Arhimandrit Ilarion (Ruvarac)

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Ilarion Ruvarac
Lični podaci
Datum rođenja(1832-09-01)1. septembar 1832.
Mesto rođenjaSremska Mitrovica, Austrijsko carstvo
Datum smrti8. avgust 1905.(1905-08-08) (72 god.)
Mesto smrtiGrgeteg, Austrougarska

Ilarion (rođen Jovan Ruvarac, Sremska Mitrovica, 1. septembar 1832 — manastir Grgeteg, 8. avgust 1905) bio je srpski istoričar, sveštenik, arhimandrit fruškogorskog manastira Grgeteg, rektor Karlovačke bogoslovije i akademik.[1] Smatra se za jednog od začetnika kritičkog pravca u srpskoj istoriografiji.

Život[uredi | uredi izvor]

Rođen je 1832. godine kao Jovan, u Sremskoj Mitrovici gde postoji njegova rodna kuća. Roditelji su mu bili Mitrovčani — pop Vasilije[2] i Julijana.[3] Imao je nekoliko braće, zvali su ih „dinastija Ruvarac”, koji su svi bili intelektualci i bliski crkvi.

Osnovnu školu završio je u Starom Slankamenu i Starim Banovcima, gde je i proveo detinjstvo. Šest razreda gimnazije završio je u Sremskim Karlovcima a sedmi i osmi u Beču 1852. godine. U Beču se razvila kod njega težnja za proširivanjem znanja o srpskoj istoriji. Već u Karlovcima, gde su mu predavali Jakov Gerčić, poznavalac svetske istorije, i Aleksandar Stojačković, pisac prvih rasprava iz srpske srednjovekovne istorije, stekao je dobru osnovu za poznavanje i proučavanje istorije. U Beču je studirao prava između 1852. i 1856, istovremeno se baveći i istorijom. Interesovao se za proučavanje istorijskih izvora i komparativno proučavanje narodne tradicije. Karlovačku bogosloviju je završio 1859. godine.

Pored toga što je bio arhimandrit, nakon njegovog upokojenja je navedeno ostalo — njegovo društveno delovanje: član patronata Monaške škole, predsednik ispitnog poverenstva za osposobljavanje veroučitelja u srednjim školama Karlovačke mitropolije, pravi član Srpske kraljevske akademije u Beogradu, član Jugoslovenske akademije u Zagrebu, član Književnog odeljenja Matice srpske, član patronata velike srpske gimnazije u Karlovcima te ’komander’ (nosilac) srpskog kraljevskog Ordena Svetog Save.[3]

Umro je 8. avgusta rano izjutra 1905. godine u svojoj, monaškoj ćeliji Manastira Grgeteg, sahranjen na monaškom grobu 11. avgusta.

Rad[uredi | uredi izvor]

Grob Ilariona Ruvarca u manastiru Grgeteg

Zamonašio se u Krušedolu i dobio monaško ime Ilarion 1. januara 1861. godine. Pod ovim imenom objavio je i najveći broj svojih naučnih radova. Ubrzo je zbog svog obrazovanja imenovan na položaj beležnika crkvenog suda.[4] Godine 1872. postao je profesor Karlovačke bogoslovije. U ovom periodu intenzivno čita istoriografske rasprave i uči jezike koji su mu bili neophodni za proučavanje prošlosti. Znao je latinski, grčki, nemački a služio se i italijanskim i mađarskim jezikom. Iako je bio pravnik i teolog[5], može se reći da je Ruvarac ipak obrazovani srpski istoričar, koji se formirao pod uticajem nemačkih istoričara, poput univerzitetskih profesora Jegera, Šlosera i Gervinusa. Tokom života potencirani ispravni istoriografski metod je kompromitovala njegova (mada prikrivana) politička lojalnost Habzburškoj dinastiji i mađarskoj državi.[6]

Postavljen je za arhimandrita manastira Grgeteg 1874, a sledeće godine za rektora Karlovačke bogoslovije. Ruvarac je bio na Patrijašijskom dvoru u Karlovcima savetnik nekoliko patrijaraha. Zbog sukobljavanja sa strogim patrijarhom Germanom Anđelićem 1882. godine, je uklonjen iz Karlovaca sa mesta rektora. Izabran je u dobrinačkom srezu za poslanika vladine strane (grofa Kuena Hedervarija) u Saboru Trojednice (Hrvatske) u Zagrebu, i tu ostao samo dve godine 1885—1887. godine. Napustio je političko polje, razočaran pozadinom političke radnje, izgovarajući se da je „sit švindla”.[7] Po volji Anđelićevoj, koji ga više nije mogao trpeti u svojoj okolini, prvo je sklonjen u manastir Grgeteg, a potom je poslat za mandatara temišvarske eparhije, ali je odbio da bude vladika. Podneo je ostavku caru Franji Josifu, 19. decembra 1886. godine[8] iz Grgetega.

