Patrijarh srpski Gavrilo V

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Patrijarh srpski Gavrilo V
Osnovni podaci
Pomesna crkvaSrpska pravoslavna crkva
Činpatrijarh
Titulaarhiepiskop pećki, mitropolit beogradsko-karlovački i patrijarh srpski
SedišteBeograd
Posljednja eparhijaArhiepiskopija beogradsko-karlovačka
Godine službeod 21. februara 1938. do 7. maja 1950.
PrethodnikPatrijarh Varnava
NaslednikPatrijarh Vikentije II
Prethodna eparhijaMitropolija crnogorsko-primorska
Godine službe1920—1938.
PrethodnikMitrofan Ban
NaslednikJoanikije Lipovac
Lični podaci
Svetovno imeĐorđe Dožić-Medenica
Datum rođenja(1881-05-17)17. maj 1881.
Mesto rođenjaDonja Morača, Knjaževina Crna Gora
Datum smrti7. maj 1950.(1950-05-07) (68 god.)
Mesto smrtiBeograd, FNR Jugoslavija

Patrijarh srpski Gavrilo V (svetovno ime Đorđe Dožić-Medenica; Donja Morača, 17. maj 1881 — Beograd, 7. maj 1950) bio je srpski patrijarh i vrhovni poglavar Srpske pravoslavne crkve od 1938. do 1950. godine, a pre toga je bio crnogorsko-primorski mitropolit (1920–1938) i raško-prizrenski mitropolit (1911). Njegova puna patrijaršijska titula je glasila: Njegova svetost arhiepiskop pećki, mitropolit beogradsko-karlovački i patrijarh srpski gospodin Gavrilo.[1][2][3][4]

Životopis[uredi | uredi izvor]

Vladika Gavrilo (Dožić) je rođen 17. maja 1881. godine u Vrujcima, u Donjoj Morači u blizini manastira Morače. Njegovo svetovno ime bilo je Đorđe Dožić. Osnovnu školu je završio u manastiru Morači, a potom školovanje nastavio u Beogradu. Bio je jedno vreme iskušenik u manastiru Lipovcu kod Aleksinca, a zatim u manastiru Sićevo. Zamonašio se 26. februara 1900. godine u manastiru Sićevo kod Niša, sutradan ga je episkop niški Nikanor Ružičić rukopoložio u čin jerođakona, a posle sedam dana u čin jeromonaha.

Godine 1905. upisao je Bogoslovski fakultet Atinskog univerziteta, kao državni pitomac Srbije. Diplomirao je 1909, a nešto kasnije i doktorirao na ovom fakultetu. Posle toga postavljen je za sekretara srpskog manastira Hilandara na Svetoj gori, odatle odlazi na mesto srpskog predstavnika u Carigradskoj patrijaršiji. Tu ga zatiče izbor za mitropolita raško-prizrenskog 1. decembra 1911. godine. Svečana hirotonija u episkopski čin izvršena je 4. decembra 1911. godine.[5]

Posle završetka Balkanskih ratova, preimenovan je u mitropolita pećkog.[6]

Za vreme Prvog svetskog rata, krajem 1915. godine, kao mitropolit pećki bio je uhapšen i interniran u Cegled, u Mađarskoj [7] gde je od stradanja i maltretiranja oboleo, pa je 1918. godine kao bolesnik vraćen u Ulcinj, gde ostaje do oslobođenja pod jakom austrijskom stražom. Bio je pristalica ujedinjenja Crne Gore sa Srbijom i predvodio je delegaciju od 18 poslanika Podgoričke skupštine, koji su u novembru 1918. godine odneli u Beograd odluku o ujedinjenju.[8]

Crnogorsko-primorski mitropolit[uredi | uredi izvor]

Nakon smrti mitropolita crnogorsko-primorskog Mitrofana (Bana), koji je preminuo 30. septembra 1920. godine, za novog crnogorsko-primorskog mitropolita je 17. novembra iste godine izabran Gavrilo Dožić. Nakon ustoličenja na Cetinju, pokrenuo je rad na obnovi Njegoševe kapele na Lovćenu. Njegovom zaslugom je to i urađeno 21. septembra 1925. godine.[9] Na ovom položaju ostao je do izbora za patrijarha srpskog 21. februara 1938.[10] (po starom je to 8. februar). Predvodio je delegaciju Srpske pravoslavne crkve na Konferenciji u Carigradu 1923, koja je bila posvećena reformi kalendara. Na ovoj konferenciji sa srpske strane je učestvovao i Milutin Milanković kao astronom da im pomogne oko prevazilaženja problema vezanog za kalendar i dužinu trajanja godine. O ovom njihovom putu Milanković vrlo detaljno piše u svom delu „Kroz vasionu i vekove“.

