Srednja Evropa

Srednja Evropa
Zemlje srednje Evrope
Površina	1.253.368 km2
Reljef	različit (mešovit)
Klima	umerenokontinentalna
Biom	mešovita šuma
Teritorije	Države Nemačka, Poljska, Mađarska, Rumunija, Češka, Slovačka, Švajcarska, Austrija, Lihtenštajn

Srednja ili centralna Evropa je geografska regija koja obuhvata površinu od 1.253.371 km², odnosno 11,9% površine Evrope. Prostire se od Baltičkog mora, na severu, do Crnog mora i visokih venačnih planina na jugu, koje čine severnu granicu južne Evrope.

Osim toga, može se smatrati da se i severna, južna i jugoistočna Evropa u određenoj meri graniče i preklapaju sa srednjom Evropom tj. položaj ove regije je veoma značajan jer povezuje sve ostale regije Evrope.

Svi glavni putevi koji povezuju zapadnu i istočnu, severnu i južnu Evropu prelaze preko teritorije srednje Evrope. Ova regija obuhvata devet zemalja: Mađarsku, Češku, Slovačku, Sloveniju, Švajcarsku, Austriju, Lihtenštajn, Nemačku i Poljsku.

Od ovih devet zemalja samo tri izlaze na more, tako da u ovoj evropskoj regiji preovlađuju kontinentalne zemlje.

Podela

Na osnovu geografskog položaja mogu se podeliti na:

• podunavske zemlje (Mađarska, Češka i Slovačka),
• alpske zemlje (Švajcarska, Austrija, Slovenija i Lihtenštajn),
• baltičke zemlje (Nemačka i Poljska).

Istorija pojma

Srednja Evropa (tamnozeleno) i istorijske oblasti (svetlozeleno), P. Jones (Leibniz Institute for Regional Geography)

Srednja Evropa, The World Factbook (2009), Encyclopaedia Britannica i Brockhaus Enzyklopaedie (1998)

Pojam „srednja Evropa“ bio je prvi put upotrebljen na Bečkom mirovnom kongresu, kada je tim terminom bio obeležen prostor današnje Nemačke i Beneluksa kao Europe intermediaire.

Pre nego fizička okupljenost pojam „srednja Evropa“ je simbol ujedinjenja u odnosu na kontrast sa „Istokom“ koji reprezentuje Osmanlijska imperija i Ruska Imperija i do Prvog svetskog rata se razlikuje od „Zapada“ time da su stvarani oblastima relativnog konzervativizma za razliku od liberalizma na Zapadu Francuske i Velike Britanije i uticaja Francuske revolucije. U 19. veku kada je Francuska postala republika a Britanija bila parlamentarna monarhija u kojoj je vladar imao veoma malu moć, Austrougarska i Prusija na drugoj strani ostale su konzervativne monarhije u kojima je vladar sa crkvom igrao ključnu ulogu.

Poseban stav srednje Evrope se najbolje ogledalo u postavljanju Nemačke koje se nalazilo u srednjem položaju i u doba Prvog svetskog rata razvijalo koncept Nemačkom ovladan srednjoevropski prostor tzv. „Mitteleurope“.

Posle Prvog svetskog rata i u to više posle Drugog svetskog rata. Liberalne i konzervativne razlike između Istokom i Zapadom se narušavaju i bili su zamenjeni političkom podelom među kapitalističkim i socijalističkim uređenjem zemlje.

Upotreba pojma „srednja Evropa“ je jako oslabila u doba hladnoga rata ali se u poslednje doba stalno više upotrebljava i to uglavnom u vezi sa nedavnim razmeštajem Evropske unije.

S vremena na vreme se čuje šaljivo tumačenje da je srednja Evropa deo kontinenta koje su Zapadoevropejci smatrali za istok a Istočni Evropljani smatrali za zapad.

Fizičko-geografske odlike

Region je geografski položen u centru Evrope između Severnog, Baltičkog i Jadranskog mora. Zbog položaja u centru Evrope važna je za saobraćaj tu su se zbog toga često vodili ratovi.

Na severu prohodnost omogućuje nizak reljef, ispresecan plovnim kanalima, rekama i gustinom saobraćajne mreže. U središnjem delu to su doline reka a u planinskom prostoru to su tuneli i prevoji. Zemlje s izlazom na more su: Nemačka (Baltičko i Severno), Poljska (Baltičko) i Slovenija (Jadransko).

