Jugoslovensko kraljevsko ratno vazduhoplovstvo u Aprilskom ratu

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Rondela JKRV, oznaka na krilima aviona.
Ukoliko ste tražili JKRV pre rata, pogledajte članak Jugoslovensko kraljevsko ratno vazduhoplovstvo.
Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Aprilski rat.

25. marta. 1941. godine predsednik vlade Kraljevine Jugoslavije, Dragiša Cvetković potpisao je pristupanje Jugoslavije Trojnom paktu što je izazvalo burne reakcije širom zemlje. Nezadovoljstvo u narodu je kulminiralo masovnim demonstracijama u Beogradu i drugim većim gradovima koje su svoj vrhunac dostigle 27. marta 1941. godine. Istog dana, grupa probritanski orijentisanih oficira JKRV, predvođena generalom Dušanom Simovićem izvršila je puč u kojem je oborena vlada Cvetković-Maček. Međutim, nova vlada je odmah po stupanju na vlast izjavila da garantuje izvršenje svih obaveza proisteklih iz međunarodnih ugovora uključujući i obaveze preuzete prilikom pristupanja Trojnom paktu. U skladu sa ovakvim stavom vlada generala Simovića odlučila je da ne objavi opštu mobilizaciju već tzv. opšte aktiviranje (tajna mobilizacija) koje je trebalo da počne 3. aprila.

Isprovociran događajima od 27. marta 1941. god. Adolf Hitler izdao je naredbu za napad na Jugoslaviju. U skladu sa tim nemačka vrhovna komanda izradila je plan napada na Kraljevinu Jugoslaviju koji je nosio naziv „Direktiva br. 25“. Plan je predviđao napad nemačkih snaga iz Austrije i Bugarske u pravcu ka Beogradu. Nemačke snage koje je trebalo da izvrše napad iz pravca Bugarske imale su naročito važan zadatak da odseku odstupnicu vojsci kraljevine Jugoslavije i onemoguće njeno spajanje sa grčkom vojskom i formiranje zajedničkog fronta.

Napad je počeo oko 05.00 časova 6. aprila 1941. godine kada je nemačko vazduhoplovstvo bombardovalo vojne aerodrome kod Skoplja, Kumanova, Niša, Zagreba i Brežica. U 06.30 počeo je napad nemačkog vazduhoplovstva na Beograd. Jugoslovensko kraljevsko ratno vazduhoplovstvo prvo se suprotstavilo brojčano nadmoćnijem neprijatelju. Jugoslovenski piloti koji su branili nebo iznad Beograda pokazali su izuzetnu hrabrost i požrtvovanje što je izazvalo divljenje i kod samog neprijatelja. Jugoslovenski bombarderski pukovi su u više navrata uspešno bombardovali nemačke oklopne kolone koje su napredovale iz pravca Bugarske. Na samom početku rata jugoslovenski bombarderski pukovi izvršili su napad i na nekoliko neprijateljskih aerodroma na teritoriji Bugarske, Mađarske pa čak i Austrije. Uprkos izdajstvu dela Hrvatskih i Slovenačkih pilota koje nije zaobišlo ni JKRV, letačko osoblje sastavljeno od oficira i podoficira svih nacionalnosti izvršavalo je besprekorno svoju dužnost ginući u neravnopravnoj borbi sa nadmoćnijim neprijateljem. Malo je poznata činjenica da su samoubilačke napade na protivničke avione, koji su inače u toku Drugog svetskog rata prvobitno bili pripisani ruskim pilotima, prvi put izveli jugoslovenski piloti tokom Aprilskog rata. Nesebičan doprinos odbrani neba nad Kraljevinom Jugoslavijom dala je i protivavionska odbrana čiju su efikasnost imali prilike da osete na svojoj koži i neki on najpoznatijih nemačkih pilota asovi. Avion Hans Joakima Marseja pogođen je prilikom napada u brišućem letu na aerodrom Lajbah na jugoslovenskoj teritoriji, ali je uspeo da se vrati u bazu, dok je avion nemačkog asa i nosioca Viteškog krsta Herberta Ilefelda oboren iznad niškog aerodroma dejstvom protiv-vazdušne odbrane.