Srpski patrijarh[uredi | uredi izvor]

Treći sleva Milan Cvjetićanin, komandant Bosanskog četničkog korpusa „Gavrilo Princip‟, đeneral Miodrag Damjanović, Patrijarh Gavrilo, vladika Nikolaj, vojvoda Đujić i Dimitrije Ljotić, Slovenija, 1945. g.

Na patrijaršijskom tronu nasledio je patrijarha Varnavu 1938. godine. Bio je protivnik potpisivanja Trojnog pakta i pismeno je savetovao jugoslovenskoj vladi da ga ne potpisuje[traži se izvor]. Posle bombardovanja Beograda, 6. aprila 1941, patrijarh se sklonio u manastir Rakovicu, potom u manastir Žiču, a onda u manastir Ostrog gde su ga nemačke vlasti uhapsile 25. aprila 1941.[11]

Iz Ostroga su ga doveli u Beograd, gde je jedno vreme bio zatvoren u zatvoru Okružnog suda. Intervencijom Milana Aćimovića, šefa kvislinške Komesarske uprave, delimično je uticala na ublažavanje zatvorskog režima.[11] Strah okupacione uprave da bi nepovoljan tretman ili smrt bolesnog patrijarha u zatvoru mogli da izazovu revolt u narodu, takođe je uticao na odluku da se patrijarh prebaci u strogi kućni pritvor u manastir Rakovicu,[11] a zatim u manastir Vojlovicu, gde je zajedno sa episkopom žičkim Nikolajem bio zatočen pod jakom stražom.

Nemačke okupacioni vlasti su pokušavali da patrijarha Gavrila i vladiku Nikolaja iskoriste za svoje ciljeve protiv opasnosti od partizana, od čega nisu odustali do kraja rata. Specijalni opunomoćenik za Jugoistok Herman Nojbaher pokušao je u jesen 1943. da izdejstvuje puštanje na slobodu Dožića i Velimirovića. Dobio je saglasnost od Ribentropa, ali ne i od Hitlera, zbog njihove uloge u državnom udaru.

Kako je rasla opasnost od partizana i Crvene armije, Nemci su 14. septembra 1944. prebacili patrijarha Gavrila i vladiku Nikolaja u koncentracioni logor Dahau. Tamo su oni zatvoreni u posebnom delu za visoke oficire i sveštenstvo (nem. Ehrenbunker), tretirani bolje od ostalih i imali status posebnih zatočenika (nem. Ehrenhäftling). U Dahauu su ostali tri meseca, do decembra 1944. godine kada ih Nemci oslobađaju na intervenciju Nojbahera, kao deo pogodbe sa Dimitrijem Ljotićem i Milanom Nedićem. Putovali su zajedno sa Nedićem i Nojbaherom u Sloveniju, gde se Ljotić i Nedić sa drugim srpskim nacionalistima (Momčilom Đujićem, Dobroslavom Jevđevićem) pripremali da vode bitku protiv partizana.

Po završetku rata, zbog nove komunističke vlasti nije mogao odmah da se vrati u zemlju, nego tek 14. novembra 1946. godine. Odmah po dolasku sazvao je vanredno zasedanje Svetog arhijerejskog sabora, da bi se razmotrila nova situacija u zemlji koja je bila veoma teška za pravoslavnu crkvu zbog progona sveštenika i episkopa.

Po želji patrijarha Gavrila, Tadej Štrbulović postaje namesnik Pećke Patrijaršije 1949. godine.

Patrijarh Gavrilo je iznenada, po nerazjašnjenim okolnostima[traži se izvor], umro 7. maja 1950. u Beogradu. Sahranjen je u beogradskoj Sabornoj crkvi, u južnom delu hrama, u neposrednoj blizini kneza Miloša i kneza Mihaila Obrenovića.

Posle njega patrijarh srpski je postao Vikentije (Prodanov).