Reljef

Reljef srednje Evrope je jako različit. Na jugu regije nalaze se Alpi, posle njih se nastavljaju Tatre i Karpati.

Unutar zone nabiranja venačnih planina nalaze se dve nizije:

• Panonska (na jugu regije između Alpa, Karpata i Dinarskih planina) i
• Vlaška (između Karpata i Stare planine).

Središnji i severni deo regije je deo starog evropskog kopna. Na severu regije, u dužini od 600 km pruža se Srednjoevropska nizija ili drugačije Pribaltička nizija, koja zahvata severne delove Nemačke i Poljske, pa je i nazvana Nemačko-poljska nizija.

U središtu regije a na jugu starog evropskog kopna su gromadne planine bez određenog pravca pružanja.

Klima

U Srednjoj Evropi preovladava umerenokontinentalna klima koja se ponekad naziva i srednjoevropska, različiti delovi regije imaju različite varijacije kontinentalne klime.

Srednjoevropska nizija je pod uticajem suvog hladnog vazduha sa severa, ali i toplijeg, vlažnijeg vazduha sa Atlantskog okeana. Tako zapadni delovi regije imaju umereno-kontinentalnu klimu sa većom količinom padavina. Kako idemo prema istoku padavine su sve ređe, a uticaj hladnog vazduha sa severa je sve veći – ovde vlada tzv. oštra kontinentalna klima. Centralni deo gde su gromadne planine, ima umerenu klimu, ali sa povećanjem nadmorske visine menja se u planinsku klimu.

Vegetacija

Vegetaciju sačinjava mešovita šuma koja je u velikoj meri promenjena na zemljoradničku zemlju i šumovitost je relativno niska.

Reke

S obzirom da srednjoevropske zemlje nemaju more koje bi ih povezivalo, tu ulogu imaju reke Rajna i Dunav. Rečna mreža srednje Evrope je dobro razvijena. Većina reka teče ka severu i uliva se u Baltičko i Severno more.

Velike reke srednje Evrope: Dunav, Rajna, Laba, Odra, Visla izviru u Alpima i Karpatima, gde im je i razvodnica. Ulivaju se u Crno, Baltičko i Severno more. Vodostaj zavisi od padavina i otapanja snega, pa je najviši u proljeće. Reka Rajna ima ujednačen vodostaj što je važno za plovidbu pa je ona najprometnija evropska reka.

Reka Dunav izvire pod planinom Švarcvald i teče ka Crnom moru. U gornjem toku Dunav je kanalom povezan sa Majnom, pritokom Rajne.

Taj jedinstveni plovidbeni rečno-kanalski put Rajna-Majna-Dunav povezuje među sobom države srednje Evrope, ali i te države sa zapadnim delovima Evrope.

Jezera

Veliki broj jezera nalazi se u Pribaltičkoj niziji, posebno njenom istočnom delu. To su jezera baltičke jezerske oblasti.

Na području Alpa takođe postoje jezera, većinom lednička. U Panonskoj niziji u zapadnoj Mađarskoj postoji jezero Balaton, koje je tektonsko.

Društveno-geografske odlike

Stanovništvo

Stanovništvo Srednje Evrope obuhvata 27% evropske populacije, odnosno 186.038.442 stanovnika.

S obzirom na položaj Srednje Evrope, tu žive predstavnici svih značajnijih evropskih grupa naroda. Polovina stanovnika regije su Germani, a zatim po brojnosti slede Sloveni (30%), Romani (12,5%) i Ugro-Finci (7%).

Ako pogledamo strukturu stanovništva, primećujemo razliku među državama, koja se ogleda u životnom standardu, odnosu gradskog i seoskog stanovništva, angažovanosti stanovništva po privrednim sektorima. Jedna stvar je zajednička svuda – nizak prirodni priraštaj.

Prirodni uslovi u značajnoj su meri odredili položaj stanovništva. Najveća koncentracija se javlja okolo rečnih dolina i na mestima bivše ili sadašnjih kopova uglja. Države u srednjoj Evropi se karakterišu visokom nastanjenošću i velikom strukturom gradova i naselja. Smanjenje broja stanovništva nadoknađuje se migracijom stanovništva naročito u Nemačkoj i Švajcarskoj od strane Turaka.

