Vac

Koordinate: 47° 46′ 35″ S; 19° 08′ 14″ I / 47.77641° S; 19.13724° I / 47.77641; 19.13724
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Vac
mađ. Vác
Crkva u Vacu
Zastava
Zastava
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Mađarska
RegionCentralna Mađarska regija
ŽupanijaPešta
SrezVac
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 33.223
 — gustina539,07 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate47° 46′ 35″ S; 19° 08′ 14″ I / 47.77641° S; 19.13724° I / 47.77641; 19.13724
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Površina61,63 km2
Vac na karti Mađarske
Vac
Vac
Vac na karti Mađarske
Poštanski broj2600
Pozivni broj27
Veb-sajt
www.vac.hu

Vac (mađ. Vác) je grad u centralnom delu Mađarske, u Peštanskoj županiji osmi je po veličini a nalazi se na 34 km od Budimpešte. Vac ima oko 33 hiljada stanovnika. Raniji nazivi Vaca su bili Vac (Vacz) i Vač (Vacs).

Lokacija[uredi | uredi izvor]

Grad Vac se nalazi na 34 km od Budimpešte, na levoj obali Dunava, na mestu gde reka počinje da skreće ka jugu. Grad leži na u podnožju planine Nasalj (Naszály), koji je deo planinskih venaca Karpata.

Vac danas[uredi | uredi izvor]

Vac je danas komercijalni i letnji izletnički centar za stanovnike glavnog grada. Katedrala u Vacu je sagrađena u periodu od 1761. do 1777. godine i kao model je oslužila Bazilika svetog Petra u Rimu.

Episkopska palata je pretvorena u muzej gde su izloženi rimski i srednjovekovni umetnički predmeti.

Grad je takođe poznat po trijumfalnoj kapiji i centru grada koji je izgrađen u baroknom stilu. Trijumfalna kapija je izgrađena 1764. godine u čast Marije Terezije koja je posetila grad.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Najstariji ostaci grada potiču iz vremena starog Rima. U 9. veku dotle se prostirala rana bugarska država. Granično mesto "Vacov" pominje se u dokumentu iz 813. godine.

Episkopija je iz vremena Mađarske kraljevine.

Grad je zauzet od strane Turaka 1541. godine. Tokom bitaka koji su izbijali između Turaka i Habzburgovaca u dva navrata Austrija je pobedila Turke kod Vaca 1597. i 1684. godine. Definitivno su oterani Turci iz Vaca i okoline 1686. godine.[1]

Čuvena zloglasna tamnica u Vacu osnovana je 1856. godine da bi u njoj robijali svi pravoslavni kažnjenici iz cele Ugarske. Do 1874. godine kroz nju je prošlo 280 Srba.[2] Stevan V. Popović srpski političar koji je zbog uredničke odgovornosti u novosadskoj "Zastavi" bio sakcioniran, dobio je nakon odrobijanih 18. meseci zatvora, nadimak Vacki.[3]

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Po proceni iz 2017. u gradu je živelo 32.741 stanovnika.

Demografija
1990.2001.2011.2017.
34.01534.08533.83132.741

Etnička[uredi | uredi izvor]

Podela po religiji[uredi | uredi izvor]

Po popisu iz 1910. podela po religijskoj osnovi je bila sledeća:

Srbi u Vacu[uredi | uredi izvor]

