju privilegije

Pod Mlečanima, Paštrovići su imali stepen autonomije. Bili su podeljeni u dve komunitade (lokalne samouprave), Sveti Stefan (ostrvo) i Lastva ili Kastellastva, kojima su zasedale odgovarajuće Bankade. Bankade ili Bakanada, nazvane po italijanskom "bankada", bile zapravo tradicionalni sistem vlasti i predstavljale su zajednički sud, odnosno zbor. Godine 1797, te dve komunitade su ujedinjene u jedinstvenu komunitadu Paštrović.[14] Mandat samoupravne vlasti je bila jedna godina. U svom sastavu, Bankade su imale četvoricu suđa (sudije), dvojicu vojvoda, dvanaest vlastelina u komunitadi Sveti Stefan (za svako od dvanaest plemena) i kanzaliera i vicekanzaliera.[14] Za komunitadu Lastva/Kastellastva, broj vlastelina u sastavu Bankade nije poznat iz razloga što je tu bilo samo jedno pleme, a vojvode su se zvale kapetani. Po potrebi, Bankade su u svom sastavu imale i stimadure (procenitelje), članove mirovnog veća i slično. Rektor (knez, sopraintendant, guvernadur) bio je upravitelj oblasti, a biran je među Paštrovićima i potvrđivan od strane mletačke, kasnije i austrijske vlasti, čije je interese štitio.[14]

Prvobitno „mjesto od pravde“ gde se sastajao paštrovski plemenski sud (Bankade) nalazilo se na žalu Drobni pijesak. Kasnije je to postalo ostrvo Sveti Stefan, i to je bio gotovo 400 godina, sve do 1929. godine kada je Bankada prestala da postoji.[15] Zbor sastajao se na Vidovdan.[16]

Godine 1838. se navodi da je "Paštrović" predeo, koji se od nekoliko sela sastoji, a broji tada 2800 pravoslavnih duša.[17]

Život i kultura

[uredi | uredi izvor]

Paštrovići su postigli svoj najveći uspon za vreme Nemanjića, kada su pojedini Paštrovići obavljali poslove za cara Dušana, a on im tada daruje plemstvo.[18] Iako su bili malo manje od četiri veka pod Mlečanima, Paštrovići su uspeli da sačuvaju svoj jezik, običaje, pismo i povlastice koje je mletački Senat više puta potvrđivao. Paštrovići su važili za dobre moreplovce i trgovce, mada su znali da se bave i gusarenjem, a dali su i veliki broj kapetana i brodovlasnika. Većina stanovništva je živela od poljoprivrede i stočarstva, a u delovima kod obale je bilo razvijeno i maslinarstvo.[18] Zbog učestalih sukoba, veći deo stanovništva napušta Paštroviće i odlazi za Dalmaciju, Italiju i druge krajeve.[9]

Građevine

[uredi | uredi izvor]

Kao što je ranije rečeno, u Paštrovićima se nalazi šest manastira Srpske pravoslavne crkve., a to su: Duljevo, Praskvica, Reževići, Gradište, Vojnići i Rustovo. Ovo su veoma značajni manastiri za Paštroviće. Manastiri su dosta stari i potiču uglavnom iz perioda XIII i XIV, ali su neki verovatno i stariji. Za manastir Praskvicu se smatra da je nastao 1050. godine, ali se u istoriografiji prvi put spominje 1307. godine u dokumentu u kome je srpski kralj Milutin potvrdio manastiru njegove posede. Za manastir Vojnići se smatra da potiče iz 10. veka, ali za to takođe ne postoje pisani izvori. U njemu postoje dva hrama - stariji koji je posvećen Svetom Dimitriju i koji je od nastanka manastira, i drugi posvećen Svetom Nikoli, podignutom tokom 13. veka. Manastir je skoro u potpunosti srušen tokom zemljotresa 1667. godine. Manastir Gradište je podignut na uzvišenju u Buljarici. Arheološkim istraživanjima u porti manastira pronađeni su ostaci starije, moguće antičke građevine, kao i nekoliko grobova iz perioda rimske uprave u ovom kraju. Ipak, prvi pisani pomen ovog manastira potiče iz povelje srpskog kralja Milutina s početka XIV veka. Ovaj manastir je vekovima, do Prvog svetskog rata, bio važna filijala (metoh) manastira Dečani. Današnji kompleks manastira sastoji se iz tri crkve, kao i manastirskog konaka, pomoćnih objekata i groblja. Prema narodnom predanju, glavna manastirska crkva posvećena Sv. Nikoli, zaštitniku pomoraca i putnika, potiče iz 1116. godine. Ove pravoslavne manastire odlikuje veoma dekorisana unutrašnjost i arhitektura.[6][19][20]

Takođe, Paštrovići su izgradili veliki broj vila i tvrđavu iz 1442. na ostrvu Sveti Stefan, o čemu je bilo reči ranije.