Odlikovanja[uredi | uredi izvor]

Stavovi[uredi | uredi izvor]

Kao prizrenskog đaka (Prizrenska bogoslovija) napao ga je jedan Šiptar. Kako ga je Gavrilo oborio, a Šiptar je imao nožić, Gavrila je ranio u nogu. To ga je pratilo do smrti. Zbog toga ga je rektor bogoslovije Stevan Dimitrijević izgrdio što se svađao i opalio mu je šamar. Mali Gavrilo mu je rekao: Ljubićeš ti ovu ruku. Steva je bio dekan Bogoslovskog fakulteta 1938, kada je Gavrilo izabran za patrijarha i pozvan je na ručak. Tada mu je Gavrilo rekao: Sjećaš li se što sam ti nekada rekao? Steva mu je odgovorio: Ma, Gašo, da nisi dobio taj šamar ne bi danas bio patrijarh. [13] Metohiju je zbog brojnih crkava nazvao divnom srpskom Palestinom, jer metohija na grčkom znači i zemljište crkve ili manastira. O zločinima austrougarske vojske nad srpskim narodom je pisao Mitrofanu Banu i protosinđelu Mardariju Uskokoviću u Petrograd, poredeći ih sa zločinima rimskih careva Decija i Kaligule nad hrišćanima. Obnovio je Njegoševu kapelu na Lovćenu, koja je od austrougarskog bombardovanja Lovćena 1916. godine, bila jako oštećena. Sabor SPC je u novembru 1920. prihvatio predlog mitropolita crnogorsko-primorskog Gavrila Dožića o obnovi kapele i vraćanju Njegoševih kostiju u nju. Na čelu odbora za obnovu se on nalazio. Na njegovo insistiranje, kralj Aleksandar je odustao od idejnog projekta kapele, vajara Ivana Meštrovića. Pri uvođenju Šestojanuarske diktature protivio se promeni naziva zemlje u Kraljevina Jugoslavija: Srpsko ime nema pravo niko da menja. Mi želimo da ostanemo što su bili naši preci. Srbi ne mogu da sahranjuju svoju prošlost i naše obilježje. Prvo Hrvati treba da se izjasne za jugoslovenstvo. Oni su prvi bili nosioci jugoslovenske misli i da su Srbi i Hrvati jedan narod. Zašto to danas ne rade? Oni žele da ostanu samo Hrvati. Zašto sada da ih Srbi sile na jugoslovenstvo, koje ovi neće?...

U odnosu na Konkordat sa Rimom, bio je još nepopustljiviji od svog prethodnika, patrijarha Varnave. Kada je konkordat izglasan, izbacio je iz Crkve predsednika vlade Milana Stojadinovića. Nakon Krvave litije Konkordat je odbačen 29. novembra 1937. godine. Protivio se Trojnom paktu i pismeno je savetovao jugoslovenskoj vladi da ga ne potpisuju u Memorandumu u ime SPC. Smatrao je da ne treba praviti savez sa najvećim neprijateljima, Hitlerom i Musolinijem, ubicom kralja Aleksandra i pitao se šta bi naši mrtvi danas rekli iz grobova - na ovo naše savezništvo sa njihovim ubicama. Preko Radio Beograda, Zagreba i Ljubljane je održao govor 27. marta 1941. godine, u kojem je između ostaloga rekao da je Vidovdan 1389., Vidovdan 1914. i 27. mart 1941. isti po suštini i motivima.

O odnosu Katoličke crkve prema stradanju Srba u NDH je u svojim Memoarima[14] zapisao:

Što Katoličke crkve rimski papa nije ni prst digao da osudi ova zločinstva, niti da posreduje da se ovo ne vrši, kao delo protivno Hristovoj nauci, njegovim zapovestima i hrišćanskom moralu? On to nije učinio, iako mu je dužnost nalagala da sprečava bezbožništvo koje je sto posto u suprotnosti sa naukom Hristovom i Božijim zakonima. I ne samo da se ćutalo, nego se išlo i dalje, glavnog naredbodavca tih u istoriji nečuvenih zločina, Antu Pavelića, Papa je primio u audijenciju u Vatikanu. Time su zločinci bili podstaknuti da nastave istrebljenje srpskog naroda.

U proleće 1945. otišao je u Rim. Odbio je susret s rimskim papom, zbog papine podrške Paveliću i priznavanja NDH, a odbio je i savezničku pomoć oko smeštaja, pa se nastanio u kući trgovca Dušana Plamenca, rođaka kraljice Milene. Pisao je: Imamo informacije iz savezničkih izvora da je pobijeno između 700.000 i 800.000 Srba... Kako da sada mogu da pređem preko svega toga i idem u Vatikan na noge Papi?... Ja bih se radije sto puta opredjelio za smrt... Bio je veliki protivnik stvaranja Makedonske pravoslavne crkve.

