Prijepolje
Prijepolje | |
|---|---|
 Prijepolje- kolaž slika (Lim, Zvonik u Prijepolju, Spomenik Svetom Savi, Centar Prijepolja, Manastir Mileševa, Sahat kula, Stari grad Mileševac) | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Upravni okrug | Zlatiborski |
| Opština | Prijepolje |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  11.928 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 43° 23′ 23″ S; 19° 38′ 56″ I / 43.3897878° S; 19.6488722° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 557 m |
.svg)  Prijepolje Prijepolje na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 31300 31303 |
| Pozivni broj | 033 |
| Registarska oznaka | PP |
Prijepolje je gradsko naselje u istoimenoj opštini, u Zlatiborskom okrugu, u Srbiji. Smešten je na ušću Mileševke u Lim, u podnožju planine Jadovnik. U njegovoj neposrednoj blizini je manastir Mileševa i stari grad Mileševac. Tokom Drugog svetskog rata u njemu se vodila Prijepoljska bitka. Prema popisu iz 2022. u gradu je živelo 11.928 stanovnika (prema popisu iz 2011. u gradu je živeo 13.330 stanovnika).
Geografija[uredi | uredi izvor]
Prijepolje sa širom okolinom (Prijepoljski kraj) obuhvata srednje Polimlje. To je pretežno brdskoplaninski predeo o čemu svedoči i prosečna nadmorska visina koja iznosi oko 1.200 m. Najniža tačka oblasti je ušće Mileševke u Lim sa svojih 440 m, dok visoke planine koje se uzdižu nad Limom dostižu visinu od 1.734 m koliko je visok vrh Katunić na Jadovniku.
Staro jezgro Prijepolja, razvilo se na aluvijalnim ravnima i rečnim terasama desne obale Lima na mestu na kom se u njega uliva Mileševka. Danas se Prijepolje razvilo oko Lima, čija ga dolina preseca pravcem jugoistok - severozapad, i njegovih pritoka Mileševke i Seljašnice. Svaka od ovih reka privlači goste u Prijepolje, svaka od njih svojim dražima:
- Lim svojim brzacima
- Mileševka svojim živopisnim kanjonom
- Seljašnica svojim čuvenim pastrmkama
Lim u Prijepoljskom kraju ima nekoliko pritoka, od kojih mnoge imaju pretežno bujični karakter. To su reke:
- Grobljanska, Stranjanska, Dubočica, Kruševica, Ribnjak, Zebuđa, Sopotnica, Mileševka i Bistrica sa desne strane
- Gostunska, Slatinska, Komaranska reka, Gračanica, Mioska, Ratajska, Seljašnica i Ljupča sa leve strane.
U neposrednoj blizini Prijepolja na obroncima Jadovnika smestili su se Slapovi Sopotnice, koji pobuđuju pažnju i oduševljenje sve većeg broja posetilaca koje privlači ova prirodna lepota koja je nedavno zaštićena kao prirodni spomenik.
Pod istom zaštitom je Sveti Bor, važan kako za svoje prirodno bogatstvo, tako i kulturno za stanovnike okolnih sela.[1]
Klima[uredi | uredi izvor]
Klima u Prijepolju je umerenokontinentalna sa lokalnim promenama koje izaziva uticaj reljefnih oblika. Na ovakvoj klimi grad treba da zahvali podjednakoj udaljenosti od:
- Jadranskog mora (140 km) odnosno maritimne klime
- Panonske nizije (160 km) odnosno kontinentalne klime
Na sprečavanje jačeg uticaja neke od ovih klima dodatno su odgovorni visoki planinski masivi koji se prostiru između Prijepolja i središta ovih klimatskih oblika.
Prosečna količina padavina na ovom prostoru je oko 789,5 mm/m², s tim da ih je najmanje tokom zime i proleća, a najviše tokom jeseni i leta.
Prosečna temperatura je 9,3 °C, sa najvišom srednjom temperaturom od 19,1 °C u julu i najnižom od -2,8 °C u januaru.
Putna povezanost[uredi | uredi izvor]
Grad se nalazi na raskrsnici starih karavanskih puteva koji i danas postoje.
- Krećući se na jug, uzvodno dolinom Lima, put preko Brodareva vodi ka Bijelom Polju (55 km), Mojkovcu, Kolašinu, Podgorici i Baru.
- Krećući se na istok, Mileševkom i dalje preko Jadovnika, stiže se do Sjenice (30 km), Novog Pazara, Prištine, Skoplja i Soluna.
- Krećući se na sever, niz Lim, stiže se u Bistricu (10 km) u kojoj se put deli na dva smera:
- Krećući se ka zapadu, uz Seljašnicu i potom preko Jabuke, put vodi u Pljevlja (30 km) i Žabljak.
Ovde se nalazi Železnička stanica Prijepolje.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Na prostoru Prijepolja postoje ostaci ljudskog stanovanja još iz praistorijskog doba pa sve do današnjih dana. Jedan od najznačajnijih arheoloških nalazišta na ovom prostoru je lokalitet Dvorine na kome je otkriven veći broj predmeta od keramike, stakla, bronze srebra i zlata, a datiran je u rimsko doba.
