Tovariševo

Tovariševo
Glavna ulica i centar sela
Grb
Administrativni podaci
Država	Srbija
Autonomna pokrajina	Vojvodina
Upravni okrug	Južnobački
Opština	Bačka Palanka
Stanovništvo
— 2011.	2.657
— gustina	47/km2
Geografske karakteristike
Koordinate	45° 21′ 13″ S; 19° 19′ 31″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	89 m
Površina	56,4 km2
Tovariševo Tovariševo na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	21424
Pozivni broj	021
Registarska oznaka	BP

Tovariševo (mađ. Bácstóváros, nem. Tovarisch) je selo u Bačkoj, u opštini Bačka Palanka u Južnobačkom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 2.657 stanovnika.

Istorija

O imenu

Pečat sela Tovariševa i pečat političke opštine Tovariševo 1841,1848, 1856. godine

Tovariševo se kao naseljeno mesto po prvi put spominje 1650. godine, pod imenom Stovarili, iz kojeg će nekoliko decenije kasnije nastati današnji naziv sela.

Postoji nekoliko verzija: lat. Tovarisova, Tovarissova ili Tovarisseva, nem. i mađ. Tovarischevo i Tovariszova.

Pojedini istoričari kao osnovu za nastanak imena sela uzimaju slovensku reč tovar (blago ili imetak), ali po pričama starosedeoca i činjenici da se selo pominje pre Velike seobe Srba (1690), naselje najverovatnije dobija ime od reči „Stovarište“, a po narodnom „Tovarište“, po mestu gde je istovarano drvo prilikom krčenja okolnih šuma. Od 1894. godine pa do 1922. godine, kao i za vreme Drugog svetskog rata selo nosi službeni naziv Bačtovaroš (Bácstóváros).

Međutim, znatno ranije, još od 13. veka u okolini današnjeg Tovariševa postojala su naseljena mesta. Najstarija mesta za koja se zna bila su: Banča ili Nađbanča, Dobra, Mindsent, Kapolč, Mačal ili Mašal, Seplak ili Siplak, Šapin – Šapinac i Suljkovača – Suljkovac, Bariš-Bareš.

Period u Hazburškoj monarhiji

Pravoslavna crkva

Rimokatolička crkva

Prvi pisani podaci o selu (1715) pokazuju da je naselje imalo organizovanu mesnu vlast, a prvi sudija-knez opštinske vlasti u Tovariševu bio je Mirčeta Korpolar (Kaplar).

Već od 1753. godine datiraju pisani podaci da u selu postoji srpska škola, a 1788. godine i školska zgrada. U dokumentima je ostalo zabeleženo da od 1792. godine u selu postojala protivpožarna oprema.

Sa rastom broja nemačkog življa, koji u razmaku od 70 godina postepeno dolazi u selo, prekoputa pravoslavne crkve Svetog Grigorija Bogoslova, 1882. godine završena je izgradnja rimokatoličke crkve Svetog Karla Bormijskog.

Još od 1810. godine radi Vatrogasno društvo, a prvi stalni lekar nalazi se u selu od 1910. godine. Prva srpska zemljoradnička zadruga za međusobno pomaganje i štednju osnovana je 12. marta 1905. godine, a imala je i sopstvenu biblioteku sa više od 2.000 knjiga. Iste godine kroz Tovariševo je urađena i makadamska kaldrma Bačka Palanka-Odžaci, a tri godine kasnije kroz selo je prošao prvi voz na relaciji Nova Palanka–Karavukovo. Te godine sagrađen je i prvi tvdi put do železničke stanice. Oko 1911. godine Marina Bugarski je iskopala prvi arteški bunar i prodavala vodu.

Period u jugoslovenskoj državi

Spomenik nastradalima u Prvom svetskom ratu

Spomen obeležje nastradalim u Drugom svetskom

Tokom Prvog svetskog rata mobilisani su skoro svi odrasli mušarci. Oko 250 njih učestvuje u bitkama na raznim frontovima, a poginulo ih je ili umro oko 20. Veliki broj mobilisanih Tovarišana (oko 60) dezertirao je iz Austrougarske vojske, prebegao u rusko zarobljeništvo i prijavio se u dobrovoljce. Jedan deo je prebegao u Srpsku vojsku na srpskom frontu.

Školujući se u Sarajevu pre 1914. godine, tri člana familije Protić iz Tovariševa: sveštenik, književnik i publicista Jovan Protić (paroh sarajevski i mostarski), učitelj Petar Protić i učiteljica Zorka Protić, bili su članovi Mlade Bosne.

