Sloveni u Grčkoj Makedoniji

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Sloveni u Grčkoj
Regioni sa značajnom populacijom
Florina
Pela
Kostur
Solun
Ser
Kukuš
 Grčka50 000–250 000[1][2][3]
 Bugarska92 000–120 000[4][5]
 Australijaoko 90 000[6]
 Severna Makedonija50 000-70 000[7]
 Kanadaoko 26 000[8]
 SAD30 000[9]
 Srbijaoko 7000
Jezici
makedonski
grčki
bugarski
Religija
pravoslavlje
islam

Sloveni su danas manjinsko stanovništvo u severnoj grčkoj oblasti Makedonije, koje su uglavnom koncentrisane u pojedinim delovima periferije Zapadne i Centralne Makedonije, uz teritoriju države Severna Makedonija. Njihovi dijalekti se danas u Grčkoj nazivaju „slovenskim“, dok se uglavnom smatraju srpskim i makedonskim. Neki od njih su formirali svoje iseljeničke zajednice u susednim zemljama, ali i dalje u inostranstvu.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Sloveni, većinom Srbi su u 6. veku živeli na Balkanskom poluostrvu. Uz pomoć Avara i Bugara, slovenska plemena su u 6. veku započela postepeno širenje na zemlje Vizantijskog carstva. Napali su Makedoniju i stigli do Tesalije i Peloponeza na jug, naseljavajući se u oblasti koje su Vizantinci nazivali Sklavinijama. Početkom 9. veka, slovensko Bugarsko carstvo je osvojilo severne vizantijske zemlje, uključujući veći deo Makedonije. Ti krajevi su ostali pod bugarskom vlašću dva veka, sve do osvajanja Bugarske od strane vizantijskog cara iz makedonske dinastije Vasilija II 1018. godine. Tokom 13. i 14. veka Makedoniju su osvajali Vizantijsko carstvo, Latinsko carstvo, Bugarska i Srbija, ali često pomeranje granica nije rezultiralo većim promenama stanovništva. Godine 1338. geografsko područje Makedonije je ušlo u sastav Srpskog carstva, ali nakon bitke na Marici 1371. godine većina makedonskih srpskih gospodara je bila primorana da prihvati vrhovnu osmansku vlast.

Tokom srednjeg veka Sloveni u Južnoj Makedoniji su uglavnom bili definisani kao Bugari a to su nastavili i tokom 16. i 17. veka osmanski istoričari i putnici kao što su Hodža Sadedin Efendi, Mustafa Selaniki, Hadži Halfa i Evlija Čelebija. Ipak, većina govornika slovenskog jezika nije formirala nacionalni identitet u modernom smislu i umesto toga je identifikovana kroz svoju versku pripadnost hrišćanstvo.

Neki sloveni, takođe su prešli na islam. Čini se da je ova konverzija bila postepen i dobrovoljan proces. Ekonomska i društvena dobit bila je podsticaj da se postane musliman. Muslimani su takođe uživali neke zakonske privilegije. Ipak, uspon evropskog nacionalizma u 18. veku doveo je do ekspanzije helenske ideje u Makedoniji i pod uticajem grčkih škola i Carigradske patrijaršije, a deo gradskog hrišćanskog stanovništva slovenskog porekla počeo je više da gleda na sebe kao grčki. U Ohridskoj bugarskoj arhiepiskopiji slovenska liturgija je bila očuvana na nižim nivoima na staroslovenskom jeziku sve do njenog ukidanja 1767. godine. To je dovelo do prvog književnog dela na narodnom modernom bugarskom, Istorija slovenobugarske 1762. godine. Njegov autor je bio monah Pajsije rođen u Makedoniji, koji ga je napisao u bugarskom pravoslavnom manastiru Zograf, na Svetoj Gori. Ipak, trebalo je skoro čitav vek da bugarska ideja povrati prevlast u regionu. Pajsije je bio prvi vatreni poziv na nacionalno buđenje i pozvao svoje sunarodnike da odbace potčinjavanje grčkom jeziku i kulturi. Primer Pajsija sledili su i drugi bugarski nacionalisti u Makedoniji 18. veka.

Makedonski Bugari su aktivno učestvovali u dugoj borbi za samostalnu bugarsku patrijaršiju i bugarske škole tokom 19. veka. Osnivanje Bugarske egzarhije (1870) imalo je za cilj diferencijaciju bugarskog od grčkog stanovništva na etničkoj i jezičkoj osnovi, čime se obezbeđuju uslovi za otvoreno utvrđivanje bugarskog nacionalnog identiteta. S druge strane, Unutrašnja makedonska revolucionarna organizacija osnovana je 1893. godine u osmanskom Solunu od strane nekoliko nastavnika i stručnjaka iz bugarskog egzarhata koji su nastojali da stvore militantni pokret posvećen autonomiji Makedonije i Trakije u okviru Osmanskog carstva. Mnogi bugarski egzarhisti učestvovali su u Ilindenskom ustanku 1903. sa nadom u oslobođenje od Porte. Godine 1883. region Kostur se sastojao od 60.000 ljudi, svi hrišćani, od kojih su 4/9 bili slavenofoni Grci, a ostalih 5/9 bili su grčki Grci, albanski Grci i Cincari.

  • Francuska etnografska karta Balkana Ami Bouea, 1847.
    Francuska etnografska karta Balkana Ami Bouea, 1847.
  • Narodnosti jugoistočne Evrope, 1897.
    Narodnosti jugoistočne Evrope, 1897.
  • Regioni Balkanskog poluostrva naseljeni etničkim Bugarima 1912. godine, prema bugarskom gledištu.
    Regioni Balkanskog poluostrva naseljeni etničkim Bugarima 1912. godine, prema bugarskom gledištu.
  • Grčka etnografska karta iz 1918. godine, koja prikazuje makedonske Slovene kao poseban narod.
    Grčka etnografska karta iz 1918. godine, koja prikazuje makedonske Slovene kao poseban narod.
  • Pečat Bugarske egzarhije opštine Voden, 1870.
    Pečat Bugarske egzarhije opštine Voden, 1870.
  • Učenici grčke škole Zupaništa, blizu Kostura
    Učenici grčke škole Zupaništa, blizu Kostura
  • Bugarska muška gimnazija u Solunu proslavlja Dan Svetih Ćirila i Metodija, 1900.
    Bugarska muška gimnazija u Solunu proslavlja Dan Svetih Ćirila i Metodija, 1900.
  • Naslovna strana Konikovskog jevanđelja, štampanog 1852. godine.
    Naslovna strana Konikovskog jevanđelja, štampanog 1852. godine.
Makedonski revolucionari u Kosturu u Kastoriji tokom Ilindenskog ustanka 1903. godine.

Od 1900. pa nadalje, opasnost od bugarske kontrole uznemirila je Grke i Srbi. Episkop kastorije Germanos Karavangelis je shvatio da je vreme da se deluje efikasnije i počeo je da organizuje grčku opoziciju. Germanos je animirao grčko stanovništvo protiv VMRO-a i formirao komitete za promovisanje grčkih interesa. Koristeći unutrašnje političke i lične sporove u organizaciji, Karavangelis je uspeo da organizuje gerilske grupe. Počeli su žestoki sukobi između Grka i Bugara u oblasti Kostura, na jezeru Gianica i drugde; obe strane su počinile okrutne zločine. Obe gerilske grupe morale su se takođe suprotstaviti turskoj vojsci. Ovi sukobi su okončani nakon revolucije „Mladoturaka“ 1908. godine, pošto su oni obećali da će poštovati sve nacionalnosti i veroispovesti i generalno obezbediti ustav.

Deca izbeglice iz Sera, preseljena na Pešteru posle Drugog balkanskog rata, 1913.

Tokom Balkanskih ratova, Turci, Bugari i Grci su počinili mnoga zlodela u ratu oko Makedonije. Nakon završetka Balkanskih ratova 1913. godine, Grčka je preuzela kontrolu nad južnom Makedonijom i započela zvaničnu politiku prisilne asimilacije koja je uključivala naseljavanje Grka iz drugih pokrajina u južnu Makedoniju, kao i lingvističku i kulturnu helenizaciju Slovena koja se nastavila i posle Prvog svetskog rata. Grci su proterali egzarhističke crkvenike i učitelje i zatvorili bugarske škole i crkve. Bugarski i srpski jezik (uključujući i makedonske dijalekte) su bili zabranjen, a njihova prikrivena upotreba, kad god je otkrivena, ismevana je ili kažnjavana.[10] Ulazak Bugarske u Prvi svetski rat na strani Centralnih sila označio je dramatičnu promenu u načinu na koji evropsko javno mnjenje gleda na slovensko stanovništvo Makedonije. Konačna pobeda saveznika 1918. godine dovela je do pobede vizije slovenskog stanovništva Makedonije kao amorfne mase, bez razvijene nacionalne svesti. U Grčkoj, izbacivanje bugarske crkve, zatvaranje bugarskih škola i zabrana izdavanja na bugarskom jeziku, zajedno sa proterivanjem ili bekstvom u Bugarsku velikog dela makedonske bugarske inteligencije, poslužili su kao uvod u kampanje nasilna kulturna i jezička asimilacija. Preostali makedonski Sloveni su klasifikovani kao „slavofoni“.[11] Posle Ilindenskog ustanka, Balkanskih ratova i posebno posle Prvog svetskog rata u Bugarsku se doselilo više od 100.000 Slovena iz Grčke Makedonije.

