Letonska Sovjetska Socijalistička Republika

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Летонска Совјетска Социјалистичка Република
Položaj Letonske SSR
Glavni gradRiga
Službeni jezikletonski i ruski jezik
Vladavina
Istorija
Stvaranje i nezavisnost‍
 — Osnivanje21. jula 1940.
 — U sastavu Sovjetskog Saveza od5. avgusta 1940.
 — Nezavisnost6. septembra 1991.
Geografija
Površina‍
 — ukupno64.589 km2 (Dvanaesta u SSSR)
 — voda (%)1.5
Stanovništvo‍
 — 1989.2.666.567 (Četrnaesta u SSSR)
 — gustina41,29 st./km2
Ekonomija
ValutaSovjetska rublja
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +3
Internet domen‍.su‍
Letonska SSR je odlikovana:
Ordenom Lenjina

Letonska Sovjetska Socijalistička Republika (let. Latvijas Padomju Sociālistiskā Republika; rus. Латвийская Советская Социалистическая Республика je bila jedna od republika koje su sačinjavale Sovjetski Savez. Uspostavljena je 21. jula 1940. godine, prvobitno kao marionetska država Sovjetskog Saveza. Uskoro su, 17. juna, na njenu teritoriju došle trupe Crvene armije, u skladu s paktom Molotov-Ribentrop. Letonska SSR je zvanično inkorporirana u Sovjetski Savez 5. avgusta 1940. godine, čime je postala petnaesta konstitutivna republika. Teritoriju Latvijske SSR je 1941. godine okupirala nacistička Nemačka, da bi ju 1944—1945. oslobodile jedinice Crvene armije.

Prva slobodno izabrana skupština Letonske SSR obznanila je Deklaraciju o „obnovi i nezavisnosti Republike Letonije“, 4. maja 1990. godine i preimenovana u Republiku Letoniju. Letonija je zvanično postala nezavisna od Sovjetskog Saveza 20. avgusta 1991. godine.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Letonska Socijalistička Sovjetska Republika[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Letonska Socijalistička Sovjetska Republika

Nakon poraza Nemačke u Prvom svetskom ratu i povlačenja njenih jedinica sa baltičkog područja, dobivenog Mirom u Brest-Litovsku, Crveni letonski strelci su uz pomoć Crvene armije, 17. decembra 1918. godine, proglasili Letonsku Socijalističku Sovjetsku Republiku.

U proleće 1919. godine, letonske snage pod pokroviteljstvom Antante i nemačke paravojne formacije Frajkorps, pokrenuli su ofanzivu protiv letonskih komunista. Glavni grad Riga osvojen je 22. maja 1919, a teritorija sovjetske republike je posle toga obuhvatala samo krajnji istočni deo Letonije. Letonska sovjetska republika nestala je početkom 1920. godine, pod naletom združenih letonskih i poljskih snaga.

Pripajanje Sovjetskom Savezu[uredi | uredi izvor]

Nakon zaključenja Sporazuma Molotov-Ribentrop, avgusta 1939. godine, u kojem su Baltičke države ušle u sovjetsku interesnu sferu, Moskva im je, 25. septembra, uputila zahtev da dopuste Sovjetskom Savezu izgradnju vojnih baza na njihovoj teritoriji.[1] Letonska vlada je prihvatila ultimatum, potpisavši sporazum 5. oktobra 1939. godine.

Nakon upućivanja brojnih zahteva i ultimatuma, sovjetske trupe su, 16. juna 1940. godine, konačno ušle u Letoniju.[2]

Vlade baltičkih država složile su se da bi, u uslovima trenutne međunarodne izolacije, pružanje otpora Crvenoj armiji bilo besmisleno krvoproliće, pa su odlučile da ne pružaju aktivan otpor.[3] Većina vojske baltičkih zemalja mirno se predala i dopustila Crvenoj armiji da ih razoruža.

Sledećeg meseca provedeni su namešteni parlamentarni izbori, na kojima su ubedljivo pobedili komunisti. Posle toga, komunistička vlada je izglasala želju da se Letonska SSR pridruži Sovjetskom Savezu. Letonija je zvaično pridružena Sovjetskom Savezu 5. avgusta 1940. godine. Stara letonska vlada nastavila je da funkcioniše u egzilu.

Nakon pristupanja Letonije Sovjetskom Savezu, general Ivan Serov naredio je deportacije „antisovjetskih elemenata iz Litve, Letonije i Estonije“. Tokom noći 13./14. juna 1941. godine, 15.424 građana Letonije deportovano je u logore i posebna naselja u Sibiru.[4]

Nacistička okupacija[uredi | uredi izvor]

Nakon početka nemačke invazije na Sovjetski Savez 22. juna 1941, nemačke snage su okupirale Rigu 1. jula 1941. godine. Odmah nakon uspostavljanja pronacističke vlade, započeo je proces sistemskog eliminisanja Jevreja i Roma. Do kraja 1941, gotovo svi pripadnici jevrejske populacije u Letoniji su istrebljeni ili smešteni u logore smrti. Osim toga, iz Austrije u Češke je deportovano još 25.000 Jevreja, od kojih je za vreme rata pobijeno njih 20.000. Ukupno je u Letoniji za vreme nemačke okupacije pobijeno 80.000 osoba[5], od kojih su velika većina bili Jevreji.

Za vreme okupacije Letonije, dejstvovale su dve partizanske grupe otpora. Jedni su bili antifašistički borci za nezavisnost Letonije, a druga grupa bila je prosovjetski orijentisana.

