Pređi na sadržaj

Rumunski jezik

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
rumunski jezik
română, limba română
Izgovor[roˈmɨnə]
Govori se uRumunija, Moldavija, Srbija, Mađarska, Ukrajina[1] i zemlje u dijaspori
Regioncentralna, jugoistočna i istočna Evropa
Broj govornika
maternji: 24 miliona (2016)
sekundarni: 4 miliona[2] (nedostaje datum)
latinica (rumunska latinica)
Zvanični status
Službeni jezik u
 Rumunija
 Moldavija[3][4]
 Evropska unija
Priznati manjinski jezik u
 Mađarska
 Ukrajina (regionalno)
 Srbija (regionalno)
RegulišeRumunska Akademija (rumunski: Academia Română)
Jezički kodovi
ISO 639-1ro
ISO 639-2rum (B)
ron (T)
ISO 639-3ron
Rumunski jezik u svetu
  Nacionalni i službeni jezik
  Službeni jezik
  Jezik nacionalne manjine
  Manjinski jezik
{{{mapalt2}}}
Rasprostranjenost rumunskog jezika:
Rumunija i Moldavija sa okolnim područjima
  Većinski jezik
  Manjinski jezik
Procenat govornika rumunskog i vlaškog jezika u Srbiji prema popisu iz 2002. godine

Rumunski jezik (rum. română, limba română ⓘ ) je istočnoromanski jezik koji se govori u Rumuniji i Moldaviji.[5] Pored latinskog, iz kojeg je prevashodno nastao, na rumunski jezik su uticali i brojni drugi jezici (dački, mađarski, ukrajinski, grčki, srpski, bugarski, makedonski, ruski, nemački, i trački). Dakle rumunski jezik je nastao iz latinskog i dačkog uz uticaj mnogih jezika među kojima je najjači uticaj crkvenoslovenskog, tako da se još od 17. veka na teritorijama Transilvanije, Vlaške i Moldavije formirao jedan jezik (sa manjim lokalnim razlikama) koji je imao razne denominacije (vlaški, moldavski, rumunski), latinsku osnovu i ćirilično pismo.[6][7]

Primer teksta

[uredi | uredi izvor]

Član 1 Univerzalne deklaracije o ljudskim pravima:

Toate ființele umane se nasc libere și egale în demnitate și în drepturi. Ele sunt înzestrate cu rațiune și conștiință și trebuie să se comporte unele față de altele în spiritul fraternității.

Istorija

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Istorija rumunskog jezika

Prostor Rumunije je u klasično doba bio naseljen plemenima indoevropskih Dačana. Rimljani ovo područje osvajaju od 101. do 107. godine te delovi Dakije (Mala Vlaška, Banat i Transilvanija) postaju rimska provincija. Dokazi upućuju da je u idućih 165 godina došlo do značajne kolonizacije iz ostatka Rimskog carstva pa vulgarni latinski postaje uobičajen jezik u upravi i trgovini.

Pod pritiskom slobodnih Dačana i Gota, rimske se legije povlače iz Dacije između 271. i 275. Naučnici se spore oko toga da li današnji Rumuni potomci onih koji su zajedno s rimskim legijama napustili ovo područje i naselili se južno od Dunava ili pak onih koji su odlučili da ostanu.

Zbog svoje geografske izolovanosti, rumunski jezik je verovatno bio prvi koji se odvojio od ostalih govora vulgarnog latinskog, a zbog istog razloga, sve do modernog doba, nije dolazio u kontakt s ostalim romanskim jezicima. Tako danas rumunski jezik, za razliku od drugih romanskih jezika, čuva neke od starih latinskih gramatičkih oblika poput srednjeg roda ili padeža kojih je u rumunskom, od latinskih 6, preostalo 5 (nominativ, genitiv, dativ, akuzativ i vokativ).