Postojao je sporazum 1919. između Bugarske i Grčke koji je pružio mogućnosti da se Bugari isele iz Grčke. Do grčko-turskog rata (1919–1922) i razmene stanovništva između Grčke i Turske 1923. godine u regionu je bilo i nekih zajednica Pomaka.[12]

Unutrašnja makedonska revolucionarna organizacija[uredi | uredi izvor]

Tokom Balkanskih ratova pripadnici makedonske organizacije su se pridružili Makedonsko-jadranskom dobrovoljačkom korpusu i borili se sa bugarskom vojskom. Drugi su sa svojim četama pomagali bugarskoj vojsci u njenom napredovanju, a treći su prodrli čak do regiona Kostura, u jugozapadnoj Makedoniji. U Drugom balkanskom ratu grupe organizacije su se borile protiv Grka iza linija fronta, ali su kasnije razbijene i proterane. Rezultat Balkanskih ratova bio je da je makedonska oblast podeljena između Bugarske, Grčke i Srbije. Organizacija je zadržala svoje postojanje u Bugarskoj, gde je igrao ulogu u politici igrajući se na bugarski iredentizam i podstičući ponovni rat. Tokom Prvog svetskog rata u Makedoniji (1915–1918) organizacija je podržavala bugarsku vojsku i pridružila se bugarskim ratnim vlastima. Bugarska vojska, podržana snagama organizacije, uspešno je u prvim etapama ovog sukoba došla na položaje na liniji predratne grčko-srpske granice.

Bugarsko napredovanje u istočnoj Makedoniji koja je držala Grčka, izazvalo je unutrašnju grčku krizu. Vlada je naredila svojim trupama u toj oblasti da ne pružaju otpor, a većina korpusa je bila primorana da se preda. Međutim, posleratni ugovor iz Neuilia ponovo je uskratio Bugarskoj ono što je smatrala da je njen udeo u Makedoniji. Od 1913. do 1926. došlo je do velikih promena u strukturi stanovništva usled etničkih migracija. Tokom i nakon Balkanskih ratova, oko 15.000 Slovena je napustilo nove grčke teritorije u Bugarsku, ali značajnija je bila grčko-bugarska konvencija 1919. godine na kojoj je oko 72.000 Slovena napustilo Grčku u Bugarsku, uglavnom iz istočne Makedonije, koja je od tada ostala gotovo slobodna od slovenskih naroda. VMRO je počela da šalje naoružane grupe u Grčku Makedoniju da ubiju zvaničnike. Dvadesetih godina 20. veka u oblasti grčke Makedonije delovale su 24 čete i 10 lokalnih izviđačkih odreda. Mnogi meštani su bili represirani od strane grčkih vlasti zbog sumnje u kontakte sa revolucionarnim pokretom. U ovom periodu kombinovani makedonsko-jadranski revolucionarni pokret se odvojio na Unutrašnju Trakijsku Revolucionarnu Organizaciju i Unutrašnju Makedonsku Revolucionarnu Organizaciju. Ovo je bila revolucionarna organizacija aktivna u grčkim regionima Trakije i Istočne Makedonije do reke Strume. Povod za osnivanje je bio prenos regiona iz Bugarske u Grčku u maju 1920. godine.

Krajem 1922. grčka vlada je počela da proteruje veliki broj tračkih Bugara u Bugarsku i aktivnost organizacije je prerasla u otvorenu pobunu. U međuvremenu, levičari su osnovali novu organizaciju 1925. godine u Beču. Međutim, nije imala stvarnu podršku naroda i ostala je bazirana u inostranstvu, tesno povezana sa Kominternom i Balkanskom komunističkom federacijom. Konstantna bratoubilačka ubistva i atentati organizacija u inostranstvu isprovocirali su neke u bugarskoj vojsci nakon puča od 19. maja 1934. da preuzmu kontrolu i slome moć organizacija, koje su postale viđene kao gangsterske organizacije unutar Bugarske.

Međuratni period[uredi | uredi izvor]

Incidenti u Tarlisu i Petriču izazvali su teške proteste u Bugarskoj i međunarodno negodovanje protiv Grčke. Zajednički grčko-bugarski komitet za emigraciju istražio je incident i svoje zaključke predstavio Društvu naroda u Ženevi. Kao rezultat toga, u Ženevi je 29. septembra 1925. godine potpisan bilateralni bugarsko-grčki sporazum, poznat kao Politis-Kalfov protokol po zahtevu Društva naroda, kojim se grčki slavenofoni priznaju kao Bugari i garantuje njihova zaštita. Sledećeg meseca u grčkim školama u Egejskoj Makedoniji predstavljen je udžbenik za slovenski jezik na latinskom, poznat kao Abecedar, koji je izdalo grčko ministarstvo obrazovanja. Grčki parlament je 2. februara 1925. pod pritiskom Srbije odbio ratifikaciju Grčko-srpskog koalicionog ugovora iz 1913. godine. Sporazum je trajao 9 meseci do 10. juna 1925, kada ga je Društvo naroda poništio.

Tokom 1920-ih Kominterna je razvila novu politiku za Balkan, o saradnji između komunista i makedonskog pokreta. Ideju o novoj jedinstvenoj organizaciji podržao je Sovjetski Savez, koji je video šansu da ovaj dobro razvijeni revolucionarni pokret iskoristi za širenje revolucije na Balkanu. U takozvanom Majskom manifestu od 6. maja 1924. prvi put su predstavljeni ciljevi jedinstvenog slovensko-makedonskog oslobodilačkog pokreta: „nezavisnost i ujedinjenje podeljene Makedonije, borba protiv svih susednih balkanskih monarhija, formiranje Balkanske komunističke federacije“. Godine 1934. Kominterna je izdala i posebnu rezoluciju o priznavanju nacionalnosti slovenskih Makedonaca. Ovu odluku podržala je Komunistička partija Grčke i KPJ.

Popis iz 1928. godine zabeležio je 81.844 govornika slovenskih jezika ili 1,3% stanovništva Grčke, za razliku od 16.755 onih koji govore bugarski. Savremeni nezvanični grčki izveštaji navode da je u Makedoniji bilo 200.000 stanovnika koji govore „bugarski“, od kojih 90.000 nema grčki nacionalni identitet. Najveći deo slovenske manjine bio je koncentrisan u Zapadnoj Makedoniji. Popis je pokazao da ih je bilo 38.562 u okrugu Florina ili 31% ukupnog stanovništva i 19.537 u okrugu Edesa ili 20% stanovništva.[13] Prema rečima prefekta Florine, 1930. godine bilo ih je 76.370 (61%), od kojih 61.950 (ili 49% stanovništva) nije imalo grčki nacionalni identitet. Situacija za govornike slovenskog postala je nepodnošljiva kada je Metaksasov režim preuzeo vlast 1936. godine. Metaksas se čvrsto suprotstavljao iredentističkim frakcijama Slovenima severne Grčke uglavnom u Makedoniji i Trakiji, od kojih su neki bili podvrgnuti političkom progonu zbog zalaganja za iredentizam u odnosu na susedne zemlje. Imena i prezimena mesta su zvanično helenizovana, a domaći slovenski dijalekti zabranjeni čak i za ličnu upotrebu. U to vreme mnogi govornici slovenskog jezika napustili su svoje domove i emigrirali u Sjedinjene Države, Kanadu i Australiju. Promena imena je izvršena prema grčkom jeziku.

Trostruka okupacija Grčke.
  Bugarska okupaciona zona 1941. godine
  Dodatna bugarska okupaciona zona 1943. prikazana je crvenom bojom okružena zelenom linijom

Drugi svetski rat[uredi | uredi izvor]

Ohrana su bili naoružani odredi koje je organizovala bugarska vojska, sastavljena od probugarskog orijentisanog dela slovenskog stanovništva u okupiranoj grčkoj Makedoniji tokom Drugog svetskog rata, predvođeni bugarskim oficirima. Godine 1941. godine grčku Makedoniju okupirale su nemačke, italijanske i bugarske trupe. Bugarske trupe su zauzele istočnu Makedoniju i zapadnu Trakiju. Bugarska politika je bila da pridobije lojalnost slovenskog stanovništva i da im usadi bugarski nacionalni identitet. Neki od ovih ljudi su dočekali Bugare kao oslobodioce, posebno u istočnoj i centralnoj Makedoniji, međutim, ova kampanja je bila manje uspešna u zapadnoj Makedoniji koju su okupirali Nemci. Na početku okupacije u Grčkoj većina govornika slovenskog u tom području osećala se kao Bugari.[14] Samo mali deo je imao prohelenska osećanja.

