Vrginmost
Vrginmost | |
|---|---|
 Ulaz u Vrginmost | |
.gif) Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Hrvatska |
| Županija | Sisačko-moslavačka |
| Opština | Vrginmost |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  860 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 21′ 12″ S; 15° 51′ 55″ I / 45.353333° S; 15.865202° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 131 m |
  Vrginmost Vrginmost na karti Hrvatske | |
 Vrginmost Vrginmost na karti Sisačko-moslavačke županije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 44410 Vrginmost |
| Pozivni broj | +385 44 |
| Registarska oznaka | SK |
| Veb-sajt | www |
Vrginmost je naseljeno mjesto i sjedište opštine u Sisačko-moslavačkoj županiji, Republika Hrvatska. Prema rezultatima popisa iz 2021. u opštini je živelo 2.047 stanovnika, a u samom naselju je živelo 860 stanovnika.[1]
Geografski položaj[uredi | uredi izvor]
Vrginmost se nalazi u prelaznom pojasu Banije i Korduna, jer Petrova gora kao međa dvije šire regije ne predstavlja jasnu i značajnu prirodnu granicu dvije oblasti. Stanovnici se smatraju kordunašima. Ovo je i pogranično područje sa BiH, prema opštini Velika Kladuša. Najbliži veći grad je Karlovac, udaljen 40 km.
Ime[uredi | uredi izvor]
Poslije pada Srpske Krajine, ime naselja Vrginmost je 1996. godine bilo nasilno promijenjeno, bez prethodno održanog referenduma o promjeni imena grada, pa se mjesto od 1996. do 2012. zvalo Gvozd.[2] U skladu sa željama većine stanovništva, 23. oktobra 2012. godine, opštinsko vijeće vratilo je naselju viševjekovno ime Vrginmost.[3] Ime opštine za sada ostaje Gvozd, jer su odluke o promjeni naziva grada ili opštine u nadležnosti Sabora Hrvatske.
Ime Gvozd je inače stari naziv za Petrovu goru nazvanu tako po mjestu pogibije starohrvatskog vladara Petra Svačića. Samo naselje Vrginmost je smješteno jugoistočno od Gvozda i od svog osnivanja nosi naziv Vrginmost ili po starijem pravopisu Vrgin- Most i ne vuče nikakvu etničku konotaciju, pa je ostalo nejasno koji je bio razlog promjene imena mjesta. Prva inicijativa vraćanja viševjekovnog naziva mjesta — Vrginmost pokrenuta je još 2002. godine, ali su nadležne institucije ovu inicijativu proglasile „neustavnom“, jer je zatraženo da se o toj inicijativi prethodno izjasne predstavnici mjesnih odbora u kojima bi bilo sprovedeno glasanje za takvu odluku. Nova opštinska vlast izvršila je potpuno legalnu proceduru, sprovela sve zahtjeve državnih institucija i na taj način ostvarila pravo da donese odluku o vraćanju starog imena mjesta. Od svih vijećnika samo je predstavnik HDZ-a bio protiv, pa je odluka o promjeni naziva postala punovažna još u mjesecu julu, ali je konačna odluka o promjeni imena mjesta zvanično prošla procedure i proglašena 23. oktobra 2012. godine. Ostalo je još da se u Saboru Hrvatske zvanično promijeni i ime opštine.
Sama promjena imena nije stvorila konfuzije i rasprave u trenutku donošenja odluke, u julu mjesecu. Poslije zvanične odluke od oktobra javnost u Hrvatskoj, mediji, prije svega izvještavanje o događaju „Nove TV“, dovela je do zakasnjele reakcije koja je probudila određene međunacionalne tenzije. Dugo je opštinska vlast u Vrginmostu čekala i od preduzeća „Hrvatske ceste“ da se postave nove table na ulazima i izlazima iz grada sa imenom Vrginmost. Krajem oktobra table su postavljene, a jedna na ulazu u grad je prežvrljana sprejom. Stvorena je napeta situacija u kojoj službenici MUP-a, danonoćno čuvaju table sa imenom mjesta. U hajku protiv odluke o promjeni imena uključile su se i HSP i HČSP, udruženja ratnih veterana, kao i lokalno rimokatoličko sveštenstvo. Neki mediji iznose čak i lažne tvrdnje o nacionalnom sastavu stanovništva koje se inače lako mogu provjeriti na zvaničnom sajtu Državnog zavoda za statistiku[4] o tome da se "96% stanovnika Gvozda koji su Hrvati protive odluci o promjeni imena“.
