Rusini

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za druge upotrebe pogledajte stranicu Rusini (višeznačna odrednica).
Za naselje u Italiji pogledajte stranicu Ruzini.
Grb rusinskog naroda

Rusini (rsn. Русины) su istočnoslovenski narod, koji pretežno živi u današnjoj zapadnoj Ukrajini, na području Zakarpatske oblasti. Delovi rusinskog naroda žive u Slovačkoj, Poljskoj, Mađarskoj, Rumuniji, Srbiji i Hrvatskoj, a takođe i širom dijaspore, prvenstveno u SAD, Australiji i Kanadi. Ukupan broj Rusina se procenjuje na oko 1.610.000 pripadnika.[1][2]

Rusinski jezik spada u grupu istočnoslovenskih jezika. Deli se na dva glavna narečja, severoistočno (karpatsko) i jugozapadno (panonsko), a u skladu sa tom podelom upotrebljavaju se i odgovarajuće varijante rusinske ćirilice, koja se nalazi u procesu standardizacije.[3]

Pripadnici ovog naroda za sebe upotrebljavaju endonimski (izvorni) naziv Rusini (rsn. Русины), koji je u tom obliku prihvaćen i u drugim slovenskim, a takođe i u neslovenskim jezicima. Takođe se upotrebljava i oblik Rusnaci, kao i starinski izraz Rušnjaci (rsn. Руснакы). U istorijskom kontekstu, Rusini su često bili podvođeni i pod šire pojmove, kao što su Ruteni ili Malorusi, ali ti pojmovi se nisu odnosili samo na Rusine, već i na druge istočnoslovenske grupe.[4][5]

Iako su Rusini međunarodno priznati kao poseban narod, sa zvaničnim statusom punopravne nacionalne manjine u nekoliko država, njihov položaj još uvek nije rešen u matičnim oblastima, koje pripadaju današnjoj Ukrajini. To pitanje se nalazi u procesu rešavanja, ali ukrajinski nacionalisti još uvek negiraju narodnu posebnost Rusina, smatrajući ih delom ukrajinske nacije, što predstavlja ostatak bivših boljševičkih koncepcija iz vremena Sovjetske Ukrajine, a istu tezu zastupaju i ukrajinski fašisti, koji se zalažu za ukrajinizaciju Rusina i ostalih manjinskih zajednica u granicama današnje Ukrajine.[6]

Današnji opseg rusinskog naroda
u matičnim (karpatskim) oblastima
i južnim (panonskim) oblastima

Istorija[uredi | uredi izvor]

Galičko-volinska država
u prvoj polovini 14. veka

Rusini potiču od drevnih istočnoslovenskih plemena, koja su se tokom slovenskih migracija u 6. i 7. veku nastanila na širem prostoru oko Istočnih Karpata, u susedstvu Belih Hrvata i dalje prema severu (Volinjani) i istoku (Tiverci i Ulići). Iako izvorna svedočanstava iz ranog srednjovekovnog perioda nisu brojna, saznanja o tadašnjim prilikama u pomenutim oblastima značajno su upotpunjena rezultatima savremenih arheoloških istraživanja.[7]

Tokom 9. i 10. veka, gotovo sve istočnoslovenske oblasti ušle su u sastav velike Kijevske Rusije. Nedugo nakon prvog pokrštavanja Slovena, u vreme misije svetog Ćirila i Metodija u Velikomoravskoj kneževini i misije njihovih učenika u susednim slovenskim zemljama, hrišćanstvo se proširilo i prema istočnim (rusinskim) oblastima, a proces hristijanizacije je dovršen nakon pokrštavanja Kijevske Rusije, uz zadržavanje mnogih starih običaja.[8]

Rusinske oblasti u bivšoj Kraljevini Ugarskoj

Rusini su prvobitno pripadali Pravoslavnoj crkvi. Eparhije u matičnim rusinskim oblastima su prvobitno bile u sastavu staroruske Kijevske mitropolije. Nakon podele Kijevske Rusije na više udeonih država, rusinske oblasti su se najvećim delom našle u sastavu Galičko-volinske kneževine, koja je dostigla svoj vrhunac tokom 13. veka, postavši i kraljevina, a potom je tokom 14. veka dobila i svoju posebnu Galičku pravoslavnu mitropoliju.[9]