Bugarske okupatorske snage započele su kampanju istrebljenja Grka iz Makedonije. Bugare je u ovom etničkom čišćenju podržala slovenska manjina u Makedoniji. U gradu Drami u maju 1941. ubijeno je preko 15.000 Grka. Do kraja 1941. godine, preko 100.000 Grka je proterano iz ovog kraja.

Za razliku od Nemačke i Italije, Bugarska je zvanično anektirala okupirane teritorije, koje su dugo bile meta velikobugarskog iridentizma.[traži se izvor] Pokrenuta je masovna kampanja „bugarizacije“, u kojoj su svi grčki zvaničnici deportovani. Ovaj pohod je bio uspešan posebno u istočnoj, a kasnije i u centralnoj Makedoniji, kada su Bugari ušli u to područje 1943. godine, nakon povlačenja Italije iz Grčke. Svi tamošnji govornici slovenski su smatrani Bugarima i nisu toliko efikasni u zapadnoj Makedoniji koju su okupirali Nemački. Zabranjena je upotreba grčkog jezika, nazivi gradova i mesta su promenjeni u oblike tradicionalne u bugarskom. Osim toga, bugarska vlada je pokušala da promeni etnički sastav regiona, eksproprijacijom zemljišta i kuća od Grka u korist bugarskih doseljenika. Iste godine nemačka Vrhovna komanda odobrila je osnivanje bugarskog vojnog kluba u Solunu. Bugari su organizovali snabdevanje hranom i namirnicama za slovensko stanovništvo u srednjoj i zapadnoj Makedoniji, sa ciljem da pridobiju lokalno stanovništvo koje se nalazilo u zoni nemačke i italijanske okupacije. Bugarski klubovi su ubrzo počeli da dobijaju podršku među delovima stanovništva. Mnogi politički zatvorenici komunisti oslobođeni su uz posredovanje Bugarskog kluba u Solunu, koji je zastupao nemačke okupacione vlasti. Svi su se izjašnjavali o bugarskoj nacionalnosti.

Bugarski klub je 1942. godine zatražio pomoć od Vrhovne komande u organizovanju oružanih jedinica među slovenskim govornim stanovništvom u severnoj Grčkoj. U tu svrhu bugarska vojska je, uz odobrenje nemačkih snaga na Balkanu, poslala šačicu oficira bugarske vojske u zone koje su okupirale italijanske i nemačke trupe da se pridruže nemačkim okupatorskim snagama kao „oficiri za vezu„. Svi bugarski oficiri koji su dovedeni u službu bili su lokalno rođeni Makedonci koji su emigrirali u Bugarsku sa svojim porodicama tokom 1920-ih i 1930-ih u okviru Nejskog sporazuma prema kojem je 90.000 Bugara migriralo u Bugarsku iz Grčke. Ovi oficiri su dobili cilj da formiraju naoružane bugarske milicije. Bugarska je bila zainteresovana za sticanje zona pod italijanskom i nemačkom okupacijom i skočila je da utiče na odanost 80.000 Slovena koji su tamo živeli u to vreme. Pojava grčkih partizana u tim krajevima ubedila je Italijane da dozvole formiranje ovih kolaboracionističkih odreda.[15] Nakon poraza sila Osovine i evakuacije nacističkih okupacionih snaga, mnogi pripadnici Ohrana pridružili su se Slavomakedonskom narodnooslobodilačkom frontu gde su još uvek mogli da slede svoj cilj secesije. Napredovanje Crvene armije u Bugarsku u septembru 1944. godine, povlačenje nemačkih oružanih snaga iz Grčke u oktobru, značilo je da se bugarska armija mora povući iz grčke Makedonije i Trakije. Došlo je do približavanja Grčke komunističke partije i kolaboracionističkih jedinica Ohrana.[16] Dalja saradnja između Ohrana pod bugarskom kontrolom i Makedonskog oslobodilačkog fronta usledila je kada je dogovoreno da će Grčkoj Makedoniji biti dozvoljeno da se otcepi. Konačno, procenjuje se da su se čitave jedinice Ohrana pridružile ovoj drugoj ogranizaciji koji je počela da vrši pritisak na rukovodstvo Vojske da dozvoli autonomnu akciju u Grčkoj Makedoniji.

Postojao je i veći priliv izbeglica u Bugarsku kada se bugarska vojska povukla iz regiona Drama-Ser krajem 1944. Veliki deo Bugara i onih koji govore slovenski jezik emigrirao je tamo. Godine 1944. grčke vlasti su procenile da su deklaracije bugarske nacionalnosti, na osnovu mesečnih izveštaja, dostigle 16.000 u oblastima grčke Makedonije pod nemačkom okupacijom ali prema britanskim izvorima, deklaracije bugarske nacionalnosti širom Zapadne Makedonija je dostigla broj od 23.000. Na početku bugarske okupacije 1941. godine u istočnoj Makedoniji bilo je 38.611 deklaracija o bugarskom identitetu. Tada se etnički sastav oblasti Sera sastojao od 67 963 Grka, 11 000 Bugara i 1237 ostalih, najviše Srba; u regionu Valovište- 22 295 Grka, 10 820 Bugara i 685 ostalih; Dramski region- 11 068 Bugara, 117 395 Grka i dr.; Zeljahovo region – 4710 Bugara, 28 724 Grka i dr.; Kavalski region – 59 433 Grka, 1000 Bugara i 3986 ostalih; Tasos- 21 270 i 3 Bugara; Region Elefterupolija – 36 822 Grka, 10 Bugara i 301 drugi. Na drugom popisu stanovništva 1943. godine bugarsko stanovništvo se povećalo za manje od 50.000 a ne veći pad grčkog stanovništva.[17]

Građanski rat[uredi | uredi izvor]

Tokom početka Drugog svetskog rata, grčki slovenski građani borili su se u okviru grčke vojske sve dok zemlja nije okupirana 1941. Grčki komunisti su već bili pod uticajem Kominterne i to je bila jedina politička partija u Grčkoj koja je priznala makedonski nacionalni identitet. Kao rezultat toga, mnogi govornici slovenskog jezika pridružili su se Komunističkoj partiji Grčke i učestvovali u partizanskim aktivnostima. Komunistička partija je izrazila nameru da se „bori za nacionalno samoopredeljenje represivnih Makedonaca“. Godine 1943, etnički makedonski pripadnici Komunističke partije, osnovali su Slovensko-makedonski narodnooslobodilački front (SNOF). Glavni cilj SNOF-a bio je da dobije celokupnu podršku lokalnog stanovništva i da ga preko SNOF-a mobiliše za ciljeve Narodnooslobodilačkog fronta[18] Drugi veliki cilj bila je borba protiv bugarske organizacije Ohrana i bugarskih vlasti. Za to vreme, etničkim Makedoncima u Grčkoj bilo je dozvoljeno da izdaju novine na makedonskom i da vode škole. Krajem 1944. godine, nakon povlačenja Nemaca i Bugara iz Grčke, partizanski pokret Josipa Broza Tita nije skrivao nameru da se širi. Od ovog perioda su oni koji govore slovenskim jezikom u Grčkoj, koji su sebe ranije nazivali „Bugarima“, sve više počeli da se identifikuju kao „Makedonci“. Do 1945. Drugi svetski rat je završen i Grčka je bila u otvorenom građanskom ratu. Procenjuje se da je posle završetka Drugog svetskog rata preko 20.000 ljudi izbeglo iz Grčke u Bugarsku. Saradnja seljaka sa Nemcima, Italijanima, Bugarima je donekle bila određena geopolitičkim položajem svakog sela. U zavisnosti od toga da li je njihovo selo bilo podložno napadima grčkih komunističkih gerilaca ili okupacionih snaga, seljaci bi se opredelili da podrže stranu u odnosu na koju su bili najranjiviji. sloboda“ (autonomija ili nezavisnost) ranije proganjanoj slovenskoj manjini kao sredstvo za dobijanje njene podrške.[19]

Narodnooslobodilački front[uredi | uredi izvor]

Narodnooslobodilački front su organizovale političke i vojne grupe slovenske manjine u Grčkoj, koje su delovale od 1945. do 1949. godine. Međuratni period je bio vreme kada je deo njih došao do zaključka da su Makedonci. Neprijateljstvo Grka prema slovenskoj manjini izazvalo je tenzije koje su prerasle u separatizam. Nakon priznavanja makedonske nacionalnosti od strane Kominterne 1934. godine, grčki komunisti su priznali i makedonski nacionalni identitet. Taj separatizam je pojačan podrškom komunistista Jugoslavije, budući da su nove jugoslovenske vlasti posle 1944. godine podsticale rast makedonske nacionalne svesti.