Reljef[uredi | uredi izvor]
Šire područje Vrginmosta je izrazito brežuljkast kraj, odnosno spada u nisko pobrđe. Prosječna nadmorska visina je oko 200 m. Veći dio teritorije je pokriven prolaznim šumama i šumarcima među kojima se ističu: Kremešnica koja se prostire od Sjeničaka prema Lasinji, Medveđak, Katićkosa, Trepča, Tukleč i Abez između sela Sjeničaka, Utinje i Pješčanice, zatim Topličke kose sjeverozapadno od Topuskog, Debela kosa između sela Katinovca i Crnog Potoka, kao i istočne padine Petrove gore u graničnom području prema susjednoj opštini Vojnić, sa predjelima Kijak, Hrastovac, Magarčevac, Španova poljana i najvišim vrhom Petrove gore — Petrovcem, na nadmorskoj visini od 507 m.
Izuzev Kupe u sjevernom dijelu kraja i Gline u graničnom pojasu prema Bosni, odn. području Velike Kladuše, većih vodenih tokova gotovo i da nema. Sa druge strane, ovaj prostor bogat je potocima i izvorima. Od većih potoka ističe se Velika Trepča, koja izvire ispod južnih padina Jurinih brda, protiče kroz Vrginmost, pored Kirina i Čremušnice, da bi kod zasioka Lukinić primila Malu Trepču i dalje do ušća u Kupu jugoistočno od Lasinje tekla kao Trepča. Od ostalih većih potoka ističu se Mala Utinja, koja izvire na istočnim padinama šume Medveđak, protiče kroz selo Sjeničak i uljeva se u Kupu kod mjesta Skakavac. Zatim, Čemernica, koja izvire na istočnim padinama Petrove gore, kod sela Podgorja i uljeva se u Glinu kod Gređana i Perna koju čine slivovi sa istočnih padina Petrove gore između Hrastovca i Španove poljane, a uljeva se u Glinu kod Starog Sela Topuskog.
Klima je umjereno-kontinentalna. Temperature u julu su iznad +20 °C, a zimi se spuštaju i do -20 °C. Zemljište nije posebno plodno. Spada u grupu „posnih“ i „kiselih“ zemljišta. Od bjelogorične šume najviše je bukve, hrasta, graba i pitomog kestena. Brežuljci obiluju brezovom šumom.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Naselje Vrginmost prvi put se pominje početkom 18. veka, a dobilo je ime po izvjesnom Vrgi, koji je ovdje sagradio kuću i mali most preko rijeke. Reč je u stvari o svešteničkoj porodici Vrga. Godine 1867. mesni paroh pop je Jovo Verga, kupac poznate Radićeve poljoprivredne knjige.[5] On je pretplatnik Vukove knjige srpskih pesama i nekoliko godina ranije - 1862. godine - kao Jovan Vrgu.[6]
Početkom 20. veka u Vrginom mostu politička i crkvena opština, pravoslavna crkva i komunalna osnovna škola, pošta i brzojav i željeznička stanica. U mestu je tada 401 srpski dom sa 2856 pravoslavnih duša. Predsednik pravoslavne crkvene opštine je paroh pop Teodor Lukač, perovođa Vasilj Korkut. U njenom sastavu su i sela Pješčanica i Brnjavac. Sve stare crkvene matice su u požaru 1889. godine izgorele. Trošna srpska pravoslavna crkva je posvećena Sv. Iliji,[7] pri kojem služi 13 godina pop Lukač rođen u mestu 1868. godine. Pravoslavna parohija je prve klase, nema parohijski dom, a ima srpsko pravoslavno groblje.
Komunalna osnovna škola ima jedno zdanje podignuto 1860. godine. U njoj rade učitelj Mile Oklobdžija i učiteljica Danica Dereta. Školu je 1905/1906. godine pohađalo 115 učenika, od 353 školskog uzrasta. Deca dolaze iz pomenutih parohijskih filijala.
