Sana (Jemen)
| Sana | |
|---|---|
.jpg) | |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Jemen |
| Gubernija | Sana |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — | 1.937.451 |
| — gustina | 561,58 st./km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 15° 21′ 12″ S; 44° 12′ 21″ I / 15.35338° S; 44.20583° I |
| Vremenska zona | UTC+3 |
| Aps. visina | 2.250 m |
| Površina | 3.450 km2 |
  Sana Sana na karti Jemena | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | general Abdul-Kader Hilal |
| Pozivni broj | 01 |
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Sana (arap. صنعاء) je glavni grad Jemena. U njoj živi 1.937.451 stanovnika po popisu iz 2005. godine. Grad nije deo Gubernije, već čini poseban administrativni okrug „Amanat al-Asima“ (أمانة العاصمة). Prema Jemenskom ustavu, Sana je glavni grad zemlje,[1] iako se sedište jemenske vlade preselilo u Aden, bivšu prestonicu Južnog Jemena nakon Hutske okupacije. Predsednik Abdrabuh Mansur Hadi je u martu 2015 proglasio Aden za privremenu prestonicu.[2]
Na nadmorskoj visini od 2.300 m (7.500 ft),[3] Sana je jedna od najviših prestonica na svetu i nalazi se pored saravatskih planina Džabal An-Nabi Šuajb i Džabal Tijala, koje se smatraju najvišim planinama na Arabijskom poluostrvu i jedna od najviših u regionu. Sana ima oko 3.292.497 stanovnika (2023), što je čini najvećim gradom Jemena.[4] Prema podacima iz 2020. godine, šire urbano područje Sane čini oko 10% ukupnog stanovništva Jemena.[5]
Stari grad Sane, koji je pod zaštitom UNESCO-a, ima karakterističan arhitektonski karakter, koji je najviše izražen u višespratnim zgradama ukrašenim geometrijskim šarama. U sukobu koji je besneo 2015. godine, eksploziv je pogodio UNESCO lokacije u starom gradu.[6][7] Džamija Al Saleh, najveća u Sani, nalazi se na južnoj periferiji grada.
Sana se suočava sa teškom krizom vode,[8] sa vodom koja se crpi iz vodonosnog sloja tri puta brže nego što se dopunjuje. Predviđa se da će grad potpuno ostati bez vode do 2030. godine, što će ga učiniti prvom nacionalnom prestonicom na svetu u tom pogledu. Pristup vodi za piće je veoma ograničen u Sani, a postoje i problemi sa kvalitetom vode.[9]
Geografija[uredi | uredi izvor]
Sana leži na visoravni od 2300 m i okružena je planinama visokim od 2800 - 3000 m: Džabal Nabi Šu'ajb, (3666), Džabal Šamsan, Džabal Nukum i Ajban. Sana je udaljena oko 320 km sjeverno od Adena i Indijskog okeana i 230 km od luke Al Hudaida na Crvenom moru. Grad se prostire na površini od 200 km² i rapidno se širi dalje. Sana je od davnina značajni arapski kulturni i vjerski centar sa islamskim medresom, a od 1970. i međunarodnim univerzitetom.
Klima[uredi | uredi izvor]
Sana zbog svoje velike visine ima vrlo umjerenu (pustinjsku) klimu, sa vrlo malo padavina, u proseku godišnje padne oko 200 mm kiše.
Prosječna temperatura u Sani je uvek ista tokom cijele godine: oko 20 °C. Jul je ipak nešto topliji (22,2) a januar (12,45) hladniji. U Sani su rijetke ekstremne vrućine ili hladnoće. Ipak u nekim područjima oko grada može temperatura pasti i do - 10 °C tokom zime. Ni u samoj Sani nije rijedak rani jutarnji mraz tokom zime, koji uz hladni vjetar čini jutra hladnima, sve dok sunce ne zagrije vazduh na 15 °C, ali čim padne sunce temperatura se drastično snizi. Većina kiše padne tokom jula i augusta, ponekad 500 do 600 mm, ali ima godina kad je to svega 150 mm. Posljednjih decenija i Sana osjeća posljedice globalnog zatopljenja, ljeta su sve toplija, a zime blaže.
