Sanitetska služba Vojske Republike Srpske
Sanitetska služba Vojske Republike Srpske je bila dio oružanih snaga Republike Srpske koja je vršila brigu za očuvanje zdravlja, liječenje i osposobljavanje za službu oboljelih, ozlijeđenih i ranjenih pripadnika Vojske Republike Srpske. Formirana je 20. juna 1992. Tokom Odbrambeno-otadžbinskog rata pored pripadnika VRS, Sanitetska služba je vršila zbrinjavanje i liječenje i civilnog stanovništva. Sanitetska služba na teritoriji pod kontrolom VRS primjenjivala je principe ženevskih konvencija prema zarobljenim i povrijeđenim pripadnicima protivničkih vojski (Sanitetska služba VRS je 1993. zbrinjavla civile hrvatske nacionalnosti i pripadnike HVO koje su prognale muslimanske vojne formacije iz Srednje Bosne)
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Krajem 20. vijeka, u vrijeme oružanih sukoba na teritoriji bivše Jugoslavije, uporedo sa raspadom države, rasformirali su se i vojska i njen sanitet. U takvim uslovima teško se mogla primijeniti koncepcijska doktrina zdrav stvene zaštite u ratu. Osnovne elemente te doktrine koristile su sve strane u sukobu. Na srpskoj strani, pored sanitetske službe Vojske Jugoslavije, formirane su sanitetske službe VRS i Vojske Republike Srpske Krajine. One su, uz primjenu koncepcije integrisane zdravstvene zaštite i jedinstvene ratnomedicinske doktrine, postigle rezultate na nivou savremene medicinske nauke.[1]
Prva mobilizacija jedinica i vojnih ustanova u SFRJ izvršena je u 5. (banjalučkom) korpusu JNA, zbog zaštite pripadnika JNA i stanovništva Like, Korduna i Banije. Od 31. marta 1991. ("krvavi Uskrs"), Sanitetska služba 5. (banjalučkog) korpusa učestvovala je u sanitetskom obezbjeđenju na Plitvičkim jezerima, a od avgusta 1991. u zapadnoj Slavoniji. Od aprila do septembra 1991. zbrinuta su 73 pripadnika JNA, 2.781 civil i 32 zarobljena pripadnika paravojnih formacija na ratom zahvaćenim područjima Like, Banije, Korduna i Zapadne Slavonije. Osnovni problem bio je popunjavanje jedinica i ustanova sanitetskih službi zdravstvenim kadrom, zbog odlaska ljekara i drugog medicinskog osoblja hrvatske i muslimanske nacionalnosti. U organizaciji pozadinskog obezbjeđenja, od septembra 1991. do aprila 1992, uglavnom su učestvovale jedinice Banjalučkog i Užičkog korpusa JNA. Bilo je tada dovoljno sanitetskih sredstava, puteva za evakuaciju po dubini, bez opasnosti od dodatnih stradanja povrijeđenih i oboljelih. Marta 1992. preuzeta su materijalna sredstva za deset manevarskih bolnica iz saveznih robnih rezervi u Bugojnu. Sanitetski bataljon Užičkog korpusa, sa zdravstvenom službom Istočne Hercegovine, zbrinjavao je povrijeđene i oboljele na hercegovačkom ratištu. To je bila jedina sanitetska jedinica mobilisana u punom sastavu u Srbiji, tokom 1991-92, i upućena u SR BiH, koja se tada još nalazila u SFRJ. Bataljon je bio stacioniran u Nevesinju, a 12 dana nakon početka borbi u zaleđu Dubrovnika premješten je u Bileću, gdje je formirana ratna bolnica sa 60 kreveta. Uspostavljena je saradnja sa civilnom zdravstvenom službom, što je poboljšalo zdravstvenu zaštitu stanovništva i pripadnika JNA. Ranjenici su prevoženi sanitetskim vozilima, a teže povrijeđeni i oboljeli evakuisani su helikopterima u vojne bolnice u Srpskom Sarajevu, Meljinama, na Vojnomedicinsku akademiju u Beogradu i u KBC-u u Podgorici. U Bileći je liječeno i 96 zarobljenih pripadnika protivničke vojske. Nakon uspostavljanja sistema sanitetskog zbrinjavanja u Bileći je ostala samo ojačana hirurška ekipa sa sanitetskom stanicom i 15 kreveta u ambulanti.[2]