Desetak meštana Tovariševa učestvovalo je u Oktobarskoj revoluciji. Tokom rata u selu je prihvaćeno 161 dete iz Bosne, Hercegovine i Slovenije. Pored ratnih nedaća i Tovariševo je zahvatila španska groznica, od koje je umrlo više od 100 stanovnika.

Jedna četa na čelu sa poručnikom Srpske vojske Jevremom Mladenovićem ulazi u Tovariševo 11. novembra 1918. godine, a ubrzo prestaje i Austrougarska politička vlast. Posle Prvog svetskog rata Tovariševo pripada Bačkoj oblasti, a od 1929. Dunavskoj banovini i Bačkopalanačkom srezu.

Posle rata, 1924. godine počinje elektrifikacija naselja. Četiri godina kasnije uvedena je i ulična rasveta. Aktivno radi Dobrovoljno vatrogasno društvo, a u to vreme u sele postoji Crveni krst, koji broji preko 110 članova. U mestu se sukobljavaju srnaovci i orjunaši, u aprilu 1924. je ubijen lokalni predsednik Orjune.

Odmah posle rata u selu su po prvi put odigrane pozorišne predstave, prikazane prve filmske projekcije, aktivno je radio hor i tamburaški orkestar, formiran fudbalski klub. Posle 1930. godine u selu rade tri fabrike kudelje.

Posle Aprilskog rata 1941. godine, u koje su poginula trojica Tovarišana, 13. aprila u selo ulazi mađarska hortijevska vojska. Ubrzo su iz sela proterali oko 60 porodica dobrovoljaca iz Prvog svetskog rata. Ozren Bingulac narodni Tribun, upravitelj škole iz Tovariševa, kasniji prvak opere u Novom Sadu, sa najviđenijim Srbima su odvedeni u Dahau, a poručnik Mladenović je streljan.

Na Kraljevskom ratnom rečnom brodu "Drava" na Dunavu pored 78 svojih drugova gine i Svetozar Ranko Mikić, mornar na tom brodu (koji je potopljen 13. aprila 1941. godine kod Čelareva i koji je oborio 13 nemačkih aviona u aprilskom ratu). U krvavoj raciji u Južnoj Bačkoj početkom 1942. godine stradala su i trojica Tovarišana. Pojedini radno sposobni muškarci (u pojedinim periodima taj broj je dostizao i 300) su odvedeni na prinudni rad u Nemačkoj, Austriji i Mađarskoj, a desetak je završilo u Dahau.

U Tovariševu je sve vreme rata bilo nekoliko partizanskih baza (baza „Višnja“ na Radonićevom salašu, baza kod Krivokućinih-"baza broj dva"), gde su se krili partizani i ilegalci i odakle su se smišljale akcije.

Iako je među Nemcima postojala netrpeljivost prema mađarskoj upravi, veliki broj Nemaca se dobrovoljno odazvao u Vermaht i SS jedinice koji su bili uglavnom na ruskom frontu.

1943/44. Mađarska vlast je sprovela nasilnu mobilizaciju Srba starosedelaca 1920-1923. godišta i poslala ih na Ruski front.

Njih dvadesetak se probilo do sovjetskih jedinica, i pri tom proboju poginuli su najmanje sedmorica, ostali su se priključili Crvenoj armiji.

Kako se bližio kraj rata u noći između 11. i 13. oktobra 1944. godine Tovariški Nemci (oko 22% predratne populacije) su u organizovanoj evakuaciji od strane nemačkih vojnih vlasti, u zaprežnim kolima zauvek napustili selo.

Dana 16. oktobra 1944. godine oko 16 sati u selo iz pravca Paraga ulazi jedan vod Bačkopalanačkog partizanskog odreda i oslobađa ga. Posle oduševljenja meštana i velikog slavlja u centru, već sutradan u selo iz pravca Obrovca upada velika grupa fašista. Partizani su se bez otpora povukli, a fašisti su počeli da ubijaju i pale selo. Meštani masovno beže u atar i na salaše. Tada je ubijen 21 Tovarišanin (civil) i zapaljeno je 48 kuća. Izgorela je i seoska škola, deo opštinske zgrade i stan pravoslavnog sveštenika. Tovariševo je ponovo oslobođeno 21. oktobra i tada je formiran Mesni narodnooslobodilački odbor.