Sredinom 14. veka, Galičko-volinska država je potpala pod vlast Kraljevine Poljske, usled čega su poljski kraljevi počeli da se nazivaju i gospodarima zapadnih ruskih (rusinskih) zemalja. Radi daljeg učvršćivanja vlasti, poljski kralj je 1434. godine ustanovio posebno Rusko vojvodstvo (polj. Województwo ruskie), koje je obuhvatalo galičke oblasti. Rusko (rusinsko) vojvodstvo je postojalo tokom naredna tri ipo veka, sve do kraja poljske vlasti (1772).[10]

Nakon doseljavanja Mađara (krajem 9. veka) i potonjeg širenja mađarske vlasti prema severoistoku tokom 10. i 11. veka, rusinske oblasti sa unutrašnje strane Karpata su postepeno potpale pod mađarsku vlast.[11] Iako je Kraljevina Ugarska bila rimokatolička država, verske slobode ugarskih pravoslavnih Rusina su u pojedinim periodima bile tolerisane, prvenstveno iz političkih razloga.[12]

Četrdeset i peti zakonski članak ugarskog sabora iz 1495. godine pominje ih kao „šizmatike“, odnosno pravoslavce:

Na granicama Kraljevine [Ugarske] ima mnogo mesta, u kojima Rašani [tj. Srbi], Ruteni [tj. Rusini], Vlasi [tj. Rumuni] i drugi šizmatici [tj. pravoslavni] borave na zemljištu hrišćana [tj. katolika]. Živeći do sada u skladu sa svojim [pravoslavnim] obredom, navikli su da ne plaćaju uopšte nikakvu [crkvenu] desetinu od [prinosa od] tog istog zemljišta. Međutim, gospoda prelati [tj. crkvene starešine] ih nastoje naterati na plaćanje desetine. Pošto se desetina, namenjena za Hristovu baštinu [tj. dobra koja poseduje crkva], obično traži od Hristovih vernika [tj. katolika] a ne od drugih šizmatika — posebno ne od onih, koji na poziv i radi bezbednosti Kraljevskog Veličanstva i vojvoda, barona i ostalih činovnika koji drže granice [Ugarske] Kraljevine, nastanjuju pomenuta mesta — zato je naređeno i zaključeno da se odsad pa nadalje od Rašana, Rutena, Vlaha i drugih šizmatika, na kojem god zemljištu hrišćana boravili, ne traži uopšte nikakva desetina.[a]

Rani novi vek[uredi | uredi izvor]

Pravoslavne oblasti (zeleno) u okviru Poljske, oko 1573. godine, pre sklapanja Brestovske unije
Posledice unijaćenja (oranž) u okviru Poljske, oko 1750. godine, nakon sprovođenja Brestovske unije

Tokom ranog novovekovnog razdoblja, od 16. do 18. veka, Rusini su u političkom smislu bili podeljeni na dve grupe. Oni koji su živeli sa unutrašnje (ugarske) strane Karpata potpadali su pod vlast Habzburške monarhije, dok su oni u oblastima sa spoljašnje (galičke) strane Karpata bili pod vlašću Kraljevine Poljske.[13]

Rusinski vrhovni savet (rsn. Головна Руська Рада), formiran 1848. godine u Lavovu

Pošto su pomenute države podsticale širenje katolicizma, među pravoslavnim Rusinima u jugoistočnim delovima Poljske i severoistočnim delovima Ugarske došlo je do postepenog prihvatanja unije sa Katoličkom crkvom. Prvi talas unijaćenja, koji je pokrenut sklapanjem Brestovske unije (1596), zahvatio je Rusine u okviru poljskih granica. Drugi talas unijaćenja, koji je pokrenut sklapanjem Užgorodske unije (1646), zahvatio je Rusine u okviru ugarskih granica. U prvo vreme, unija je napredovala sporo, ali je intenzivirana tokom 18. veka, čime je postavljena osnova za potonje stvaranje Rusinske grkokatoličke crkve.[14][15][16]