Zanimljivosti[uredi | uredi izvor]

Kralj Nikola Petrović mu je prilikom oslobođenja Metohije uručio ključeve Visokih Dečana i Pećke patrijaršije.[15] Kasnije su ti i ključevi grada Skadra, od Mitrofana Bana, kao svedočanstvo i uspomena na Prvi balkanski rat, položeni u kivot sa moštima Svetog Petra Cetinjskog. Mitropolit Amfilohije Radović ih je pronašao pod stopama svetitelja uoči Lučindana, 30. oktobra 2010. godine.[16] Herman Nojbaher ga spominje u svojim memoarima i navodi da su ga deca u Bavarskoj, zbog duge brade, pozdravljala kao Svetog Nikolu. Prilikom bombardovanja Beča 1945. godine, Nojbaheru je u skloništu pomagao u smirivanju uznemirenog naroda.

Počasti[uredi | uredi izvor]

U Mitropoliji crnogorsko-primorskoj se od 2020. godine, od 70. godišnjice od njegovog upokojenja, Gavrilo Dožić proslavlja kao Sveti ispovednik patrijarh srpski Gavrilo. Mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije Radović je rekao da će to biti njihov predlog za čitavu Srpsku crkvu. U Vrujcima u Donjoj Morači se planira izgradnja kapelice njemu u čast, a planirano je da kapela bude izgleda srušene (od komunista) kapele na Lovćenu, koja je obnovljena na njegovu inicijativu 1925. godine.[15]

Knjiga Visoki Dečani pod tuđinom[uredi | uredi izvor]

Gavrilo Dožić je napisao knjigu, koja je objavljena 1908. godine, Visoki Dečani pod tuđinom, u kojoj je opisao kako su neki ruski nemoralni monasi uzurpirali srpski manastir Visoke Dečane, ukidali srpske običaje i pravili veliki biznis od svog boravka u manastiru. Slali su na sve strane pisma kojima traže materijalnu pomoć, a u pokušaju oslobođenja manastira od njih, bilo je i pucnjave, ranjenih i mrtvih.[17]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Vuković 1996, str. 107-109.
  2. ^ Radić 2006.
  3. ^ Džomić 1997.
  4. ^ Radić 2011.
  5. ^ Radić 2006, str. 83.
  6. ^ Radić 2006, str. 103-105.
  7. ^ Ostojić, Metodije (2020). Svetigora, br. 286, oktobar, Mitrofan Ban, mitropolit CG, Brda i Primorja (1885-1920). Cetinje. str. 13. 
  8. ^ Radić 2006, str. 111-112.
  9. ^ Radić 2006, str. 138-140.
  10. ^ Kako će se birati novi Patrijarh Srpske pravoslavne crkve. "Politika", 17. feb. 1938
  11. ^ a b v Ristović 2000, str. 559.
  12. ^ Acović, Dragomir (2012). Slava i čast: Odlikovanja među Srbima, Srbi među odlikovanjima. Belgrade: Službeni Glasnik. str. 89. 
  13. ^ Radović, Amfilohije (2020). Svetigora, br. 286, oktobar, Mitropolit Mitrofan Ban i mitropolit Gavrilo Dožić, učešće u oslobođenju i ujedinjenju. Cetinje. str. 9. 
  14. ^ Jovović, Vasilj (2020). Svetigora, br. 286, oktobar, Patrijarh Gavrilo Dožić. Cetinje: Svetigora. str. 24—27. 
  15. ^ a b Radović, Amfilohije (2020). Svetigora, br. 286, oktobar, Sedmi trg od ćirilice. Cetinje: Svetigora. str. 58. 
  16. ^ Ostojić, Metodije (2020). Svetigora, br. 286, oktobar, Mitrofan Ban, mitropolit CG, Brda i Primorja (1885-1920). Cetinje. str. 12. 
  17. ^ Dožić, Gavrilo (1908). Visoki Dečani pod tuđinom. Jagodina: Izdanje monaškog udruženja. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]


episkop raško-prizrenski
1911 — 1920.
mitropolit crnogorsko-primorski
1920 — 1938.
patrijarh srpski
1938 — 1950.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Патријарх_српски_Гаврило_V&oldid=27548347”