Iako herojski, otpor JKRV je brzo utihnuo. Zahvaljujući izdajstvu i petoj koloni koja je sa zemlje navodila nemačke avione, pomoćna letišta naše avijacije su postepeno uništavana. Ono malo aviona što je preostalo uništile su njihove posade da ne bi pali neprijatelju u ruke. Neki od vazduhoplovaca pokušali su da prelete u SSSR i Grčku ne bi li nastavili borbu, ali je najveći deo izginuo u avionskim nesrećama zbog izuzetno loših vremenskih uslova. Oni koji su uspeli, nastavili su sa borbom u sklopu savezničkih vazduhoplovnih snaga.

17. aprila 1941. god. Aleksandar Cincar-Marković, ministar inostranih poslova oborene vlade i general Radivoje Janković potpisali su bezuslovnu kapitulaciju. Shodno odredbama bezuslovne kapitulacije, borbena dejstva su okončana 18. aprila 1941. godine tačno u 12.00 časova.

Pripreme za rat[uredi | uredi izvor]

Jugoslovensko kraljevsko ratno vazduhoplovstvo je bilo jedini rod vojske kraljevine Jugoslavije koji je početak Aprilskog rata dočekao u punom sastavu i u stanju pripravnosti. Tajnom mobilizacijom koja je počela 12. marta 1941. godine vazduhoplovne jedinice zaposele su 23 ratna aerodroma i letišta predviđena ratnim planom „R-41“. Prema ovom ratnom planu vazduhoplovstvo je imalo sledeće ratne zadatke: vazdušna odbrana jugoslovenske teritorije s ciljem sprečavanja dejstva neprijateljske avijacije; vazdušni napadi na protivničke aerodrome, koncentracije trupa, železničke i drumske komunikacije u pograničnim zonama; vazdušna podrška operacijama jugoslovenske vojske i ratne mornarice.

Međutim, prilikom izrade ratnog plana „R-41“ ratni zadaci JKRV određeni su u skladu sa brojem aviona koji su bili predviđeni za nabavku planom modernizacije vazduhoplovstva. Prema ovom planu broj lovački aviona je umesto postojećih 142 trebalo da bude 558, dok je broj bombardera umesto postojećih 147 trebalo da iznosi 590. Broj aviona u naoružanju JKRV ni izdaleka nije bio dovoljan za izvršavanje ratnih zadataka predviđenih planom „R-41“.

Odbrambeni napori JKRV dodatno su otežani činjenicom da je 3. aprila vazduhoplovni kapetan Valter Kren prebegao avionom Potez-25, u Beč, gde se stavio na raspolaganje komandantu nemačke 4. vazdušne flote general-pukovniku Aleksandru Leru. Neprijatelju je predao kompletne planove mobilizacijskih zborišta i raspored ratnih aerodroma.

2. aprila 1941. godine na aerodrom Vazduhoplovno-tehničkog zavoda u Kraljevu sleteo je nemački avion Meseršmit Me-110. Prilikom saslušanja, posada aviona je izjavila da je avion poleteo 1. aprila sa Bečkog aerodroma i da je preko Blatnog jezera leteo u pravcu ka Turn Severinu ali da je zbog nevremena zalutao i došao do Beograda. Odatle je produžio na jug i došao do Kosovske Mitrovice, a zatim se dolinom reke Ibra vratio do Kraljeva i spustio se na aerodrom u Kraljevu. O ovom događaju koji je predstavljao jasnu potvrdu prisustva jedinica nemačke Luftvafe na aerodromima susednih zemalja, obavešteno je Đeneralštabno odeljenje Ministarstva vojske i mornarice.

Komanda JKRV je zbog stalnih izveštaja o povredi vazdušnog prostora od strane nemačkih i italijanskih izviđačkih aviona kao i o koncentraciji neprijateljskih trupa u pograničnom pojasu bila u potpunosti svesna predstojećeg napada na Kraljevinu Jugoslaviju. S obzirom na probritansku orijentaciju komandnog kadra vazduhoplovstva kao i na njihove veze sa Britanskom obaveštajnom službom, postoje indicije da je komanda JKRV imala pouzdane obaveštajne podatke o tačnom datumu nemačkog napada. U skladu sa time neke od jedinica JKRV dočekale su 6. april u stanju pune borbene pripravnosti.

