Futog

Futog
Kolaž slika Futoga (Poljoprivredna škola, Gerontološki centar, OŠ „Miroslav Antić”, OŠ „Desanka Maksimović”, Crkva Svetih Vračeva Kuzme i Damjana, Mesna kancelarija, Rimokatolička Crkva Presvetog Srca Isusovog, Sportska hala, Dunav u Futogu) Grb
Administrativni podaci
Država	Srbija
Autonomna pokrajina	Vojvodina
Upravni okrug	Južnobački
Grad	Novi Sad
Stanovništvo
— 2022.	18.018
— gustina	224/km2
Geografske karakteristike
Koordinate	45° 14′ 17″ S; 19° 42′ 25″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	85 m
Površina	80,3 km2
Futog Futog na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	21410
Pozivni broj	021
Registarska oznaka	NS

Futog je gradsko naselje koje se nalazi u sastavu grada Novog Sada u Južnobačkom okrugu. Prema popisu iz 2022. bilo je 18.011 stanovnika.

Geografski položaj

Futog je varoš na levoj obali Dunava, na aluvijalnoj terasi, locirano na 82 m nadmorske visine, 6–7 km udaljen od Novog Sada. Nalazi se na jugu Bačke (Srbija). Smatra se da je dobio ime po tome što je bio smešten između dva potoka, utoke, zbog čega je nazvan Futtak (Futog). Nalazi se na sredini toka reke Dunav. Futog se graniči sa gradom Novim Sadom i Veternikom na istoku, Rumenkom na severoistoku, Kisačom i Stepanovićevom na severu, Bačkim Petrovcem na severozapadu i Begečom na zapadu, dok je južno od Futoga reka Dunav (sa druge strane Dunava locirana su naselja Beočin i Čerević). Atar Futoga dugačak je 8 km. Površina ove teritorije iznosi 8.561 ha. Broj stanovnika je 18.269.

Naselje Futog čine Stari i Novi Futog. U sastavu Futoga nalazi se i izgrađena zona južno od puta Novi Sad - Rumenka, u koju spadaju naselje Bangladeš i zapadni delovi Sajlova. Ovo područje, iako administrativno pripada Futogu, nema direktnu saobraćajnu vezu sa centralnim delom naselja Futog.

Reljef

Atar Futoga se prostire na lesnoj terasi, aluvijalnoj ravni i inundacionoj ravni. Kraj Futoga se nalaze dve ade, dok je jedan rukavac pretvoren u ribnjak. Klima je umerenokontinentalna, uslovljena blizinom Fruške gore i Dunava. Vetrovi su košava, zapadni i povetarac. Količina padavina iznosi 700 mm godišnje.

Biljne kulture

Na području Futoga se uzgajaju kukuruz, pšenica, industrijsko bilje, povrtarske biljke i kupus - po kome je ovo mesto i najpoznatije. 10% Futožana se bavi poljoprivredom. Životinje koje se mogu naći u futoškom ataru su zečevi, lisice, fazani, jarebice, kao i šarani u Dunavu.

Hidrografija

Južno od Futoga protiče reka Dunav, a u naselju postoji i ribnjak.

Istorija

Najstarija prošlost

Arheološka nalazišta na području Futoga su lokaliteti Sesije, Gornje šume, Vodice, Bokternica i Pašnjak. Iako su Sloveni u Bačkoj prisutni od kasnoantičkog perioda, nalazi tragova Slovena datiraju iz IX veka. Staromađarski materijal potiče iz X veka.

Kasni srednji vek

Ovo je staro naselje koje se, kao utvrđenje, pominje još 1250. godine. Futog je bio posed porodice Futaki (XIV vek) i Joba Gorjanskog (sredina XV veka).