Posle organizovanog odlaska i proterivanja Nemaca, u selo se doseljavaju kolonisti iz Bosne (116 srpskih porodica iz Livanjskog-grahovskog polja koji su preživeli NDH), te se znatno menja struktura stanovništa. 1955. godine urađena je potpuna elektrifikacija i rekonstrukcija cele električne mreže i sagrađen je Dom kulture. Vodovod je građen u etapama, od 1965. do 1971. godine. Ambulanta, kao deo Doma zdravlja u Bačkoj Palanci završena je 1964. godine. Sportska hala sagrađena je 1996. godine, kanalizaciona mreža 2008. godine, a u toku su radovi na kapeli na seoskom groblju.

U selu je krajem sedamdesetih podignut spomenik i postavljen avion u znak sećanja na Tovarišana Miletu Protića, kraljevskog pilota, a potom komandanta Prve partizanske eskadrile, i sve nastradale u Drugom svetskom raty.

Spomenik nastradalim u periodu od 1912-1920. godine, postavljen je u centru sela 2002. godine, da bi 2014. postavljena bista Gavrilu Principu, koju je otkrio Emir Kusturica kao i spomen-ploča sa imenima 56 solunskih dobrovoljaca (starosedelaca) iz Tovariševa koju je otkrio Matija Bećković.

Tokom ratova na prostoru bivše Jugoslavije u selo se doseljava nekoliko desetina porodica iz Bosne, Krajine i Hrvatske.

Tokom rata u Zapadnom Sremu, gine vojnik JNA iz Tovariševa Miodrag Mija Petrović po kome je kasnije imenovana jedna ulica.

Stanovništvo

Popis stanovništva sela Tovariševa iz 1728. godine

Najveći broj prvih stanovnika Tovariševa, Srba, doselilo se u ove krajeve u vreme Velike seobe pod patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem 1690. godine. Iako se Tovariševo 1698. godine spominje među zapustelim selima, prvi popis stanovništva dotira iz 1715. godine sa 18 srpskih domova.

Jedna od mogućih varijanti o poreklu stanovnika, jeste da su se za vreme seobe pod Čarnojevićem, mnoge porodice iselile iz Moravičkog kraja, pri čemu je migracija bila naročito usmerene prema Bačkoj. Tako se pouzdano zna da su stanovnici ovih krajeva osnovali sledeća naselja: Srpsku Moravicu (verovatno Staru Moravicu), Kovilj i Tovariševo.

Od naseljavanja Tovariševa pa sve do kraja XVIII veka stanovnici sela su bili Srbi. Kasnije selo naseljavaju Nemci, koji su dolazili iz susednih sela naseljenih nemačkim življem, najviše iz Bačke Palanke i Gajdobre. Kasnije nakon njihove emigracije (pre Drugog svetskog rata živelo ih je oko 880), većinsko stanovništvo ostaju (i danas) sy Srbi.

Po odlasku Nemaca u selo se organizovano doseljava stanovništvo iz Bosne. Tovariševo je do 1945. godine naselilo 116 porodica uglavnom iz okoline Livna.

U Tovariševu danas živi 3102 stanovnika (popis iz 2002. godine). Prosečna starost stanovništva iznosi 40,6 godina (39,2 kod muškaraca i 41,9 kod žena). U naselju ima 1039 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,99. Punoletan je 2456 stanovnika. Žene čine 51%, a muškarci 49% stanovništva. U selu živi 23% stanovništva mlađih od 19 godina. Udeo zrelog stanovništva (od 20 do 59 godina) je 52%. U starom stanovništvu većinu čine žene, što je posledica njihovog dužeg življenja. U selu ima 1039 domaćinstava i 929 porodica, a prosečan broj članova je 2,99.

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍
Srbi			2.583	83,26%
Romi			278	8,96%
Jugosloveni			51	1,64%
Mađari			40	1,28%
Slovaci			37	1,19%
Hrvati			31	0,99%
Makedonci			5	0,16%
Crnogorci			4	0,12%
Muslimani			4	0,12%
Slovenci			3	0,09%
Nemci			3	0,09%
Rusini			2	0,06%
Ukrajinci			1	0,03%
Bošnjaci			1	0,03%
Albanci			1	0,03%
nepoznato			29	0,93%

Demografija
Godina	Stanovnika
1869.	3.543
1880.	3.439
1890.	3.746
1900.	3.917
1910.	3.919
1921.	3.877
1931.	3.968
1948.	3.639
1953.	3.755
1961.	3.581
1971.	3.381
1981.	3.297
1991.	3.043	3.007
2002.	3.102	3.181

Od 1931. godine beleži se opadanja broja žitelja (Od popisa 1953. do popisa 1991. godine beleži se pad za 712 stanovnika). Imigracijama u druge sredine, pre svega gradsku, i snižavanja prirodnog priraštaja. To se naročito odnosi na 1993. godinu kada je prirodni priraštaj iznosio -7,2‰ (zbog rata na prostoru bivše SFRJ), kao i 1999. godine kada je iznosio -5,83‰ (Bombardovanje SRJ).