Ratni raspored JKRV[uredi | uredi izvor]

Prema ratnom planu „R-41“ jedinice JKRV su bile organizovane na sledeći način:

Operativno vazduhoplovstvo[uredi | uredi izvor]

Armijsko vazduhoplovstvo[uredi | uredi izvor]

  • 1. vazduhoplovna izviđačka grupa
  • 2. vazduhoplovna izviđačka grupa
  • 3. vazduhoplovna izviđačka grupa
  • 4. vazduhoplovna izviđačka grupa
  • 5. vazduhoplovna izviđačka grupa
  • 6. vazduhoplovna izviđačka grupa
  • 7. vazduhoplovna izviđačka grupa
  • Samostalna izviđačka eskadrila

Pomorsko vazduhoplovstvo[uredi | uredi izvor]

  • 1. hidroplanska komanda
  • 2. hidroplanska komanda
  • 3. hidroplanska komanda
  • Pomorska vazduhoplovna škola

Pozadinsko vazduhoplovstvo[uredi | uredi izvor]

Dejstva jedinica JKRV tokom Aprilskog rata[uredi | uredi izvor]

Spomenik braniocima Beograda aprila 1941, u Zemunu
Spomenik poginulim pilotima aprila 1941, u Kumanovu

Zadaci i borbena dejstva Prve vazduhoplovne lovačke brigade[uredi | uredi izvor]

Prva vazduhoplovna lovačka brigada je bila najjača jedinica JKRV. Njeno naoružanje bilo je sačinjeno od modernih lovačkih aviona. Šesti lovački puk bio je naoružan sa 37 aviona Meseršmit Me-109E i 6 aviona domaće proizvodnje IK-3, dok je Drugi lovački puk bio naoružan sa 19 aviona Meseršmit Me-109E i 15 aviona Hoker hariken.

Zadatak Prve vazduhoplovne lovačke brigade bio je da sprečava dejstva neprijateljske avijacije iznad teritorije Vojvodine, severnog dela centralne Srbije, istočne Bosne i istočne Slavonije. Najvažniji zadatak ove lovačke brigade bila je zaštita jugoslovenske prestonice Beograda kao i važnih industrijskih centara kao što su Kraljevo, Kragujevac, Čačak i Kruševac. Operativna zona dejstva brigade bila je: južno od linije Vrška Čuka-Ozren-Jastrebac-Kopaonik-Sjenica-Pljevlja-Foča, a zapadno do linije Donji Miholjac-Bosanski Šamac-Tuzla-Rogatica-Foča.

Zadaci i borbena dejstva Druge vazduhoplovne mešovite brigade[uredi | uredi izvor]

Druga vazduhoplovna mešovita brigada bila je sačinjena od Četvrtog lovačkog puka koji je bio naoružan sa 18 lovačkih aviona Hoker hariken i 8 lovačkih aviona domaće proizvodnje IK-2 i Osmog bombarderskog puka koji je bio naoružan sa 24 bombardera Bristol Blenhajm.

Zadatak Druge vazduhoplovne mešovite brigade bio je sledeći: Četvrti lovački puk imao je zadatak da sprečava dejstvo neprijateljske avijacije iznad teritorije Bosne, Hrvatske i Slovenije kao i da pruža lovačku pratnju avionima Osmog bombarderskog puka; Osmi bombarderski puk imao je zadatak da napadne nemačke aerodrome, koncentracije trupa, železničke i drumske komunikacije u pograničnoj zoni Austrije i zapadne Mađarske. Zona dejstva Druge vazduhoplovne mešovite brigade bila je: istočno do linije Donji Miholjac-Bosanski Šamac-Tuzla-Rogatica, a južno do linije Rogatica-Sarajevo-Bugojno-Drvar-Otočac-Senj.

Zadaci i borbena dejstva Treće vazduhoplovne mešovite brigade[uredi | uredi izvor]

Treća vazduhoplovna mešovita brigada bila je sačinjena od Petog lovačkog puka koji je bio naoružan sa 30 lovačkih aviona Hoker fjuri i Trećeg bombarderskog puka koji je bio naoružan sa 60 bombardera Dornije Do-17K.

Treća vazduhoplovna mešovita brigada imala je zadatak da sa Trećim bombarderskim pukom napadne nemačke aerodrome, koncentracije trupa, železničke i drumske komunikacije u pograničnoj zoni Bugarske, južno od planine Balkan; zatim, da sa Petim lovačkim pukom sprečava dejstvo neprijateljske avijacije iznad teritorije Makedonije i južne Srbije, štiti Niš i Skoplje, i podržava operacije Trećeg bombarderskog puka. Zona dejstva je bila: južno od linije Vrška čuka-Ozren-Jastrebac-Kopaonik-Mokra planina-Prokletije.