Etnička karta rusinskog prostora u granicama bivše Austrougarske monarhije (1878)

Sredinom 18. veka, u sklopu habzburškog programa kolonizacije, započelo je doseljavanje Rusina u tadašnje južne ugarske oblasti. Najveći deo doseljenika nastanio se u oblastima Bačke i Srema, a njihovi potomci su današnji Rusini u Srbiji.[17][18]

Nakon Prve podele Poljske (1772) i uključenja Galicije i Lodomerije u sastav Habzburške monarhije, većina Rusina se našla pod vlašću bečkog dvora.[19] Tokom revolucionarnih zbivanja (1848—1849) došlo je do prvog značajnijeg uspona rusinskog nacionalnog pokreta.[20]

Koncept "Zagranične Rusije" (rus. Зарубежная Русь)
u planovima carske Rusije

Nakon sklapanja Austro-ugarske nagodbe (1867), rusinski narod je ostao podeljen na dva dela: Rusini u Galiciji i Bukovini su bili u sastavu austrijskog dela monarhije, dok su oni sa unutrašnje strane Karpata ostali u sastavu Ugarske.[21]

Žatkovičeva "Ugro-Rusinija" prema karti koja je podneta Pariskoj mirovnoj konferenciji

Rusini su u Ugarskoj bili izloženi sistematskoj mađarizaciji,[22] ali su uprkos tome uspeli da očuvaju svoju narodnost. Austrougarske državne vlasti nisu priznavale izvorno rusinsko narodno ime, već su Rusine ubrajale među takozvane Rutene (strani pojam, sa širim značenjem).[23]

Austrougarske državne vlasti su sprovodile politiku strogog nadzora nad Rusinima i ostalim Slovenima, među kojima su se tokom vremena razvile izvesne političke simpatije prema susednoj carskoj Rusiji. U ruskim spoljnopolitičkim planovima, habzburška vlast nad nekadašnjim najzapadnijim delovima Kijevske Rusije smatrana je okupacijom, a te oblasti su u ruskoj političkoj terminologiji označavane kao Zagranična Rusija (rus. Зарубежная Русь).[24]

Tokom razdoblja austrougarske vlasti, među Rusinima su se postepeno formirala tri glavna usmerenja. Prvo je bilo pro-rusko, a zagovornici tog usmerenja, koji su nazivani rusofilima, posmatrali su Rusine kao sastavni deo ruskog naroda. Nasuprot tome, krajem 19. i početkom 20. veka pojavilo se i sasvim novo, pro-ukrajinsko usmerenje, koje je steklo simpatije u nekim grkokatoličkim krugovima, u kojima su Rusini posmatrani kao sastavni deo buduće ukrajinske nacije. Između te dve struje, formiralo se i treće usmerenje, koje se zalagalo za poštovanje narodne posebnosti Rusina.[21]

Savremeno doba[uredi | uredi izvor]

Potkarpatska Rusija u sastavu Čehoslovačke (1919-1938)

Za vreme Prvog svetskog rata (1914-1918), matične rusinske oblasti su teško postradale usled ratnih dejstava na karpatskom bojištu. U isto vreme, ugarske vlasti su pokrenule novi talas mađarizacije, koja je sprovođena uz podršku grkokatoličkog sveštenstva. Već tokom, 1915. godine, grupa domaćih grkokatoličkih sveštenika je zatražila zvaničnu zabranu upotrebe rusinskog narodnog imena, na šta se potom nadovezao i zahtev pojedinih grkokatoličkih biskupa da se rusinska ćirilica zabrani i zameni latinicom, što je potom i sprovedeno, silom državne vlasti.[25]

Tokom ratnih godina, među rusinskim političkim prvacima u Austrougarskoj monarhiji pojavio se pokret za stvaranje samoupravne ili nezavisne rusinske političke jedinice.[26] Pošto su austrougarske vlasti krajem 1917. i početkom 1918. godine podržale stvaranje nezavisne ukrajinske države na susednim područjima koja su do tada bila u sastavu Ruskog carstva, ukrajinska državna ideja je postala privlačna i za deo političkih prvaka u austrijskoj Galiciji.[27]