Grad Vac na severu Mađarske, Srbima asocira dve stvari: na staru nižu gimnaziju, koju su u svoje vreme pohađali mnogi Srbi, i kao drugo, na tamnovanje srpskog vođe, narodnjaka Svetozara Miletića u tamošnjoj kaznioni. Ali treba reći da je Vac bio jedan u nizu gradova gde se doselio "cvet" srpske nacije, naroda koji je prebegao u austrijsku carevinu, predvođen Patrijarhom Čarnojevićem. Austrijski vojskovođa Karlo od Lotringije je 1684. godine preoteo Vac od Turaka, a zatim "korak po korak" doterao Osmanlije u Peštu i Budim, gde je grad zatočio 1686. godine. Srbi će tu doći i naseliti se 1690. godine. Ali na zlu sreću u Vacu je bio jak katolički centar, gde je stolovao zloglasni biskup Kolonić, koji se pokazao gorim od turskih paša. Srbi u Vacu su vrlo rano, kao i u drugim gradovima na severu države, poput Đura, Komorana, Ostrogona izgubili prvo veru predačku pravoslavnu, a potom i jezik i na kraju nacionalni srpski identitet. Vac je bio mesto gde je uticaj države i katoličke crkve bio najjači - tu se pod bezočnim postupcima masovno "duhovnika" prelazilo u "Uniju" sa katolicima. I pored toga Srbi su se održali dugo, ali kao malobrojna grupa gubili su nadu i veru da im tu ima života i opstanka.

Po državnom šematizmu pravoslavnog klira u Ugarskoj iz 1846. godine, u parohiji Vac, pravoslavno parohijsko zvanje i crkvene matične knjige se vode od 1779. godine. Postoji 1846. godine pravoslavni hram posvećen Sv. Nikoli, građen 1792. godine. U parohiji je te godine samo 48 pravoslavnih vernika, sa parohom pop Petrom Petrovićem, a filijala parohijska je Vereš-Uđhaz (o kojoj nema podataka).[4] Za školu ima doraslih jedva pet učenika.

Profesor Vitković je zabeležio da je broj stanovnika Srba u Vacu 1847. godine iznosio 48 duša, a dve decenije kasnije 1867. godine njihov broj je deset puta smanjen i ima ih samo četiri.[1] U mestu su u 18. i 19. bile dve parohije, nekad vrlo bogate pa posustale. Zabeležen je 1826. godine kao administrator parohije pop Teodor Teodorović.[5] Iako siromašna srpska crkvena opština u Vacu, pretplatila se 1846—1847. godine za "Srpski letopis", matičin časopis. Nabavio je 1870. godine Vukovu knjigu srpskih narodnih pripovedaka, paroh vacki pop Grigorije Amidžić. Kada su srpski profesori Mihailo Valtrović i Dragiša Milutinović 1885. godine zastali, putujući vozom u Vacu, sagledali su svu tragiku srpskog postojanja u tom mestu. Postojale se dve crkvene opštine tada u Vacu, obavešteni izveštač ih je nazvao: "jedna tužna, a druga sužna". Mislilo se da je ona "tužna" koja se nalazila oko male srpske pravoslavne crkve. Pored crkve je bila kuća, u kojoj je navodno živeo jedini - jedan Srbin domaćin, koji je bio sve za tu crkvu: i njen predsednik, i tutor, i crkvenjak, i vernik. Druga opština, ona "sužna" bila je organizovana na kraju grada oko državnog zatvora, u kojem su bili "sužnji" svi pravoslavci krivci iz Ugarske, najviše Srbi i Rumuni. Sveštenik u njoj je imao pre svega posao da opslužuje zatvorenike svoje vere.[6] Državna tamnica se gradila 1856. godine za 1000 kažnjenika, a jedan od najpoznatijih robijaša bio je Svetozar Miletić. U velikom zdanju bili su kriminalci, a politički "prestupnici" bili su u manjem unutrašnjem zdanju. On se zamerio vlastodršcima 1870. godine, zbog jednog novinskog članka "Dim ban - Rauh". Radilo se o preskoj (novinskoj) parnici, a presuda je bila u stvari zlikovačka, jer je pisac članka dobio nekoliko godina robije. Vlasti su želele da unište Srpsku narodnu stranku, utamnjičenjem njenog vođe novosadskog advokata i gradonačelnika. Mada je Miletić izdržao samo godinu dana u zatvoru, jer je bio "pomilovan", tamo je nepovratno izgubio zdravlje, i više se nikad nije povratio u svoje okvire. Miletićev vizionarski slobodoumni duh je bio nepovratno ugašen, a njegova bolest (živčana) ga je odvojila od politike, i dovela do pukog bitisanja. U vackoj tamnici proveo je šest godina, između 1891—1896. godine i Miletićev zet, Jaša Tomić, koji je ubio političkog i ličnog oponenta liberala Mišu Dimitrijevića, braneći čast svoje supruge.[7]

Društveni letopis srpskog naroda u tom mestu je interesantan. Pominje se u jednom pismu izvesni Miško iz Vaca 1715. godine, u vezi sa crkveno-narodnim saborom. Taj Miško Ivanović je bio tužen od Nikole Kuzmanovića zbog utaje svadbenog dara u Vacu 1722. godine. Nabavio je 1794. godine čuvenu Rajićevu istorijsku knjigu i žitelj Vacki, Andrej ot Sakmari kupec.[8] Bojićevu knjigu o slavnim Srbima piscima kupili su 1815. godine u Vacu, kupeci braća Stefan i Vasilije Cvijan. Pravnička pitanja izazivaju pažnju kod nekih Srba u Vacu 1823. godine. Naručuju vrednu Đurkovićevu knjigu: mladi Eftimije Popović slušatelj logike, zatim kupeci - Stefan Cvijan i bratija Popović, Argentović i Naum Reža.[9] Čuveno Šekspirovo delo o ljubavnicima iz Verone, kupili su 1829. godine prvi ljudi srpske opštine: pop Atanasije Goić administrator, Stefan Cvijan kupec, Mojsej Cvijan kupec, Vasilije Cvijan kupec, Marko Momirović kupečeski kalfa i Konstantin Krestić eklisijarh.[10] Pavlovićev "Srpski narodni list" uzimao je (1839) jedan pretplatnik iz mesta.[11] Pop Goić je vrlo požrtvovan prenumerant koji redovno nabavlja knjige, i to po nekoliko naslova godišnje. Žitije Hrista Boga čitali su pobožni ljudi u Vacu 1831. godine: Jelisaveta i Marija Cvijan i Jakov Lazić trgovački kalfa.[12] Godine 1831. kupci srpske knjige u Vacu, bili su paroh Tanasije Gojić i još četiri tamošnja trgovca.[13] Pop Gojić je i 1834. godine prenumerant, a pored parohije on je i katiheta za pravoslavce u mesnom Liceju. Tu su još mesni trgovac i epitrop crkveni Mojsej Cvijan, i četiri trgovca sa strane - iz Sombora, Karlovaca, Mokrina i Budima.[14] Knjigu je nabavio prenumeracijom 1836. godine Efrem Jakovljević paroh, i braća trgovci Mojsej i Vasilije Cvijan, za svoju decu.[15] Knjigu pozorišnu igru, prevedenu na srpski jezik uzeli su 1836. godine žitelji Vaca: pop Jefrem Jakovljević administator hrama Sv. Nikole i katiheta, braća Cvijan kupeci, Trifon Jovanović kupec te Petar Isaković.[16] Kupac srpske knjige iz Vaca, bio je 1837, 1838. i 1841. godine pop Jefrem Jakovljević administrator parohije. Sa njim se redovno javljaju posvećenici kulture čitanja iz Vaca: Vasilije Cvijan crkveni tutor, Mojsej Cvijan, Jovan Bozda i udovica Elisaveta Kozak. Svi oni su kupili knjigu kćerki ili supruzi;[17] o Vackim srpskim sinovima, nema ni pomena.

U 19. veku Vac je privlačio Srbe trgovce, koji su tu posao sklapali na vašaru. Pominju se 1827. godine, pet godišnjih vašara u Vacu: 25. februar, uoči Uskrsa, 2. jula, 16. oktobra i nedelju dana pred Božić.[18] Između 1831—1841. godine, građanin vacki trgovac Vasil Cvijan, koji je i crkveni tutor (1834-1837) kupio je pretplatom nekoliko srpskih knjiga. Administrator vacke pravoslavne parohije bio je 1842—1851. godine Petar Petrović. Mladi Vačanin, Nikola Krstić dok je slušao filozofiju, pa prava na univerzitetu u Pešti, bio je od školske 1846/1847. celih pet godina pitomac Tekelijanuma.

