Brza
Brza | |
|---|---|
 | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Upravni okrug | Jablanički |
| Grad | Leskovac |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  1312 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 42° 51′ 13″ S; 21° 52′ 32″ I / 42.853666° S; 21.8755° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 449 m |
.svg)  Brza Brza na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Pozivni broj | 016 |
| Registarska oznaka | LE |
Brza je naseljeno mesto grada Leskovca u Jablaničkom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 1106 stanovnika.
Etimologija[uredi | uredi izvor]
Vrlo je verovatno da je reka Brzanka, koja je dobila ime po tome što je kao planinska reka brzor toka, dala ime selu Brzi koje se zaselilo na obalama Goleme i Male reke ili Goleme i Male Brzanke.[1]
Geografija[uredi | uredi izvor]
Položaj[uredi | uredi izvor]
Brza je potplaninsko selo zaseljeno na zadnjim brežuljcima Kukavice, ispod Šiljegarnika, najviše terase Leskovačkog mora, iznad sastava dveju rečica: Goleme i Male reke, od kojih se, posle njihovog sastava, formira reka Brzanka. Ispod sela, na severu i zapadu nastaje aluvijalna ravan reke Veternice. Od Vučja je udaljeno za oko tri kilometra, a od Leskovca na oko 20 kilometara.
Hidrografija[uredi | uredi izvor]
Kroz Brzu protiču dve rečice: Mala Brzanka i Golema Brzanka. Mala Brzanka izvire na lokalitetu Mečkin kamen ispod Šiljegarnika. Golema ima svoje izvorište na lokalitetu Smrdan, tako isto pod Šiljegarnikom. Obe ove rečice se zovu i Mala i Golema Brzanka ili Brza i jesu tipičan primer reka koje su se pojavile posle povlačenja vode Leskovačkog jezera sa najviše terase. Kad ove dve rečice izađu iz sela Brze, one se sastaju i čine reku Brzanku. I po dužini svoga toka i po količini njene vode, Brzanka je najmanja desna pritoka reke Veternice koja se u nju uliva u Porečju. Od nje su duže i bogatije vodom kako Gorinka i Bukovorlavka, tako isto Vučjanka i Nakrivanjska reka.
U ataru sela Brze ima više kladenaca: Zbeško kladenče, Kostino kladenče uz Malu reku i Marijino kladenče uz istu reku, Petrovo kladenče i Stubline u polju. Pored tekućih voda u rečicama Maloj Brzanki i Golemoj Brzanki, kao i pored kladenaca, svaka druga ili treća kuća ima svoj bunar, a, sem toga, u selu ima i tri seoska bunara. Samo mahala Oranica nema bunare, jer „nema vodu".
Zemlja[uredi | uredi izvor]
Atar sela Brze je dosta prostran i zahvata kako planinu, tako i ravni deo Porečja. Zauzima površinu od 1.148 hektara, od koje na oranice otpada 391 hektar, na voćnjake 34 hektara, na šumu 483 hektara. Ima dosta sela u Porečju sa više obradive zemlje. Brza, međutim, od svih sela ovog regiona ima najviše zemljišta pod voćem. Samo se Gorina u tom pogledu može ravnati sa Brzom.
Zemlja nosi ove nazive: njive: Selište (iz pravca Vučja), Šiljkovica ispod Selišta, Brestine, Bostanište, Paraspurke, Rosulje, Kršena topola, Goleme njive, Ograđe, Kunje, Vada, Pupinjke, Garine, Manastirište (Crkvište) prema Todorovcu, Vračarke, Lipe, Vodene livade, Jajne livade, Dubičke, Šegavče (imaju iz- vor), Pesekljivice-Pesište, Konopljište; livade: Jasike, Dikave (vlažno, „močurljavo", „zukar" - krupna trava), Stubline, Šegove, Turske livade, Lipe, Vučanke - ka selu Gorini; zabrani: Bandina čuka, Siput, Jarmište, Cerak, Kovačko, Diboka dolina, Ploče, Senoviti rid, Ostrela(***), Drenjar, Gorunjak, Odišalo - Dugačke padine, Petrovo kladenče, Bazjak, Plandište i Novakove bače.[1]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Brza je staro selo. Zabeležena je u turskim defterima iz prve polovine 15. veka, iz kojih se vidi da je još pre 1450. godine bila timar izvesnog Hamze Trnovljanina, pa je te godine oduzeta od njega i data nekom Lazu Hamzi. Brzu pominje i Han, i po njemu, ona je 1858. godine imala 60 kuća, dakle bila dosta veliko selo, ali i selo koje se brzo razvijalo, jer je već posle 20 godina, znači za vek iste generacije, narasla na 92 poreske rlave, kako je zabeležio Milan Đ. Milićević odmah posle oslobođenja od Turaka.
Kao veliko selo Brza je privukla pažnju Turaka i verovatno pomuslimanjenih Arbanasa, koji su je među sobom prosto raščerečili. Pred odlazak Turaka ona je imala pet čitluk sahibija: Abasa, Huseina, Sadika, Asan-agu i Sulju. U toponomiji sela očuvali su se tragovi na ove brzanske gospodare ili, kako se negde nazivaju, agalare. Tako i sada postoje lokaliteti: Suljin karamanac, Suljine bače, Turske livade, Sadikove bače. Kao gospodarsko selo, Brza je plaćala agrarni dug. Za neke Brzance taj dug je bio nepodnošljiv, pa su pali u velike materijalne neprilike, koje cu se u nekoliko slučajeva završile prinudnom prodajom cele dužnikove imovine. Tako je prodato imanje ovih Brzanaca: Stojana Radisavljevića, Mladena Veličkovića i Jovana Veličkovića. Kao kupac na javnoj licitaciji pojavio se i Antonije Popović - Tonkić iz Leskovca, pa je od kupljenog imanja načinio veliki posed, koji je ostao u svojini njegovih sinova sve do agrarne reforme izvršene posle Drugog svetskog rata.