Ustavni zakon o samoupravi Potkarpatske Rusije (1938)

Nakon raspada Austrougarske, Rusini iz severoistočnih krajeva dotadašnje Ugarske su u decembru 1918. godine uspeli da se izbore za dobijanje oblasne autonomije, u okviru novoproglašene Mađarske Narodne Republike. Autonomna oblast je nosila naziv Rusinska Krajina, a obuhvatala je nekoliko županija.[28]

U isto vreme, na području susedne Galicije je krajem 1918. godine došlo do proglašenja posebne države, koja je prozvana "Zapadnom Ukrajinom", čime je horonim Ukrajina po prvi put u istoriji protegnut na Galiciju. Pomenuta država nije opstala, pošto je njeno područje zaposela Poljska.[29]

Izvan matičnog područja, deo rusinskog naroda koji je živeo u južnim oblastima dotadašnje Ugarske uzeo je aktivno učešće u procesu ujedinjenja Vojvodine (Banat, Bačka, Baranja) sa Kraljevinom Srbijom, a njihovih dvadesetak izabranih predstavnika učestvovalo je u radu Velike narodne skupštine, koja je u novembru 1918. godine zasedala u Novom Sadu.[30]

Manifest o uključivanju zakarpatskih oblasti u sastav Sovjetske Ukrajine (1944)

Tokom jeseni 1918. godine, među Rusinima u Sjedinjenim Američkim Državama preovladao je stav da rešenje za politički položaj matičnih rusinskih oblasti ("Ugro-Rusinija") ne bi trebalo tražiti u okviru dotadašnje Ugarske, odnosno Mađarske, već u okviru buduće Čehoslovačke. Tim povodom, došlo je do pregovora između rusinskih predstavnika na čelu sa Grigorijem Žatkovičem i čehoslovačkih predstavnika, koje je predvodio Tomaš Masarik, što je rezultiralo dogovorom i potpisivanjem "Filadelfijskog sporazuma" od 26. oktobra 1918. godine.[31]

Dogovorena rešenja su sprovedena tokom 1919. godine. U vreme intervencije savezničkih sila protiv novoproglašene Mađarske Sovjetske Republike, čehoslovačke trupe su zaposele autonomnu Rusinsku Krajinu, čime je stvoreno novo faktičko stanje. Mirovnim sporazumom koji je sklopljen u Sen Žermenu (10. septembar 1919. godine), ozvaničeno je uključivanje rusinskih oblasti u sastav Čehoslovačke. Državne vlasti u Pragu su se obavezale da će Rusinima obezbediti punu ravnopravnost i oblasnu autonomiju. Umesto autonomne Rusinske Krajine stvorena je autonomna Potkarpatska Rusija (Rusinija), a za prvog guvernera postavljen je Grigorij Žatkovič.[32][33]

Za vreme čehoslovačke vlasti (1919—1939), autonomna rusinska oblast je bila zvanično priznata pod imenom "Potkarpatska Rusija" (rsn. Підкарпатьска Русь).[34] Protiv tog naziva je bila vođena organizovana kampanja iz tadašnje Sovjetske Ukrajine, koja je pretendovala ne samo na Galiciju (u to vreme pod poljskom vlašću), već i na oblasti sa unutrašnje strane Karpata (u sastavu Čehoslovačke). Ukrajinski boljševici nisu priznavali posebnost rusinskog naroda, već su Rusine smatrali "Zapadnim Ukrajincima". Kada je Čehoslovačka odlučila da Potkarpatskoj Rusiji dodeli viši stepen autonomije (1938), lokalni zagovornici pro-ukrajinske politike su bez saglasnosti centralnih državnih vlasti u Pragu počeli da promovišu oblasni naziv "Karpatska Ukrajina", ali taj poduhvat se završio potpunim kolapsom i okupacijom čitave oblasti od strane Mađarske (1939).[35][36]