Posleratno stanje[uredi | uredi izvor]

Do 1944. godine, sovjetske trupe su porazile Nemce, nakon čega je sovjetska vlast u Letoniji reinstalirana. Iz Letonije je pred Crvenom armijom u inostranstvo pobeglo oko 130.000 Letonaca. Prvih posleratnih godina, vršene su deportacije Letonaca za koje se sumnjalo da su pretnja sovjetskoj vlasti. Tako je 23. marta 1949. godine, iz Baltičkih zemalja u Sibir deportovano oko 43.000 „kulaka“ i „nacionalista“. Pokrenuta je i opsežna kolektivizacija.

Pošto je Letonija posle rata imala velik broj obrazovanih specijalista i dobro razvijenu infrastrukturu, vlada u Moskvi je odlučila da se na području Letonije izgrade jedne od opremljenijih i naprednijih fabrika. U Letoniji je tako izgrađena nova industrija, uključujući i mašinerijsku frabriku „RAF“, neke elektrotehničke fabrike, te nekoliko postrojenja za prehrambenu proizvodnju i obradu nafte.

Pošto nije bilo dovoljno osoblja koje bi upravljalo celokupnom novoizgrađenom industrijskom strukturom, u Letonsku SSR doselio se velik broj drugih naroda, uglavnom Rusa, što je smanjilo brojnost Letonaca u vlastitoj zemlji.

Krajem 1980-ih, Mihail Gorbačov je pokrenuo programe reformi, nazvane Glasnost i Perestrojka. Već u leto 1987. godine, u Rigi su organizovane velike demonstracije za nezavisnost Letonije. Do 1988. godine, Baltičkim republikama je osigurana veća autonomija, a u Letoniji je dopuštena uporaba stare nacionalne letonske zastave. Na demokratskim izborima u martu 1990. godine, 2/3 mesta u Vrhovnom sovjetu osvojili su kandidati Letonskog narodnog fronta, koji su se zalagali za nezavisnost zemlje. Četvrtog maja, Sovjet je proglasio nezavisnost republike, koja je isti dan promenila ime u Republika Letonija. Vlada u Moskvi nije priznala nezavosnost Letonije, nego ju je nastavila smatrati konstitutivnom sovjetskom republikom. Januara 1991. godine, sovjetske političke i vojne snage bezuspešno su pokušale zbaciti vladu Republike Letonije, okupiravši neke ustanove u Rigi i osnovavši Komitet narodnog spasa.

Republika Letonija je, 21. avgusta 1991, proglasila kraj prelaznog perioda i proglasila punu nezavisnost.[6] Sovjetski Savez je, 6. septembra 1991. godine, zvanično priznao nezavisnost Baltičkih zemalja.

Kontroverze[uredi | uredi izvor]

Vlade Baltičkih zemalja,[7][8] Evropski sud za ljudska prava i Veće Ujedinjenih nacija za ljudska prava[9], SAD[10] i Evropska unija[11][12] smatraju da je Letonija godine 1940. bila okupirana od strane Sovjetskog Saveza, što je bilo odobreno u Sporazumu Molotov-Ribentrop. Evropski parlament označio je uključivanje Baltičkih zemalja u Sovjetskog Saveza ilegalnim činom[13], što je bio jedan od razloga ranog prihvatanja Baltičkih zemalja u NATO savez.

Funkcioneri Letonske SSR[uredi | uredi izvor]

Predsednici[uredi | uredi izvor]

Premijeri[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ The Baltic States: Estonia, Latvia and Lithuania by David J. Smith, Page. ISBN 978-0-415-28580-3. str. 24.
  2. ^ Five Years of Dates Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. август 2013) at Time magazine on Monday, Jun. 24, 1940.
  3. ^ The Baltic States: Estonia, Latvia and Lithuania. ISBN 978-0-415-28580-3. str. 19.
  4. ^ Pelkaus, Elmārs, ur. (2001). Aizvestie: 1941. gada 14. jūnijā (na jeziku: Latvian, engleski i and Russian). Riga: Latvijas Valsts arhīvs; Nordik. ISBN 978-9984-675-55-8. OCLC 52264782. 
  5. ^ Ezergailis, Andrew. The Holocaust in Latvia, 1996
  6. ^ „History - Embassy of Finland, Riga”. Embassy of Finland, Riga. 9. 7. 2008. Pristupljeno 2. 9. 2010. „'Latvia declared independence on 21 August 1991...The decision to restore diplomatic relations took effect on 29 August 1991'” 
  7. ^ The Occupation of Latvia Arhivirano na sajtu Wayback Machine (23. novembar 2007) at Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Latvia
  8. ^ Estonia says Soviet occupation justifies it staying away from Moscow celebrations - Pravda.Ru Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. septembar 2007), Pristupljeno 10. 4. 2013.
  9. ^ UNITED NATIONS Human Rights Council Report[mrtva veza], Pristupljeno 10. 4. 2013.
  10. ^ U.S.-Baltic Relations: Celebrating 85 Years of Friendship at state.gov
  11. ^ European Parliament (13. 1. 1983). „Resolution on the situation in Estonia, Latvia, Lithuania”. Official Journal of the European Communities. C 42/78. 
  12. ^ Motion for a resolution on the Situation in Estonia by EU
  13. ^ European Parliament (13. 1. 1983). „Resolution on the situation in Estonia, Latvia, Lithuania”. Official Journal of the European Communities. C 42/78. „...calling on the United Nations to recognize the rights of the Baltic States to self-determination and independence...” 
  14. ^ Latvia, Pristupljeno 10. 4. 2013.

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Pelkaus, Elmārs, ur. (2001). Aizvestie: 1941. gada 14. jūnijā (na jeziku: Latvian, engleski i and Russian). Riga: Latvijas Valsts arhīvs; Nordik. ISBN 978-9984-675-55-8. OCLC 52264782. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Letonska Sovjetska Socijalistička Republika na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Летонска_Совјетска_Социјалистичка_Република&oldid=26421035”