Narodi

Srednju Evropu nastanjuju sledeći narodi.

• 1. Germani - Nemci, Austrijanci, Germanošvajcarci
• 2. Sloveni - Poljaci, Česi, Slovaci, Moravci, Lužički Srbi, Šlezijci, Kašubi
• 3. Romani - Frankošvajcarci, Italošvajcarci, Retoromani
• 4. Ugro-Finci - Mađari

Religija

• 1. katolici - Poljaci, Česi, Slovaci, Moravci, Šlezijci, Kašubi, Austrijanci, 1/2 - 3/5 Mađara, Retoromani, delom Nemci, Frankošvajcarci, Italošvajcarci
• 2. protestanti - veći deo Nemaca, Lužički Srbi, 1/4 Mađara
• 3. pravoslavci - Rumuni

Evropska unija

Sve države osim Švajcarske su članice Evropske unije, a šest država koje su primljene 2004. imaju ograničena prava, pre svega u kretanju.

Privreda

Ekonomski gigant je Nemačka. Ekonomski nivo se smanjuje kako se ide prema istoku. U industriji preovladava mašinska industrija i saobraćajna sredstva, metalurgija i hemija. U zemljoradnji preovlađuje stočna proizvodnja nad biljnom. Ta se usredsređuje na gajenje obilja, šećerne repe i krompira. Gusta i frekventna je saobraćajna mreža.

Zemlje regiona

Region Srednje Evrope

Region obuhvata sledećih devet zemalja:

• Austrija
• Češka
• Nemačka
• Mađarska
• Lihtenštajn
• Poljska
• Slovačka
• Slovenija
• Švajcarska

Region ponekad obuhvata delove susednih zemalja iz istorijskih i kulturoloških razloga kao što su:

• Hrvatska
• Rumunija
• Srbija
• Ukrajina
• Rusija
• Francuska
• Italija

Podunavske zemlje

Reka Dunav

Dunav i Podunavlje

Glavni članak: Dunav

Dunav je jedna od najvažnijih vodenih saobraćajnica u Evropi. On povezuje najrazvijenija poljoprivredna i industrijska područja i okosnica je velike regije – Podunavlja, u kojoj živi više od dvesta miliona ljudi. Podunavlje čine delovi svih zemalja kroz koje protiče Dunav, a među njima i delovi naše zemlje. Pripadaju mu i četiri zemlje Srednje Evrope, koje zbog toga čine podregiju Podunavske zemlje. To su: Mađarska, Češka, Slovačka, i Rumunija. Sve su one članice Evropske unije.

Podunavske zemlje - osnovni statički podaci

Zemlja	Površina (km2)	Broj stanovnika (u milionima)	Glavni grad i broj stanovnika
Mađarska	93 030	10,1	Budimpešta (1 700 000)
Rumunija	237 500	21,6	Bukurešt (1 900 000)
Češka Republika	78 864	10,2	Prag (1 200 000)
Slovačka Republika	49 035	5,4	Bratislava (430 000)

Mineralni resursi i glavne poljoprivredne kulture podunavskih zemalja

Zemlja	Mineralni resursi	Glavne poljoprivredne kulture
Mađarska	koks, ugalj, prirodni gas	pšenica, kukuruz, suncokret, krompir, šećerna repa
Rumunija	nafta, prirodni gas, ugalj, ruda gvožđa	pšenica, kukuruz, voće (šljiva), suncokret, šećerna repa, krompir
Slovačka	ugalj, lignit, rude gvožđa i bakra	žito, krompir, šećerna repa, hmelj, voće
Češka	ugalj, kaolin	žito, šećerna repa, krompir, hmelj, voće

Podunavske zemlje sve više jačaju privrednu saradnju i dogovaraju se oko zaštite i korišćenja Dunava. Tako su zajedničkim naporima Srbije i Rumunije izgrađene dve hidroelektrane („Đerdap 1” i „Đerdap 2”), a saradnjom Slovačke i Mađarske hidroelektrana „Gobčikovo”.

Literatura

• Sitarica, Rada; Tadić, Milutin (Beograd, 2016). Geografija 6 za 6. razred osnovne škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva
• „Srednja Evropa”. Shtreber. Pristupljeno 5. 1. 2017.. 
• „Srednja Evropa - Geografski pregled”. Pristupljeno 5. 1. 2018..