Za vreme okupacije (1939—1944), mađarske vlasti su izradile projekat za stvaranje autonomnog "Potkarpatskog vojvodstva" (mađ. Kárpátaljai vajdaság), ali ta zamisao nije bila sprovedena u delo, tako da su rusinske oblasti sa unutrašnje strane Karpata ostale pod direktnom okupacionom upravom.[37]

Nakon oslobođenja (1944), rusinske oblasti su ušle u sastav SSSR i dodeljene su Sovjetskoj Ukrajini. Iako su sovjetske vlasti praktikovale stvaranje raznih teritorijalnih autonomija, to pravo je uskraćeno rusinskim oblastima, zbog otpora ukrajinskih komunista.[38] Uključivanjem u sastav Sovjetske Ukrajine, na rusinskim matičnim područjima je otpočeo proces intenzivne ukrajinizacije, koja se zasnivala na negiranju narodne posebnosti Rusina.[39]

Slična politika je nakon 1991. godine nastavljena i u nezavisnoj Ukrajini,[40] koja izbegava da prizna punu nacionalnu samobitnost rusinskog naroda.[41][42]

Rusinske institucije i organizacije iz matičnih (karpatskih) oblasti i dijaspore, formirale su 1991. godine zajedničku organizaciju, pod nazivom: Svetski kongres Rusina (rsn. Світовый конґрес русинів, engl. World Congress of Rusyns).[43]

Podgrupe, dijaspora i brojnost[uredi | uredi izvor]

Geografija matičnih rusinskih (karpatskih) oblasti, u okviru granica današnje Ukrajine
Četiri glavne podgrupe među karpatskim Rusinima: Dolinjani, Bojki, Lemki i Huculi

Savremeni Rusini su najvećim delom nastanjeni u svojim matičnim oblastima, koje obuhvataju karpatska područja u današnjoj Ukrajini, kao i pojedine oblasti u severoistočnom delu današnje Slovačke i jugoistočnom delu današnje Poljske.

Karpatski Rusini se tradicionalno dele na nekoliko regionalnih podgrupa, kao što su: Dolinjani, Bojki, Lemki, Huculi i neke druge manje podgrupe. Znatan deo Rusina danas živi u rasejanju, odnosno dijaspori, što je posledica viševekovnih migracija iz matičnih oblasti. Rusinske zajednice takođe postoje u današnjoj Mađarskoj, Hrvatskoj, Srbiji, Rumuniji, SAD, Kanadi, Australiji i Rusiji.

Rusini u Lemkovini[uredi | uredi izvor]

Rusinska Narodna Republika Lemkovina (1918-1920)
Galički, karpatski i podolski Rusini, prema staroj graviri iz 1836. godine

Rusinska podgrupa Lemki nastanjuje karpatsku oblast koja je poznata kao Lemkovina, a danas je podeljena između Ukrajine, Poljske i Slovačke. Ukrajinski deo Lemkovine obuhvata rusinske oblasti na krajnjem jugozapadu Ukrajine. U međuratnom periodu, poljski deo Lemkovine se skoro u potpunosti nalazio u sastavu Krakovskog vojvodstva, s centrima u gradovima Novi Sonč, Gribuv, Gorlice, Jaslo i Krosno, na teritoriji koja je zahvatala površinu od 4.310 km². Slovački deo Lemkovine nalazi se na krajnjem severoistoku države, gde se nalaze rusinska naselja, kao što su Litmanova u Staroj Ljubovni i Osturnja. Na području Lemkovine je 1918. godine bila proglašena Rusinska Narodna Republika Lemkovina, koja je 1920. godine priključena Poljskoj.[44]

Rusini u Panoniji[uredi | uredi izvor]