Srpski internat u Pešti, koji se nalazi blizu, bočno od glavne trgovačke gradske "Vacke ulice", u prvoj poprečnoj ulici, godinama je vodio profesor i političar "čika Steva (zvani) Vacki" - Stevan Popović. Prenumerant Vukovog nemačko-srpskog rečnika bio je 1872. godine paroh vacki Grigorije Amidžić. Tražen je 1885. godine učitelj u Vacu, kao treći mesni i pojac crkveni, koji je držao nastavu i pojao nedeljom i praznikom u tamošnjoj kapeli - za zatvorenike. Uslov je bio da mora dobro govoriti tri jezika: srpski, mađarski i rumunski.[19] Pretplatnik zvaničnog mitropolijskog lista "Srpski sion" bio je Dositej Kurjakov paroh. Raspisan je 1896. godine stečaj za upražnjeno mesto "dušepopečitelja" (sveštenika) u zemaljskoj kaznioni u Vacu. Naložile se eparhijske vlasti 1902. godine, da se u Vacu isplaćuje 1/4 prihoda od Lemorine fondacije, za platu sveštenika. Od stare slave i moći srpskog življa u Vacu ostala je imovina, koju su crkvene vlasti tražile da se na srpsko ime uknjiži i sačuva.[20]

Krajem 19. veka Vacka pravoslavna parohija je bila "najmanja na svetu", jer su je činili od građanstva samo paroh i crkvenjak. Svi ostali parohijani su izumrli. Po srpskom izvoru iz 1905. godine Vac je parohijska filijana parohije Ostrogon. U mestu ima 16.808 stanovnika, od kojih su samo dva Srbina koji žive u jednom domu! Po državnoj statistici u Vacu je bilo 119 Srba pravoslavaca ali to su bili osuđenici.[21] Kasnije tokom 20. veka srpska pravoslavna crkva u Vacu to definitivno prestaje biti jer je ustupljena drugoj verskoj zajednici.[22]

Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1872. godine
  2. ^ "Zastava", Novi Sad 1874.
  3. ^ "Zastava", Novi Sad 1918.
  4. ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
  5. ^ "Serbski letopisi", Budim 1826. godine
  6. ^ "Stražilovo", Novi Sad 1885. godine
  7. ^ Vasilije Krestić: "Jaša Tomić - politički portret", Novi Sad 2006. godine
  8. ^ Jovan Rajić: "Istorija raznih slavnih slovenskih narodov...", Beč 1794. godine
  9. ^ Evgenije Đurković: "Pravo nasleđa", Budim 1823. godine
  10. ^ "Romeo i Julija", prevod, Budim 1829. godine
  11. ^ "Srbski narodni list", Budim 1839. godine
  12. ^ Jovan Berić: "Žitije Gospoda našeg Isusa Hrista", Budim 1831. godine
  13. ^ Petar Virovac: "Pervi osnovi glavnokrivičnog mađarskog prava", Budim 1831. godine
  14. ^ Konstantin Pejčić: "Rukovoditelj k izgubljenom zdravlju", Budim 1834. godine
  15. ^ Petar Petrović: "Moralno Djevičesko ogledalo...", Budim 1836. godine
  16. ^ "Djevica iz Marienburga", prevod, Budim 1836. godine
  17. ^ "Opominjanja Fenelonova materama radi vaspitanija svojih devojčica...", Budim 1837. godine
  18. ^ "Danica", kalendar, Beč 1828.
  19. ^ "Školski list", Sombor 1885. godine
  20. ^ "Srpski sion", Karlovci 1902. godine
  21. ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
  22. ^ "Nin", specijalni dodatak, Beograd 1990. godine

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Oštri toranj
    Oštri toranj
  • Trijumfalna kapija u Vacu
    Trijumfalna kapija u Vacu

Izvori i spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Vac na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Вац&oldid=25895515”