Vratio se definitivno u Grgeteg (gde je bio i pre — 1882) gde je ostao nastojitelj do kraja života. Manastir je obnovio i unapredio. Njegovom zaslugom izvršena je velika obnova manastirskog hrama, u kojem je ikonostas uradio njegov mnogo mlađi prijatelj Uroš Predić. Tu se intenzivno bavio naučnim radom. Poznat po svom nepokolebljivom stavu u brojnim polemikama često je zapadao u neprilike, ali je i dobijao brojna priznanja. Godine 1869. izabran je za članak Srpskog učenog društva. Postao je jedan od prvih redovnih članova Srpske kraljevske akademije 1888. godine.

Njegov istoriografski rad predstavlja period borbe za kritičku istoriografiju u srpskoj nauci. Ovaj pravac je na kraju i prevladao. Po njegovom učeniku i sledbeniku istoričaru dr Jovanu Radoniću, on nije bio „istorik”, već „kritik”. Obračun sa romantičarima izvršen je pre svega na polju proučavanja srednjovekovne srpske istorije. Prednost kritičkih istoriografa bilo je veliko stručno obrazovanje, koje predstavnici romantičarskog pravca uglavnom nisu imali. Najžešće polemike vodio je upravo sa glavnim predstavnikom romantičarske struje Pantom Srećkovićem. Jaša Tomić je napisao jednu knjigu kojom je hteo da „raskrinka” inadžiju Ruvarca.[4] Pisac Stevan Sremac (inače profesor istorije) nije cenio ono što je radio ’fruškogorski kaluđer’, pa je za njega sarkastično primetio: „Ostavite ga, taj vam čeprka po prošlosti kao kokoš po nekom đubrištu”.[9] Akademik Čedomir Popov je sa vremenske distance (od veka) uočio „i jednu ozbiljnu manu njegovog kritičkog metoda u istoriografiji: briljantnu heuristiku i nerazvijenu hermeneutiku”.[10]

Svoje prve radove Ilarion Ruvarac je počeo da objavljuje još kao bogoslov, posle povratka iz Beča. Prvi članak objavio je u „Sedmici” 1856. pod naslovom Pregled domaćih izvora stare srpske povesnice. Tu je pre svega izvršio odvajanje izvora od literature, što pre nije činjeno. Unosio je mnogo više strane istoriografske izvore, u ’naše rasprave’. Veliki doprinos ove rasprave za srpsku istoriografiju je prihvatanje stava da bez velikog broja objavljenih i kritički obrađenih izvora i nema istorije[11]. Ruvarac je tokom čitavog radnog veka tragao za izvorima za srpsku istoriju i kritički ih objavljivao. Njegov način kritike izvora prihvatio je veliki broj njegovih savremenika, srpskih istoričara. Prihvatio je stav Leopolda fon Rankea da prošlost treba prikazivati onakvu kakva je bila, bez sopstvenog ulepšavanja i domišljanja. U „Sedmici” je objavio i svoju drugu raspravu Prilog ka ispitivanja srbskih junačkih pesama (1857, 1858). Ove dve rasprave objavljene su ponovo 1884. pod nazivom Dve studentske rasprave. U ovoj raspravi pokazuje da se narodne epske pesme ne mogu uzeti kao izvor za događaje o kojima pevaju. I oko ovog pitanja vodeće žestoke polemike sa romantičarima koji su smatrali da je epska pesma autoritet najviše istorijske vrednosti.

Ilarion Ruvarac

Sve do 1867. godine nije ništa objavljivao da bi tada počeo da objavljuje niz radova, u početku izvore i članke iz crkvene istorije. Rasprave važnije po rezultatima iz tog vremena su: Kraljice i carice srpske (1868), O prvim godinama Dušanovog kraljevanja u hronološkom pogledu (1872), Nešto o Bosni dabarskoj i dabrobosanskoj episkopiji i o srpskim manastirima u Bosni (1878). U ovim raspravama razjašnjava neka važna, a u hronološkom ili smisaonom pogledu nejasna mesta srpske istorije. U ovom periodu još uvek nije strasni polemičar, mada se već nazire sukob sa Srećkovićem. Veliku polemiku koja je imala velikog uticaja na srpsku istoriografiju pa i na srpsku kulturu krajem 19. veka, izazvala je njegova rasprava iz 1879. Hronološka pitanja o vremenu bitke na Marici, smrti kralja Vukašina i smrti cara Uroša. Na istu temu je iste godine rad objavio i Ljubomir Kovačević. Oba istoričara su dokazivali da kralj Vukašin nije mogao da ubije cara Uroša, jer je poginuo u Maričkoj bici 26. septembra 1371, a car je umro početkom decembra iste godine. Na ove rasprave usledile su burne reakcije branilaca istorijske tradicije, pre svega Pante Srećkovića. Polemika se nije vodila samo oko ovog pitanja, već i oko izdaje Vuka Brankovića, uloge grofa Đorđa Brankovića prilikom seobe Srba, vekovne nezavisnosti Crne Gore i drugih spornih mesta srpske istorije.