Najveći procenat Tovarišana se bave poljoprivredom (42%), zatim slede oni zaposlena u prerađivačkoj industriji, trgovini, opravci motornih vozila i predmeta za ličnu upotrebu. Prema poslednjem popisu najveći broj ima završenu srednju školu (42,1%), visoko i više obrazovanje ima 9% Tovarišana, a 3% je nepismeno.

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	2			3
80+	21			50
75—79	37			81
70—74	79			100
65—69	94			117
60—64	89			102
55—59	74			62
50—54	121			112
45—49	112			123
40—44	112			106
35—39	101			96
30—34	89			86
25—29	105			92
20—24	120			97
15—19	101			95
10—14	114			93
5—9	63			87
0—4	77			89
Prosek :	39,2			41,9

Domaćinstva

Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 895 969 975 1.001 1.062 1.057 1.039

Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek Broj domaćinstava 192 275 196 223 82 51 12 2 3 3 2,99

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	1.257	366	803	49	38	1
Ženski	1.322	238	791	248	44	1
UKUPNO	2.579	604	1.594	297	82	2

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	695	316	0	0	159
Ženski	382	138	0	0	96
UKUPNO	1.077	454	0	0	255
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	4	42	46	13	15
Ženski	1	2	39	16	4
UKUPNO	5	44	85	29	19
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	4	12	30	15	3
Ženski	8	4	11	33	18
UKUPNO	12	16	41	48	21
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	23	0	0	13
Ženski	7	2	0	3
UKUPNO	30	2	0	16

Školstvo

Faksimil protokola venčanih iz 1744. godine

Tovariški đaci s početka 20. veka-3

Tabla na školi

Školska priredba jun 2009. godine

Prema pisanim podacima školstvo u Tovariševu datira od 1753. godine, a prvi učitelj se zvao Petar. Istoričari srpskog školstava u Vojvodini zabeležili su da se tovariška osnovna škola ubraja u najstarije škole u ovom kraju.

Prema arhivskim podacima 1766. godine selu je čak 10 sveštenika poreklom i seoskih porodica, a kako je selo brojalo svega 326 stanovnika može se zaključiti da je tadašnja škola odlično radila. Pismenih Tovarišana bilo je znatno pre, pa je tako sačuvan popis stanovnika iz 1728. godine pisan ručno starom ćirilicom.

Zanimljivo je da je 1779. godine, samo godinu dana po otvaranju „Norme“ u Somboru (preteče današnje Pedagoške akademije), učitelj iz Tovariševa dva meseca boravio na stručnom usavršavanju i verovatno je bio jedan od prvih učenika „Norme“. Iz popisa 1788. godine (pisan ručno latinicom) može se videti da u selu postoji i "domus Scholaris"-školska zgrada, čiji je kućni broj 125.

Od 19. veka, pa na dalje o radu škole u Tovariševo postoje brojni sačuvani dokumenti. Nastariji sačuvani udžbenik iz koga su učili tovariški đaci je „Vtora jezikoslovka“ ili potpunije „Druga knjiga o jezikosloviju i čitanju za srpska narodna učilišta u Austrijskom carstvu“, koju je napisao Platon Atanacković, potonji novosadski vladika. Prvo izdanje štampano je 1858, a drugo 1863. godine.

Tovariški knez Slavuj Protić inače trgovac je za vreme svog mandata 1853. godine igradio veliku i prostranu školsku zgradu. Iste (1853) godine je otvorena po prvi put i "devojačka škola" (za žensku decu). Osnovna škola za srpske devojke osnovana je 1856. godine i nastava se za dečake i dojčice održavala u dve odvojene zgrade. Od 1901. godine kreće se u pripreme za izgradnju nove školske zgrade, a reč je o zdanju koje i danas postoji i nalazi se prekoputa rimokatoličke crkve. Od 1911. godine u pravoslavnoj veroispovednoj školi počinje zajednička nastave i za dečake i devojčice u mešovitoj školi. Rimokatolička škola sagrađena je 1853. godine.

