Pređi na sadržaj

Dragica Pravica

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
dragica pravica
Lični podaci
Datum rođenja(1919-10-28)28. oktobar 1919.
Mesto rođenjaBijelač, kod Trebinja, Kraljevstvo SHS
Datum smrti27. jun 1942.(1942-06-27) (22 god.)
Mesto smrtiUgarci, kod Trebinja, NDH
Profesijastudent
Delovanje
Član KPJ od1940.
Učešće u ratovimaNarodnooslobodilačka borba
Heroj
Narodni heroj od8. juna 1945.

Dragica Pravica (Bijelač, kod Trebinja, 28. oktobar 1919 — Ugarci, kod Trebinja, 27. jun 1942) bila je revolucionarka, učesnica Narodnooslobodilačke borbe i narodni heroj Jugoslavije.

Kao učenica gimnazije u Dubrovniku postala je član ilegalnog Saveza komunističke omladine, a od 1938. je bila član Sreskog komiteta KPJ za Trebinje. Politički je delovala je među učenicima i omladinom trebinjskih sela. Za vreme studija na Filozofskom fakultetu u Beogradu pripadala je revolucionarnom studentskom pokretu i aktivno radila u studentskim udruženjima. Član ilegalne Komunističke partije je postala 1940. godine.

Nakon okupacije Jugoslavije, 1941. se vratila u rodni kraj i bila jedan od organizatora ustanka u južnoj Hercegovini. Tokom 1941. i prve polovine 1942. godine nalazila se na raznim odgovornim partijskim funkcijama — bila je član i sekretara Sreskog komiteta KPJ za Trebinje, sekretar Sreskog i Okružnog komiteta SKOJ, član Okružnog komiteta SKOJ za Hercegovinu i sekretara Okružnog komiteta KPJ za istočnu Hercegovinu.

Za vreme Treće neprijateljske ofanzive, juna 1942. godine su je zarobili četnici i predali Italijanima. Tokom istrage u zatvoru u Dubrovniku, bila je teško mučena, ali pošto nije ništa otkrila vraćena je četnicima, koji su u zatvoru Ljubomir, kod Trebinja, nastavili sa mučenjima. Streljana je zajedno sa bratom Radetom i Stevom Bratićem 27. juna 1942. godine. Za narodnog heroja je proglašena među prvim borcima NOV i PO Jugoslavije, 8. juna 1945. godine.

Biografija[uredi | uredi izvor]

Rođena je 28. oktobra 1919. godine u selu Bijelač, kod Trebinja.[1] Njeni roditelji otac Risto i majka Milica imali su osmoro dece — sina Radoslava zvanog Rade i sedam ćerki, od kojih je najmlađa bila Dragica zvana Draga. U Bijelaču je u međuratnom periodu živelo 11 porodica i sve su se prezivale Pravica. Porodica Riste Pravice je smatrana za uglednu i imućnu. Iako on nije bio previše bogat, za uslove siromašne južne Hercegovine, smatran je imućnim seljakom jer je imao nekoliko parcela u Trebinjskom polju, koje su davale dobre prinose. Risto je imao svega dva razreda osnovne škole, što za ljude iz njegovog vremena nije bilo malo, a kasnije je samostalno radio na svom obrazovanju. Kupovao je novine i časopise, ali i knjige koje je čitao i davao drugim seljacima na čitanje. Ovo mu je donelo ugled među seljacima i nadimak Konzul, jer su mu se seljaci često, kao pravičnom čoveku, obraćali za savete ili pomoć prilikom podele očevine ili rešavanja raznih sporova.[2]

Školovanje[uredi | uredi izvor]

