Karatinci

Karatinci

Ukupna populacija
---
Regioni sa značajnom populacijom
Dagestan	---
Jezici
Karatinski jezik, avarski jezik, ruski jezik

Mapa Dagestana u Rusiji

Zastava Dagestana

Karatinci (rus. Каратинцы, engl. Karatas) su nahsko-dagestanski narod koji živi u sjevernim državama, a najveći broj njih trenutno živi u Severnokavkaskom federalnom okrugu, u republici Dagestan, koja je inače najveća ruska republika na sjevernom Kavkazu.

Područje i jezik

Karatinski jezik pripada andijskoj podgrupi sjeverozapadne (avaro-ando-didojske) grupe dagestanskih jezika koji pripadaju hipotetičkoj porodici kavkaskih jezika. Razlikuju se dva dijalekta karatinskog jezika (karatinski (rus. каратинский) i tokitinski (rus. токитинский)) i četiri subdijalekta (ančihski, arčojski, racitlinski i račabaldinski). Karatinski i tokitinski dijalekti se razlikuju i po pitanju fonetike i morfologije, ali su međusobno razumljivi. Karatinci nemaju sopstveni pisani jezik, pa iz tog razloga se služe avarskim jezikom, koji je široko rasprostranjen. Drevni rječnik Karatinaca je prilično dobro očuvan. Međutim, postoji značajan avarski i ruski uticaj, koji se posebno ogleda u rječniku koji se odnosi na svakodnevni život i društveno-političku terminologiju.

Karatinci naseljavaju deset sela u Ahvahskom i Hasavjurtovskom okrugu u Dagestanu. Devet od deset sela se nalaze na lijevoj obali rijeke Andi-Kojsu: Karata, Račabulda, Arčo, Ančih, Maštada, Cumali, Nižnji Inhelo, Verhni Inhelo, Racitl i Tukita (ili Tokita). Jedino selo Karatinaca koje se nalazi u Hasavjurtovskom okrugu je Siuh. Njihovi susjedi na istoku i sjeveru su Andijci, zapadno Avari, a na jugu Ahvahci i Bagulali.

Stanovništvo

Prvi i poslednji popis na kojem su Karatinci popisivani kao poseban narod urađen je, kao i kod ostalih manjih naroda Dagestana, 1926. godine. Poslije toga, oni su popisivani kao Avari. U akademskim publikacijama u periodu poslije Drugog svjetskog rata mogu se naći samo približne procjene.

Po zvaničnom popisu iz 1926. godine bilo je oko 5.305 Kartinaca, od kojih je 100% govorilo karatinskim jezikom (maternji jezik), 1958. godine (prema I. Dešerijevu) je bilo oko 6.000, a 1967. godine (prema Z. Magomedbekovoj) oko 5.000 pripadnika ovog naroda.

Antropološki Karatinci pripadaju kavkaskom tipu balkansko-kavkaske rase, koji odlikuje lagana pigmentacija, velika glava i visok rast. Neke karakteristike kaspijskog tipa su takođe primjetne.

Godina	Broj stanovništva
1926.	5 305
1958.	6 000 (J. Dešerijev)
1967.	5 000 (Z. Magomedbekova)

Religija

Karatinci su, kao i ostali narodi Dagestana, muslimani (suniti). Prvi islamski misionari stigli su na obale reke Andi-Kojsu u 8. vijeku, ali se Islam učvrstio tek u 16. vijeku. U 8. i 9. vijeku hrišćanstvo je uvedeno u sjeverozapadom dijelu Avarije i područje koji su nastanjivali Karatinci, uz pomoć gruzijskih i kahetskih vladara sa zapada. Hrišćanstvo je izgubilo borbu poslije vojnog pohoda Timura (Tamerlana) i raspada Gruzije u 13. i 14. vijeku.

Kultura

Etnološki su Karatanci i Avari veoma slični, kao i većina drugih obližnjih manjih naroda. To i ne čudi zbog toga što je većina ando-didojskih naroda smatrana Avarima i razvijali su se pod njihovim uticajem. To je očigledno i u materijalnoj kulturi i narodnim tradicijama. Postoje neke lokalne razlike, ali one su minimalne.

Istorija

Avari i Karatinci dijele istu istoriju. Avari i njihova teritorija (Avarija), spomenuti su u radovima klasika. Nije poznato kada su se avarski i karatinski jezik razdvojili. Pretpostavlja se da je postojanje velikog broja jezika, u basenu rijeke Andi-Kojsu, posledica dugoročne teritorijalne izolacije. Međutim, ovu teoriju opovrgavaju istorijski kontakti i bliska ekonomska saradnja imeđu naroda u slivu rijeke Andi-Kojsu. Danas su popularnije teorije prema kojima je ovo posledica endogamije (L. Lavrov) ili polistrukturnog političkog sistema (M. Aglarov).