Veruje se da su se svi dijalekti rumunskog ujedinili u zajednički rumunski jezik između 7. i 10. veka. U to je vreme na području Rumunije vrlo jak vizantijski uticaj, a na rumunski jezik snažno utiču slovenski jezici što se oseća do danas. Aromunski jezik, naprotiv, ima daleko manje slovenskih elemenata, a snažniji su grčki. S druge strane, dijalektalne razlike među rumunskim govorima gotovo da i ne postoje; Rumuni iz Vojvodine govori gotovo identičnim jezikom kao onaj iz Moldavije, a to svedoči o relativno kasnoj seobi romanofonog stanovništva na sever (severoistok).

Klasifikacija i srodni jezici

[uredi | uredi izvor]

Rumunski je romanski jezik i pripada italskoj grani indoevropskih jezika zajedno sa italijanskim, francuskim, španskim i portugalskim jezikom. Međutim, rumunskom najbliži su drugi balkanski romanski jezici poput aromunskog, meglenskog i istrorumunskog jezika.

Od većih romanskih jezika, rumunski je najbliži italijanskom; između ova dva jezika postoji, do određene mere, međusobna razumljivost, a jača je među rafiniranijim varijantama oba jezika. Zanimljivo je da prosečan govornik rumunskog lakše razume italijanski nego obratno. Iako rumunski poseduje očite leksičke i gramatičke sličnosti s drugim romanskim jezicima poput španskog, portugalskog ili francuskog, da bi se ostvarila razumljivost i najjednostavnijih fraza na ovim jezicima (u oba smera) potrebno je barem temeljno formalno poznavanje vokabulara i gramatike drugog.

U sledećoj rečenici srodne (ekvivalentne) reči su podebljane:

„Ona uvek zatvara prozor pre večere”
Ea închide întotdeauna fereastra înainte de a cina. (rumunski)
Ea semper fenestram claudit antequam cenet. (latinski)
Ella (or lei) chiude sempre la finestra prima di cenare. (italijanski)
Elle ferme toujours la fenêtre avant de dîner. (francuski)
Ella siempre cierra la ventana antes de cenar. (španski)
Ela fecha sempre a janela antes de jantar. (portugalski)
Ella tanca sempre la finestra abans de sopar. (katalonski)

U moderno doba na rumunski su jezik snažno uticali francuski i italijanski jezik; rumunski književnici i jezikoslovci reči turskog i slavenskog porekla rado su zamenjivali izrazima iz francuskog i italijanskog. Trenutno se leksička sličnost rumunskog sa italijanskim procenjuje na 77%, sa francuskim na 75%, sardinskim 74%, katalonskim 73%, španskim 71% te portugalskim i retoromanskim jezikom na 72%.

Sličnosti sa srpskim i drugim slovenskim jezicima

[uredi | uredi izvor]

Sličnosti sa srpskim i drugim slovenskim jezicima su znatno visoke i primetne. Rumunski ima 11% leksičkih sličnosti sa slovenskim jezicima. Jedno vreme u novom veku, rumunski je imao 40% slovenskih, 20% osmanskih i svega 20% romanskih reči.

Mađarska reč Prevod Slovenski jezik na koji ta reč liči
vișin višnja svi
prieten prijatelj svi (sem istočnoslovenskih jezika)
a iubi voleti
nemţeşte nemački svi (sem makedonskog)

Geografska rasprostranjenost

[uredi | uredi izvor]
Rumunski jezik u drugim državama
Dark red: nacionalni; red: službeni jezik; Light red: nacionalna manjina; green: manjina.
Dark red: nacionalni; red: službeni jezik; Light red: nacionalna manjina; green: manjina.

 nacionalni  |  službeni  |  nacionalna manjina  |  manjina 
Država Govornici
(%) 		Govornici
(maternji) 		Stanovništvo
(2005)
Evropa
Rumunija 90,96% 19.736.517 21.698.181
Moldavija 2 78,2% 2.649.477 3.388.071
Transnistrija 3 31,87% 177.050 555.500
Vojvodina (Srbija) 1,45% 29.512 2.031.992
nije službeni:
Timočka Krajina (Srbija) 4 5,91% 42.075 712.050
Ukrajina 5 0,68% 327.703 48.457.000
Mađarska 0,08% 8.482 10.198.315
Italija 0,43% 248.849 58.462.375
Azija
nije službeni:
Izrael 3,68% 250.000 6.800.000
Kazahstan 1 0,13% 20.054 14.953.126
Rusija 1 0,12% 178.000 145.537.200
Amerika
nije službeni:
Kanada 0,19% 60.520 32.207.113
SAD 0,11% 340.000 281.421.906