Osnovnu školu je pohađala od 1927. do 1931. godine u manastiru Duži, u blizini Trebinja, pošto njeno i okolna sela nisu imali školu. Tih godina, na inicijativu njenog oca Riste pokrenuta je inicijativa za izgradnju osnovne škole u selu Duži. Nakon završetka osnovne škole, Dragica je otišla u Dubrovnik gde je upisala gimnaziju. Pošto su se na školovanju tada nalazili brat Rade i starija sestra Zorka, njen otac nije imao sredstava da i nju školuje, pa je stanovala kod sestre Danice i njenog supruga Milana. Tokom gimnazijskih dana je mnogo čitala, a kako bi popravila svoj materijalni položaj davala je privatne časove drugim učenicima iz bogatijih kuća. Dragica se dosta ugledala na svog starijeg brata Radu, koga je neizmerno volela, pa se pod njegovim uticajem priključila omladinskom revolucionarnom pokretu i 1937. godine postala član tada ilegalnog Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ). Rade je studirao u Beogradu i još ranije se povezao sa komunistima i 1935. postao član KP Jugoslavije, a održavao je i vezu sa crnogorskim revolucionarem Savom Kovačevićem.[3]

Nakon prijema u komunističku omladinu, Dragica se aktivno posvetila partijskom radu. Delovala je kako među učenicima gimnazije, tako i među sezonskim radnicima u gradskoj luci, koji su uglavnom dolazili iz Trebinja i njegove okoline. Pošto je poslednju godinu školovanja provela kod sestre Zorke na Lapadu, često je u dvorištu kuće u kojoj je stanovala okupljala omladince i sa njima diskutovala o borbi protiv fašizma, Sovjetskom Savezu i drugim tada aktuelnim pitanjima. U vreme parlamentarnih izbora, krajem 1938. godine njen brat Rade je došao iz Beograda i po trebinjskim selima vršio agitaciju za opozicionu listu. Dragica je aktivno delovala u partijskoj organizaciji Dubrovnika, koja se zbog malobrojnosti, oslanjala na partijsku organizaciju u Trebinju, koja je bila znatno masovnija i jača. Od 1938. godine je bila član Mesnog komiteta KPJ za Trebinje, u kome je bila zadužena za rad sa omladinom. Obilazila je sela i okupljala mlade kojima je pričala o komunizmu i Sovjetskom Savezu. Ovaj komitet je 1940. godine, u dogovoru sa revolucionarima Mirom Poparom i Savom Kovačevićem, prerastao u Sreski komitet KPJ za Trebinje, u kome je Dragica bila zadužena za rad sa ženskom omladinom. Pored Dragice, u Sreskom komitetu su delovali — Zaim Hadžić, Asim Zupčević, Vlado Šegrt, Mićo Aleksić i Ivo Vučković.[4]

Spomen-ploča posvećena studentima-narodnim herojima Filozofskog fakulteta u Beogradu.

Na studijama u Beogradu[uredi | uredi izvor]

U jesen 1939. godine Dragica je došla na studije u Beograd. Želela je da studira filozofiju, ali kako bi lakše održavala vezu sa rodnim krajem i učestvovala u partijsko-revolucionarnom radu, upisala se na odsek biologije Filozofskog fakulteta. Pošto joj je otac umro te godine, a sestre već ranije poudavale, majka nije imala novca da je školuje, ali se Dragica svojom upornošću izborila za odlazak na studije. Stanovala je u Domu studentkinja „Kraljica Marija”. Njen brat Rade, koji je te godine diplomirao na Pravnom fakultetu, upoznao je sa aktivistima revolucionarnog studentskog pokreta kojima se odmah priključila. Ubrzo po dolasku se uključila u rad Udruženja bosanskohercegovačkih studenata „Petar Kočić”, u okviru koga je tih godina bila formirana omladinska sekcija „Neretva”, koja je okupljala studente iz Hercegovine. Bila je aktivna i u kulturno-umetničkoj grupi ovog udruženja, odnosno u njegovom horu koji je vodio Mahmut Bušatlija. U zimu iste godine u Beogradu su 14. decembra 1939. godine održane masovne demonstracije, u kojima su učestvovali i studenti Beogradskog univerziteta. Pošto je vlast uputila policiju i žandarmeriju na demonstrante izbili su sukobi u kojima je stralao 10 lica. Dragica je učestvovala u demonstracijama i bila užasnuta činjenicom da žandarmi pucaju na nenaoružane demonstrante. Prilikom rasturanja demonstracija, jedan policijsku agent je pokušao da je priveo, ali je uspela da mu se otrgne i pobegne.[5]