Od 8. do 12. vijeka, avarska teritorija i područja manjih naroda među kojima su i Karatinci, su bila pod kontrolom arapskih osvajača. Tokom mongolsko-tatarskih osvajanja u 13. i 14. vijeku. i tursko-perzijske invazije u 15. vijeku formiran je avarski hanat. Međutim, u 18. vijeku, kao i kod ostalih naroda Dagestana, osnovana je društvena organizacija, poznatija kao „slobodna zajednica”. Tokom narednih vekova Karatinci su kao narod učestvovali u ratovima sa susjednim Ando-didojskim narodima. Sukobi su nastajali uglavnom zbog područja koja su obuhvatala pašnjake na planinskim područjima. U 18. vijeku Karatinci su formirali savez sa drugim susjednim narodima protiv Ahvahca. Cijeli 19. vijek karakterišu nemiri u severozapadnoj Avariji zbog aktivnosti „murida” (islamskog mističnog bratstva) pod vođstvom Šamila i kontinuiranog rata na Kavkazu. Uprkos činjenici da su zvanično Dagestan i Avarija priključeni Rusiji 1806. godine, administrativna struktura nije razvijena na ovim prostorima sve do 1870. godina.

Najmanja jedinica karatinskog društva bila su sela („džamat”) čiji je najviši organ bila skupština sela („ruken”). Skupština je birala najstarije pripadnike sela koji su bili savjetnici (čaubi) i njegova dva pomoćnika. Religijski život zajednice vodio je „kadi” (islamski lider). Uspostavljanjem ruske administracije ove institucije su bile povezane sa ruskom birokratijom.

Sovjetska nadmoć je zvanično priznata u Dagestanu 1920. godine. Postojalo je nekoliko prepreka uspostavljanju nove vlasti. Ove prepreke bile su u obliku nacionalističkih i vjerskih pokreta čiji je cilj bio nezavisnost. U regionu Ando-didojskih naroda nastao je jak separatistički pokret koji je pokušao da uspostavi veze sa planinskom državom formiranoj u Gruziji 1917. godine. Međutim, taj pokušaj je ubrzo zaustavljen. Da bi ojačala svoju vlast, Moskva je koristila razne načine, u početku silu, a kasnije je prešla na mirnije metode. Prvi takav pokušaj je nastao prije Drugog svjetskog rata. Naime, pokrenute su dvije kampanje: kolektivizacija i kulturna revolucija.

Ekonomija

Ekonomska aktivnost Karatinaca uvijek je zavisila od prirodnih uslova. Zbog postojanja dobrih pašnjaka tokom ljeta i zime sezonsko stočarstvo je imalo veliki značaj. Karatinci su se najviše bavili uzgojem ovaca, ali su uzgajane i druge životinje, goveda i konji, koji su služili kao radna stoka za rad i transport. Pošto je obradivog zemljišta bilo malo, a prirodni uslovi su bili nepovoljni, zemljoradnja je bila od drugorazrednog značaja. Od kultura najviše su se izdvojili pšenica, raž, lan, a kasnije su polako uvodili i krompir i povrće.

Pored ovih aktivnosti, kućne rukotvorine, zauzimale su važno mjesto i bile su visoko razvijene. Ljudi su pokušali da poboljšaju svoju finansijsku situaciju radeći razne poslove u drugim okruzima i gradovima Avarije. Aneksija Dagestana Rusiji je ekonomiji dala posticaj, jer je postavila novu osnovu za trgovinu i finansije. Međutim, nije postojao brz ekonomski razvoj, što se može pripisati relativnoj izolaciji područja. S` druge strane, aneksija je uvodila kolonijalizam koji je služio interesima centralnih vlasti, a ne lokalnih ljudi.

Društvo

Ključna pitanja za preživljavanje Karatinaca kao naroda, kako to vide mnogi istraživači, danas su: vitalnost i očuvanje njihovog jezika, očuvanje materijalne etničke kulture pred naletom evropske urbane kulture (odjeća, nameštaj, kućni aparati, stanovanje), očuvanje narodnih tradicija nasuprot sovjetskoj tradiciji. Najvažnije od navedenih je očuvanje jezika, jer je to jedina stvar koja razlikuje Karatince od drugih naroda. Ali, danas se karatinskim jezikom govori samo u domovima Karatinaca. Za komunikaciju izvan kuće i za administrativne potrebe Karatinci koriste avarski jezik. Rezultat svega ovoga je rasprostranjen bilingualizam. Sovjetski stil obrazovnog sistema koji su usvojili Avari pomaže napredovanju drugih jezika (osnovno obrazovanje na avarskom jeziku, srednje obrazovanje na ruskom jeziku). Širenje uticaja evropske urbane kulture vezano je za rast i razvoj gradova, gubitak teritorijalne izolacije i priliv industrijskih proizvoda. Izrada domaćih rukotvorina izumire.

Karatinsku kulturu potiskuju nasilno uvedene sovjetske tradicije. Škole su odigrale ključnu ulogu u oblikovanju novih stavova. Rezultati su vidljivi u različitim stavovima koje prema narodnoj tradiciji imaju starije i mlađe generacije. Stari čuvaju narodne običaje, dok su ih mladi ljudi napustili i postepeno usvojili sovjetske običaje.

Vidi još

• Kavkaski Avari
• Karatanski jezik