| Klima Sane u Jemenu | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 30 (86) |
31 (88) |
32 (90) |
32 (90) |
37 (99) |
39 (102) |
41 (106) |
38 (100) |
40 (104) |
34 (93) |
33 (91) |
31 (88) |
41 (106) |
| Maksimum, °C (°F) | 22,3 (72,1) |
24,7 (76,5) |
25,6 (78,1) |
24,8 (76,6) |
25,7 (78,3) |
28,2 (82,8) |
26,6 (79,9) |
25,9 (78,6) |
25,1 (77,2) |
22,2 (72) |
20,3 (68,5) |
20,5 (68,9) |
24,33 (75,79) |
| Prosek, °C (°F) | 12,6 (54,7) |
14,1 (57,4) |
16,3 (61,3) |
16,6 (61,9) |
18,0 (64,4) |
19,3 (66,7) |
20,0 (68) |
19,6 (67,3) |
17,8 (64) |
15,0 (59) |
12,9 (55,2) |
12,4 (54,3) |
16,22 (61,18) |
| Minimum, °C (°F) | 3,0 (37,4) |
3,6 (38,5) |
7,0 (44,6) |
8,5 (47,3) |
10,4 (50,7) |
10,5 (50,9) |
13,4 (56,1) |
13,3 (55,9) |
10,6 (51,1) |
7,9 (46,2) |
5,5 (41,9) |
4,4 (39,9) |
8,18 (46,71) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | −4 (25) |
−1 (30) |
1 (34) |
4 (39) |
1 (34) |
9 (48) |
5 (41) |
0 (32) |
3 (37) |
1 (34) |
−1 (30) |
−2 (28) |
−4 (25) |
| Količina padavina, mm (in) | 5 (0,2) |
5 (0,2) |
17 (0,67) |
48 (1,89) |
29 (1,14) |
6 (0,24) |
50 (1,97) |
77 (3,03) |
13 (0,51) |
2 (0,08) |
8 (0,31) |
5 (0,2) |
265 (10,44) |
| Dani sa kišom | 2 | 3 | 4 | 5 | 5 | 4 | 4 | 5 | 3 | 3 | 2 | 1 | 41 |
| Relativna vlažnost, % | 39,3 | 35,8 | 38,5 | 41,1 | 36,0 | 27,2 | 40,1 | 45,5 | 29,9 | 29,0 | 38,1 | 37,7 | 36,5 |
| Sunčani sati — dnevni prosek | 8 | 8 | 8 | 9 | 9 | 8 | 6 | 7 | 8 | 9 | 9 | 8 | 8,1 |
| Izvor #1: Climate-Data.org (altitude: 2259m),[10] Weather2Travel (rainy days, sunshine)[11] | |||||||||||||
| Izvor #2: Climatebase.ru (humidity),[12] Voodoo Skies (records)[13] | |||||||||||||
Istorija[uredi | uredi izvor]
Prvi sačuvani pisani dokument o gradu je iz 1. stoljeća p. n. e., ali je on puno stariji, njegovi počeci vežu se uz Sabejsko kraljevstvo u 6. stoljeću p. n. e. Nakon toga Sana je bila sjedište Himjarskog Kraljevstva na njegovom zalasku u 6. vijeku, za vrijeme vladavine Jusuf Asar Jatara (Du Nuvasa), iza tog je bila i sjedište aksumskog podkralja. Aksumski kralj Abraha je uz Justinijanovu pomoć podigao u Sani hrišćansku baziliku u drugoj polovici 6. stoljeća, koja je bila najveća, južno od Mediterana.
Po Jemenu se već 628. raširio islam, tako da je lično Muhamed dao upute za izgradnju prve džamije u Sani. Za Omaejadskog kalifata (661. - 750.) Sana je sjedište imama predstavnika kalifa u Jemenu. Nakon omajidiskih kalifa Sanom formalno vladaju abasidski kalifi, zapravo njihov predstavnik - imam. Početkom 10. st. Jemenom se širi zejidizam, tako da su jemenski zeidski imami prisvojili titulu kalifa, i preuzeli svu svjetovnu i duhovnu vlast. Imami Sane stvorili su vlastite nasledne dinastije, i vladali ne samo u gradu već i široj okolici muhafazom. Kako je Jemen u to vrijeme bio teško prohodan (bez puteva) prvobitno je njihova vlast bila ograničena isključivo na tu teritoriju, - ali su vremenom svoj uticaj proširili po cijelom Jemenu sve do Hadramauta, tako da je imam Sane bio ako ništa drugo duhovni autoritet Jemena.
U 12. stoljeću položaj imama Sane preuzimaju egipatski Ajubidi i ustanovljuju svoju teokratsku dinastiju. Egipatski Mameluci zavladali su Jemenom i Sanom 1517, nakon njihove propasti, Jemenom je zavladalo Osmansko carstvo. Za njihove prve vladavine od 1538. do 1635, Sana je bila sjedište osmanskog Valije, isto tako i za perioda njihove druge vladavine od 1872. do 1918.