Početkom 1940. godine Dragica je primljena u članstvo Komunističke partije Jugoslavije (KPJ). Delovala je u partijskoj ćeliji na Filozofskom fakultetu, čiji su članovi između ostalog bili — Ljiljana Čalovska, Zijo Dizdarević, Dušan Kostić, Veselin Mićunović, Mileva Lula Planojević i dr. Tokom 1940. i početka 1941. godine bila je aktivan član Akcionog odbora stručnih studentskih udruženja na Beogradskom univerzitetu. Za vreme studija, održavala je stalnu vezu sa partijskom organizacijom u Trebinju. Za vreme leta je tokom raspusta boravaka u rodnom mestu i aktivno učestvovala u radu partijske organizacije, a najviše na okupljanju omladine.[6] U toku predratnog revolucionarnog rada, sarađivala je sa mnogim revolucionarima, a posebno onima iz njenog rodnog kraja. Prijatelj njenog brata Radeta i njena velika ljubav bio je student prava Miro Popara, sa kojim je sarađivala najpre u Trebinju i kasnije u Beogradu.[7]

Narodnooslobodilačka borba[uredi | uredi izvor]

Nakon vojnog puča i obaranja Vlade Cvetković-Maček, 27. marta 1941. godine Dragica je napustila Beograd i vratila se u rodni kraj, gde se odmah povezala sa partijskom organizacijom. U toku Aprilskog rata bila je u grupi od oko tridesetak omladinaca i omladinski koji su pokušali da se dobrovoljno prijave u Jugoslovensku vojsku, ali su u garnizonu u Trebinju odbijeni. Posle kapitulacije u rodni Bijelač došao je i njen brat Rade. Ovde su boravili do 28. maja 1941. godine i prvih ustaških pokolja. Uoči ustaškog napada na selo, u kome je pohvatano i pobijeno trinaest Srba, Tahir Hadžović koji je bio dobar prijatelj sa Radom i Dragicom, ih je blagovremeno upozorio i oni su napustili selo. Kao poznati komunisti, bili su na meti hrvatskih nacionalista „frankovaca”, koji su se nakon stvaranja Nezavisne Države Hrvatske priključili ustašama. Nakon ovoga su prešli kod sestre u Dubrovnik, koji se nalazio u italijanskoj okupacionoj zoni, gde su ostali do napada Nemačke na Sovjetski Savez, 22. juna 1941. godine. Nakon napuštanja Dubrovinika, Dragica i Rade su preko Crne Gore došli na Begova korita, kod sela Gornji Orahovac gde su boravili u kući Radovana Šakotića. Ovde su 10. jula 1941. godine održali sastanak sa grupom komunista, a sutradan im se ovde pridružio Asim Zupčević sa kojim su se dogovorili oko organizovanja partijske tehnike. Potom su otišli u obližnje selo Nudo, gde su se sreli sa Savom Kovačevićem. Pošto je u međuvremenu u Crnoj Gori izbio Trinaestojulski ustanak, Sava im je dao zadatak da rade na rušenju komunikacija koje su vodile ka Dubrovniku i da na svaki način onemoguće Italijane da svoje snage iz primorskog pojasa upute na ustanike. Nakon toga Rade i Dragica i drugi komunisti su počeli da obilaze okolna sela i organizuju narod. Dragica je delovala na području Trebinjske šume, gde je radila na okupljanju omladine.[8][9]

Spomen-bista Dragice Pravice u Beogradu, u dvorištu osnovne škole na Zvezdari, koja je od 1961. do 2002. godine nosila njeno ime.