Borbena dejstva Samostalne lovačke eskadrile[uredi | uredi izvor]

Pilot Samostalne lovačke eskadrile sa aerodroma Kosor kod Mostara, kapetan II klase Danilo Grbić, nastavnik treće pilotske škole, 6. aprila ugledavši formaciju bombardera kako preleće Mostar u pravcu Sarajeva, sastavljenu od nemačkih aviona Junkers Ju 88 borbenog krila Jagdgeschwader 54, doletelih sa juga Italije, bez naređenja poleteo je u jednom od dva preostala harikena, presrevši ih, ali je oboren od lovaca iz pratnje iznad Boračkog jezera. Grbić je ranjen, iskočio padobranom iz izrešetanog i zapaljenog aviona. Izdahnuo je u blizini Trnova.[1][2]

Za odbranu Podgorice bilo je na raspolaganju tri aviona Meseršmit Bf 109, dva Hoker harikena i dva Avia BH-33. U odbrani su učestvovali p.poručnik Milenko M. Milivojević i narednik Đorđe B. Cvetković[3].

Tipovi aviona u naoružanju JKRV u Aprilskom ratu[uredi | uredi izvor]

Lovački avioni[uredi | uredi izvor]

Bombarderi[uredi | uredi izvor]

Hidroavioni[uredi | uredi izvor]

Školski avioni i avioni za vezu[uredi | uredi izvor]

Piloti koji su imali uspeh u obaranju aviona[uredi | uredi izvor]

Ime i prezime Čin pilota Oborio aviona Posebno
Božidar Kostić Potpukovnik 2
Stevan Krajinović Kapetan prve klase 1
Milan Stojanović Poručnik 1
Danilo Đorđević Major 1
Ilija Vlajić Kapetan prve klase 1
Miho Klavora Kapetan prve klase 2 Poginuo
Bojan Presečnik Poručnik 1 Ranjen
Dobrica Novaković Potporučnik 1 Poginuo
Jovan Kapešić Potporučnik 2 Poginuo
Branislav Todorović Niži vojno-tehnički činovnik 1 Poginuo
Vladimir Gorup Narednik - vodnik 1 Poginuo
Borivoje Marković Kapetan prve klase 1
Vasa Kolarov Poručnik 1 Ranjen
Milivoje Bošković Narednik 1 Poginuo
Milutin Grozdanović Kapetan prve klase 1 Ranjen
Milisav Velikić Kapetan 1
Đorđe Kešljević Poručnik 1
Miodrag Aleksić Potporučnik 2
Miloš Žunjić Kapetan prve klase 1 Poginuo
Milan Žunjić| Čin pilota - lovca Kapetan prve klase 1
Mihailo Nikoli Kapetan 1 Ranjen
Miodrag Bošković Potporučnik 2 Ranjen
Đorđe Stojanović Potporučnik 3 Ranjen
Karlo Štrbenk Narednik - vodnik 1 Poginuo
Vukadin Jelić Narednik 1
Todor Gogić Kapetan prve klase 2
Dušan Borčić Potporučnik 2 Poginuo
Milisav Semiz Narednik 4
Dušan Vujičić Narednik 3
Savo Poljanac Kapetan prve klase 1 Ranjen
Eduard Banfić Niži vojno-tehnički činovnik 1 Ranjen
Dragan Bojović Poručnik 1 Ranjen

Izvori[uredi | uredi izvor]

  • Avijacija Srbije i Jugoslavije 1901-1994, mr. Zlatomir Grujić, Vojna knjiga, Beograd, 1997.
  • Ratnici neba, IRO Vuk Karadžić, Službeni list SFRJ, Beograd, 1989.
  • Vojna enciklopedija, Vojnoizdavački zavod, Beograd, 1970.
  • Kraljevski avioni, Miroslav Filipović, Kraljevo, 1995.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Petar Bosnić (1997): Naše nebo aprila 1941. Udruženje za negovanje vazduhoplovnih tradicija. Beograd
  2. ^ Aeromagazin 2-3 (1991) specijalno izdanje, strana 15
  3. ^ Bosnić P. B. (1994): Vazduhoplovni vitezi pali u Aprilskom ratu 1941. godine braneći naše nebo. Sekcija za istoriju Udruženja za negovanje vazduhoplovnih tradicija, Vazduhoplovni savez Srbija, Beograd

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Југословенско_краљевско_ратно_ваздухопловство_у_Априлском_рату&oldid=26799503”