Od 1918. Sana je prijestolnica imama Jahja Muhameda koji je osnovao Mutaveklijsko kraljevstvo Jemen, poznato kao Sjeverni Jemen sa Sanom kao glavnim gradom. Nakon oficirske revolucije iz 1962. Sana je postala glavni grad Jemenske Arapske Republike (Sjeverni Jemen), nakon ujedinjenja sa južnim Jemenom 1990, - Sana je postala glavni grad današnjeg Jemena.
Još u prvoj polovici 20. stoljeća u Sani je živjela zajednica od 10.000 Jevreja, ali je njihov broj 2010. pao na svega 70.
Istorijski utvrđeni grad Sana je naseljen preko 2.500 godina, prepun vrlo vrijednih starih građevina, zbog tog je Unesko 1986. na svojoj 10-oj sjednici uvrstio stari grad Sana na popis svjetske baštine. Istorijski utvrđeni stari dio grada okružen je zidom od nepečene cigle visine 14 m, unutar grada ima preko 100 džamija, 12 hamama i 6.500 kuća. Pojedine građevine poput palate Samsarh i stare džamije, stare su više od 1.400 godina. Puno tih kuća od nepečene gline ravnih krovova, liče na nebodere (imaju po 5-7 spratova). Dobar dio njih ima fasade ukrašene raskošnim dekorativnim reljefima, sa zamršeno rezbarenim prozorskim okvirima i vitražima.
Jedna od najvećih atrakcija Sane je „Suk al-Milh" (Pijaca soli), na kojoj su se donedavno prodavali i robovi, a danas hljeb, začini, voće, pamuk, bakarni predmeti, keramika, srebrnina i antikviteti (lažni i pravi). Veličanstvena džamija iz 7. stoljeća „Jami' al-Kabir" (Velika džamija) je jedna od najstarijih džamija na svijetu. Vrata u tvrđavu Bab Al Jemen (Vrata Jemena) stara su preko 1.000 godina.
Trgovački centar staroga grada je Al Madina, uz koji su u novije vrijeme podignuti brojni hoteli, restorani i dućani. U tom kvartu nalazi se i predsjednička palata i tri javna parka.
Sana je 2004. godine bila arapska kulturna prestonica.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Godine 1975. Sana je imala svega 135.000 stanovnika, a ovaj broj se do 1985. uvećao na 400.000. Danas u Sani živi oko dva miliona ljudi. Smatra se da rast stanovništva izmiče kontroli. U starom delu grada stanuje manje od 50.000 ljudi.
|
|
Privreda[uredi | uredi izvor]
![[ikona]](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Wiki_letter_w_cropped.svg/20px-Wiki_letter_w_cropped.svg.png){kind=small} | Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Saobraćaj[uredi | uredi izvor]
| Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Yemen's embattled president declares southern base temporary capital”. DPA International. 21. 3. 2015. Arhivirano iz originala 11. 7. 2015. g.
- ^ „Yemen's President Hadi declares new 'temporary capital'”. Deutsche Welle. 21. 3. 2015. Arhivirano iz originala 5. 6. 2015. g. Pristupljeno 21. 3. 2015.
- ^ McLaughlin, Daniel (2008). „3: Sanaʽa”. Yemen. Bradt Travel Guides. str. 67. ISBN 978-1-8416-2212-5. Arhivirano iz originala 14. 2. 2023. g. Pristupljeno 26. 9. 2020.
- ^ „Sanaa Population 2023”. worldpopulationreview.com. Pristupljeno 2023-08-14.
- ^ United Nations Human Settlements Programme in Yemen (2020). Sana'a City Profile (PDF). Arhivirano (PDF) iz originala 14. 4. 2021. g. Pristupljeno 27. 2. 2021.
- ^ Young, T. Luke. „Conservation of the Old Walled City of Sanaʽa Republic of Yemen”. MIT. Arhivirano iz originala 3. 8. 2018. g. Pristupljeno 7. 4. 2011.
- ^ Anna Hestler; Jo-Ann Spilling (2010). Yemen. Marshall Cavendish. str. 16. ISBN 978-0-7614-4850-1. Arhivirano iz originala 14. 2. 2023. g. Pristupljeno 15. 11. 2015.
- ^ „Yemen facing water shortage crisis”. BBC News (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2023-04-16.
- ^ Al-Hamdi, Mohamed I (2000). Competition for Scarce Groundwater in the Sana'a Plain, Yemen. A Study of the Incentive Systems for Urban and Agricultural Water Use. Taylor & Francis. str. 1—8. ISBN 90-5410-426-0. Pristupljeno 15. 2. 2021.
- ^ „Climate: Sanaa - Climate graph, Temperature graph, Climate table”. Climate-Data.org. Pristupljeno 2014-02-23.