Krajem avgusta 1941. godine ustaničke jedinice su otpočele sa prvim većim akcijama protiv ustaša — 27. avgusta kod sela Mosko, na putu Trebinje—Bileća razbijen je bataljon 14. domobranskog puka koji je bio upućen ugroženom garnizonu u Bileći; istog dana je bila zauztea žandarmerijska stanica na Jasenu i zaplenjena veća količina naoružanja; 28. avgusta hercegovački ustanici su uz pomoć crnogorskih ustanika ušli u Bileću, a 31. avgusta je zauzeto selo Lastva, kod Trebinja i zaplenjena veća količina naoružanja i dr. Početkom septembra ustaše javno priznaju svoju nemoć u borbi protiv ustanika, pa celokupnu vojnu i civilnu vlast na ovom području predaju italijanskoj vojnoj komandi. U ovom periodu na teren istočne Hercegovine dolaze Uglješa Danilović i Petar Drapšin sa zadatkom da izvrše reorganizaciju ustaničke vojske i organizuju prve partizanske jedinice. Tada je ukinut Oblasni štab narodne vojske i formiran Štab hercegovačkih NOP odreda, na čijem su se čelu nalazili Petar Drapšin, Đoko Putica i Miro Popara. Krajem septembra 1941. je formiran Okružni komitete KPJ za istočnu Hercegovinu kojim su rukovodili Miro Popara, kao sekretar i Puniša Perović, kao instruktor Pokrajinskog komiteta KPJ za Crnu Goru i Boku.[10]

Kao član Sreskog komiteta KPJ za Trebinje zadužen za rad sa ženama i omladinom, Dragica je politički delovala u selima u okolini Trebinja. Okupljala je žene i omladinu i angažovala ih na organizovanju pomoći Narodnooslobodilačkom pokretu (NOP). Aktivno je radila na političkom okupljanju omladine i formiranju aktiva antifašističke omladine i stvaranju organizacija Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ).[1] Početkom oktobra 1941. u selu Pađeni, kod Bileće održana je Okružna konferencija SKOJ-a na kojoj je formiran Okružni komitet SKOJ-a za istočnu Hercegovinu, u čije je rukovodstvo izabrana i Dragica. Nakon toga je istog meseca bio formiran Sreski komitet SKOJ-a za Trebinje i za njegovog sekretara je izabrana Dragica. Ovaj sreski komitet imao je tada oko 200 članova.[11] Sredinom oktobra 1941. godine u Desin Selu je održana Sreska konferencija KPJ za Trebinje, kojoj su prisustvovali Miro Popara i Sava Kovačević. Tada je izvršena analiza dotadašnjeg rada i postavljeni novi zadaci, od kojih je najvažini bio formiranje i učvršćivanje partizanskih jedinica. Tada je izabran novi Sreski komitet, u koji su pored Dragice ušli — Đoko Skočajić, Vlado Šegrt, Zaim Hadžović i Jovo Ljubibratić. Ubrzo nakon konferencije od boraca iz trebinjskog i ljubinskog sreza je bio formiran Treći partizanski bataljon, u kome je Dragicin brat Rade Pravica bio postavljen za zamenika političkog komesara.[12]

Pored rada u Hercegovini, Dragica je održavala vezu i sa partijskom i skojevskom organizacijom u Dubrovačkoj župi. Vezu sa sekretarom tamošnje partijske organizacije Jakovo Kaporom, Dragica i Rade Pravica su uspostavili još početkom jula tokom svog boravaka U Dubrovniku. Preko sela Baonine i Zagradinje išla je veza između dubrovačke i trebinjske partijske organizacije, kojom su na sastake u hercegovinu dolazili članovi Mesnog komiteta KPJ za Dubrovinik, instruktori Pokrajinskog komiteta KPJ za Dalmaciju, članovi Okružnog komiteta KPJ za južnu Dalmaciju i dr. Oni su održavali vezu sa Dragicom i Radetom i drugim rukovodiocima NOB u južnoj Hercegovini. U dva navarata tokom 1941. godine Dragica je odlazila u Dubrovnik na sastanke sa rukovodstvom dubrovačke partijske organizacije. Prilikom odlazaka oblačila je narodnu nošnju iz Dubrovačke župe, tako da na nju niko nije sumnjao. Dragica je dobro obavljala ove obaveštajne zadatake jer je dobro poznavala teren Dubrovnika i njegove okoline, s obzirom da je ovde živela. Takođe, većina članova dibrovačkog partijskog rukovodstva bili su njeni drugovi iz gimnazije ili sa Beogradskog univerziteta.[13]