Tokom Prvog svetskog rata u školi je postojalo šest razreda i 302 đaka. Škola je sve vreme postojanja bile usko vezane za crkvu, da bi posle Prvog svetskog rata, postala državna narodna osnovna škola. Tada dolazi i do spajanja pravoslavne i katoličke škole. Iz dokumenta iz 1919. godine se vidi da u Tovariševu postoji srpsko-nemačko-mađarsko zabavište, ali i pre toga postoje pisani tragovi te se tako navodi da Mileva Kupusarević seoska zabavilja od 1904. do 1920. godine.

Od 1921. godine nekoliko godina u Tovariševu postoji i srednja Poljoprivredna škola. Ova škola je radila svega nekoliko godina.

Između dva svetska rata je podignuta nova savremena školska zgrada, koja se nalazila na mestu sadašnje škole a koju su fašisti zapalili 1944. godine. Pred sam početak Drugog svetskog rata školu je pohađalo 510 učenika, a posle 1945. oko 700 učenika.

Današnja školska zgrada sagrađena je 1946. godine, a sprat je dograđen 1957. godine. Posle rata škola je dobila ime po komandatu prve eskadrile NOVJ, pilotu-majoru Mileti Protiću, rođenom u Tovariševu. Godine 1991. sagrađena je novi deo škole i biblioteke, a sportske hale 1996. godine. U poslednje dve godine uređeni su novi sportski tereni i školsko dvorište.

Školske 2006/07. po prvi put u bližoj istoriji škole upisano je samo jedno odeljenje prvog razreda. Pored nastave na srpkom jeziku, danas se u školi izučava i romski jezik (oko 25% dece je romske nacionalnosti) sa elementima nacionalne kulture.

Arhitektura

• 
  Staro zabavište
• 
  Kuća Pućanovih (Boškvi)-Glavna ulica
• 
  kuća u Ulici JNA
• 
  Kuća Božinih u Ulici JNA
• 
  Kafić Točak-Glavna ulica
• 
  Stara kuća Pivarskih u Ulici JNA
• 
  Kuća u glavnoj ulici-bivša Zemljoradnička zadruga
• 
  kuća Pivarskih u Ulici JNA

Sport

FK Vojvodina

Glavni članak: FK Vojvodina Tovariševo

Ekipa iz 1928. godine

Ekipa iz 1951. godine

Ekipa iz 1988. godine

Ekipa iz 1994. godine

Ekipa iz 2009. godine

Prvu „pravu“ kožnu loptu u selo su 1911. godine doneli Panta Neofitović, Toša Milić, Stanko Popov-Čika, advokat Mile Milovanov, Nega Milovanov, Uroš Radojčin, Stevan Kokanov, Milan Milić, Obrad Radojčin i drugi. Prvo „pikanje“ lopte odigravalo se u jami kod Železničke stanice, u porti i na Bubalicama.

Posle Prvog svetskog rata u selu u selu se formira Sokolsko društvo, patriotsko društvo koje se bavilo fizičkim, ali i kulturnim aktivnostima. Posle formiranja horske i gimnastičke sekcije (1920. godine), na predlog Slavuja Milovanovog-Age, 1924. godine u okviru Sokolskog društva formira se fudbalska sekcija. Tačan datum nastanka sekcije nije poznat. Prostorije kluba su se nalazile u tadašnjoj kafani u zgradi na uglu današnjih ulica JNA i Svetozara Markovića. Igralište se u početku nalazilo na Begliku, a od 1933. godine na Vašarištu.

Kada je klubu trebalo dati ime u opticaju su bili „Vojvodina“ ili „Hajduk“. Preovladalo je ovo prvo, a prva utakmica pod imenom „Vojvodina“ odigrana je 1928. godine protiv ekipe iz Mladenova. Godine 1938. novosadska "Vojvodina“ prvi put gostuje u selu, a advokat Kosta Hadži, jedan od osnivača i trenera „velike Vojvodine“ domaćem klubu poklanja opremu. Igrači i uprava kluba mahom su bili Srbi, dok su seoski Nemci igrali hazenu (preteču današnjeg rukometa).

Tokom okupacije, kada je pod pritiskom promenjen naziv sela i klub dobija novo ime BSK (Bačtovaroški sportski klub).