U Paštrovićima je postojala i utvrda na hridima zvana Kaštelo. O tačnoj lokaciji ove tvrđave i njenom izgledu, za sada nema dovoljno informacija. Paštrovski vojvoda iz XV veka, Radič Grubačević je, prema legendi, posedovao jedan castelletum (zamčić) u taašnjoj Lastvi, gde se opasnim vremenima zajedno sa pristalicama povlačio. O Kastelu se, u različitoj istoriografiji, navodi i da je tokom XVI veka, Mletačka republika koja je upravljala tim prostorima, na jednoj steni u staroj Lastvi ogradila utvrđenje, uz saglasnost Bankade. Tu je boravio stalni garnizon mletačke vojske, a celo naselje je tada dobilo svoj naziv Kastelastva, odnosno skraćeno Kastio. Od tvrđave su vidljivi samo niski ostaci. Na početku XVIII veka je došlo do sukoba između porodice Kašćelan, potomaka Medina koji su nasledili Kastelo, i ostalih Medina, upravo oko ovog zdanja. U skladu sa odlukama generalnih providura iz 1724. i 1736. godine, Kastelo je ostao u vlasništvu države i u njemu je boravila vojska kojom je upravljao kapetan – po jedan član porodice Kašćelan. Ova porodica je verovatno živela u Kastelu sve do 1797. godine, do ukidanja Mletačke republike. Druga bitna nekadašnja građevina jeste Lazaret. I za njega postoje razna verovanja i priče koje još uvek nisu adekvatno istorijski obrađene. Na mestu određenih današnjih ugostiteljskih objekata u Budvi, u XVI veku je bio podignut Lazaret, verovatno od strane Mlečana, uz dozvolu Bankade. Postoji veoma malo izvora koji pišu o njemu, tako da se ne mogu izvući bitniji detalji.[21]

Narodna nošnja

[uredi | uredi izvor]

Za narodnu nošnju Paštrovića, Vuk Karadžić je naveo da imaju elemente i risanske i crnogorske odeće.[22] Jovan Vukmanović je utvrdio da su Paštrovići primili crnogorsku nošnju od Crnogoraca tokom 19. veka, bez dušanke i toke. Navodi da je kapa koju su nosili Paštrovići malo dublja, a dolama pri dnu malo šira od crnogorske.[22] Što se tiče ukrasa na odeći, ona je gotovo istovetna bokeljskoj, jer im se roba prvobitno izrađivala u Kotoru, a kasnije u Carigradu gde su Paštrovići odlazili i radili.[22] Tada je poprimila malo i islamskih elemenata. Paštrovići su nosili "kružat" (prsluk) i dimlije od tamnoplave ili crne svite, kao kod Bokelja.[22]

Prvi srpski bukvar

[uredi | uredi izvor]

Prvi srpski ćirilični bukvar jeste Bukvar Save Inoka Dečanca iz kraja 16. veka.[23][24] Autori su bili inok Sava Dečanac i jeromonah Stefan Davidović, obojica poreklom iz Paštrovića.[23] Sava Dečanac je bio jeromonah manastira Dečani.[23] Bukvar je nastao u manastiru Gradište u Paštrovićima, a štampan je u Veneciji 1597. godine.[24][25]

Paštrovići u pismima cetinjskim mitropolita Petrovića

[uredi | uredi izvor]

Danilo I Petrović Njegoš 1727. g. kritikuje svoje Crnogorce i Paštroviće: "...a naše Crnogorce i naše Paštroviće ne bi sveti Joan Zlatousti u pravu regulu obrnuo..."[26]