Osmansko carstvo

Naselje je bilo pod Osmanskom vlašću od 1528/9. do 1686/7. godine. U ovom razdoblju, Futog je posetio osmanski putopisac Evlija Čelebija, koji o Futogu piše: "To je sada vojvodaluk na teritoriji Segedinskog sandžaka. Tvrđava se nalazi na obali rijeke Dunava. To je četvorougaona palanka sa zidovima napravljenim od nasipa. Tu se nalazi zapovjednik grada (dizdar) sa osamdeset članova gradske posade, janjičarski serdar i naib bačkog kadiluka. Drugih vlasti nema. Tu postoje samo četiri muslimanske bogomolje. Jedna je Sulejman-hanova džamija, a ostalo su mesdžidi. Ima oko sto osamdeset ćeremitom pokrivenih sirotinjskih kuća".[1]

Novi vek

Futog postaje deo Habzburške monarhije od 1686/7. godine i administrativno je bio u sastavu Bačko-bodroške županije i Habzburške Kraljevina Ugarska. Od 1696. godine bira se futoški knez (sve do 1868.). Imao je simboličnu ulogu, biran je obično jedanput godišnje. Već početkom 18. veka, Futog postaje značajno trgovište, a uskoro je u njemu podignuta i vojna bolnica. Poznati su bili futoški novembarski vašari na koje su dolazili čak i persijski, turski, jermenski i makedonski trgovci. Neki autori ih porede i sa lajpciškim vašarima.

Posednik Futoga je bila Kraljevska Komora 1686/7-1703, a zatim General baron Jozef Nehem 1703-1721. Potom je naselje bilo u posedu grofa Batlera, a nakon toga grofa Cernhausa. 1726. je pod Komorom. Posednici Futoga u narednom periodu bili su: Jozef Odvajer (1727-1731), Grof Frifrih Lorenc Kavrijan (1731-1744), Mihailo Čarnojević (1744-1769), Grof Andraš Hadik (1769-1801), Grof Brunsvik (1801-1852) i Grof Kotek 1852-1921.

Patrijarh srpski Arsenije III Čarnojević koji je boravio u Futogu, i koji je izgradio Crkvu Svetih Vračeva Kozme i Damjana u Futogu

Crkva Svetih Vračeva Kuzme i Damjana u Futogu

Grof-maršal Andraš Hadik koji je sagradio dvorac koji je danas pretvoren u Poljoprivrednu školu

Srednja poljoprivredna škola sa domom učenika u Futogu

Prva zvanična škola u Futogu, po zabeleženim podacima, počela je da radi već 1707. godine. Prvi učitelj tada otvorene škole bio je pop Janko, koji je pored učenja crkvenog pojanja podučavao svoje učenike i osnovama pismenosti. Škola je okupljala manji broj mladića iz mesta, a po zabeleženim podacima, pop Janko je imao upisanog i jednog učenika iz sremskog mesta Čerević sa druge strane Dunava.

U drugoj polovini 18. veka počela je kolonizacija Nemaca u Futog, koja je završena 1774. godine. Bečki dvor je svojom politikom nastojao da u ovim krajevima ojača svoj uticaj te je pored ostalih značajnih vojvođanskih mesta odabrao i Futog kao mesto u koje bi naselio svoje verne podanike. Kako bi pridošlice — koje su starosedeoci primali sa otporom i nepoverenjem — što čvršće vezali za novi kraj, austrijska vlast im je činila mnoge povlastice i davala svakovrsne pomoći. Sprovodeći ovakvu politiku u delo, futoški vlastelin grof Hadik je 1778. godine doseljenim Nemcima sagradio školu.

Da bi se suprotstavili sve većem uticaju Nemaca, Srbi koji su živeli u Futogu počeli su da vode računa o kulturno-prosvetnom uzdizanju svog življa. Mala škola, koja je okupljala nekoliko mladića, proširena je i na taj način je stvorena mogućnost elementarnog opismenjavanja većeg dela lokalnog stanovništva. Započelo je i postupno odvajanje škole i njenog rada od crkve. Učiteljskim pozivom i radom u školi počinju se baviti ljudi kojima je to životni poziv, dok se uticaj crkve i sveštenika zadržao u domenu pouke o veri. Proširenje škole podrazumevalo je povećanje školskog prostora te je podignuto nekoliko školskih zgrada.

Veći deo doseljenih Nemaca živeo je u novoformiranom naselju koje je nazvano Novi Futog (na zapadu), dok su Srbi pretežno živeli u Starom Futogu (na istoku). Zato su, počev od kolonizacije pa sve do kraja Drugog svetskog rata, u mestu radile dve škole. Nemci su se ovde zadržali do kraja Drugog svetskog rata, kada napuštaju Jugoslaviju.