Zbog pogoršanja situacije u Mostaru i Čapljini, ponovo je veći dio sanitetskog bataljona razmješten u Nevesinje. Uz kadar i sredstva Doma zdravlja u Nevesinju, formirana je ratna bolnica sa 180 kreveta. Uz povrijeđene i oboljele pripadnike Užičkog korpusa, u njoj su liječeni i civili Istočne Hercegovine, kao i zarobljeni pripadnici paravojnih formacija sa protivničke strane. Ukupno je liječeno 4.346 civila, uz istovremeno hirurško zbrinjavanje 59 civila i stacionarno liječenje 37 povrijeđenih i oboljelih.[3]
Sanitetska služba 5. korpusa bila je organizovana po tada važećoj doktrini u ratu. Prvi zapaženi rezultati zbrinjavanja povrijeđenih i oboljelih, po sistemu etapnog liječenja, postignuti su prilikom oslobađanja Kupresa, 6. i 7. aprila 1992. Zbrinuta su 44 pripadnika JNA, 376 civila i 73 zarobljenika, pripadnika protivničke strane. Tokom 1991. i do 19. maja 1992, kada se JNA povukla iz BiH, Sanitetska služba 5. korpusa zbrinjavala je civilno stanovništvo Like, Banije, Korduna i Zapadne Slavonije i pomogla je prilikom organizovanja Sanitetske službe Vojske Republike Srpske Krajine. Nakon povlačenja JNA, ove zadatke obavljala je Sanitetska služba 1. krajiškog korpusa, u saradnji sa zdravstvenom strukturom zapadnokrajiških opština i sanitetskim jedinicama 2. Krajiškog korpusa. U tom periodu, uz 1. sanitetski bataljon, nosilac zdravstvene zaštite stanovništva bili su Kliničko bolnički centar, Vojno medicinski centar i Dom zdravlja u Banjoj Luci, te bolnice u Prijedoru i Gradišci. Do 19. maja 1992. ove ustanove zbrinule su 4.763 vojnika i civila Republike Srpske Krajine.[3]
Poslije povlačenja jedinica JNA iz BiH formirana je VRS, a 20. juna 1992. i Sanitetska služba VRS. U brigadama su formirani sanitetski vodovi sa tri ljekara i medicinskim tehničarima i bolničarima. Na ovom nivou Sanitetska služba VRS formirala je sanitetsku stanicu brigade - puka, u kojoj je pružana opšta medicinska pomoć. Da bi se povrijeđenom pružila urgentna pomoć, formirane su manevarske hirurške ekipe. Od početka rada Sanitetske službe VRS primjenjivao se princip etapnog zbrinjavanja povrijeđenih i oboljelih. Specijalističko sanitetsko obezbjeđenje vršeno je preko bolnice Glavnog štaba VRS, VMC-a u Banjoj Luci, Zavoda za preventivno-medicinsku zaštitu i sanitetskih bataljona. Posljednja etapa u zbrinjavanju bili su VMA, Klinički centar Srbije i zdravstvene ustanove u SRJ. U aprilu 1992. prekinuta je veza između istočnog i zapadnog dijela Republike Srpske što je otežalo zdravstveno i sanitetsko zbrinjavanje stanovništva i pripadnika VRS. U operaciju "Koridor" sanitetska služba 1. i 2. krajiškog korpusa VRS i Vojske Republike Srpske Krajine ušle su organizovane i obučene, sa jednogodišnjim iskustvom, popunjene kadrom iz civilnih zdravstvenih ustanova. Nosilac zbrinjavanja bio je 1. sanitetski bataljon u Banjoj Luci, sa osloncem na VMC i KBC u Banjoj Luci i Opštu bolnicu u Doboju. Isturene su i hirurške ekipe u Prnjavoru