Srbi u mestu su bili aktivni i društveni, pa su za nekoliko godine početkom 20. veka stvorili dve slične po nameni udruženja. U Vrginmostu je 1901. godine osnovana Srpska štedionica kao zadruga. A 1907. godine Srpska poljoprivredna kreditna zadruga.[8]
Drugi svetski rat[uredi | uredi izvor]
 | Ovaj odeljak možda zahteva čišćenje i/ili prerađivanje kako bi se zadovoljili standardi kvaliteta Vikipedije. |
U Drugom svjetskom ratu, u avgustu mjesecu 1941. godine ustaše su ubile 1.564[9] Srba iz Vrginmosta i okoline u pokolju u Glinskoj crkvi. Ubijeno je i najmanje 116 djece [traži se izvor]. Tada su i spaljena srpska sela u okolini, kao i hram Sv. proroka Ilije, podignut 1773. godine. 1942. Vrginmost su oslobodili Partizani (vidi Bihaćka operacija 1942.)
U samom mjestu Vrginmost, u toku NOB-a, u partizanskim jedinicama je bilo oko 20 lica, od kojih je 6 poginulo, a među preživjelima je bilo 5 nosilaca „Partizanske spomenice 1941.". Od strane neprijatelja je ubijeno 38 mještana, 3 su umrla od tifusa, a 3 su žrtve rata.
Pobijeni mještani bili su prezimena: Ajdinović, Arbutina, Babić, Branković, Crevar, Dančula, Ivković, Janjanin, Jarčov, Jovičić, Korkut, Lapčević, Ličina, Lukač, Malbaša, Malobabić, Miličević, Mitić, Mraović, Mrkobrada, Nastašić, Paunović, Radanović, Rodić, Rončević, Samardžija, Tepšić i Vladić — svi Srbi.
U srezu Vrginmost masovno su ubijani žene i deca od strane ustaša. Često su ih zatvarali u seljačke kuće, koje bi zapalili i svi bi unutra izgoreli. Ustaše su takođe nagonili žene da pasu travu. U pojedinim mestima sreza Vrginmosta posle silovanja srpskih žena i devojaka ustaše bi im "odrezali grudi i polne organe" govoreći: "Nećete više rađati srpske pse".[10]
Josip Klemenčić mesar i opštinski komesar iz Vrginmosta, za vreme pokolja stanovništva i paljenja sela u bihaćkom srezu opljačkao je od Srba "veliku sumu papirnog novca i i više kilograma srebrnog novca".[11]
Srbi iz sela Sjeničaka koji su jula 1941. godine došli u Vrginmost da traže dozvolu za vršidbu žita, pohvatani su i ubijeni. Tada je u jednom danu stradalo 20 Srba iz Sjeničaka.[12]
U srezu Vginmost vlasti su naredile svim seljacima da sa porodicama dođu u sresko mesto radi pokatoličavanja. U opštini Čemernici predsednik opštine Josip Živčić naredio je da svi Srbi muškarci, u uzrastu od 16 do 60 godina, moraju 3. avgusta 1941. godine neizostavno doći u Vrginmost, gde će ih dočekati rimokatolički župnici i prevesti ih u rimokatoličku veru, uz obećanje da nakon toga više niko neće smeti da dirne pokatoličene Srbe i oni će biti ravnopravni sa Hrvatima. U naredbi je još stajalo da svi koji toga dana ne dođu da se pokrste, biće kod svojih kuća ubijeni. Stoga je, sasvim razumljivo, što se toga dana okupilo u Vrginmostu oko 1.200 lica. Ustaše su razdvojile muškarce od žena, pa žene pustili kućama sa decom, a muškarce poubijali. Ovakvih i sličnih primera bilo je bezbroj.[13]
U srezu Vrginmost ustaše su zajedno sa opštinskim vlastima prisiljavali Srbe na pokatoličavanje preteći im ubistvom i logorima.[14][nepouzdan izvor?]
U srezu Vrginmost porušene su crkve u Čemernici, Topuskom, Stipanu, Kirinu, Boviću, Slavskim Poljima, Pješčanici, Perni i Blatuši.