- ^ „Sana Climate and Weather Averages, Yemen”. Weather2Travel. Pristupljeno 2014-02-23.
- ^ „Sanaa, Yemen”. Climatebase.ru. Pristupljeno 2014-02-23.
- ^ „Sanaa, Yemen”. Voodoo Skies. Pristupljeno 2014-02-23.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Carsten Niebuhr (1792). „Of the City of Sana”. Travels through Arabia. Prevod: Robert Heron. Edinburgh: R. Morison and Son. hdl:2027/inu.39000003114886?urlappend=%3Bseq=409 — preko HathiTrust.
- R.L. Playfair (1859). „Sanaa”. History of Arabia Felix or Yemen. Bombay. hdl:2027/mdp.39015039640357?urlappend=%3Bseq=45.
- Edward Balfour (1885), „Sana”, Cyclopaedia of India (3rd izd.), London: B. Quaritch, hdl:2027/mdp.39015068611022?urlappend=%3Bseq=521
- Wahab, Robert Alexander (1910). „Sana”. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski). 24 (11 izd.). str. 125–126.
- British Admiralty (1916). „Yemen: Districts and Towns: San'a”. Handbook of Arabia. 1. London: British War Office. hdl:2027/njp.32101006882755?urlappend=%3Bseq=173.
- R. Strothmann (1936). „Sana”. Encyclopædia of Islam. Leiden: E.J. Brill. str. 143+. ISBN 9789004097933.
- R.B. Serjeant and R. Lewcock, eds., San'a: An Arabian-Islamic City (London: World of Islam Festival Trust, 1983).
- R. Lewcock, The Old Walled City of San'a (Paris: UNESCO, 1986)
- „Modernization of an Islamic City: the Case of Sanaa”. Middle East City: Ancient Traditions Confront a Modern World. New York: Paragon. 1987.
- H. Kopp; E. Wirth (1994), Sana'a: Développement et Organisation de l'Espace d'une Ville Arabe, Cahiers de l'Institut de Recherches et d'Etudes sur le Monde Arabe et Musulman (na jeziku: francuski), CNRS-Universites d'Aix Marseilles
- G. Grandguillaume; et al., ur. (1995), Sanaa hors les Murs: Une Ville Arabe Contemporaine, Collection Villes du Monde Arabe (na jeziku: francuski), Tours: URBAMA
- Paul Bonnenfant, ur. (1995), Sanaa: Architecture Domestique et Société (na jeziku: francuski), Paris: CNRS Editions
- Noelle Watson, ur. (1996). „San'a”. International Dictionary of Historic Places: Middle East and Africa. UK: Routledge. str. 629+. ISBN 1884964036.
- Michele Lamprakos (2005). „Rethinking Cultural Heritage: Lessons from Sana'a, Yemen”. Traditional Dwellings and Settlements Review. International Association for the Study of Traditional Environments. 16 (2): 17—37. JSTOR 41747744 — preko University of California, Berkeley.
- C. Edmund Bosworth, ur. (2007). „Sanaa”. Historic Cities of the Islamic World. Leiden: Koninklijke Brill. str. 463+. ISBN 978-9004153882.
- Inventory of the historic city of Sana'a: a tool for urban conservation, UNESCO, 2008
- Salma K. Jayyusi; et al., ur. (2008). „Sana'a”. The City in the Islamic World. Leiden: Koninklijke Brill. str. 615—624. ISBN 9789004162402.
- Bruce E. Stanley; Michael R.T. Dumper, ur. (2008), „Sanaa”, Cities of the Middle East and North Africa, Santa Barbara, USA: ABC-CLIO, str. 329+, ISBN 9781576079195
- Franck Mermier (2012). „Suqs of Sanaa: changing functions and symbolic centrality”. Ur.: Mohammad Gharipour. The Bazaar in the Islamic City: Design, Culture, and History. American University in Cairo Press. ISBN 978-1-61797-346-8.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Zvanični veb-sajt
- Stari utvrđeni grad Sana
- Sana - grad svetlosti
- Eric Hansen, Sanaʽa rising, Saudi Aramco World, 2006. Vol. 57 No. 1
- Tim Mackintosh-Smith, The Secret Gardens of Sanaʽa. Saudi Aramco World, 2006 Vol. 57 No. 1
- Traditional housing in the old quarter of Sanaa in 1972
- ArchNet.org. „Sanaʽa”. Cambridge, Massachusetts, USA: MIT School of Architecture and Planning. Arhivirano iz originala 5. 11. 2013. g.
„Sana”. New International Encyclopedia. 1905.
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |
