Peta proleterska crnogorska udarna brigada

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Peta proleterska
crnogorska udarna brigada
Jugoslovenska partizanska zastava
Postojanje11. jun 1942 — kraj rata
Mesto formiranja:
Smriječno, kod Plužina
Formacijačetiri bataljona
Jačina845 boraca[a]
DeoNarodnooslobodilačka vojska Jugoslavije Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije
Angažovanje
Vojne počastiproleterska od formiranja
Odlikovanja
Orden narodnog heroja Orden narodnog oslobođenja Orden bratstva i jedinstva sa zlatnim vencem
Komandanti
KomandantSava Kovačević[a]
Politički komesarRadomir Babić[a]

Peta proleterska crnogorska narodno-oslobodilačka udarna brigada bila je brigada Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ), formirana odlukom Vrhovnog štaba NOP i DVJ 11. juna 1942. u Smriječnu, kod Plužina, od tri bataljona Nikšićkog partizanskog odreda i jednog bataljona Zetskog partizanskog odreda. Imala je četiri bataljona sa 845 boraca. Prvi komandant brigade bio je Sava Kovačević, a politički komesar Radomir Babić.[1][2]

Nakon formiranja nalazila se pod neposrednom komandom Vrhovnog štaba, a od 9. novembra 1942. do kraja rata nalazila se u sastav Treće udarne divizije. U toku bitke na Sutjesci, juna 1943. pretrpela je teške gubitke, od oko 600 boraca, pa je do septembra 1943. delovala razdvojeno — dva bataljona su se nalazila u sastavu Glavne operativne grupe, a ostali delovi u Crnoj Gori.[1]

Brigada je u toku rata tri puta pohvaljena od strane Vrhovnog komandanta NOV i POJ Josipa Broza Tita, a 46 njenih boraca proglašeno je za narodne heroje Jugoslavije. Za zasluge u Narodnooslobodilačkom ratu odlikovana je Ordenom narodnog oslobođenja i Ordenom bratstva i jedinstva, a povodom petnaestogodišnjice bitke na Sutjesci 3. jula 1958. i Ordenom narodnog heroja.[3]

Borbeni put Pete proleterske brigade[uredi | uredi izvor]

Odmah po formiranju, Peta proleterska brigada stavljena je pod neposrednu komandu Vrhovnog štaba NOP i DVJ i angažovana u borbama u Pivi, na Volujaku i Magliću. Kada je počeo pohod proleterskih brigada iz rejona Sutjeske, 24. juna 1942, ostavljena je na Zelengori i Sutjesci, gde je provela trideset teških dana. Pod pritiskom jakih italijansko-četničkih, a kasnije i nemačkih snaga, brigada se, zajedno s Hercegovačkim partizanskim odredom, kombinovanim dragačevsko-čelebićkim partizanskim bataljonom, zbegom i bolnicom, u borbama od 22. jula do 2. avgusta, probila iz rejona Zelengore do Prozora. Na ovom putu, vodila je teške borbe kod Trebičine, na Treskavici, Zabrđu i Bitovnji. Od tada do ulaska u sastav Treće udarne divizije (9. novembra 1942) vodila je borbe oko Gornjeg Vakufa, Bugojna, Fojnice, Prozora i Travnika, i imala značajnu ulogu u stvaranju novih partizanskih jedinica.[1][2]

Od početka novembra 1942. do kraja januara 1943. angažovana je u borbama u dolini Vrbasa i centralnoj Bosni — u novembru je učestvovala u oslobođenju Jajca, a u decembru u njegovoj odbrani; u januaru je učestvovala u oslobođenju Žepča, a potom u drugim akcijama u centralnoj Bosni. Tokom bitke na Neretvi vodila je borbe oko Tešnja i Gornjeg Vakufa, a u borbama 15/16. i 16/17. februara zajedno sa Desetom hercegovačkom i Prvom dalmatinskom brigadom zauzela jako utvrđeno uporište Prozor. Posle uspeha kod Prozora, vodila je dvadesetodnevne borbe u dolini reka Rame i Neretve. Pored ostalog, u napadima na Konjic (22/23, 24/25. i 25/26. februara) dala je ogromne napore da zauzme ovo najvažnije i najbolje branjeno mesto na pravcu nastupanja Glavne operativne grupe u Hercegovini. U teškim borbama od 7. do 9. marta odbacila je jake snage 718. nemačke divizije u Konjic, a potom je bila zaštitnica snagama koje su nastupale prema Nevesinju.[1][2]

U protivofanzivi Glavne operativne grupe sa Neretve na istok boreći se prešla je put od Prenja do Nikšića i Podgorice. Najpre je učestvovala u odbrambenim borbama na levoj obali Neretve i štitila nastupanje glavnih snaga. Vodila je teške borbe za oslobođenje i odbranu Nevesinja (marta i aprila), pa izvršila napad na Planu. U borbi na Javorku (1. i 2. maja), zajedno sa Drugom proleterskom i Četvrtom crnogorskom brigadom, razbila je nekoliko bataljona Italijana i četnika. Nakon ovoga delovala je oko Nikšića i Podgorice. Njena dva bataljona učestvovala su u borbama sa jakim četničkim snagama u Piperima, a kod Bioča u razbijanju 383. italijanskog puka.[1][2]

Borci Pete proleterske brigade kod Ostroga, 14. oktobra 1943.