1 Deportirani Moldavci
² Podaci za okruge na desnoj obali Dnjestra (bez Transnistrije i grada Tighine)
³ Transnistrija nije međunarodno priznata
Ovđe se zove "moldavski jezik" i piše se moldavskom varijantom ćirilice
4 Službeno se dele na Vlahe i Rumune
5 Uglavnom u severnoj Bukovini i južnoj Besarabiji; prema studiji Молдова Ноастрă (baziranoj na zadnjem popisu stanovništva u Ukrajini); studija, takođe, kaže da u Ukrajini živi 409,000 etničkih Moldavaca.

Rumunski se govori uglavnom u Rumuniji, Moldaviji, Ukrajini, Mađarskoj, Srbiji i Bugarskoj. Međutim, govornika rumunskog jezika (uglavnom zbog velike emigracije nakon 2. svetskog rata) ima i u državama kao što su Kanada, SAD, Nemačka, Izrael, Australija i Novi Zeland.

Pravni status u Rumuniji

[uredi | uredi izvor]

Prema ustavu Republike Rumunije iz 1991, rumunski je službeni državni jezik. Rumunija propisuje upotrebu rumunskog jezika u službenim državnim dokumentima, javnim školama i ugovorima; reklamne poruke moraju sadržati prevod stranih reči na rumunski. Institut za rumunski jezik, osnovan od strane rumunskog Ministarstva obrazovanja, podstiče poznavanje rumunskog jezika te, u saradnji s Ministarstvom spoljašnjih poslova, podržava one koji ga žele učiti.

U Rumuniji postoje i drugi jezici sa statusom službenog u određenim regijama ili gradovima, a to su: mađarski, nemački, hrvatski, bugarski i srpski. Mađari su najbrojnija nacionalna manjina (učestvuju sa skoro 6%) i jedna su od najbrojnijih nacionalnih manjina u Evropi.

Pravni status u Moldaviji

[uredi | uredi izvor]

Rumunski jezik jedini je službeni jezik Republike Moldavije. Iako se u moldavskom ustavu naziva „moldavskim jezikom”, većina jezikoslovaca slažu se da se radi o jednom, jedinstvenom jeziku. Jezik u školama, medijima, naučnim raspravama i u svakodnevnom govoru nazivaju rumunskim ili moldavskim.

Rumunski je službeni jezik otkad je prihvaćen zakon o jeziku Moldavske SSR. Ovaj zakon, koji je i danas na snazi, propisuje upotrebu rumunskog u svim političkim, ekonomskim, kulturnim i socijalnim sferama, a potvrđuje i postojanje „moldavsko-rumunskog jezičnog identiteta”. U nepriznatoj, secesionističkoj Transnistrijskoj republici, moldavski je službeni jezik zajedno s ruskim i ukrajinskim jezikom i piše se moldavskom varijantom ćirilice nastalom i primenjenom u vreme Sovjetskog Saveza.

U popisu stanovništva iz 2004, od 3.383.332 stanovnika Moldavije, 16,5% izjasnilo se da im je materinji jezik rumunski, a 60% da im je materinji jezik moldavski. U urbanim sredinama 40% stanovnika odabralo je rumunski jezik kao svoj materinji.

Pravni status u Vojvodini

[uredi | uredi izvor]
Opštine u Vojvodini u kojima je rumunski službeni jezik 2003.

Prema statutu Autonomne Pokrajine Vojvodine, uz srpski jezik koji je službeni u Republici Srbiji, uvodi se još pet službenih jezika koji se koriste na području Vojvodine u opštinama sa značajnim udelima govornika manjinskih jezika u stanovništvu. Jedan od tih jezika je i rumunski.

