Žene u Narodnooslobodilačkoj borbi

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
„Žena heroj“ - detalj reljefa sa Groblja oslobodilaca Beograda 1944.

Tokom Narodnooslobodilačke borbe naroda Jugoslavije od jula 1941. do maja 1945. godine u redovima Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odereda Jugoslavije borilo se preko 100.000 žena, od kojih je oko 25.000 poginulo. Pored njih, veliki broj žena učestvovao je u radu u pozadini, a posebno masovno učešće žena zabeleženo je u ustanički krajevima. Pod rukovodstvom Komunističke partije Jugoslavije tokom Narodnooslobodilačke borbe osnivane su organizacije žena koje su bile različite jer su uslovi bili drugačiji u pojedinim krajevima Jugoslavije, ali su ciljevi svima bili isti - oslobođenje žena od okupatora, ali i od njene zavisnosti i neravnopravnog položaja u društvu.[1]

Žene su se masovno uključivale u Narodnooslobodilački pokret - kao delegati, politički komesari, komandiri i komandanti, referenti saniteta, bolničarke, borci, puškomitraljesci, bombaši, partijski i skojevski rukovodioci i odbornici Narodnooslobodilačkih odbora. KPJ je i u predratnom periodu nastojala da žene uključi u revolucionarni pokret, ali posebnih ženskih organizacija nije bilo. U početku rata osnivani su mesni, opštinski i gradski odbori žena, a posle velikih uspega postignutih u borbi tokom 1941. i 1942. godine, došlo je do stvaranja posebne ženske organizacije - Antifašističkog fronta žena Jugoslavije osnovanog 6. decembra 1942. godine u Bosanskom Petrovcu.

Od oko 40.000 žena, koliko je ranjeno tokom rata, preko 3.000 su postali teški invalidi. Za narodne heroje proglašena je 91 žena, a njih 3.344 dobilo je Partizansku spomenicu 1941. Više od 2.000 žena postale su oficiri Jugoslovenske armije. Od oko 1.700.000 Jugoslovena, koliko je stradalo tokom Drugog svetskog rata, oko 620.000 su žene, a samo u logorima ih je ubijeno više od 282.000.[2][3]

Predratna aktivnost žena[uredi | uredi izvor]

Nepoznata partizanka iz Drugog svetskog rata u Jugoslaviji.
Ženska četa Oslobodilakog fronta Slovenije za vreme rada u polju, Slovenija, 1942.

Neposredno pred početak Drugog svetskog rata pojačana je, pod rukovodstvom Komunističke partije Jugoslavije, politička aktivnost žena, maročito posle obrazovanja Narodnog fronta Jugoslavije 1936. godine. Iste godine u akciji „Za mir i slobodu“ sakupljeno je 600.000 potpisa žena, a narednih godina žene su masovno učestvovale u demonstracijama širom zemlje protiv rastuće fašističke opasnosti - povodom Anšlusa Austrije, Minhenskog sporazuma, sudetske krize i dr. Šesnaest žena iz Jugoslavije učestvovalo je u Španskom građanskom ratu od 1936. do 1939. godine.

Na Petoj zemaljskoj konferenciji Komunističke partije Jugoslavije, održanoj od 19. do 23. oktobra 1940. godine u Dubravi kod Zagreba, Vida Tomšič održala je referat „O radu među ženama“. Na konferenciji je izabran i novi Centralni komitet KPJ u koji su uključene dve žene - Spasenija Cana Babović i Vida Tomšič.