Kada je Vlajko Stojanović, narednik srpske vojske koja je opsedala Niš krajem decembra 1877. godine, organizovao odred srpskih ustanika u Porečju, krenuo je sa tim odredom iz Vučja u Miroševce potplaninskim putem. Odred je došao do Male Brze i ušančio se na lokalitetu Kockin bunar – Sadikova bača. Odatle se video u centru veliki broj naoružanih Arbanasa koji su se kretali ka Vučju. Sa zauzetog položaja Vlajko je naredio svojim vojnicima da opale pluton iz svojih pušaka i viknu „Ura!". Ustanici su izvršili naredbu svog komandira i poljem i brdima, uz pucnjavu pušaka, odjeknuo je uzvik „Ura!". Nekoliko taneta je zaparalo zidove kuće Prokopa Mihajlovića koji je, videći to, stao da zapomaže: „E, ako smo čekali slobodu, dočekasmo gu: Potepaste ne (nas)!“ Posle otvorene paljbe od strane ustanika, i Arbanasi su počeli da pucaju i krenuli su ka ustaničkim položajima. Prema brojnom stanju Arbanasa i njihovom naoružanju Vlajko je video da im se sa svojim dobrovoljcima ne može na ovom mestu sa uspehom suprotstaviti, pa je izdao nalog za povlačenje ustanika u pravcu Vučja, odakle su i došli, a Arbanasi su krenuli za njima. Tako je počeo boj srpskih ustanika u Porečju sa arbanaškim bošibozučkim odredom, koji se nastavio u Vučju istog dana.[1]
Demografija[uredi | uredi izvor]
U naselju Brza živi 967 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 41,2 godina (39,5 kod muškaraca i 42,9 kod žena). U naselju ima 299 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 4,05.
Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).
 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 2 | 3 | ||
| 80+ | 9 | 19 | ||
| 75—79 | 18 | 27 | ||
| 70—74 | 24 | 34 | ||
| 65—69 | 42 | 47 | ||
| 60—64 | 42 | 50 | ||
| 55—59 | 36 | 37 | ||
| 50—54 | 36 | 37 | ||
| 45—49 | 61 | 38 | ||
| 40—44 | 35 | 36 | ||
| 35—39 | 47 | 36 | ||
| 30—34 | 35 | 42 | ||
| 25—29 | 39 | 31 | ||
| 20—24 | 42 | 32 | ||
| 15—19 | 41 | 37 | ||
| 10—14 | 40 | 40 | ||
| 5—9 | 32 | 26 | ||
| 0—4 | 32 | 26 | ||
| Prosek : | 39,5 | 42,9 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 509 | 123 | 348 | 30 | 5 | 3 |
| Ženski | 506 | 56 | 363 | 74 | 12 | 1 |
| UKUPNO | 1.015 | 179 | 711 | 104 | 17 | 4 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 254 | 83 | 0 | 0 | 71 |
| Ženski | 132 | 33 | 0 | 0 | 73 |
| UKUPNO | 386 | 116 | 0 | 0 | 144 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 3 | 15 | 7 | 8 | 11 |
| Ženski | 0 | 1 | 3 | 0 | 3 |
| UKUPNO | 3 | 16 | 10 | 8 | 14 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 0 | 3 | 14 | 9 | 4 |
| Ženski | 0 | 1 | 1 | 6 | 5 |
| UKUPNO | 0 | 4 | 15 | 15 | 9 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 2 | 0 | 0 | 24 | |
| Ženski | 1 | 0 | 0 | 5 | |
| UKUPNO | 3 | 0 | 0 | 29 | |
Saobraćaj[uredi | uredi izvor]
Do Brze vodi put koji polazi iz Vučja od današnje pijace, mosta gde je nekada bila Dilaver-begova kula i vodenica njegovor oca Ismail-paše, prolazi pored zgrade osnovne škole i ide podnožjem planine Kukavice kroz brežuljkasto zemljište pod voćnjacima i šumom. Taj put prolazi kroz celu Brzu njenom dužinom i ide za selo Gorinu i, dalje, za Miroševce. Sem ovog puta, u Brzu se dolazi i drugim putem kroz zaselak Vlaško Polje, koje leži na obali reke Veternice, odmah do Bunuškor Čifluka. Tako je Brza vezana sa ostalim naseljima Porečja i do nje se može stići iz tri pravca: iz pravca Vučja, iz pravca Bunuškog Čifluka preko Vlaškog Polja i iz pravca Miroševca preko sela Gorine.[1]
Sport[uredi | uredi izvor]
U selu se nalazi OFK Brza.
Galerija[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g J. V. Jovanović, Leskovačko porečje (drugi-poseban deo), Leskovački zbornik 13, 21-23 strana, Leskovac, 1968
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
- Satelitska mapa (Wikimapia)
- Gugl satelitska mapa (Maplandia)
- Plan naselja na mapi (Mapquest)