Južnoslovenske države

25. 11. 1918. Futog je zajedno sa ostatkom Bačke, Banatom i Baranjom postao deo Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, odlukom Velike Narodne skupštine u Novom Sadu. 1921. godine izvršena je agrarna reforma.

Do pred Drugi svetski rat u Futogu je živelo preko 9.000 ljudi, od čega oko 4.000 Nemaca.

Prema podacima iz 1940. godine u mestu je radilo 12 učitelja sa 12 odeljenja u kojima je bilo oko 400 dece. Prvi dani nakon oslobođenja krajem oktobra 1944. godine zatekli su Futog više nego poluprazan. U januarskim danima 1945. godine, još dok su trajale borbe na Sremskom frontu, formirana su nova školska odeljenja i tako je počela da radi nova škola. U tim danima škola je imala mali broj dece, ali se radilo mnogo i za kratko vreme ostvareni su značajni rezultati. Tokom 1945. i 1946. godine, novom kolonizacijom, u Futog su stigle porodice iz Srema i Bosne, tako da se brojno stanje učenika u odeljenjima vratilo na predratno stanje. Tih dana u Futogu je osnovana i prva srednja škola - progimnazija, koja je imala tri razreda.

Važne promene nastaju nastaju od šezdesetih godina 20. veka, kada Novi Sad do Futoga širi urbanu zonu i Futog postaje tipično prigradsko naselje u kojem se sve manje stanovnika bavi poljoprivredom, a sve više ih se zapošljava u Novom Sadu. Vremenom grad ovamo izmešta i neke svoje urbane funkcije, tako da Futog postaje i grad sekundarnog značaja unutar novosadske urbane zone. Godine 1953. poljoprivredom se bavilo 72,9% aktivnog stanovništva, a 2002. samo 5,5%.

Istorija školstva

U posleratnim godinama škola je obavila veliku i značajnu misiju. Pored rada sa decom redovnog uzrasta, radilo se i sa velikim brojem dece i omladine čije je školovanje bilo ometeno ratom. Veći broj polupismenih i nepismenih meštana bio je obuhvaćen analfabetskim tečajevima na kojima je savladao osnove pismenosti. Život Futoga je u to vreme bio obeležen zamahom obrazovanja i vaspitanja. Pored školskih zadataka učinjeni su napori i ostvareni značajni rezultati na opštem kulturnom polju. Takav razvoj situacije doveo je do stvarnog ostvarivanja građana na osnovno obrazovanje, ali i do povećanog obima zahteva i poslova koje je škola trebalo da realizuje. Zato je u Futogu 1950. godine od osnovne četvororazredne škole i Progimnazije stvorena jedinstvena osmorazredna škola kojom je obezbeđeno školovanje sve dece u trajanju od osam godina. Zvanično, škola je osnovana aktom Skupštine opštine Novi Sad, br. 9994-22 od 22. 08. 1950. godine, i upisana je u sudski registar kod Okružnog privrednog suda u Novom Sadu Rešenjem br. 338 od 1979. godine, Registar. list br. 1-237. Do 1954. i 1955. radilo se sa 15 odeljenja i sa oko 600 učenika, a sve do 1956. godine ova škola nije imala ime. Tada je, na predlog kolektiva, Školski odbor odlučio da škola dobije ime narodnog heroja Pinkija.

Godine 1968. izgrađena je savremena školska zgrada sa fiskulturnom salom na lokaciji na kojoj se škola sada nalazi. U tom periodu, u ovoj školi se školovalo gotovo 1700 učenika što je — uprkos novoj zgradi — predstavljalo ozbiljan problem. Ipak, 1985. godine izgrađena je u Futogu još jedna školska zgrada u koju su se preselili deo učenika i deo kolektiva. Tako je Futog dobio još jednu osnovnu školu — OŠ „Miroslav Antić“.