Sava Petrović Njegoš izveštava mletačkog providura Vinćenca Gritija da su pisali Grbljanima da ne zovu Peraštane u kmetove, jer su u krvi (neprijateljstvu) s Paštrovićima. Odgovorili su da ih neće zvati, no traže od providura da im dopusti da zovu Crnogorce. Crnogorci su prijatelji i Paštrovićima i Grbljanima (pismo 158.). Iz navedenog se vidi da tada ni Grbljani ni Paštovići nisu Crnogorci, no su Crnogorci prijatelji i jednima i drugima.[27] Crnogorci su dali vjeru Paštrovićima i svakom principovom čojku, iz čega se vidi da tada Paštrovići nisu Crnogorci (pp. 204.). Počeše Paštrovići harati i plijeniti istinite sudite principove. Otkada je Budva principova otada su i Seoca principova. To je na vrata grada principova pod lubarde. (pismo 167.).

Zbog čestih sukoba između Crnogoraca i Paštrovića, Petar I se trudio da ova srpska plemena žive u miru. O tome je pisao u pismu od 5.1.1794.: "...Što se do Paštrovićah i do Cernogoracah tiče, to ja neću zaboravit, nego sam među njima do 23. aprila vjeru ufatio... PETR PETROVIČ"[28]

Piščevići o svom porijeklu

[uredi | uredi izvor]

Aleksandar Piščević, ruski vojnik srpskog porekla, u svojim memoarima o svom poreklu piše:[29]

Porodica Piščević je plemićka, srpske nacionalnosti. Ona potiče iz Dalmacije, iz provincije Paštrovića. To dokazuju mnogi porodični dokumenti koji su mi ostali posle očeve smrti... Tada je Rusija nameravala da preduzme nešto sa Srbima koji žive na obalama Dunava i Jadranskog mora.

I njegov otac Simeon u svojoj Istoriji srpskog naroda iz 1795. (na srpskom je knjiga objavljena 2018.) o Paštrovićima (navodi ih kao Paštrojeviće) piše:

...da su oni u vreme srpskog carstva poštovali srpske kraljeve jer su sebe smatrali delom srpskog naroda...

[30]

Stjepan Mitrov Ljubiša, poznati srpski književnik i političar iz Paštrovića

Štampar Stefan i Danilo, iguman i obnovitelj Dečana

[uredi | uredi izvor]

Pavle Rovinski citira jeromonaha i igumana Stefana, koji je iz Dečana došao u Mletke da štampa 1597. godine Molitvoslov, u štampariji Rampaceto. U predgovoru je zapisano: az smjerni igumen Stefan ieromonah ot hrama prečiste bce (Bogorodice) otčestvom že ot paštrović... i zatim, dalje: trudih se o sem az grješni mnšii v inoce ieromonah Sava ot monastira dečani.[31]

Po smrti igumana manastira Visoki Dečani Mojsija, monasi su se razbježali i manastir ostaje pust. 1776. g. iguman je Danilo, koji je 40 godina tu bio iguman. Kada je on (Hadži Danilo) došao u manastir sreo je samo jednog Cincarina. Obnovio je manastirsko bratstvo, ponovo pravi ikonostas. Bio je rodom iz Dalmacije iz plemena Paštrovići. Bilo mu je 56 godina kada je stigao u manastir, umro je kao arhimandrit 1788.[32]