Posle Drugog svetskog rata, stanovnici jugoslovenske SR Makedonije su pod pritiskom počeli da se osećaju i da se izjašnjavaju kao Makedonci, potpomognuti Brozovom komunističkom politikom. [20]Komunistička Bugarska je takođe započela politiku pretvaranja Makedonije u vezu za uspostavljanje nove Balkanske Federativne Republike i stimulisanja u bugarskoj Makedoniji razvoja izrazite slovensko-makedonske svesti. Međutim, ubrzo su se pojavile razlike između Jugoslavije i Bugarske u pogledu nacionalnog karaktera makedonskih Slovena – dok su Bugari smatrali da su oni izdanak Bugara, Jugoslavija ih je smatrala nezavisnom nacijom koja nema nikakve veze sa Bugarima. Tako je početna tolerancija prema makedonskoj pirinskoj Makedoniji postepeno prerasla u potpunu uzbunu.

U početku je NOF organizovao mitinge, ulične i fabričke proteste i izdavao ilegalne podzemne novine. Ubrzo po osnivanju, članovi su počeli da formiraju oružane partizanske odrede. Godine 1945. formirano je 12 takvih grupa u Kosturu, 7 u Florini i 11 u Edesi i regionu Gianica. Mnogi Cincari su se takođe pridružili Makedoncima u NOF-u, posebno u regionu Kostur. NOF se spojio sa Demokratskom vojskom Grčke (DSG) koja je bila glavna oružana jedinica koja je podržavala Komunističku partiju.

Zahvaljujući jednakom tretmanu Komunističke partije prema etničkim Makedoncima i Grcima, mnogi etnički Makedonci su se prijavili kao dobrovoljci u DSG (60% DSG je bilo sastavljeno od slovenskih Makedonaca).

Prema informacijama koje je objavio Paskal Mitrovski na prvom plenumu NOF-a u avgustu 1948. godine, oko 85% slovenskog stanovništva u Grčkoj Makedoniji imalo je etnički makedonski samoidentitet. Procenjuje se da su od 20.000 boraca DSG-a, 14.000 bili slovenski Makedonci iz Grčke Makedonije. S obzirom na njihovu važnu ulogu u bici, Partija je promenila svoju politiku prema njima. Na petom plenumu Partije, 31. januara 1949. doneta je rezolucija kojom se proglašava da će posle pobede Partije, slovenski Makedonci naći svoju nacionalnu obnovu kako žele.[21]

Izbeglice[uredi | uredi izvor]

DSG je polako vraćen i na kraju poražen. Hiljade govornika slovenskog jezika proterano je i pobeglo u novoosnovanu Socijalističku Republiku Makedoniju, dok je još hiljade dece našlo utočište u drugim zemljama istočnog bloka.[22] Poznati su kao Decata begalci. Mnogi od njih su stigli u SAD, Kanadu i Australiju. Druge procene tvrde da je 5.000 poslato u Rumuniju, 3.000 u Čehoslovačku, 2.500 u Bugarsku, Poljsku i Mađarsku i još 700 u Istočnu Nemačku. Međutim, dokument iz 1951. iz Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije navodi da je ukupan broj etničkih Makedonaca i Grka koji su stigli iz Grčke između 1941. i 1951. godine bio 28.595. Od 1941. do 1944. u NR Makedoniji utočište je našlo 500, 1944. 4.000 ljudi, 1945. 5.000, 1946. 8.000, 1947. 6.000, 1948. 3.100, 1948. 3.100 i 1948. godine a 1951. godine 15 ljudi. Oko 4.000 je napustilo Jugoslaviju i preselilo se u druge socijalističke zemlje (a vrlo malo ih je otišlo i u zapadne zemlje). Tako je 1951. godine u Jugoslaviji bilo 24.595 izbeglica iz Grčke Makedonije. Čak 19.000 je živelo u jugoslovenskoj Makedoniji, 4.000 u Srbiji i 1595 u drugim jugoslovenskim republikama.

Ovaj podatak potvrđuje Komunistička partija, koji tvrdi da je ukupan broj političkih izbeglica iz Grčke (uključujući i Grke) bio 55.881.

Postratni period[uredi | uredi izvor]

Od završetka Grčkog građanskog rata mnogi etnički Makedonci su pokušali da se vrate svojim domovima u Grčkoj. Zakon o amnestiji iz 1982. godine koji je naveo „svi Grci poreklom koji su tokom građanskog rata 1946–1949 i zbog toga pobegli u inostranstvo kao političke izbeglice imali pravo da se vrate“, čime su isključeni svi oni koji se nisu identifikovali kao etnički Grci.[23]

Ovo je stavljeno u prvi plan ubrzo nakon proglašenja nezavisnosti Republike Makedonije (sada Severna Makedonija) 1991. Mnogim etničkim Makedoncima je odbijen ulazak u Grčku jer su u njihovoj dokumentaciji navedena slovenska imena mesta rođenja za razliku od zvaničnih grčkih imena, uprkos deci izbeglicama, sada već odraslim ljudima, poznaju svoje selo samo pod lokalnim makedonskim imenom. Ove mere su čak proširene i na državljane Australije i Kanade. Uprkos tome, postojali su sporadični periodi slobodnog ulaska, od kojih je većina trajala samo nekoliko dana. Uprkos uklanjanju zvaničnog priznanja onima koji su se identifikovali kao etnički Makedonci nakon završetka Grčkog građanskog rata, u pismu prefekta Florine K. Tusildisa iz 1954. navodi se da ljudi i dalje potvrđuju da je jezik kojim su govorili makedonski u oblicima koji se odnose na na lična dokumenta, matične knjige rođenih i venčanih itd.[24]

Od kasnih 1980-ih došlo je do makedonskog etničkog preporoda u većem delu severne Grčke, posebno tamo gde govornici makedonskog jezika nisu minorizovani. Godine 1984. osnovan je „Pokret za ljudska i nacionalna prava Makedonaca Egejske Makedonije“, nakon čega je usledilo stvaranje „Centralnog komiteta za makedonska ljudska prava“ u Solunu 1989. godine. Godine 1990. manifest ove grupe predstavljen je Konferenciji za evropsku bezbednost i saradnju u ime etničkih Makedonaca. Nakon toga je formiran „Makedonski pokret za prosperitet Balkana“ a 1993. godine ova grupa je održala prvi „Svemakedonski kongres“ u Grčkoj. Dvojezične novine „Ta Meglena“ na makedonskom i grčkom jeziku prvi put su puštene u štampu 1989. godine i iako su bile ograničene na region Meglene, imale su 3.000 čitalaca. Godine 1989. započeli su prvi pokušaji osnivanja „Doma makedonske kulture“ u Florini. Makedonski pokret za prosperitet Balkana je učestvovao na lokalnim izborima 1993. i dobio 14 odsto glasova u prefekturi Florina.[25]

Prema studiji antropologa Riki van Boesfoten, 64% stanovnika 43 sela u oblasti Florine su govorili makedonski jezik. Prema studiji iz 1993. godine, od 90 sela u prefekturi Florina, 50% je bilo naseljeno samo sa slovenskim govornicima, dok je još 23% sa mešovitim stanovništvom koje govore slovenski jezik i drugim grupama. Jedno istraživanje arhiva u Langadasu i basenu jezera Koroneja u prefekturi Solun otkrilo je da većina od 22 sela u toj oblasti ima stanovništvo koje se uglavnom sastoji od bivših govornika slovenskog.[26]

Lingivističke zajednice u Florini

U januaru 1994, Duga (makedonski: Vinožito) je osnovana kao politička partija koja predstavlja etničku makedonsku manjinu. Na izborima za Evropski parlament 1994. stranka je dobila 7.263 glasa i osvojila 5,7% glasova u okrugu Florina. Stranka je otvorila svoje kancelarije u Florini 6. septembra 1995. Otvaranje kancelarije naišlo je na snažno neprijateljstvo i te noći su kancelarije opljačkane. Godine 1997. prvi put je počeo da izlazi list „Zora“ (makedonski: Zora), a sledeće godine je održan Drugi svemakedonski kongres u Florini.[27] Ubrzo je počeo da izlazi i časopis „Makedoniko”.