Istorija privrede

Dragomir Lalin je podigao dve fabrike u Futogu, "Garant" i "Milan Vidak" 1951 godine. "Milan Vidak" je bila fabrika žice i žičanih proizvoda koja je snabdevala Balkan sledećih 40 godina, posebno poznata po tome što je snabdevala gradnju čitavog Novog Beograda. Požrtvovanim radom, Dragomir Lalin je isto tako podigao fabriku "Aroma" u klasu kolektiva koji su bili cenjeni na celom području Jugoslavije. Potrebno je pomenuti saradnju sa američkom kompanijom General Foods koja je donela bezalkoholno piće, praškasti sok "Tang" na jugoslovensko tržište.

Demografija

U naselju Futog živi 14667 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 37,7 godina (36,7 kod muškaraca i 38,6 kod žena). U naselju ima 5493 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,32.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika.

Demografija Godina Stanovnika 1948. 5.366 1953. 6.049 1961. 8.256 1971. 10.614 1981. 14.664 1991. 16.048 15.569 2002. 18.582 19.276 2011. 18.641

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍
Srbi			16.828	90,56%
Mađari			279	1,50%
Jugosloveni			226	1,21%
Hrvati			152	0,81%
Slovaci			147	0,79%
Romi			107	0,57%
Crnogorci			68	0,36%
Rusini			38	0,20%
Makedonci			31	0,16%
Nemci			24	0,12%
Ukrajinci			17	0,09%
Muslimani			15	0,08%
Rusi			11	0,05%
Slovenci			9	0,04%
Rumuni			9	0,04%
Česi			8	0,04%
Bugari			6	0,03%
Goranci			4	0,02%
Bunjevci			4	0,02%
Bošnjaci			1	0,00%
Albanci			1	0,00%
nepoznato			200	1,07%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	62			55
80+	88			196
75—79	108			270
70—74	281			359
65—69	390			480
60—64	518			527
55—59	465			422
50—54	783			717
45—49	770			813
40—44	687			723
35—39	589			636
30—34	632			602
25—29	742			712
20—24	708			743
15—19	666			668
10—14	598			577
5—9	555			515
0—4	472			453
Prosek :	36,7			38,6

Domaćinstva

Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 1.459 1.685 2.399 3.076 4.451 4.828 5.493

Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek Broj domaćinstava 687 1.062 1.092 1.644 596 284 81 27 9 11 3,34

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	7.489	2.327	4.644	276	235	7
Ženski	7.923	1.795	4.692	1.144	286	6
UKUPNO	15.412	4.122	9.336	1.420	521	13

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	3.504	244	13	10	1.187
Ženski	2.827	91	1	2	713
UKUPNO	6.331	335	14	12	1.900
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	74	324	561	46	429
Ženski	14	54	642	100	73
UKUPNO	88	378	1.203	146	502
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	25	70	124	107	77
Ženski	70	101	90	243	523
UKUPNO	95	171	214	350	600
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	121	0	0	92
Ženski	81	3	0	26
UKUPNO	202	3	0	118

Industrija

Od industrije, u Futogu postoje: «Milan Vidak», fabrika žice i žičanih proizvoda, «Aroma», fabrika začina, «Garant», fabrika delova za motore, «Futožanka», fabrika stočne hrane, «Vagar», izrada i servis vaga.

Saobraćaj

Kroz Futog prolaze put Novi Sad – Bačka Palanka i železnička pruga Novi Sad – Sombor, dok je reka Dunav (u smislu plovnog puta) locirana južno od naselja.

Futog je sa Novi Sadom povezan linijama javnog autobuskog prevoza br. 53, 54, 55 i 56., kao i međugradskim autobusima iz pravca Bačke Palanke.

Obrazovanje

Poljoprivredna škola sa domom učenika u Futogu

U Futogu postoje sledeće obrazovne ustanove: OŠ «Desanka Maksimović», OŠ «Miroslav Antić» i Poljoprivredna škola sa domom učenika. Većina Futožana srednje obrazovanje pohađa u Bačkoj Palanci i Novom Sadu.

Kultura

Od Kulturnih ustanova u Futogu postoji KC «Mladost», te galerije i gradska biblioteka.

Javne ustanove

Od javnih ustanova, u Futogu se nalaze Mesna zajednica "Futog", Dom zdravlja, policijska stanica, Vatrogasni dom, Starački dom (Marianum), Dom učenika (Rudolfinum).