Poznati Paštrovići

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ a b v Crna Gora i Crnogorci, Vuk Stef. Karadžić, 1837, „Projekat Rastko“
  2. ^ „Boka Kotorska“, Vuk Karadžić, Kovčežić za istoriju jezik i običaje Srba sva tri zakona, u Beču u štampariji jermenskoga manastira, 1849, „Projekat Rastko“
  3. ^ Boka i Bokelji, Simo Matavulj, 1893, „Projekat Rastko“
  4. ^ Prota Savo Nakićenović, Boka – antropogeografska studija, Etnografski zavod, Beograd, 1913.
  5. ^ Dr Jovan Erdeljanović, Etničko srodstvo Bokelja i Crnogoraca, Glas SKA, XCVI, Sarajevo, 1920.
  6. ^ a b v Manastir Gradište (PDF). Buljarica: Manastir Gradište. 2016. ISBN 978-9940-9563-1-8. Arhivirano iz originala (PDF) 6. 6. 2016. g. Pristupljeno 6. 1. 2018. 
  7. ^ RTS Kvadratura kruga - Paštrovići
  8. ^ "Srđ", Dubrovnik 30. jun 1906.
  9. ^ a b v g d đ e ž z i j k l Babić, Nebojša (28. 1. 2017). Bratstva plemena Paštrovića. 
  10. ^ Petrović Njegoš, Petar I (2015). Sveti Petar Cetinjski, Između molitve i kletve, Utržanima i Optočićima, Njegušima... sabrana djela, pp. 145., 182... Cetinje: Svetigora. 
  11. ^ Solovjev, A. (9. 9. 1934). Politika. Beograd. str. 16. 
  12. ^ Porčić, Nebojša (2006). „Jedan nezapaženi podatak o vlastelinskoj porodici Paštrović”. Mešovita građa. XXVII: 41—53. 
  13. ^ Kovijanić, Risto (1984). Crnogorska plemena u kotorskim spomenicima. Titograd: Istorijski institut SR Crne Gore. str. 39, 78—95, 130—180, 204—225. 
  14. ^ a b v S. Suđić, Marko (2014). SUĐE I BANKADE PAŠTROVIĆA OD XV DO XIH VIJEKA (Monografija). Petrovac na Moru: Manastir Gradište, Buljarica. 
  15. ^ „O Budvi”. Visit Budva. Arhivirano iz originala 07. 12. 2017. g. Pristupljeno 6. 1. 2018. 
  16. ^ a b v g V. Gregović, Đorđe. „O PAŠTROVIĆIMA”. Projekat Rastko. Pristupljeno 6. 1. 2018. 
  17. ^ "Srbskij narodnij list", Budim 1839. godine
  18. ^ a b Luketić, Dr Miroslav (2000). Pomenik Paštrovića I. Petrovac. 
  19. ^ Istorijski leksikon Crne Gore. Daily Press-Vijesti. 2006. 
  20. ^ Džomić, Velibor (2006). Pravoslavlje u Crnoj Gori. Mitropolija Crnogorsko Primorska "Svetigora". 
  21. ^ Luketić, Miroslav; Kentera, Marko (2014). Paštrovski almanah I. Sveti Stefan - Petrovac: Općina Paštrovska. 
  22. ^ a b v g Barjaktarović, Mirko (1979). „Poreklo i vreme nastanka "crnogorske" nošnje”. Glasnik Etnografskog muzeja u Beogradu. 43: 123. Pristupljeno 6. 1. 2018. 
  23. ^ a b v Medaković, Dejan (1958). Grafika srpskih štampanih knjiga XV-XVII veka. Naučno delo. 
  24. ^ a b „Prvi srpski bukvar”. Matica Boke. 13. 12. 2012. Arhivirano iz originala 23. 05. 2019. g. Pristupljeno 24. 5. 2019. 
  25. ^ „Prikaz: Bukvar inoka Save Dečanca i Stefana od Paštrovića iz 1597. godine”. Pravoslavna Mitropolija Crnogorsko-primorska. 23. 8. 2018. Arhivirano iz originala 23. 05. 2019. g. Pristupljeno 24. 5. 2019. 
  26. ^ Petrović, Danilo (1996). Pisma : (izbor) / vladika Danilo, vladika Sava, Vanrednom providuru Antoniju Bembu, 3.10.1727., pismo br. 31. Cetinje: Obod. str. 118. 
  27. ^ Mladenović, Aleksandar (1996). Pisma: (izbor) / vladika Danilo, vladika Sava, pismo 158., pp. 271. Cetinje: Obod. 
  28. ^ Petrović Njegoš, Petar I (2015). Sveti Petar Cetinjski, Između molitve i kletve, sabrana djela, str 211., pismo br. 39. Cetinje: Svetigora. 
  29. ^ Piščević, Aleksandar (2003). Moj život (1746-1805), pp. 25. i 31. Novi Sad: Matica srpska i Srpsko-ukrajinsko društvo. 
  30. ^ Piščević 2018, str. 252.
  31. ^ Rovinski, Pavle (1893). Obodska štamparija na Rijeci Crnojevića u Crnoj Gori i njen značaj. Cetinje. str. 18. 
  32. ^ Jastrebov, Ivan (2018). Stara Srbija i Albanija, pp. 95. Beograd: Službeni glasnik. 
  33. ^ Gavrilović, Andra (1903). Znameniti Srbi 19. veka, godina 2. Zagreb: Naklada i štampa Srpske Štamparije (Deon. društva). 

Literatura

[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze

[uredi | uredi izvor]
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Паштровићи&oldid=27789183”