Godine 2001. osnovana je prva makedonska pravoslavna crkva u Grčkoj u regionu Aridaja. Te godine je izašao i časopis „Loza“. U narednim godinama osnovano je nekoliko radio stanica na makedonskom jeziku, ali su mnoge, uključujući „Makedonski glas“, ugasile grčke vlasti. Tokom ovog perioda etnički Makedonci kao što je Kostas Novakis počeli su da snimaju i distribuiraju muziku na izvornim makedonskim dijalektima. Etnički makedonski aktivisti su ponovo štampali jezički bukvar Abecedar, u pokušaju da podstaknu dalju upotrebu makedonskog jezika. Međutim, nedostatak literature na makedonskom jeziku ostavio je mnoge mlade etničke makedonske studente zavisne od udžbenika iz Republike Makedonije. Godine 2008. trideset etničkih Makedonaca iz sela Lerin, Ovčarani, Gorničevo, Banica protestovalo je protiv prisustva grčke vojske u regionu Florine.[28]

Početkom 2010. prvi put je pušteno u štampu nekoliko listova na makedonskom jeziku. Početkom 2010. godine prvi put su izašle novine Zadruga. Ubrzo je usledilo izdavanje novina Nova Zora u maju 2010. Procenjena čitalačka grupacija novina je 20.000, dok je ono u Zadruga znatno manje čitana. "Fondacija Krste Petkov Misirkov" osnovana je 2009. godine, koja ima za cilj osnivanje muzeja posvećenog etničkim Makedoncima u Grčkoj, uz saradnju sa drugim makedonskim manjinama u susednim zemljama. Fondacija ima za cilj katalogizaciju etničke makedonske kulture u Grčkoj, zajedno sa promocijom makedonskog jezika.[29]

Etničke i lingvističke grupacije[uredi | uredi izvor]

Glavna područja sa prisustvom slovenskih govornika u Grčkoj (ružičasta i ljubičasta), zajedno sa drugim manjinskim jezičkim zajednicama. Grčki jee danas dominantan jezik u celoj zemlji.

Pripadnici ove grupe su imali niz suprotstavljenih etničkih identifikacija. Pretežno identifikovani kao makedonski Bugari do ranih 1940-ih od formiranja makedonske nacionalne države, mnogi migranti u dijaspori (Australija, Sjedinjene Države i Kanada) sada osećaju snažan makedonski identitet i sledili su konsolidaciju makedonske etničke pripadnosti.[30] Oni koji su ostali u Grčkoj sada se uglavnom izjašnjavaju kao etnički Grci.[31] Makedonski region Grčke ima grčku većinu koja uključuje potomke pontskih Grka, ali je etnički diverzitet raznolik (uključujući Arvanite, Cincare, Megleno-Vlase i Slovene).

Drugu grupu u današnjoj Grčkoj čine oni koji naizgled odbacuju bilo kakav nacionalni identitet, ali imaju poseban regionalni etnički identitet, koji bi mogli nazvati „autohtonim“ (grčki: ντοπια), što bi se moglo shvatiti kao slavomakedonski ili makedonski a najmanju grupu čine oni koji imaju takozvani etnički makedonski nacionalni identitet.[32] Oni govore istočno-južnoslovenskim dijalektima koji se obično lingvistički klasifikuju kao makedonski ali koji se lokalno često nazivaju jednostavno „slovenskim“ ili „lokalnim jezikom“. Ključni element te kontroverze je i sam naziv Makedonac, jer ga koristi i mnogobrojnija grupa ljudi sa grčkim nacionalnim identitetom da označi svoj regionalni identitet. Izraz „Egejski Makedonci“, koji se uglavnom koristi u Severnoj Makedoniji i u iredentističkom kontekstu Ujedinjene Makedonije, povezuje se sa onim delovima stanovništva koji imaju takozvani etnički makedonski identitet. Govornici koji se identifikuju kao Grci ili imaju jasan regionalni etnički identitet, često govore o sebi jednostavno kao o „lokalnim ljudima“ (grčki: ντοπιοι), da bi se razlikovali od onih koji govore grčki maternji jezik iz ostatka Grčke i/ili grčkih izbeglica iz Male Azije koji ušao u to područje 1920-ih i kasnije.

Neki govornici slovenskog jezika u Grčkoj Makedoniji će takođe koristiti izraz „Makedonci“ ili „Slavomakedonci“, iako u regionalnom, a ne u etničkom smislu. Grčki izvori, koji obično izbegavaju identifikaciju grupe sa nacijom Severne Makedonije, takođe odbijaju upotrebu naziva „Makedonac“ za ljude iz Severne Makedonije i samo ih identifikuju kao Grci koji govore slovenskim jezikom. „Slovenski govornici“ ili „slavofoni“ se takođe koriste kao pokriće za ljude različitih etničkih orijentacija. Tačan broj ove manjine koja je danas ostala u Grčkoj, zajedno sa izborom etničke identifikacije njenih pripadnika, teško je utvrditi; većina maksimalnih procena kreće se u rasponu od 180.000–200.000, a one etničke makedonske nacionalne svesti mogu da broje od 10.000 do 30.000. Međutim, prema mišljenju vodećih stručnjaka za ovu problematiku, broj ovog naroda se smanjio poslednjih decenija, zbog mešovitih brakova i urbanizacije; oni sada broje između 50.000 i 70.000 ljudi, od kojih se oko 10.000 identifikuje kao etnički Makedonci.[33][34]

Diskriminacija[uredi | uredi izvor]

Nakon završetka Prvog svetskog rata u grčkoj oblasti Makedonije sprovedena je široko rasprostranjena politika helenizacije sa nasilno promenjenim ličnim i topografskim imenima u grčke verzije i ćirilični natpisi širom severne Grčke uklonjeni su sa nadgrobnih spomenika i crkava.[35] Pod režimom Joanisa Metaksasa situacija za govornike slovenskog postala je nepodnošljiva, zbog čega su mnogi emigrirali. Donet je zakon o zabrani bugarskog jezika. Mnogi ljudi koji su prekršili pravilo deportovani su na ostrva Tasos i Kefaloniju. Drugi su hapšeni, novčano kažnjeni, premlaćivani i primorani da piju ricinusovo ulje ili čak deportovani u pogranične regione u Jugoslaviji nakon čvrste vladine politike kažnjavanja manjina. [36]

Tokom Grčkog građanskog rata, oblasti pod komunističkom kontrolom su slobodno učile novo kodifikovani makedonski jezik. Tokom ovog perioda tvrdi se da je etnička makedonska kultura i jezik cvetali. Preko 10.000 dece je išlo u 87 škola, štampane su novine na makedonskom jeziku i otvorena pozorišta. Kako su se Nacionalne snage približavale, ovi objekti su ili zatvoreni ili uništeni. Ljudi su se plašili ugnjetavanja i gubitka svojih prava pod vlašću Nacionalne vlade, što je zauzvrat dovelo do toga da mnogi ljudi pobegnu iz Grčke. Međutim, grčki komunisti su poraženi u građanskom ratu, njihova Privremena vlada je prognana, a desetine hiljada govornika slovenskog proterano je iz Grčke.[37] Mnogi su pobegli kako bi izbegli progon od strane nacionalne armije koja je usledila. Onima koji su pobegli tokom Grčkog građanskog rata oduzeto je grčko državljanstvo i imovina. Iako su ove izbeglice klasifikovane kao političke izbeglice, postojale su tvrdnje da su bile mete i zbog svog etničkog i kulturnog identiteta.

Tokom Hladnog rata slučajeve diskriminacije ljudi koji su se izjasnili kao etnički Makedonci i makedonskog jezika, prijavio je Human Rights Watch. Godine 1959. objavljeno je da su stanovnici tri sela položili 'jezičku zakletvu', odričući se svog slovenskog dijalekta. Prema rečima Rikija Van Bešotena, ovaj „neobičan ritual” dogodio se „verovatno na inicijativu zvaničnika lokalne vlasti”.[38]

Prema izveštaju Human Rights Watchiz 1994. godine, zasnovanom na misiji utvrđivanja činjenica 1993. godine u prefekturi Florina i Bitolju, Grčka je ugnjetavala etničke Makedonce i sprovodila program za njihovu nasilnu helenizaciju. Prema njenim nalazima, grčka vlada je uskratila priznanje etničkoj makedonskoj manjini od strane grčke vlade, koja je odbila učenje njihovog jezika i drugih izraza etničke makedonske kulture; pripadnici manjine su „ranije bili diskriminisani pri zapošljavanju u javnom sektoru, a možda trpe takvu diskriminaciju i sada”; manjinski aktivisti su „suđeno gonjeni i osuđeni zbog mirnog izražavanja svojih stavova“ i generalno su bili „maltretirani od strane vlasti, praćeni i pretnje od strane snaga bezbednosti i podvrgnuti ekonomskim i društvenim pritiscima koji su rezultat uznemiravanja vlade“, što je dovelo do klime strah. Grčka vlada je dalje diskriminisala etničke makedonske izbeglice koje su pobegle u Jugoslaviju tokom Grčkog građanskog rata; dok je grčkim političkim izbeglicama bilo dozvoljeno da povrate svoje državljanstvo, njima to nije bilo omogućeno.[39]

Grčka država zahteva od radio stanica da emituju program na grčkom jeziku, stoga isključuje govornike slovenskog jezika u grčkoj Makedoniji (koje politička partija Duga smatra etničkim Makedoncima) iz radio stanica na slovenskom.