Za više informacija pogledajte: Rusini u Srbiji

Rusini koji su nastanjeni u pojedinim oblastima Panonske nizije, prvenstveno na prostorima današnje severne Srbije (Vojvodina) i severne Hrvatske (Slavonija), predstavljaju posebni ogranak rusinskog naroda, čiji se pripadnici nazivaju panonskim, južnim, zapadnim ili jugozapadnim Rusinima. Doseljavanje karpatskih Rusina u južne panonske oblasti sprovedeno je najvećim delom tokom druge polovine 18. veka. Na području Srbije i Hrvatske danas živi oko 20.000 pripadnika rusinskog naroda, koji su najvećim delom potomci starih rusinskih doseljenika iz planinskih (karpatskih) krajeva u današnjoj Ukrajini, Slovačkoj i Poljskoj.[17][45]

Politika[uredi | uredi izvor]

Među Rusinima u matičnim oblastima i širom dijaspore, prisutno je nekoliko političkih usmerenja:

  • Rusinsko nacionalno usmerenje (zalaganje za punu samobitnost sopstvenog naroda)
  • Proukrajinsko usmerenje (zalaganje za ostvarivanje prava uz oslonac na ukrajinske činioce)
  • Prorusko usmerenje (zalaganje za ostvarivanje prava uz oslonac na ruske činioce)

Rusini su zvanično priznati za nacionalna manjina u Češkoj, Slovačkoj, Poljskoj, Mađarskoj, Rumuniji i Srbiji. Ukrajina to pitanje još uvek nije rešila.

Religija[uredi | uredi izvor]

Mukačevska grkokatolička eparhija (plavo), naspram eparhija Ukrajinske grkokatoličke crkve
Unutrašnjost grkokatoličke katedralne crkve u Ruskom Krsturu
Za više informacija pogledajte: Rusinska grkokatolička crkva

Prema savremenom stanju verskih prilika među Rusinima, tradicionalna privrženost hrišćanstvu predstavlja sastavni deo rusinskog narodnog identiteta.

Usled promena koje su nastupile u razdoblju od 16. do 18. veka, najveći deo Rusina danas pripada grkokatoličkoj veroispovesti. U okviru grkokatoličke zajednice postoji Rusinska grkokatolička crkva, ali njena neposredna nadležnost obuhvata prvenstveno rusinsku dijasporu u SAD, koja ima svoju samoupravnu mitropoliju sa sedištem u Pitsburgu.[46]

U matičnim rusinskim (karpatskim) oblastima postoji stara Mukačevska grkokatolička biskupija, oko čije se pripadnosti vode sporovi između dve struje, rusinske i ukrajinske, tako da se ta biskupija još uvek nalazi u neposrednoj nadležnosti rimskog pape.[47]

Usled niza spornih pitanja, grkokatolički Rusini u Slovačkoj nisu zadovoljni svojim položajem u okviru Slovačke grkokatoličke crkve, pa su zbog toga u nekoliko navrata tražili stvaranje posebne rusinske grkokatoličke biskupije, ali Rim taj zahtev nije uvažio.[48]

Grkokatolički Rusini u Srbiji čine najveći deo vernika Krsturske grkokatoličke biskupije, koja se uprkos tome ne nalazi u sastavu Rusinske grkokatoličke crkve, već se kao i Mukačevska grkokatolička biskupija nalazi u neposrednoj nadležnosti rimskog pape..[49]

Manji deo Rusina ostao je privržen pravoslavnom hrišćanstvu, prvenstveno u matičnim oblastima, koje su bile u sastavu Mukačevsko-prešovske eparhije (1931), a danas se nalaze pod jurisdikcijom kanonske Ukrajinske pravoslavne crkve, koja deluje pod okriljem Moskovske patrijaršije.[50] Pravoslavni deo rusinske dijaspore u SAD potpada pod nadležnost posebne Karpatsko-ruske (rusinske) eparhije u sastavu Carigradske patrijaršije.[51]

Rusinski jezik[uredi | uredi izvor]

Mesto rusinskog jezika u široj porodici slovenskih jezika, prema nemačkoj klasifikaciji
Glavni članci: Rusinski jezik i Rusinistika

