Jelisaveta Nemanjić

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Jelisaveta Nemanjić
Prikaz na fresci u Lozi Nemanjića u Dečanima.
Lični podaci
Puno imeJelisaveta Nemanjić Kotromanić
Datum rođenjaoko 1268.[1]
Mesto rođenjaRaška, Kraljevina Srbija
Datum smrti1331.
Porodica
SupružnikStefan I Kotromanić
PotomstvoStefan II Kotromanić, Vladislav Kotromanić
RoditeljiStefan Dragutin
Katalina Arpad
DinastijaNemanjići
Banica Bosne
Period1284-1314
Prethodniknepoznato
NaslednikJelisaveta Pjast Kotromanić

Jelisaveta Nemanjić (Raška, 1270 — 1331) je bila srpska princeza iz porodice Nemanjića.

Jelisaveta je bila ćerka srpskog kralja Dragutina i Kataline, ćerke ugarskog kralja Stefana V. U jesen 1284. godine udala se za bosanskog bana Stefana I Kotromanića. Majka je Stefana II Kotromanića, jednog od najmoćnijih vladara Bosne u srednjem veku.

Biografija[uredi | uredi izvor]

Godina rođenja[uredi | uredi izvor]

O Jelisavetinom životu se gotovo ništa ne zna. Nije poznata godina rođenja Dragutinove ćerke. U nauci se sklapanje braka Dragutina i Kataline dovodi u vezu sa Srpsko-ugarskim ratom iz 1268. godine. Dragutinov otac Uroš je te godine napao Mačvansku banovinu kojom je vladao Bela Rostislavić. Detalji rata poznati su samo na osnovu ugarskih povelja, dok u srpskim izvorima nema tragova o bilo kakvom sukobu između Ugarske i Srbije ovoga vremena. Ugarski kralj Bela IV poslao je svome unuku Belu vojsku. U odlučnoj bici Uroš je poražen i zarobljen, nakon čega je utanačen mir. Jedna od odredbi mirovnog sporazuma možda je bila i sklapanje braka između Beline unuke Kataline i Uroševog starijeg sina Stefana. Uroš se tako odrekao politike približavanja Vizantiji, odnosno caru Mihailu Paleologu, koju je pokušao sprovesti putem ženidbe svog mlađeg sina Milutina za Mihailovu ćerku Anu. U Srbiju se uvodi i titula "mladog kralja"[2][3]. Ukoliko se prihvati pretpostavka da je brak Dragutina i Kataline zaključen 1268. godine, Jelisaveta je morala biti rođena nakon te godine. Ime je dobila po svojoj babi, Katalininoj majci Jelisaveti Kumanki, supruzi ugarskog kralja Stefana[1].

Porodica[uredi | uredi izvor]

Dragutin je 1284. godine od Jelisavete Kumanke dobio na upravu Mačvansku banovinu, kao i Usoru i Soli, te je tako postao jedan od bosanskih gospodara. Arhiepiskop Danilo u Dragutinovom žitiju (Životi kraljeva i arhiepiskopa srpskih) svedoči o zaključenju braka između Dragutinove ćerke Jelisavete i bosanskog bana Stefana I, sina tada vladajućeg bana Prijezde i Jelisavete Slavonske. Brak je zaključen posle 1284. godine, iz želje obe strane da učvrste međusobne odnose. Dubrovčani su povodom svadbe poslali poklone kralju Dragutinu[1]. Jelisaveta je imala još dvojicu braće i tri sestre. Vladislav II je 1316. godine nasledio oca na čelu Sremske zemlje, te je nakon petogodišnjeg tamnovanja, ponovo ovladao Dragutinovim teritorijama 1321. godine. Vladao je do 1324. godine, kada ga je zbacio Stefan Dečanski[4]. Urošic Nemanjić pominje se kao očev kandidat za srpski presto u građanskom ratu (1299/1301-1311/1312)[5]. Ursa ili Ursula Nemanjić bila je udata za Pavla I Šubića, preko koje je ovaj bio povezan sa Anžujcima[6]. Postojanje još dve Dragutinove ćerke, Katarine i Magdalene, dokazao je Mihailo Dinić[7].

Život[uredi | uredi izvor]

O Jelisavetinom životu nije sačuvano mnogo podataka, kao, uostalom, ni o bosanskoj istoriji tog vremena. Jelisavetin muž umro je pre 1314. godine. Mladen II Šubić, koji je imao realnu vlast u svojim rukama, uzeo je 1319. godine u zaštitu Jelisavetinog sina Stjepana II. O samoj Jelisaveti ne postoje savremeni podaci. O njenoj sudbini saznajemo iz poznijih dubrovačkih izvora. Opozicija banovoj udovici i naslednicima bila je tih godina velika. Oni su proterani iz Bosne, te prinuđeni da pronađu utočište u Dubrovniku. Nepoznato je ko je naveo bosanske velikaše da ustanu protiv Jelisavete. U Dubrovniku se zadržala nekoliko godina.[8]

Podatke o Jelisavetinom boravku u Dubrovniku daju dubrovački pisci Mavro Orbin i Jakov Lukarević. Jakov Lukarević svedoči da su Dubrovčani priredili velelepni doček banici, te da je Stefan živeći u Dubrovniku naučio da piše latinskim jezikom.[9] Mavro Orbin događaje smešta u 1310. godinu i piše da su, nakon smrti bosanskog "kralja" Stjepana, njegova deca oterana iz Bosne, a da je najstariji pod imenom Stjepan sa majkom Jelisavetom pronašao utočište u Dubrovniku. Tamo je odgojen i podučavan latinskom i grčkom jeziku, da bi se kasnije uz spomoć Dubrovčana vratio u Bosnu i prodao im 1333. godine Ston. [10]