Savremeno doba[uredi | uredi izvor]
Do 1991. godine opština Vrginmost bila je u sastavu nekadašnje Zajednice opština Karlovac. Referendumom od 3. februara 1992. stanovništvo se većinski odlučilo za pristupanje tadašnje opštine Vrginmost SAO Krajini. Padom Krajine, poslije operacije „Oluja“, najveći dio stanovništva odlazi u izbjeglištvo, ugl. u Srbiju i Republiku Srpsku. Jedan dio stanovništva kasnije odlazi i u treće zemlje. Vrginmost postaje opština sa novim imenom Gvozd, nametnutim 1996. godine. Kao teritorijalno umanjena u odnosu na prijeratnu, današnja opština obuhvata 19 naselja sa ukupnom površinom od 212,4 km² i nalazi se u sastavu Sisačko-moslavačke županije. U međuvremenu prostor je naseljen Hrvatima, većinom izbjeglim iz Bosne i Hercegovine. Manji broj uglavnom starijeg srpskog stanovništva vratio se u svoja prethodna mjesta stanovanja.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Na poslednjem popisu stanovništva iz 2021. godine, na području opštine ukupno je popisano 2.047 stanovnika, a u samom mestu Vrginmost popisano je ukupno 860 stanovnika.
Na popisu stanovništva iz 2011. godine, na području opštine ukupno je popisano 2.970 stanovnika, a u samom mjestu Vrginmost popisano je ukupno 1.095 stanovnika.[15]
Prema popisu stanovništva iz 2001. godine opština Vrginmost (današnja, umanjena) ima 3.779 stanovnika u 19 naselja. Većinu čine Srbi (58%) a brojni su i Hrvati (40%), većinom naseljeni u naselja koja su do pada Krajine bila naseljena Srbima. Sam gradić Vrginmost ima 1.303 stanovnika, pretežno Hrvata.
Popis 1991.[uredi | uredi izvor]
Po popisu stanovništva iz 1991. godine, opština Vrginmost je imala 16.599 stanovnika, raspoređenih u 40 naseljenih mjesta.
| godina popisa | ukupno | Srbi | Hrvati | Jugosloveni | ostali |
|---|---|---|---|---|---|
| 1991. | 16.599 | 11.729 (70,66%) | 4.043 (24,35%) | 278 (1,67%) | 549 (3,30%) |
Bivša velika opština Vrginmost je novom teritorijalnom organizacijom u Hrvatskoj ukinuta i formirane su tri opštine: Vrginmost, Lasinja i Topusko. Iako čitav kraj gravitira Karlovcu, iz političko-etničkih razloga opštine Vrginmost i Topusko ušle su u sastav Sisačko-moslavačke županije. Opština Lasinja je u sastavu Karlovačke županije. Time je u obje županije obezbjeđena ogromna hrvatska etnička većina.
Prema novoj teritorijalnoj podjeli, nacionalni sastav 1991. godine je bio sljedeći:
| * | ukupno | Srbi | Hrvati | Jugosloveni | ostali |
|---|---|---|---|---|---|
| opština Vrginmost | 8.082 | 7.568 (93,64%) | 182 (2,25%) | 102 (1,26%) | 230 (2,84%) |
| opština Lasinja (deo) | 1.693 | 17 (1,00%) | 1.610 (95,09%) | 25 (1,47%) | 41 (2,42%) |
| opština Topusko | 6.824 | 4.144 (60,72%) | 2.251 (32,98%) | 151 (2,21%) | 278 (4,07%) |
Vrginmost (naseljeno mjesto), nacionalni sastav[uredi | uredi izvor]
| Nacionalnost[16] | 2011. | 2001. | 1991. | 1981. | 1971. | 1961. |
| Srbi | 322 (29,41%) | 1.403 (89,36%) | 1.185 (84,46%) | 929 (86,98%) | 676 (80,47%) | |
| Hrvati | 755 (68,95%) | 47 (2,99%) | 44 (3,13%) | 65 (6,08%) | 138 (16,42%) | |
| Jugosloveni | — | — | 42 (2,67%) | 125 (8,90%) | 34 (3,18%) | 9 (1,07%) |
| ostali i nepoznato | 18 (1,64%) | 78 (4,96%) | 49 (3,49%) | 40 (3,74%) | 17 (2,02%) | |
| Ukupno | 1.095 | 1.303 | 1.570 | 1.403 | 1.068 | 840 |
Na popisu stanovništva 1991. godine, naseljeno mesto Vrginmost je imalo 1.570 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:
Austrougarski popis 1910.[uredi | uredi izvor]
Na popisu 1910. godine naselje Vrginmost (zajedno sa Crevarskom Stranom, koja se kao samostalno naselje iskazuje od 1921. godine) je imalo 707 stanovnika, sljedećeg nacionalnog sastava:
- ukupno: 707
- Srbi — 628 (88,82%)
- Hrvati — 60 (8,48%)
- Mađari — 3 (0,42%)
- Nemci — 3 (0,42%)
- ostali — 13 (1,83%)
Političko uređenje[uredi | uredi izvor]
Trenutni načelnik opštine je Milan Vrga (SDSS).