Kultura[uredi | uredi izvor]

Bez obzira na političku orijentaciju, govornici makedonskog jezika u Grčkoj dele zajedničku kulturu sa etničkim Makedoncima. Zajednički su verski festivali, igre, muzika, jezik, folklor i narodna nošnja. Uprkos ovim zajedničkim karakteristikama, postoje regionalni narodni plesovi koji su specifični za osobe koje žive u Grčkoj. Međutim, talasi izbeglica i emigracije uticali su na širenje ove kulture daleko izvan granica Grčke. Grčka je blokirala pokušaje etničkih Makedonaca da osnuju Dom makedonske kulture uprkos tome što ih je Evropski sud za ljudska prava osudio za kršenje slobode udruživanja.[40]

Koleda, drevni slovenski zimski ritual, naširoko se slavi širom severne Grčke od strane slovenskih govornika, u oblastima od Florine do Soluna, gde se zove Koleda. Proslavlja se oko Božića okupljanjem na seoskom trgu i paljenjem lomače, praćeno lokalnom makedonskom muzikom i igrom.

Etnička makedonska plesna grupa iz Grčke, Belomorci, izvodi pesmu "Egejska maka".

Mnoge regionalne narodne pesme se izvode i na lokalnim makedonskim dijalektima i na standardnom makedonskom jeziku, u zavisnosti od porekla pesme. Međutim, to nije uvek bio slučaj i 1993. godine organizacija Greek Helsinki Monitor je utvrdio da je grčka vlada odbijala u „skorijoj prošlosti da dozvoli izvođenje [etničkih] makedonskih pesama i igara“. Međutim, poslednjih godina ova ograničenja su ukinuta i ponovo se makedonske pesme slobodno izvode na festivalima i skupovima širom Grčke.[41]

Mediji[uredi | uredi izvor]

Prvi mediji na makedonskom jeziku u Grčkoj su se pojavili 1940-ih. Listu „Crvena zvezda“, koji je prvi put izašao 1942. godine na lokalnom solunsko-vodenskom dijalektu, često se pripisuje da je bio prvi list na makedonskom jeziku koji je izašao u Grčkoj. Ubrzo je usledilo izdavanje mnogih drugih, među kojima su „Edinstvo“, „Sloveno-makedonski glas“, „Nova Makedonka“, „Sloboda“, „Pobeda“, „Prespanski glas“, „Iskra“, „Stražar“ i dr. Većina ovih novina pisana je na kodifikovanom makedonskom jeziku ili na lokalnim makedonskim dijalektima. Novine "Nepokoren" su izlazile od 1. maja 1947. do avgusta 1949. i služile su kao kasniji primer medija na makedonskom jeziku u Grčkoj. Bio je povezan sa Nacionalnim oslobodilačkim frontom, koji je bio vojna organizacija etničke makedonske manjine u Grčkoj. Časopis "Bilten" je još jedan primer makedonskih medija iz perioda grčkog građanskog rata.[42]

Nakon Grčkog građanskog rata uvedena je zabrana javne upotrebe makedonskog jezika, što se odrazilo na pad svih medija na makedonskom jeziku. Devedesetih godina prošlog veka došlo je do ponovnog oživljavanja štampe na makedonskom jeziku, uključujući izdavanje listova "Ta Moglena", "Loza", "Zora" i "Makedoniko". Posle toga je početkom 2010. godine izašao časopis "Zadruga" . Ubrzo nakon toga, u maju 2010. godine, izašao je mesečnik "Nova Zora". I Zadruga i Nova Zora izlaze i na makedonskom i na grčkom jeziku. Nekoliko radio stanica na makedonskom jeziku je nedavno osnovano u Grčkoj Makedoniji kako bi se pobrinulo za stanovništvo koje govori makedonski. Ove stanice su se, međutim, kao i druge institucije na makedonskom jeziku u Grčkoj suočile sa žestokim protivljenjem vlasti, a jednu od ovih radio stanica, „Makedonski glas“, vlasti su zatvorile.

Jezik i obrazovanje[uredi | uredi izvor]

Slovenski dijalekti koji se govore širom severne Grčke pripadaju istočnoslovenskoj grupi, koju čine bugarski i makedonski i dele sve karakteristike koje ovu grupu izdvajaju od ostalih slovenskih jezika: postojanje određenog člana, nedostatak padeža, nedostatak glagola infinitiva, poredbeni oblici prideva nastali prefiksom po-, buduće vreme koje je obrazovano prezentskim oblikom glagola kojem prethodi se/ze i postojanje renarativnog raspoloženja. Ovi dijalekti obuhvataju gornjo- i donjoprespanski dijalekt, kosturski, nestramsko-kostenarski, ser-dramsko-lagadinsko-nevrokopski i solunsko-vodenski dijalekt. Prilepsko-bitoljski dijalekat je široko rasprostranjen u regionu Florine i čini osnovu standardnog makedonskog jezika. Većina govornika govori i grčki, ovaj trend je izraženiji kod mlađih osoba.

Prema Piteru Trudgilu: Tu je, naravno, veoma interesantno ausbau sociolingvističko pitanje da li je jezik kojim govore bugarski ili makedonski, s obzirom da su se oba jezika razvila iz južnoslovenskog dijalekatskog kontinuuma... U bivšoj jugoslovenskoj Makedoniji i Bugarskoj ne postoji problem, naravno. Smatra se da Bugari govore bugarski, a Makedonci makedonski. Slovenski dijalekti Grčke, međutim, su dijalekti „bez krova“ čiji govornici nemaju pristup obrazovanju na standardnim jezicima. Grčki nelingvisti, kada uopšte priznaju postojanje ovih dijalekata, često ih nazivaju oznakom Slavika, što implicira da poriču da imaju bilo kakvu vezu sa jezicima susednih zemalja. U stvari, čini se najrazumnijim da se jezik Pomaka naziva bugarskim, a jezik hrišćana koji govore slovenskom u Grčkoj Makedoniji kao makedonski.[43]

Sve do sredine devetnaestog veka nastavni jezik u gotovo svim školama u regionu bio je grčki. Jedna od prvih bugarskih škola počela je sa radom 1857. godine u Kukušu. Broj bugarskih škola se povećavao kako se borba Bugara za crkvenu nezavisnost intenzivirala i nakon osnivanja Bugarske egzarhije 1870. Prema statistici Bugarske egzarhije, do 1912. godine, kada je izbio Prvi balkanski rat, bilo je 296 bugarskih škola sa 589 nastavnika i oko 19 000 učenika u Grčkoj Makedoniji. Poređenja radi, ukupan broj bugarsko-egzarhističkih škola u celoj Makedoniji 1912. godine bio je 1196 sa 2096 učitelja i 70 000 učenika. Sve bugarske škole u grčkoj i srpskoj Makedoniji zatvorene su posle Drugog balkanskog rata. Jezički bukvar, Makedonski Abecedar, prvobitno štampan 1925. godine, dizajniran je za govornike koji koriste prilepsko-bitoljski dijalekt u oblasti Florine. Iako je u knjizi korišćeno latinično pismo, štampana je na lokalnom prilepsko-bitolskom dijalektu. Tokom 1930-ih, Metaksasov režim je zabranio upotrebu srpskog i makedonskog jezika u javnoj i privatnoj upotrebi. Usvojeni su zakoni koji zabranjuju jezik a govornici su se suočili sa oštrim kaznama uključujući hapšenje, novčanu kaznu, premlaćivanje i prisiljavanje da piju ricinusovo ulje.[44]

Međutim, tokom okupacije Grčke Osovine tokom Drugog svetskog rata ove kazne su ukinute. Makedonski je bio u širokoj upotrebi a novine na makedonskom jeziku su se pojavljivale od 1942. U periodu 1941–1944 u bugarskoj okupacionoj zoni učio se bugarski jezik. Tokom Grčkog građanskog rata, kodifikovani makedonski jezik se učio u 87 škola sa 10.000 učenika u oblastima severne Grčke pod kontrolom komunističkih snaga, sve do njihovog poraza od Nacionalne armije 1949. godine. Posle rata, sve ove škole na makedonskom jeziku su zatvorene.[45]

Nedavno je bilo pokušaja da se ponovo započne obrazovanje na makedonskom jeziku. Godine 2009. Obrazovni i kulturni pokret Edese počeo je da vodi kurseve na makedonskom jeziku, podučavajući makedonsko ćirilično pismo. U Solunu su takođe počeli kursevi na makedonskom jeziku, kao način daljeg podsticanja upotrebe makedonskog. Ovi kursevi su od tada prošireni na govornike makedonskog jezika u Florini i Edesi.[46]

Bukvar na makedonskom jeziku Abecedar ponovo je štampan 2006. godine u neformalnom pokušaju da se ponovo uvede obrazovanje na makedonskom jeziku. Ovaj bukvar je 2006. godine preštampala Politička partija Duga; štampan je na makedonskom, grčkom i engleskom jeziku. U nedostatku više knjiga na makedonskom jeziku štampanih u Grčkoj, mladi etnički Makedonci koji žive u Grčkoj koriste knjige poreklom iz Severne Makedonije.