Tokom bitke na Sutjesci, na pravcu Nikšić—Šavnik, vodila je ogorčene borbe sa snagama 7. SS divizije „Princ Eugen“, a potom iscrpljujuće borbe na Komarnici i Durmitoru. Od 4. do 13. juna njeni zadaci postali su naročito teški — zajedno sa Prvom dalmatinskom i Trećom sandžačkom brigadom obrazovala je glavnu zaštitnicu snaga Glavne operativne grupe, osiguravala Centralnu bolnicu i imala zadatak da se na pogodnom mestu probije iz okruženja. Najteže borbe vodila je 11, 12. i 13. juna. U teškim borbama 11. i 12. juna na Vučevu, pod Maglićem, kod Borovna, odbijeni su jaki neprijateljski udari. Istovremeno je deo snaga pokušao da uspostavi mostobran na levoj obali reke Sutjeske. Brigada je, u sastavu Treće udarne divizije, 13. juna prešla Sutjesku i uz herojski napor pokušala da probije neprijateljski obruč. U sudaru s neuporedivo jačim snagama 7. SS divizije, 118. divizije i drugih neprijateljskih jedinica, bila je razbijena. Izgubila je oko 600 boraca.[1][2]

Od 13. juna do 11. septembra 1943. snage Pete proleterske brigade delovale su razdvojeno — dva bataljona bila su u sastavu brigade u istočnoj Bosni (dolina Krijave, Ozren, Konjuh, Zvijezda, Podromanija, Foča i dr), pa u severnoj Hercegovini i zapadnoj Crnoj Gori, a ostali delovi bili su stalno u Crnoj Gori. Od septembra 1943. do kraja godine brigada je imala značajnu ulogu u stvaranju i odbrani slobodne teritorije u zapadnoj Crnoj Gori, dolini Zete i staroj Crnoj Gori, kao i u razoružavanju italijanskih snaga i prelasku delova divizije „Taurinenze“ na stranu Narodnooslobodilačke vojske. Od naročitog značaja bila su borbe vođene od 14. do 18. oktobra za uništenje Glavnog četničkog štaba za Crnu Goru, Boku i Sandžak i četničkog štaba južnog fronta.[1][2]

Od januara do sredine aprila 1944. brigada je angažovana delom snaga u dolini Zete, a delom u severnoj Crnoj Gori. Početkom aprila, pored ostalog, učestvovala je u borbama na sektoru Podgorica—Danilovgrad. U aprilu i maju vodila je teške borbe za odbranu slobodne teritorije u severoistočnoj Crnoj Gori. Istakla se u Mojkovačkoj operaciji, na Jadovniku i u prihvatu Druge proleterske i Pete krajiške divizije koje su se povlačile iz Srbije. U Andrijevičkoj i Durmitorskoj operaciji vodila je žestoke borbe u dolini Zete i bila na težištu odbrane u borbama na pravcu Podgorica—Kolašin—Mojkovac.[1][2]

Januara 1945. prešla je u istočnu Bosnu i učestvovala u borbama na pravcu Kalinovik—Sarajevo, a potom do 6. aprila u Sarajevskoj operaciji. Od oslobođenja Sarajeva do kraja rata, delovala je najpre u Bosanskoj krajini, a potom je angažovana u Karlovačkoj operaciji i u likvidaciji snaga nemačke grupe armija „E“ u Sloveniji.[4][3]

Kao jedna od prvih pet proleterskih brigada i jedinica koja je tri puta imala veoma značajnu ulogu u zaštiti ranjenika, niza vojnih uspeha i značajnog političkog rada dva puta je popunjavana borcima iz drugih republika (1942. iz Dalmacije i Bosne, a 1945. iz Srbije). U njenom sastavu se od 1944. nalazio bataljon sastavljen od državljana Sovjetskog Saveza koji su pobegli iz nemačkog zarobljeništva. U jedinicama brigade bilo je i do Italijana, Albanaca i pripadnika drugih naroda.[4][3]

Komandni sastav brigade[uredi | uredi izvor]

Sava Kovačević, prvi komandant brigade

Narodni heroji brigade[uredi | uredi izvor]

Orden narodnog heroja

Neki od 46 boraca Pete proleterske crnogorske udarne brigade, koji su proglašeni za narodne heroje Jugoslavije:

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v Prilikom formiranja brigade

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d đ e ž Leksikon NOR 2 1980, str. 844.
  2. ^ a b v g d đ e Narodni heroji 2 1982, str. 410.
  3. ^ a b v Narodni heroji 2 1982, str. 411.
  4. ^ a b Leksikon NOR 2 1980, str. 845.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Пета_пролетерска_црногорска_ударна_бригада&oldid=27552262”