Posle Drugog svetskog rata stadion se seli nedaleko odatle na mesto gde se i sada nalazi. Prva utakmica odigrana je protiv ekipe iz Ratkova. Šezdesetih godinu klubu je počela da radi pionirska škola. Na stadionu je 1986. godine izgrađena je nova svlačionica, igrači redovno odlaze na pripreme (i u inostranstvo), a za potrebe kluba je kupljen autobus. Najveći uspeh postignut je 2000. godine gada je osvojeno prvo mesto Vojvođanske lige grupa zapad i plasman u Srpsku ligu grupa Vojvodina(3 stepen takmičenja).

Od 1996. stadion nosi ime po Tovarišanu Miladinu Miletu Vujinu dugogodišnjem igraču, treneru i sekretaru.

Religija

Srpka pravoslavna crkva

Glavni članak: Srpska pravoslavna crkva Sv. Grigorija Bogoslova u Tovariševu

Pravoslavna crkva Svetog Grigorija Bogoslova

Pravoslavna crkva Svetog Grigorija Bogoslova-ikonostas

Iako se pretpostavlja da je u selu postoja crkva i pre Velike seobe (1691) prvi pisani tragovi upućuju na 1715. godinu kada je zabeleženo da u selu živi crkvenjak (Aedutuus), Ilija Sremac. Prvi pisani podaci o sveštenicima u selu dotiraju iz 1745. godine. Pouzdano se zna da u selu sredinom XVIII veka postoji veliki crkveni hram. Po predanju starih Tovarišana nalazio se prekoputa današnje crkve, a kada je srušen na mestu oltara je sagrađen krst (taj krst se nalazi ispred ulazu u današnju crkvu.) Iz stare crkve sačuvan je i ikonostas, koji je najverovatnije rađen pre 1770. godine. Ikonostas stare tovariške crkve danas se nalazi u sremsko selu Molovinu i ima veliku istirijsku i umetničku vrednost.

Gradnja sadašnjeg hrama, koji je posvećen Svetom Grigoriju Bogoslovu (čiji se dan obeležava 7. februara) počela je 1783. a završena je 1785. godine. Autori ikonostasa i freski nisu poznati. Sačuvane su matične knjige rođenih i venčanih od 1744. do 1773. godine, a od 1788. godine pa do danas čuvaju se matične knjige rođenih, venčanih i umrlih. Opštinski knez Slavuj Protić i crkveni tutori su 1859. godine od priloga meštana na crkvenoj slavu kupili novo "nebo" u Novom Sadu.

Pored današnjeg hrama na putu prema Mladenovu postojala je i mala kapela (na Vodici) posvećena Svetom Jovanu. Kapela je porušena za vreme Drugog svetskog rata. Poslednja temeljna rekonstrukcija urađena je 1996. godine. Crkva u Tovariševu je u evidenciji kulturnih dobara Republike Srbije. Nije kategorisana kao dobro od većeg značaja.

Rimokatolička crkva

Rimokatolička crkva Svetog Karla Bormejskog

Rimokatolička crkva-unutrašnjost

Rimokatolička crkva u selu sagrađena je 1882. godine i posvećena Svetom Karlu Bormejskom. Rimokatolička župa u selu osnovana je nekoliko godina ranije, 1868. godine. Crkva je dimenzija 23x11 metara, a zvonik je visok 37 metara. Nalazi se prekoputa Srpske pravoslavne crkve. Sve do odlaska i proterivanja crkva je bila centar domaćih Švaba. Posle Drugog svetskog rata brigu o crkvi preuzimaju domaći Mađari i Hrvati. Crkva je decenijama u veoma lošem stanju. Fasada se obrušava i na crkvi nema zvona. Rimokatolički sveštenik ne boravi u selu. Od pre dve godine povodom župnik iz Bača je povodom većih praznika ponovo počeo da služi mise u ovoj crkvi.

Spoljašnje veze

• www.tovarisevo.ftn.rs
• Zvanicna prezentacija Tovariseva
• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)
• Internet prezentacija FK Vojvodina Tovariševo — www.fkvojvodina.bap.rs

Galerija

• 
  Spomenik dobrovoljcima u oslobodilačkim ratovima 1912-1918.
• 
  Spomenik svim poginulim Tovarišanima 1941-1945. i pilotu majoru Mileti Protiću.
• 
  Seča badnjaka u selu
• 
  Rimoatolička crkva u selu (Karla Bormijskog)