Privreda[uredi | uredi izvor]
Danas u Vrginmostu nema nijednog značajnog privrednog objekta. Opština spada među najsiromašnija područja u Hrvatskoj.
Kultura i obrazovanje[uredi | uredi izvor]
Na području opštine djeluje jedna osnovna škola — OŠ „Gvozd“.
Poznate ličnosti[uredi | uredi izvor]
- Mile Mrkšić, komandant Srpske vojske Krajine
- Gavrilo Rodić, general u austrijskom carstvu
- Rade Malobabić, srpski revolucionar
- Branko Mamula, admiral flote Jugoslovenske narodne armije
- Ognjeslav Utješenović Ostrožinski (1817—1890), književnik
- Rade Bulat (1920—2013), general JNA i narodni heroj
- Pavle Jakšić (1913—2005), general, načelnik generalštaba JNA i narodni heroj
Sport[uredi | uredi izvor]
Do 1995. godine i protjerivanja Srba, u Vrginmostu je postojao fudbalski klub "Jedinstvo”. Poslije 1995. godine, doseljeni Hrvati osnivaju NK „Gvozd” koji se trenutno takmiči u 2. županijskoj ligi.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Prvi rezultati popisa 2021. godine”. popis2021.hr. Arhivirano iz originala 14. 01. 2022. g. Pristupljeno 17. 1. 2022.
- ^ „Gvozd će se opet zvati Vrginmost”. Dnevnik.hr. 13. 06. 2012. Pristupljeno 03. 11. 2012.
- ^ „SDSS — Samostalna demokratska srpska stranka”. Sdss.hr. Arhivirano iz originala 25. 08. 2012. g. Pristupljeno 03. 11. 2012.
- ^ „Republika Hrvatska — Državni Zavod Za Statistiku”. Dzs.hr. Pristupljeno 03. 11. 2012.
- ^ Đorđe Radić: "Vođa pri gazdovanju srpskom narodu", Novi Sad 1867.
- ^ Vuk St. Karadžić: "Srpske narodne pjesme", Beč 1862.
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910.
- ^ "Zbornim o Srbima u Hrvatskoj", teći tom, Beograd 1995.
- ^ Milka Ljubičić, Milan Bunjac: Pokolj Srba u Glinskoj pravoslavnoj crkvi, Glina 1995. (sadrži poimeničan popis žrtava)
- ^ Stranjaković 1991, str. 221,222,230.
- ^ Stranjaković 1991, str. 107.
- ^ Stranjaković 1991, str. 191.
- ^ Stranjaković 1991, str. 193.
- ^ Dragan Brkić, zemljoradnik iz Čemernice, srez Vrginmost
- ^ „Popis stanovništva 2011.”. Državni zavod za statistiku RH. 2011. Pristupljeno 22. 11. 2013.
- ^ Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ: Popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Dabić, Vojin S. (2000). Vojna krajina: Karlovački generalat (1530—1746). Beograd: Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve.
- [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. maj 2013), Dušan Baić, „Kotar Vrginmost u NO borbi 1941-1945", Beograd, 1980. ;
- [2], Svetozar Livada, "Kordunski rekvijem";
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Gelo, Jakov (1998). Narodnosni i vjerski sastav stanovništva Hrvatske, 1880-1991: po naseljima. Zagreb: Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske. ISBN 978-953-6667-07-9.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Vrginmost — mape, vremenski podaci itd.
- Fotografije grada i okoline
- Još fotografija Arhivirano na sajtu Wayback Machine (27. septembar 2007)
- Parohija Vrginmost
- [3] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (31. oktobar 2012)
- [4]
- [5] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. novembar 2012)
- [6]