Aktivnost žena u ratu[uredi | uredi izvor]

Posle okupacije Kraljevine Jugoslavije, aprila 1941. godine i organizovanja Narodnooslobodilačkog pokreta Jugoslavije, pristupilo se obrazovanju odbora aktivistkinja NOP-a za prikupljanje hrane, odeće, obuće, sanitetskog materijala, zatim za brigu o ranjenicima,[4] deci i iznemoglim ljudima, za mobilizaciju bolničarki u sanitetsku službu, održavanje kurirskih veza, obaveštajne službe i dr.[5]

Ovi odbori su se veću toku leta i jeseni 1941. godine počeli nazivati odborima Antifašističkog fronta žena i međusobno su bili organizaciono povezani.[6] U oslobođenom Drvaru je 21. avgusta 1941. godine održana skupština žena i ženske omladine, na kojoj su bili razmotreni zadaci žena u vezi sa učešćem u Narodnooslobodilačkoj borbi i pružanjem pomoći partizanskim jedinicama i organizovanjem žena na teritorijalnom principu.[7]

U isto vreme, 20. avgusta 1941. godine, Pokrajinski komitet KPJ za Srbiju ukazivao je Okružnim komitetima na mogućnost i raznovrsne oblike angažovanja žena u partizanskim jedinicama, sanitetskoj službi i sl.[8]

Posle savetovanja Glavnog štaba NOPOJ-a u Stolicama, kod Krupnja, održanog 26. septembra 1941. godine, razvio se još intenzivniji rad na organizovanju i okupljanju žena u Narodnooslobodilački pokret. U ustaničkim područjima Hrvatske, do tada su već bili organizovani seoski i opštinski, a negde i sreski odbori Antifašističkog fronta žena. Početkom decembra 1941. godine obrazovani su i prvi inicijativni odbori AFŽ za Liku i Kordun koji su počeli s radom krajem januara 1942. godine. Okružna konferencija AFŽ-a za južnu Dalmaciju održana je 9. avgusta 1942. godine kod Gradca, a Okružna konferencija AFŽ za okrug Karlovac 25. avgusta Gornjem Budačkom kod Vojnića. Osnivački odbor AFŽ za istočnu Bosnu održan je 22. februara 1942. godine u Foči, pa je zatim usledilo formiranje seoskih odbora i opštinskih povereništava AFŽ u tom kraju. U Sloveniji je u leto 1941. godine Oslobodilakom frontu Slovenije pristupio „Savez seoskih mladića i devojaka“ (sloven. Zveza kmečkih fantov in deklet), masovna organizacija seoske omladine, čiji su mnogi članovi kasnije ušli u sastav Saveza komunističke omladine Jugoslavije, dok su devojke i žene, u okviru Oslobodilačkog fronta, organizovane u odbore Slovenskog antifašsitičkog saveza žena (sloven. Slovenska protivfašistična ženska zveza - SPŽZ), koji su formirani do kraja 1941. godine, uporedo sa mesnim, rejonskim i sreskim odborima OF. U Crnoj Gori, Makedoniji i Srbiji u to vreme nisu bila formirana viša rukovodstva, ali je na terenu postojala široka mreža osnovnih odbora Antifašističkog fronta žena.[9][10]

Na Prvoj zemaljskoj konferenciji Antifašističkog fronta žena Jugoslavije, održanoj od 5. do 8. decembra 1942. godine u Bosanskom Petrovcu u prisustvu 166 delegata iz svih krajeva Jugoslavije (izuzev Slovenije i Makedonije), jedinica NOV i POJ i vojnopozadinskih organa vlasti - izabran je Centralni odbor AFŽ Jugoslavije od 20 članova koji je objedinjavao rad pokrajinskih rukovodstava AFŽ; za predsednicu AFŽ izabrana je Kata Pejnović.[11]

Žene narodni heroji i istaknute ličnosti NOP-a[uredi | uredi izvor]

Spomenik „Ženi borcu“ u Tetovu
Vidi još: Žene narodni heroji Jugoslavije

Bosna i Hercegovina[uredi | uredi izvor]

Makedonija[uredi | uredi izvor]

Slovenija[uredi | uredi izvor]

Srbija[uredi | uredi izvor]

Vojvodina[uredi | uredi izvor]

Kosovo i Metohija[uredi | uredi izvor]

Hrvatska[uredi | uredi izvor]

Crna Gora[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Epilog[uredi | uredi izvor]

Od 1941. do 1945. u redovima Narodnooslobodilačke vojske:[12]