Danas se slovenski dijalekti slobodno govore u Grčkoj, ali postoji ozbiljna bojazan od gubitka jezika među mlađim generacijama zbog nepoznavanja svog maternjeg jezika. Čini se da su izveštaji o prestanku upotrebe makedonskog jezika u Grčkoj bili preuranjeni, a lingvisti poput Kristijana Vosa tvrde da jezik ima „stabilnu budućnost“ u Grčkoj i da jezik prolazi kroz „preporod“ među mlađim govornicima. Politička partija Duga je pozvala na uvođenje jezika u škole i u službene svrhe. Njima su se pridružili i drugi, poput Pande Ašlakova, gradonačelnika opštine Meliti, u pozivu da se jezik zvanično uvede u obrazovni sistem.

Određene karakteristike ovih dijalekata, zajedno sa većinom varijanti govornog makedonskog jezika, uključuju promenu sufiksa ovi u oj čime se stvaraju reči lebovi → leboj. Često se gube intervokalni suglasnici /v/, /g/ i /d/, menjajući reči iz polovina → polojna („pola“) i sega → more („sada“), što se često pojavljuje u dijalektima koji se govore na severu Makedonija. Po drugim fonološkim i morfološkim karakteristikama ostaju slični ostalim jugoistočnim dijalektima koji se govore u Severnoj Makedoniji i Albaniji.

Dijaspora[uredi | uredi izvor]

Izvan Grčke postoji velika dijaspora u Severnoj Makedoniji, zemljama bivšeg istočnog bloka kao što je Bugarska, kao i u drugim evropskim i prekookeanskim zemljama.

Bugarska[uredi | uredi izvor]

U Bugarskoj živi najbrojnija slovenska dijaspora iz Grčke. Bilo je niza izbegličkih talasa, posebno posle Berlinskog sporazuma i Kresnsko-Razloškog ustanka (1878), Ilindensko-preobraženjskog ustanka (1903), tokom balkanskih ratova (1912–1913) i posle Prvog svetskog rata ( 1918). Prema nekim procenama, do početka Balkanskih ratova ukupan broj izbeglica iz Makedonije i Trakije iznosio je oko 120.000. Drugi procenjuju da se sredinom 1890-ih u Bugarsku već doselilo između 100.000 i 200.000 Slovena iz Makedonije. Oko 100 000 Bugara pobeglo je u Bugarsku iz okruga oko Kukuša pred napredovanjem grčke vojske tokom Drugog balkanskog rata.[47] Još 66 000 je otišlo iz Grčke u Bugarsku nakon završetka Prvog svetskog rata, nakon sporazuma o razmeni stanovništva između Bugarske i Grčke.

Izbeglice i njihove različite organizacije igrale su aktivnu ulogu u bugarskom javnom i političkom životu: krajem 19. veka činile su oko trećine oficira u vojsci (430 od 1289), 43% državnih službenika (15 000 od 38 000), 37% sveštenika Bugarske egzarhije (1.262 od 3.412) i trećina prestoničkog stanovništva. Vrhovni makedonsko-jedrenski komitet i Makedonski naučni institut su među najzapaženijim organizacijama koje su osnovali makedonski bugarski imigranti u Bugarskoj.

Severna Makedonija[uredi | uredi izvor]

Država Severna Makedonija je dom hiljadama ljudi koji se izjašnjavaju kao "egejski Makedonci". Izvori navode da je broj Egejskih Makedonaca koji žive u Severnoj Makedoniji negde između 50.000 i 70.000.[48] Većina ovih ljudi su potomci izbeglica iz Drugog svetskog rata i grčkog građanskog rata koje su pobegle u tadašnju jugoslovensku Makedoniju i Narodnu Republiku Makedoniju pod bugarskom okupacijom. U godinama nakon sukoba došlo je do repatrijacije mnogih izbeglica uglavnom iz zemalja istočnog bloka. Izbeglice su uglavnom bile nastanjene u napuštenim selima i područjima širom jugoslovenske Makedonije. Veliki deo je otišao u tetovsku i gostivarsku oblast. Druga velika grupa trebalo je da se nastani u Bitolju i okolini, dok su izbeglički logori osnovani u Kumanovu i Strumici. Velike enklave grčkih izbeglica i njihovih potomaka nalaze se u predgrađima Topanskog Polja i Avtokamande u Skoplju. Mnogi egejski Makedonci su bili na istaknutim pozicijama u Severnoj Makedoniji, uključujući bivšeg premijera Nikolu Gruevskog i Dimitra Dimitrova, bivšeg ministra prosvete.

Australija[uredi | uredi izvor]

U Australiji živi i velika egejska makedonska populacija koja se sama identifikuje, od kojih je mnoga stigla tokom ranih 1900-ih. Čarls Prajs procenjuje da je do 1940. bilo 670 etničkih Makedonaca iz Florine i 370 iz Kostura koji su živeli u Australiji. Grupa je bila ključni pristalica Makedonsko-australske narodne lige i od tada je formirala brojne emigrantske organizacije. Egejske makedonske zajednice postoje u Ričmondu, Melburnu, Mandžimupu, Šepartonu, Vanerou i Kvinbijanu. Ovi imigranti su osnovali brojne kulturne i društvene grupe uključujući Crkvu Svetog Đorđa i Lerin centar za zajednice u Šepartonu i Egejsku makedonsku salu izgrađenu u Ričmondu zajedno sa drugim crkvama i salama koje se grade u Kvinbejanu u Mandžimupu. „Makedonsko egejsko udruženje Australije“ je udruženje za ovu zajednicu u Australiji. Naučnik Piter Hil je procenio da se u Australiji može naći preko 50.000 egejskih Makedonaca i njihovih potomaka.

Kanada[uredi | uredi izvor]

Velika populacija Makedonaca emigrirala je u Kanadu nakon neuspelog Ilindenskog ustanka i kao pečalbari početkom 1900-ih. Interni popis stanovništva je otkrio da je do 1910. godine većina ovih ljudi bila iz oblasti Florine i Kostura. Do 1940. ovaj broj je porastao na preko 1.200 porodica, prvenstveno koncentrisanih u regionu Toronta. Procenjuje se da je još 6.000 etničkih Makedonaca stiglo kao izbeglice, posle Grčkog građanskog rata. Jedno od mnogih osnovanih kulturnih i dobrotvornih društava uključivalo je i „Udruženje dece izbeglica iz Egejske Makedonije“ osnovano 1979. godine. Udruženje je imalo za cilj da ujedini bivšu decu izbeglice iz celog sveta, sa ograncima uskoro osnovanim u Torontu, Melburnu, Pertu, Slovačkoj, Češkoj, Poljskoj i Makedoniji.[49]

Rumunija[uredi | uredi izvor]

Posle Grčkog građanskog rata hiljade etničkih Bugara i etničkih Makedonaca izbeglice su raseljene u Rumuniju. Između 1948. i 1949. godine oko 5.200 dece izbeglica, svih etničkih Bugara, Makedonaca i Grka, poslato je u Rumuniju. Najveći kamp za evakuaciju osnovan je u gradu Tulgeš, i ovde su sve izbeglice školovane na grčkom, a etnički Makedonci takođe na makedonskom; ostali jezici su bili rumunski i ruski.[50]

SAD[uredi | uredi izvor]

Većina doseljenika iz Makedonije koji govore slovenskim jezikom stigla je u Sjedinjene Države tokom prve decenije dvadesetog veka. Između 1903. i 1906. procenjuje se da je oko 50.000 migranata koji su govorili slovenski jezik iz Makedonije došlo u Sjedinjene Države. Ovi su se izjasnili ili kao Bugari ili kao makedonski Bugari. Njihova najistaknutija organizacija, Makedonska politička organizacija, osnovana je u Fort Vejnu, Indijana, 1922. godine (preimenovana je u Makedonsku patriotsku organizaciju 1952. godine).