i Modriči. Ljudstvom i materijalom ojačana je Opšta bolnica u Doboju, a u rezervi je zadržana hirurška ekipa spremna da ojača bolnicu u Brčkom nakon probijanja koridora. Ojačane su i hirurške ekipe u Petrovcu, Glamoču, Šipovu, Novom Gradu, Srbobranu, Kupresu, Tesliću, Srpskoj Kostajnici, Jajcu, Korčanici, Kneževu, Sanskom Mostu i Petrovu, a pružena je pomoć i domovima zdravlja u Okučanima, Vojniću, Dvoru na Uni, Glini, Petrinji, Benkovcu, ratnoj bolnici "Bučje" na Psunju i Medicinskom centru u Kninu. Ovim su skraćeni putevi evakuacije povrijeđenih, pri čemu su korišćeni i helikopteri. U egzodusu stanovništva iz Zapadne Slavonije (1. i 2. maj 1995), Banije, Like i Korduna (avgust 1995), pomoć izbjeglicama pružila je integrisana sanitetska i zdravstvena služba na prostorima zapadne Krajine. Banja Luka je postala sabirni centar protjeranih, bolesnih i povrijeđenih stanovnika Republike Srpske Krajine. Tokom tri mjeseca zbrinuto je oko 12.500 pacijenata i pruženo 123.535 zdravstvenih usluga.[3]
Nosilac zdravstvene zaštite, a dijelom i sanitetskog zbrinjavanja na području Posavine i dijela Semberije, bila je Opšta bolnica u Brčkom. Od početka maja do kraja oktobra 1992. u njoj je zbrinuto 2.678 povrijeđenih, od kojih su stacionarno liječena 1.384 pripadnika VRS i 74 pripadnika protivničke strane. Sanitetska služba Istočnobosanskog korpusa, popunjena stručnim kadrom i materijalnim sredstvima, u konačnom zbrinjavanju često je bila oslonjena na zdravstvene kapacitete Republike Srbije. Povrijeđeni i oboljeli zbrinjavani su u bolnicama u Brčkom, Bijeljini, Zvorniku i Milićima. Od aprila 1992. do kraja novembra 1995. u Milićima i na Hirurškom odjeljenju Medicinskog centra u Zvorniku, stacionarno je zbrinuto 2.386, a u bolnici u Bijeljini 3.257 pripadnika VRS. Veći broj teže povrijeđenih zbrinut je u Srbiji, naročito na VMA. Naređenjem komandanta Glavnog štaba VRS od 1. juna 1992, počela je organizacija Sanitetske službe Hercegovačkog korpusa. Probleme su predstavljali nedostatak kadra i sanitetskih sredstava, teritorijalna nepovezanost sa ostalim dijelovima Republike Srpske (do 12. jula 1993), loša putna mreža, dezintegrisan sistem upravljanja i rukovođenja zdravstvenom službom, razvučenost i međusobna udaljenost jedinica, kao i udaljenost jedinica od zdravstvenih ustanova. u ovakvim okolnostima važna je bila stručna i materijalna pomoć zdravstvenih i sanitetskih ustanova iz SRJ. U Trebinju i Nevesinju bile su razmještene 1. i 2. hirurška četa 7. sanitetskog bataljona, koji je bio formiran po suženoj formaciji. Zbrinjavale su povrijeđene i oboljele sa mostarsko-nevesinjskog, čapljinsko-stolačkog i dubrovačko-trebinjskog ratišta. Teže povrijeđeni pacijenti upućivani su u zdravstvene ustanove u SRJ (VMA, Klinički centar Srbije, bolnice u Risnu, Meljinama, Podgorici, Nikšiću, Užicu, Pljevljima). Za jedinice taktičke grupe "Drina" formirana je sanitetska četa u Srbinju (Foči), koja je istovremeno zbrinjavala povrijeđene i oboljele pripadnike VRS i stanovništvo iz Kalinovika i Čajniča. Prilikom spasavanja ranjenika iz tunela Brodar, poginule su doktorka Stojana Jajović i medicinska sestra Ljubica Kastratović iz Rudog. U Srpskom Sarajevu formiran je Klinički centar u koji je ušla i 2. hirurška četa 