Sport

U Futogu deluju sledeći sportski klubovi:

• ŽOK Futog
• OK Futog
• FOK Futog
• OK Futog Vest
• RK Metalac
• OFK Futog
• FK Sofeks
• Klub Borlilačkih Sportova Futog
• Klub Realnog Aikidoa Futog
• Karate Klub Metalac
• KK Tehnomer Futog
• KK Basketbal Stars

Znamenitosti

U Futogu postoje sledeći značajni objekti:

• Srpska pravoslavna crkva Sveti Vrači Kozma i Damjan iz 1776. Barokni stil.
• Futoški dvorac, danas Poljoprivredna škola. Barokno-klasicistički stil. Sagradio ga je grof Andrija Hadik 1777. U njemu su nekoliko dana pre Sarajevskog atentata boravili nadvojvoda Franc Ferdinand i njegova supruga Sofija Kotek.
• Stari župni dvor iz 1777. Pripada građanskoj arhitekturi XVIII veka.
• Srpska pravoslavna crkva Svetog Blagoveštenja 1781-1947. Stil seoskog baroka.
• «Rudolfinum» ili «Bastilja» iz 1893. Stil eklektika. Danas Dom učenika.
• «Marianum» iz 1894. Stil istoricizam. Danas Gerontološki centar.
• Rimokatolička crkva «Sveto Srce Isusovo» iz 1908. Neogotička katedrala.
• Vatrogasni Dom iz 1909 sa tornjem iz 1932.
• Rimokatolička crkva «Sveto Trojstvo» iz 1940. Ne vrši duhovnu ulogu.

Znameniti Futožani

• Draženko Ninić
• Marko Jelesić
• Miloš Jezdimirović
• Đorđe Đorđević
• Vasilije Nikolić
• Lazar Knežević
• Stevan Šijački
• Petar Karađorđević
• Mladen Šovljakov
• dr Svetislav Stefanović
• Dezider Salai
• dr Milan Kostić
• dr Borislav Kostić
• dr Svetislav Kostić
• dr Milan Nikolić
• Stevan Dunđerov
• dr Milan Dunđerov
• Hana Dunđerov
• dipl. inž. Dušan Dunđerov
• dr Dušan Jelesić
• dr Zdravko Jelesić
• dr Đorđe Topalov
• Sreten J. Bogdanović
• Stevan i Nestor Bošnjak
• Milan Vidak Vidakov
• Franc Huterer
• Miloš Bugarin
• Borivoje Mirosavljević
• dr Miloš Bjegović Bjega
• dr Ljuba Šovljakov
• prof. Marinko Pašić Hadžija
• dr Ognjen Hađi-Zuluf Mandić
• Velimir Brletić
• Žarko Škorić
• Nikola Škorić
• Đorđe Kockarević
• pukovnik Radovan Babić
• kapetan Dragan Kraljevski
• Vida Pavlović
• Dragomir Lalin
• Barbara Bobak
• Bojan Simonović

Galerija

• 
  Katolička crkva Srca Isusovog u Futogu
• 
  Zgrada Poljoprivredne škole sa domom učenika
• 
  Zgrada Poljoprivredne škole sa domom učenika
• 
  Zgrada Poljoprivredne škole sa domom učenika

Vidi još

• Grb Futoga
• Crkva Svetih Vračeva Kuzme i Damjana u Futogu
• Rimokatolička crkva i stari župni dvor u Futogu
• OŠ „Miroslav Antić“ Futog
• OŠ „Desanka Maksimović” Futog
• Poljoprivredna škola sa domom učenika - Futog
• Kulturni centar „Mladost“ Futog
• Radio Futog
• Zavetni krst u Futogu
• Vida Pavlović

Literatura

• Sreten Bogdanović: Selo Futog;
• Miloš Bugarin: Crkva Svetih Vračeva u Futogu 1980.;
• Mara Šovljakov: Varoš Futog 2004.

Spoljašnje veze

• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)
• Dvorac u Futogu
• Janko Ramač: Prilog istoriji futoškog vlastelinstva 60-70-ih godina 18. veka, Istraživanja, broj 15, 2004. godine