Na drugom mestu Orbin daje još više podataka. Ban Stjepan I je imao trojicu sinova: Stjepana, Ninoslava i Vladislava. Kada je nakon smrti oca, Stjepan II želeo preuzeti kraljevstvo, protiv njega ustadoše svi bosanski velikaši i odbiše ga priznati vladarem. Sačekavši bolje vreme, Stjepan se sa majkom sklonio u Dubrovnik, gde su se svi nadmetali ko će im pomoći u nevolji. Ninoslav i Vladislav odoše u Hrvatsku. Svim snagama Dubrovčani pomogaše Stjepanu da uspostavi vlast u Bosni.[11]

Jelisaveta se zajedno sa sinom vratila u Bosnu, pre 1319. godine. O njenom životu u vreme sinovljeve vladavine nema puno podataka. Zajedno sa sinom izdala je povelju knezu Vukcu Hrvatiniću, čija datacija nije sigurna. Povelja je izdata u mestu Ribiči, na reci Sani, nedaleko od Ključa, između 1326. i 1329. godine. Jelisaveta je bila glavni auktor povelje. [12]

Jelisaveta je umrla 1331. godine.[13][14]

Deca[uredi | uredi izvor]

Jelisaveta i Stefan I su imali sedmoro dece:[15]

Porodično stablo[uredi | uredi izvor]

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
16. Stefan Nemanja
 
 
 
 
 
 
 
8. Stefan Prvovenčani
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
17. Anastasija Nemanjić
 
 
 
 
 
 
 
4. Stefan Uroš I
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
18. Rajnero Dandolo
 
 
 
 
 
 
 
9. Ana Dandolo
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2. Stefan Dragutin
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
10. Jovan Anđel od Srema
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5. Jelena Anžujska
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
11. Matilda od Kurtnea
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1. Jelisaveta Nemanjić
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
24. Andrija II Arpadović
 
 
 
 
 
 
 
12. Bela IV
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
25. Gertruda Meranska
 
 
 
 
 
 
 
6. Stefan V Ugarski
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
26. Teodor I Laskaris
 
 
 
 
 
 
 
13. Marija Laskaris
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
27. Ana Anđelina
 
 
 
 
 
 
 
3. Katalina Arpad
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
14. Šejhan ili Kotan?
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
7. Jelisaveta Kumanka
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v Purković 1996, str. 42
  2. ^ Ivković 1957, str. 59–62
  3. ^ Dinić 1948, str. 30–36
  4. ^ Ječmenica 2018, str. 95–115
  5. ^ Ječmenica 2018, str. 115–122
  6. ^ Dinić 1964, str. 240
  7. ^ Dinić 1964, str. 239–242
  8. ^ Ćirković 1964, 80
  9. ^ Lukarević 1790, 46
  10. ^ Orbin 1999, 258
  11. ^ Orbin 1999, 351
  12. ^ Ječmenica 2009, 11-25
  13. ^ Blagojević, Petković 1989, 227
  14. ^ Ječmenica 2009, 11, 16
  15. ^ „Stjepan I Kotromanic Ban Of Bosnia / Princess Jelisaveta Nemanjic Of Serbia”. www.e-familytree.net. Arhivirano iz originala 05. 03. 2016. g. 

Izvori[uredi | uredi izvor]

  • Jakov Lukarević, Copioso ristretto degli annali di Ragusa, Ragusa 1790.
  • Mavro Orbini, Kraljevstvo Slovena, Zagreb 1990.

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Blagojević, Miloš, Petković, Sreten. (1989) Srbija u doba Nemanjića od kneživine do carstva : 1168-1371. Beograd: TRZ Vajat.
  • Ječmenica, Dejan, Nemanjići drugog reda, Filozofski fakultet Beograd, 2018.
  • Dinić, Mihailo, O ugarskom ropstvu kralja Uroša, Istorijski časopis 1-2 (1948), 30-36
  • Dinić, Mihailo, Iz naše ranije prošlosti, Beograd, Rad (1964) 239-247
  • Ivković, Milka, Ustanova "mladog kralja" u srednjovekovnoj Srbiji, Organ Istorijskog društva SRS, 3-4 (1957), 59-80.
  • Ječmenica, Dejan (2009): "Povelja banice Jelisavete i bana Stefana II knezu Vukcu Hrvatiniću", Građa o prošlosti Bosne 2, AKADEMIJA NAUKA I UMJETNOSTI REPUBLIKE SRPSKE, 11-25.
  • Purković, Miodrag, Princeze iz kuće Nemanjića, Pešić i sinovi, Beograd (1996)
  • Mrgić, Jelena (2002). Donji Kraji: Krajina srednjovekovne Bosne. Beograd: Filozofski fakultet. 
  • Mrgić, Jelena (2008). Severna Bosna: 13-16. vek. Beograd: Istorijski institut. 
  • Ćirković, Sima (1964). Istorija srednjovekovne bosanske države. Beograd: Srpska književna zadruga. 
  • Ćorović, Vladimir (1940). Historija Bosne. Beograd: Srpska kraljevska akademija. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Јелисавета_Немањић&oldid=27724200”