Uoči 500 godišnjice Kosovske bitke odlučio je da napiše kritičku biografiju kneza Lazara.[a] Objavljivao ju je u nastavcima u časopisu Stražilovo više od godinu dana. Ovo delo objavljeno je kao knjiga O knezu Lazaru 1888. godine. Predstavlja njegov najznačajniji rad. Ruvarac je o sebi tim povodom rekao: „Nisam pripovedač te zato i ne pišem povest o knezu Lazaru, već samo raspravljam istorijska pitanja koja se tiču kneza Lazara”. Pored izvesnih nedostataka kojih je i sam autor bio svestan, ovo delo je i danas upotrebljivo i predstavlja dobar primer kritičke istoriografije. Često je činio digresije iz polemičkih razloga. Koristi veliki broj raznovrsnih izvora koje pravilno tumači i analizira. Utvrdio je načelo da treba izbegavati falsifikate i tradiciju kao istorijske izvore i da svoju pažnju treba posvetiti izvorima koji su po vremenu i mestu nastanka bliži događaju o kome svedoče.

Od 2015. postoji Nagrada „Ilarion Ruvarac” za istoriju, koju dodeljuje Matica srpska.[12]

Lični život[uredi | uredi izvor]

Njegov brat Dimitrije Ruvarac takođe je bio istoričar. Jedan od Ilarionovih saradnika i sledbenika bio je i Manojlo Grbić, o čemu svedoči njihova prepiska objavljena u Brankovom kolu[13].

Kada je Lazar Tomanović sreo Ilariona Ruvarca, Ruvarac ga je u šali nazvao pravim Vlahom koji se pocrnogorčio. Tomanović mu je rekao: Zar ste zaboravili šta vam je mitropolit hadži-Sava zaprijetio, kad ste mu rekli da su Hercegovci Vlasi, da ćete od njegove ruke poginuti, ako igdje to i napišete.[14]

Odabrana dela[uredi | uredi izvor]

Njegov veliki opus obuhvata radove iz gotovo svih perioda srpske istorije. Pisao je živo, polemički, nastojeći da čitaocu prikaže put istraživanja do konačnog razrešenja problema.[11]

Pored pomenutih značajni su i sledeći njegovi radovi:

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Ovaj Ruvarčev rad u integralnom obliku kao i niz drugih najznačajnijih studija o Kosovskoj bici uvršćen je u knjigu „Boj na Kosovu. Starija i novija saznanja.”

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Biografija na sajtu SANU”. Pristupljeno 16. 08. 2010. 
  2. ^ „Politika”, Beograd 1938. godine
  3. ^ a b „Srpski sion”, Karlovci 1905. godine
  4. ^ a b „Politika”, Beograd 1932. godine
  5. ^ Čedomir Popov: „O istoriji i istoričarima”, Sremski Karlovci — Novi Sad 1999.
  6. ^ Jovan Grčić: „Portreti sa pismima”, Novi Sad 1939.
  7. ^ „Zastava”, Novi Sad 1908?
  8. ^ „Glasnik Istorijskog društva u Novom Sadu”, Novi Sad 1936.
  9. ^ Biljana Petrović, Vidosav Petrović: „Stevan Sremac u uspomenama i anegdotama”, Niš 2015. godine
  10. ^ Čedomir Popov, navedeno delo
  11. ^ a b Enciklopedija srpske istoriografije, priredili S. Ćirković i R. Mihaljčić, članak Ilarion Ruvarac, Beograd 1997.
  12. ^ Mladom istoričaru nagrada Matice srpske za „Burna vremena” („Politika”, 2. jul 2019)
  13. ^ Ruvarac, Dimitrije (1917): Pisma prote Manojla Grbića arhimandritu Ilarionu Ruvarcu, Brankovo kolo, XVII, 6-9, 11, 16, 18, 19, 23, 24, 28, 29/30, 31, 33/34, 35
  14. ^ Tomanović 2018, str. 496.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Архимандрит_Иларион_(Руварац)&oldid=27675409”