Rumunski je proglašen službenim jezikom u opštinama Alibunar, Bela Crkva (Biserica Albă), Žitište (Zitiște), Zrenjanin (Zrenianin), Kovačica (Kovăcița), Kovin (Cuvin), Plandište (Plandiște) i Sečanj (Secanj). U opštini Vršac (Vârșeț) rumunski je službeni jezik u selima Markovac, Straža, Mali Žam, Malo Središte, Mesić, Jablanka, Sočica, Ritiševo, Orešac i Kuštilj.

Rumunski, kao materinji jezik, navelo je 1,45% stanovnika Vojvodine, a na rumunskom jeziku izdaje se i nedeljnik Libertatea (Sloboda).

Pravopisna reforma

[uredi | uredi izvor]

Godine 1993, Rumunska Akademija je odlučila da vrati pravopisna pravila koja su važila pre 1953. uz objašnjenje da su ova kasnija bila nametnuta od strane komunista. Rumunska ortografija pre 1953, t.j. moderna ortografija ogleda se manjom sličnošću s fonetskim obeležjima jezika, a većim se delom oslanja na etimološke norme pa tako moderni rumunski jezik (u pismu) više naliči latinskom nego onaj od 1953. do 1993. Tek su retke reči u jeziku promenile izgovor zbog promene u pisanju.

U Moldaviji ova reforma nije sprovedena te se na toj činjenici temelje glavne razlike između rumunskog i moldavskog jezičkog standarda.

Vidi još

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ Rozpodіl naselennя za nacіonalьnіstю ta rіdnoю movoю 2001.ukrcensus.gov.ua (jezik: ukrajinski)
  2. ^ „Latin Union”. Arhivirano iz originala 29. 10. 2014. g. Pristupljeno 31. 05. 2019. 
  3. ^ „Despre AÅžM”. Pristupljeno 24. 4. 2013. 
  4. ^ [[Academia de Științe a Moldovei|Academia de Științe a Moldovei - Wikipedia]]
  5. ^ „Despre limba moldovenească”. Pristupljeno 24. 4. 2013. 
  6. ^ DEMETRII CANTEMIRII MOLDAVIÆ PRINCIPIS(autor), Descriptio Moldaviae(delo) AD FIDEM CODICVM DVORVM IN BIBLIOTHECA ACADEMIAE MOSQVITANAE SCIENTIARVM SERVATORVM POST ALEXANDRVM PAPIV-ILARIAN(izdanje)1714(godina)Pars tertia CAPUT IV(treći deo 4 glava)
  7. ^ Descriptio Moldaviae - Wikisource

Literatura

[uredi | uredi izvor]
  • Andreose, Alvise; Renzi, Lorenzo (2013). „Geography and distribution of the Romance languages in Europe”. Ur.: Maiden, Martin; Smith, John Charles; Ledgeway, Adam. The Cambridge History of the Romance Languages, Volume II: Contexts. Cambridge University Press. str. 283-334. ISBN 978-0-521-80073-0. 
  • Giurescu, Constantin, The Making of the Romanian People and Language, Bucharest, 1972.
  • Kahl, Thede (ed.), Das Rumänische und seine Nachbarn, Berlin, 2009.
  • Paliga, Sorin, The Earliest Slavic Borrowings in Romanian, Romanoslavica vol. XLVI, nr. 4, Editura Universității din București, Bucharest, 2010.
  • Petrucci, Peter R. (1999). Slavic Features in the History of Rumanian. LINCOM EUROPA. ISBN 978-38-9586-599-2. 
  • Rosetti, Alexandru, Istoria limbii române, 2 vols., Bucharest, 1965–1969.
  • Uwe, Hinrichs (ed.), Handbuch der Südosteuropa-Linguistik, Wiesbaden, 1999.

Spoljašnje veze

[uredi | uredi izvor]
Rumunski jezik na Vikipediji.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Румунски_језик&oldid=29089776”