  • Borilo se oko 110.000 žena, od kojih je 25.000 poginulo, 40.000 ranjeno, dok je 3.000 ostalo potpuno nesposobno za rad.
  • Oko 2.000 žena postale su oficirke tokom NOB.
  • Partizansku spomenicu 1941. godine dobile su 3.344 žene.
  • Ordenom narodnog heroja odlikovana je 91 žena. Od ovog broja njih 73 je poginulo tokom rata, dok je samo njih 17 odlikovano za života.[12]

Od oko 1.700.000 žrtava koje je Jugoslavija podnela tokom Drugog svetskog rata,[13] 620.000 su bile žene.[12]

U nacističke Nemačke u Srbiji, Jugoslaviji i Evropi ubijeno je više od 282.000 žena, sa prostora Jugoslavije.[12][14]

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Šaranović Jovanka, Istorijska i naučno-teorijska ishodišta savremenog oblikovanja uloge žene u vojsci, u: Žene u vojsci: zbornik radova sa Međunarodne konferencije / [uređivački odbor Vladimir Bilandžić], Beograd 2007, str. 27–40.
  2. ^ Partizanke. Žene u Narodnooslobodilačkoj borbi, Novi Sad 2010.
  3. ^ „NIKAD IH NEĆEMO ZABORAVITI – ŽENE NARODNI HEROJI | Komunisti Srbije”. Pristupljeno 15. 1. 2021. 
  4. ^ Kika Damnjanović-Marković, Ja i moji ratni drugovi, I-II, Beograd 1978.
  5. ^ KOVAČEVIĆ, Dušanka, Borbeni put žena Jugoslavije, Leksikografski zavod "Sveznanje" Beograd, 1972.
  6. ^ Stojaković, Gordana (2011). Rodna perspektiva novina Antifašističkog fronta žena (1945—1953). Novi Sad: Asocijacija centara za interdisciplinarne i multidisciplinarne studije i istraživanja.
  7. ^ STOJIĆ, Desanka, Prva ženska partizanska četa, Republička konferencija SSRNHrvatske, Konferencija za društveni položaj žena i porodice, Historijski arhiv, Karlovac, 1987.
  8. ^ KONSTANTINOVIĆ-ČULINOVIĆ, Vesna, Heroine Hrvatske, Savez antifašističkih boraca i antifašista Hrvatske, Zagreb, 2012.
  9. ^ „Žene u Narodnooslobodilačkoj borbi: Uz maršala Tita, junačkoga sina”. Mreža za izgradnju mira. Pristupljeno 15. 1. 2021. 
  10. ^ Alen Polc, Žena na frontu. Jedno poglavlje iz mog života, Novi Sad 1994.
  11. ^ Centralni odbor AFŽ Jugoslavije, “Uputstvo Centralnog odbora AFŽ-a Jugoslavije u vezi priprema za Prvi kongres AFŽ-a Jugoslavije, upućeno Glavnom odboru AFŽ-a BiH,” AFŽ Arhiv, pristupljeno 15. 1. 2021.
  12. ^ a b v g Kulačin, Ivana. „Antifašistički front žena”. Muzej Vojvodine. Arhivirano iz originala 21. 01. 2021. g. Pristupljeno 15. 1. 2021. 
  13. ^ Arhiv Jugoslavije, fond Državna komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača, fascikla broj 61
  14. ^ Evelyn Le Chene, “Yugoslavs in Nazi concentration camps”, in: The Third Reich and Yugoslavia 1933-1945, Belgrade 1977.

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Narodni heroji Jugoslavije. Beograd: Mladost. 1975. 
  • Žene Srbije u NOB-u, „Nolit“, Beograd 1975. godina
  • Špiro Lagator i Milorad Čikuć „Partizanke Prve proleterske“, NIP „Eksport-pres“ i Konferencija za pitanja društvenog polžaja žena u Jugoslaviji, Beograd 1978. godina
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Жене_у_Народноослободилачкој_борби&oldid=27473132”