Krajem 1941. i početkom 1942. učestvuje u nekoliko oružanih sukoba sa neprijateljem. Aprila 1942. godine postaje član, a u maju i sekretar Okružnog komiteta KPJ za Hercegovinu. Posle neprijateljske ofanzive na slobodnu teritoriju u Hercegovini, krajem maja i početkom juna 1942. godine, partizanske jedinice povlače se u zapadnu Bosnu, a Dragica ostaje po partijskom zadatku u trebinjskom srezu. Ubrzo su je uhapsili četnici i mučili u zatvoru Zupci, a zatim predali Italijanima. Mučena je u zatvoru „Kazbek“ u Dubrovniku od 12. do 16. juna 1942. godine. Italijani, ne mogavši iznuditi priznanje, vraćaju Dragicu četnicima. U četničkom zatvoru u Ljubomiru, kraj Trebinja, mučena je desetak dana i 27. juna 1942. godine streljana zajedno sa sa bratom Radetom Pravicom i Stevom Bratićem.[1]

Narodni heroj[uredi | uredi izvor]

Spomenik palim borcima Trebinje

Ukazom Predsedništva Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ) broj 221/45, a na predlog Vrhovnog komandanta NOV i POJ maršala Josipa Broza Tita, 8. juna 1945. Dragica Pravica je za osvedočena herojska dela na bojnom polju i herojsko držanje pred neprijateljem posthumno odlikovana Ordenom narodnog heroja.[14] Istom odlukom za narodnog heroja je proglašena i Radojka Lakić (1917—1941), studentkinja Filozofskog fakulteta. One su među prvim borcima Narodnooslobodilačke vojske odlikovane najvišim odlikovanjem za hrabrost. Dragica je peta žena narodni heroj Jugoslavije.[15][1]

Godine 1953. posmrtni ostaci Dragice Pravice i njenog brata Radeta su sahranjeni u spomen-grobnici palih boraca i žrtava fašizma u Trebinju. Iznad grobnice podignut je monumentalni spomenik, rad vajara Nandora Glida. Spomenik predstavlja kompoziciju od pet bronzanih figura partizanskih boraca, u čijoj se sredini nalazi figura devojke-borca koja simbolizuje Dragicu Pravicu.[16]

Od 1961. do 2002. godine njeno ime nosila je osnovna škola u beogradskom naselju Zvezdara, ali se ona usled sve manjeg broja učenika spojila sa osnovnom školom „1300 kaplara”.[17] U dvorištu ove škole, na dvadesetu godišnjicu smrti 8. juna 1962. godine je otkrivena njena bronzana spomen-bista.[18] Ulice sa njenim imenom postoje u Srbiji u Zrenjaninu, Kragujevcu i selu Klek, kod Zrenjanina i u Crnoj Gori u Nikšiću.[19]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g Narodni heroji 1982, str. 123.
  2. ^ Nikolić 1977, str. 5–8.
  3. ^ Nikolić 1977, str. 8–12.
  4. ^ Nikolić 1977, str. 13–19.
  5. ^ Nikolić 1977, str. 20–25.
  6. ^ Nikolić 1977, str. 25–27.
  7. ^ Heroine Jugoslavije 1980.
  8. ^ Beoković 1967, str. 281–288.
  9. ^ Nikolić 1977, str. 27–37.
  10. ^ Ateljević 2016, str. 247–249.
  11. ^ Hercegovina u NOB 1961, str. 191.
  12. ^ Hercegovina u NOB 1961, str. 182.
  13. ^ Hercegovina u NOB 1986, str. 650.
  14. ^ „Služben list FNRJ 53/45” (PDF). www.slvesnik.com.mk. 27. 7. 1945. 
  15. ^ Zbornik NOR 1949, str. 639.
  16. ^ Studenti sa četiri univerziteta predstavili projekt “Pragovi (ne)tolerancije” abrasmedia.info
  17. ^ Istorijat škole 1300kaplara.edu.rs
  18. ^ Popović 1981, str. 24.
  19. ^ planplus.rs

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Dragica Pravica na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Драгица_Правица&oldid=27552159”