Rusinski jezik spada u grupu istočnoslovenskih jezika. Prema svojim dijalektološkim osobenostima, deli se na dva glavna narečja, severoistočno (karpatsko) i jugozapadno (panonsko). U pojedinim dijalektima karpatskog narečja primetan je uticaj susednih zapadnoslovenskih jezika, dok je u panonskom narečju dodatno izražen i uticaj pojedinih južnoslovenskih jezika. U skladu sa osnovnom dijalektološkom podelom, upotrebljavaju se i odgovarajuće varijante rusinske ćirilice, koja se još uvek nalazi u procesu standardizacije.[3]

Karpatsko narečje rusinskog jezika (dijalektološka podela)

Posebna slavistička disciplina koja se bavi proučavanjem rusinskog jezika i književnosti naziva se rusinistika. Još od 19. veka, u slavističkim i širim lingvističkim krugovima vode se brojne rasprave o mestu rusinskog jezika u porodici slovenskih jezika. U središtu tih rasprava nalazi se pitanje, da li je rusinski zaseban jezik ili je varijetet nekog drugog slovenskog jezika. Na to se nadovezuju i novije teorije, po kojima se narečja rusinskog jezika (karpatsko i panonsko) smatraju posebnim "mikrojezicima" (teza Aleksandra Duličenka). Po mišljenju većine ukrajinskih lingvista, rusinski jezik je specifičan varijetet u okviru ukrajinskog jezičkog korpusa, ali taj stav se smatra spornim i nije šire prihvaćen u međunarodnim lingvističkim krugovima.[52][53]

Pod pritiskom evropskih institucija i organizacija za zaštitu manjinskih prava, ukrajinske državne vlasti su 2012. godine pristupile reformi jezičke politike. U tekstu novog zakona, našao se i pomen rusinskog jezika (u okviru spiska regionalnih i manjinskih jezika), što je naišlo na negativne reakcije ukrajinskih nacionalista. Odredbe novog zakona nisu sprovedene u praksi, pošto je zakon opozvan već 2014. godine, a potom je 2018. godine proglašen i neustavnim.[54]

U proleće 2019. godine, grupa stručnjaka iz oblasti rusinistike (okupljena oko Aleksandra Duličenka) formulisala je predlog za podelu jedinstvenog rusinskog jezika na dva posebna jezika, putem uzdizanja karpatskog i panonskog narečja na status posebnih jezika, sa predloženim nazivima: Istočnorusinski jezik (engl. East Rusyn language) i Južnorusinski jezik (engl. South Rusyn language). Ovaj predlog za podelu, koji bi doveo do ukidanja jedinstvenog rusinskog jezika putem stvaranja dva posebna (odvojena) jezika, odbijen je početkom 2020. godine od strane Međunarodne organizacije za standardizaciju (ISO).[55]

Ovo pitanje je dobilo dodatne dimenzije u jesen 2020. godine, kada je ista grupa stručnjaka (u proširenom sastavu) uputila novi (izmenjeni i dopunjeni) zahtev Međunarodnoj organizaciji za standardizaciju (ISO), zatraživši priznavanje potpuno novog jezika, pod predloženim nazivom: "rutenski jezik" (engl. Ruthenian language). Prema predlogu pomenute grupe, taj novi jezik bi obuhvatao dosadašnje panonsko narečje, čime bi pojam rusinskog jezika bio redukovan na dosadašnje karpatsko narečje. Ukoliko bude usvojen, pomenuti zahtev će dovesti do podele jedinstvenog rusinskog jezika na dva potpuno odvojena jezika.[56]

Poznati Rusini[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Original glasi:

    Sunt plurima Loca in confiniis Regni sita, in quibus Rasciani Rutheni, Wallachi et alii schismatici in terris Christianorum habitant, et de eisdem terris hactenus juxta eorum Ritum viventes nullas penitus decimas solvere consueverunt. Et quia ispsae decimae in patrimonium Christi dedicate, a Christi fidelibus, et non aliis schismaticis hominibus (preasertim vero illis, ad vocationem, et assecurationem regiae majestatis, ac waywodarum, banorum, et caeterorum officialium, ipsa confinia regni tenentium, dicta loca incolentibus) exigi solent: ob hoc ordinatum est, et conslusum: Quod amodo de caetero, ab ispis Rascianis, Ruthenis, Valachis, et aliis schismaticis, in quibuscunque terris christianorum residentibus, nullae penitus decimae exigantur.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Arhivirana kopija”. Arhivirano iz originala 01. 06. 2013. g. Pristupljeno 02. 12. 2012. 
  2. ^ Rusini u Srbiji Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. septembar 2016) zavod.rs
  3. ^ a b Fejsa 2020, str. 255-280.
  4. ^ Mыlьnikov 1996.
  5. ^ Šanta 2002.
  6. ^ Dragan Petrović (2009): Rusinski kulturno-nacionalni identitet u Ukrajini
  7. ^ Magocsi 2015, str. 23-31.
  8. ^ Magocsi 2015, str. 36-41.
  9. ^ Magocsi 2015, str. 46-51.
  10. ^ Magocsi 2015, str. 67-70.
  11. ^ Magocsi 2015, str. 53-56.
  12. ^ Ćirković 1982, str. 442-443.
  13. ^ Magocsi 2015, str. 67-70, 87-94.
  14. ^ Litwin 1987, str. 57–83.
  15. ^ Véghseő 2015, str. 147-181.
  16. ^ Magocsi 2015, str. 73-86.
  17. ^ a b Jankulov 1961.
  18. ^ Magocsi 2015, str. 94-95.
  19. ^ Magocsi 2015, str. 97-99.
  20. ^ Magocsi 2015, str. 107-128.
  21. ^ a b Magocsi 2015, str. 129-149.
  22. ^ Magocsi 2015, str. 135-138, 174.
  23. ^ Himka 1999, str. 8-9.
  24. ^ Magocsi 2015, str. 129-144.
  25. ^ Magocsi 2015, str. 174.
  26. ^ Magocsi 2015, str. 175-176.
  27. ^ Ševčenko 2019, str. 364-378.
  28. ^ Magocsi 2015, str. 179-182.
  29. ^ Magocsi 2015, str. 182-187.
  30. ^ Hardi 2018, str. 70-92.
  31. ^ Magocsi 2015, str. 177-178.
  32. ^ Magocsi 1975, str. 360–381.
  33. ^ Rychlík & Rychlíková 2016, str. 8.
  34. ^ Magocsi 2015, str. 191-217.
  35. ^ Magocsi 1973, str. 201–265.
  36. ^ Magocsi 2015, str. 269-278.
  37. ^ Magocsi 2015, str. 279-289.
  38. ^ Magocsi 2015, str. 291-304.
  39. ^ Magocsi 1978.
  40. ^ Magocsi 1992, str. 199-223.
  41. ^ UNPO (2007): Rusyn: Status Remains Undetermined
  42. ^ Glas Slavonije (2016): Najveći problem je Ukrajina jer ne priznaje Rusine
  43. ^ Magocsi 2015, str. 358-362.
  44. ^ Magocsi 2015, str. 95-96, 132-134, 233-239, 335-342.
  45. ^ Biljnja 1987.
  46. ^ The Byzantine Catholic Archeparchy of Pittsburgh
  47. ^ Mukačіvsьka greko-katolicьka єparhія
  48. ^ Request of the delegates and guests of the 9th World Congress of Rusyns for recognition of the Rusyn Greek-Catholic Church sui iuris in Slovakia and the appointment of its Rusyn bishop (2007)
  49. ^ Catholic Hierarchy: Eparchy of San Nicola di Ruski Krstur
  50. ^ Istorija Mukačevsko-užgorodske eparhije Ukrajinske pravoslavne crkve, pod jurisdikcijom Moskovske patrijaršije
  51. ^ „The American Carpatho-Russian Orthodox Diocese of the USA”. Arhivirano iz originala 11. 06. 2021. g. Pristupljeno 11. 06. 2021. 
  52. ^ Maґočій 2004.
  53. ^ Plїškova 2008.
  54. ^ Csernicskó & Fedinec 2016, str. 560-582.
  55. ^ ISO 639-3: Change Request Documentation: 2019-016
  56. ^ ISO 639-3: Change Request Documentation: 2021-005

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Rusini na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Русини&oldid=27549722”