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „UCLA Language Materials Project: Language Profile”. web.archive.org. 5. 6. 2011. Arhivirano iz originala 05. 06. 2011. g. Pristupljeno 21. 05. 2023. 
  2. ^ Shea, John (1. 1. 1997). Macedonia and Greece: The Struggle to Define a New Balkan Nation (na jeziku: engleski). McFarland. ISBN 978-0-7864-0228-1. 
  3. ^ „National Conflict in a Transnational World: Greeks and Macedonians at the CSCE”. web.archive.org. 24. 9. 2015. Arhivirano iz originala 24. 09. 2015. g. Pristupljeno 21. 05. 2023. 
  4. ^ Koliopoulos, Giannēs (1999). Plundered Loyalties: Axis Occupation and Civil Strife in Greek West Macedonia, 1941-1949 (na jeziku: engleski). Hurst. str. 35. ISBN 978-1-85065-381-3. 
  5. ^ Danforth, Loring M. (6. 4. 1997). The Macedonian Conflict: Ethnic Nationalism in a Transnational World (na jeziku: engleski). Princeton University Press. str. 69. ISBN 978-0-691-04356-2. 
  6. ^ „2006 Census Table : Australia”. web.archive.org. 12. 10. 2007. Arhivirano iz originala 01. 10. 2007. g. Pristupljeno 21. 05. 2023. 
  7. ^ Simpson, Neil (1994). Macedonia: Its Disputed History (na jeziku: engleski). N. Simpson. str. 92. ISBN 978-0-646-20462-8. 
  8. ^ Hill, Peter (1989). The Macedonians in Australia (na jeziku: engleski). Hesperian Press. ISBN 978-0-85905-142-2. 
  9. ^ Thernstrom, Stephan (1980). Harvard Encyclopedia of American Ethnic Groups (na jeziku: engleski). Belknap Press of Harvard University. str. 691. ISBN 978-0-674-37512-3. 
  10. ^ „Ivo Banac - Macedoine”. promacedonia.org. 
  11. ^ „Nationality in the Balkans: The case of the Macedonians”. www.promacedonia.org. 
  12. ^ „Wayback Machine” (PDF). web.archive.org. 3. 3. 2016. Arhivirano iz originala 03. 03. 2016. g. Pristupljeno 21. 05. 2023. 
  13. ^ Mavrogordatos, George Th (1. 1. 1983). Stillborn Republic: Social Coalitions and Party Strategies in Greece, 1922-1936 (na jeziku: engleski). University of California Press. str. 227. ISBN 978-0-520-04358-9. 
  14. ^ Woodhouse, Christopher Montague (2002). The Struggle for Greece, 1941-1949 (na jeziku: engleski). Hurst. str. 67. ISBN 978-1-85065-492-6. 
  15. ^ Miller, Marshall Lee (1975). Bulgaria During the Second World War (na jeziku: engleski). Stanford University Press. str. 129. ISBN 978-0-8047-0870-8. 
  16. ^ Cowan, Jane K. (2000). Macedonia : the politics of identity and difference. London ; Sterling, Va. : Pluto Press. str. 73. ISBN 978-0-7453-1589-8. 
  17. ^ „D. Jonchev - Bylgarija i Belomorieto - 3b”. macedonia.kroraina.com. 
  18. ^ ."Slavjano Makedonski Glas", 15. januar 1944 s.1
  19. ^ Koliopoulos, Giannēs (1999). Plundered Loyalties: Axis Occupation and Civil Strife in Greek West Macedonia, 1941-1949 (na jeziku: engleski). Hurst. str. 304. ISBN 978-1-85065-381-3. 
  20. ^ Miller, Nicholas (januar 1996). „Review of Danforth, Loring M., The Macedonian Conflict: Ethnic Nationalism in a Transnational World” (na jeziku: engleski). HABSBURG, H-Review. 
  21. ^ „Macedonian Library - Makedonska Biblioteka”. macedonian.atspace.com. Pristupljeno 19. 5. 2023. 
  22. ^ Simpson, Neil (1994). Macedonia: Its Disputed History (na jeziku: engleski). N. Simpson. str. 1—102. ISBN 978-0-646-20462-8. 
  23. ^ Cowan, Jane K. (20. 12. 2000). Macedonia: The Politics of Identity and Difference (na jeziku: engleski). Pluto Press. str. 38. ISBN 978-0-7453-1589-8. 
  24. ^ „novazora.gr”. novazora.gr. 
  25. ^ Poulton, Hugh (22. 4. 2000). Who Are the Macedonians? (na jeziku: engleski). Indiana University Press. str. 166. ISBN 978-0-253-21359-4. 
  26. ^ Karakasidou, Anastasia N. „Fields of Wheat, Hills of Blood: Passages to Nationhood in Greek Macedonia, 1870-1990” (na jeziku: engleski). University of Chicago Press. 
  27. ^ Liotta, P. H. (2001). Dismembering the State: The Death of Yugoslavia and why it Matters (na jeziku: engleski). Lexington Books. str. 293. ISBN 978-0-7391-0212-1. 
  28. ^ „Makedoncite od Ovčarani so kambani protiv grčki tenkovi”. web.archive.org. 23. 3. 2012. Arhivirano iz originala 23. 03. 2012. g. Pristupljeno 21. 05. 2023. 
  29. ^ „EFA-Rainbow :: Macedonian Political Party in Greece”. florina.org. 
  30. ^ Kontogiorgi, Elisabeth (15. 6. 2006). Population Exchange in Greek Macedonia:The Rural Settlement of Refugees 1922-1930: The Rural Settlement of Refugees 1922-1930 (na jeziku: engleski). Clarendon Press. str. 200. ISBN 978-0-19-927896-1. 
  31. ^ Danforth, Loring M. (6. 4. 1997). The Macedonian Conflict: Ethnic Nationalism in a Transnational World (na jeziku: engleski). Princeton University Press. str. 116. ISBN 978-0-691-04356-2. 
  32. ^ Cowan, Jane K. (20. 12. 2000). Macedonia: The Politics of Identity and Difference (na jeziku: engleski). Pluto Press. str. 102. ISBN 978-0-7453-1589-8. 
  33. ^ Dawisha, Karen; Parrott, Bruce (13. 6. 1997). Politics, Power and the Struggle for Democracy in South-East Europe (na jeziku: engleski). Cambridge University Press. str. 268. ISBN 978-0-521-59733-3. 
  34. ^ Danforth, Loring M. (6. 4. 1997). The Macedonian Conflict: Ethnic Nationalism in a Transnational World (na jeziku: engleski). Princeton University Press. str. 78. ISBN 978-0-691-04356-2. 
  35. ^ Forward, Jean S. (2001). Endangered peoples of Europe : struggles to survive and thrive. str. 89. ISBN 978-0-313-31006-5. 
  36. ^ Rossos, Andrew (2008). Macedonia and the Macedonians: A History (na jeziku: engleski). Hoover Institution Press. str. 145. ISBN 978-0-8179-4881-8. 
  37. ^ „Migration”. Arhivirano iz originala 31. 12. 2010. g. Pristupljeno 21. 05. 2023. 
  38. ^ Boeschoten, Riki van (2006). Code-switching, Linguistic Jokes and Ethnic Identity: Reading Hidden Transcripts in a Cross-Cultural Context. str. 347. 
  39. ^ „DENYING ETHNIC IDENTITY The Macedonians of Greece” (PDF). 
  40. ^ „The BALKAN Human Rights Web Pages”. web.archive.org. 27. 9. 2007. Arhivirano iz originala 27. 09. 2007. g. Pristupljeno 21. 05. 2023. 
  41. ^ „BBC Macedonian | Makedonskoto malcinstvo vo Grcija”. www.bbc.co.uk. 
  42. ^ Mokrov, B. & Gruevski, T. (1993), Overview of Macedonian print, Skopje, p. 147
  43. ^ Argenter, Joan A. (2002). Review of Language and Nationalism in Europe. str. 796—800. 
  44. ^ Vanishing voices. Oxford University Press. 2000. str. 175. ISBN 978-0-19-513624-1. 
  45. ^ „Vo Grcija imaše učilište na makedonski jazik!”. web.archive.org. 28. 9. 2011. Arhivirano iz originala 28. 09. 2011. g. Pristupljeno 21. 05. 2023. 
  46. ^ „AMW”. web.archive.org. 20. 4. 2009. Arhivirano iz originala 20. 04. 2009. g. Pristupljeno 21. 05. 2023. 
  47. ^ „Report of the International Commission to Inquire into the Causes and Conduct of the Balkan War”. Washington, D.C. : The Endowment. 1914. 
  48. ^ Simpson, Neil (1994). Macedonia: Its Disputed History (na jeziku: engleski). N. Simpson. str. 92. ISBN 978-0-646-20462-8. 
  49. ^ Human Rights Violations Against Ethnic Macedonians-Report 1996, Macedonian Human Rights Movement of Canada, Toronto, 1996; str.111-112
  50. ^ Danforth, Loring M. (6. 4. 1997). The Macedonian Conflict: Ethnic Nationalism in a Transnational World (na jeziku: engleski). Princeton University Press. ISBN 978-0-691-04356-2. 

Litaratura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Словени_у_Грчкој_Македонији&oldid=26428232”