4. sanitetskog bataljona, koja je osnovala ratnu bolnicu "Žica", 2 km od protivničkih položaja. Od maja 1992. do kraja 1995. u njoj je zbrinuto 7.500 povrijeđenih i oboljelih i izvršeno 2.200 operacija. Objekti bolnice "Kasindo", u kojima su prethodno liječeni plućni bolesnici, prilagođen i su za funkciju opšte bolnice. Bolnica Glavnog štaba u Sokocu zbrinjavala je pripadnike VRS i civilno stanovništvo Sarajevsko-romanijske regije. U bivšem planinarskom hotelu, 20 km od Sarajeva, 1. hirurška četa 4. sanitetskog bataljona formirala je bolnicu "Koran", kapaciteta 80- 100 kreveta.[4]
Tokom rata 1992-1995. u sanitetskom obezbjeđenju VRS učestvovalo je 1.437 ljekara, 2.387 medicinskih tehničara/sestara i 2.687 bolničara. Značajnu pomoć pruži li su ljekari iz SRJ (134), Rusije (23), sa Kipra (14) i iz Grčke (4). U ratu je život izgubilo sedam ljekara, 13 medicinskih tehničara i 41 bolničar, a ranjeno je sedam ljekara, 36 medicinskih tehničara/sestara i 69 bolničara.[5]
Od 5. do 7. novembra 1992, u organizaciji Sanitetske službe 1. krajiškog korpusa, KBC-a i Doma zdravlja u Banjoj Luci, održan je kongres o funkcionisanju zdravstvene i sanitetske službe u uslovima rata 1991- 1992. Kongresu je prisustvovalo oko 520 ljekara iz VRS, VJ, Vojske Republike Srpske Krajine. Seminar iz urgentne toksikologije održan je juna 1993. u Banjoj Luci. Savjetovanja sanitetske i zdravstvene službe održana su i u Brčkom 1993, na Jahorini aprila 1994. i u Trebinju juna 1994. godine. Sanitetska služba VRS, Klinički centar, i Medicinski fakultet u Banjoj Luci, u saradnji sa Sanitetskom službom Vojske Jugoslavije, organizovali su, aprila 1996, Drugi kongres ratne medicine sa međunarodnim učešćem, na kojem je prisustvovalo oko 700 ljekara iz RS, SRJ, Njemačke, Češke, Poljske, Mauricijusa, Francuske i Litvanije. U oko 450 radova analizirana su iskustva iz rata 1992-1995. Treći kongres ratne medicine sa međunarodnim učešćem (ratne i poratne posljedice) organizovale su 2001. naučne institucije Republike Srpske, Medicinski fakultet, Klinički centar i Dom zdravlja u Banjoj Luci, VMA, Sanitetska služba VRS, Crveni krst Republike Srpske i Crveni krst Srbije. U oko 350 radova obrađeni su problemi posttraumatskog stresnog poremećaja, posljedice upotrebe osiromašenog uranijuma u Republike Srpske i SRJ od strane NATO-a, efekti hirurškog zbrinjavanja, porast internih i infekcijskih oboljenja i dostignuća u rehabilitaciji žrtava rata.[5]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Enciklopedija Republike Srpske. 2, V-G. Laktaši: Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske. 2018. str. 253. ISBN 978-99976-42-04-2.
- ^ Enciklopedija Republike Srpske. 2, V-G. Laktaši: Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske. 2018. str. 253—254. ISBN 978-99976-42-04-2.
- ^ a b v Enciklopedija Republike Srpske. 2, V-G. Laktaši: Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske. 2018. str. 254. ISBN 978-99976-42-04-2.
- ^ Enciklopedija Republike Srpske. 2, V-G. Laktaši: Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske. 2018. str. 254—255. ISBN 978-99976-42-04-2.
- ^ a b Enciklopedija Republike Srpske. 2, V-G. Laktaši: Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske. 2018. str. 255. ISBN 978-99976-42-04-2.