Najstariji pomen Prijepolja pod tim imenom je iz 1332. godine kod Gijoma Adama, a u analima Dubrovačke republike spominje se prvi put 1343. godine. Prijepolje se u srednjem veku razvijalo kao trg (pijaca) manastira Mileševa i nalazilo se na tzv. dubrovačkom drumu koji je povezivao obalu srednjeg Jadrana sa centralnim i istočnim delovima Balkanskog poluostrva. Razvoj Prijepolja stoga je usko povezan sa trgovcima koji su kroz njega prolazili i u njemu trgovali još od srednjeg veka.
Prijepolje i Polimlje bili su sastavni deo Raške i jedan od središnjih delova rane nemanjićke države. O tome svedoči i veliki broj manastira i crkava u dolini Lima. Smatra se da je župama Dabru, Crnoj Steni, Zvijezdu, Bihoru, Ljuboviđi, Budimlji i Plavu u limskoj dolini u srednjem veku podignuto oko sedamdesetak manastira i crkava. Posle raspada srpskog carstva i poraza Nikole Altomanovića ovaj kraj ulazi u sastav banovine Bosne čime je ona stekla deo nemanjićkog legitimiteta. Upravo se na nemanjićkim tradicijama, na grobu svetog Save u manastiru Mileševa, tadašnji ban Tvrtko ovenčao za „kralja Srba, Bosne i Primorja“ istakavši se za nastavljača Nemanjinog lika i dela i novog srpskog kralja. Kasnije se 1448. godine u Mileševi za hercega od svetog Save proglasio Stefan Vukčić Kosača, po čemu je i Hercegovina dobila ime. Propast srpskih srednjovekovnih država i dolazak Turaka na ove prostore nije zaobišao ni Prijepolje, koje je svoje oslobođenje dočekalo tek 27. oktobra 1912. godine u Prvom balkanskom ratu.[2] Sve to vreme manastir Mileševa bio je duhovno i kulturno središte srpskog naroda u ovom kraju. U njemu je tokom 15. veka bilo sedište Mileševske mitropolije, dok je u 16. veku u njemu radila jedna od najstarijih srpskih štamparija.
Iako su se Turci zadržali na ovim prostorima do 1912. godine ovaj kraj je uzeo aktivnog učešća u značajnim borbama srpskog naroda tokom 19. veka od Prvog srpskog ustanka preko babinske bune (1875), javorskog rata (1876) i raoničke bune, pa sve do balkanskih ratova i konačnog oslobođenja. Odlukama Berlinskog kongresa, Raška oblast je ostala u sastavu Otomanske imperije koja je u njoj imala civilnu, dok je Austrougarska držala vojnu vlast sprečivši tako spajanje i ujedinjenje dve srpske zemlje Srbije i Crne Gore. U vremenu od 1880. do 1912. godine, Prijepolje se nalazilo u sastavu Pljevaljskog sandžaka. U tom periodu na steni kraj Lima u Prijepolju, podignuta je mala katolička kapelica. Zauzimanjem Raško-prizrenskog mitropolita Nićifora Perića, u Prijepolju je početkom 20. veka, osnovan "Fond Sv. Vasilija Ostroškog".[3]
U vreme Kraljevine SHS Mileševski srez je deo Užičke oblasti, a zatim Zetske banovine. U požaru 30. avgusta 1935. stradao je konak posednika i bivšeg poslanika Muhameda Hašimbegovića i nekoliko okolnih objekata.[4]
Tokom Drugog svetskog rata na ovim prostorima vođena je čuvena Prijepoljska bitka u kojoj su Nemci napali partizansku bolnicu na levoj obali Lima. Ostaci bolnice sačuvani su danas kao spomen-kompleks poginulim rodoljubima u sukobu sa okupatorom. Na prevoju Jabuka iznad Prijepolja, u napadu na četničke položaje, poginuo je jedan od najmlađih narodnih heroja i čuveni dečak bombaš Boško Buha, koje je tada imao svega 17 godina. U periodu 1941-1944 Prijepolje se nalazilo u sastavu kvislinške tvorevine Nezavisne Države Crne Gore, koja je bila pod italijanskom i nemačkom okupacijom.
Ovde se nalaze OŠ „Milosav Stiković” Prijepolje i OŠ „Vladimir Perić Valter” Prijepolje.
Kulturno istorijski spomenici[uredi | uredi izvor]
Manastir Mileševa[uredi | uredi izvor]
Manastir Mileševa je jedan od najznačajnijih srpskih manastira poznat kao grobno mesto svetog Save i čuven po svojoj fresci „Beli Anđeo“, koja je strane putopisce XIX veka primorala na toliko divljenje, da joj, prema rečima jednog od njih, ni Đoto nije ravan. O lepoti ove freske svedoči i činjenica da je predstavljala Evropu u prvoj razmeni satelitskih signala sa Amerikom `60 godina 20. veka. Pored toga u manastiru se nalazi i freska svetog Save za koju se smatra da je njegov najrealniji prikaz. Manastir je podigao između 1218. i 1219. godine srpski kralj Vladislav, a danas se nalazi pod zaštitom UNESKO-a.
U Prijepolju se nalazi i Saborna crkva Svetog Vasilija Ostroškog u Prijepolju.
Ibrahim - pašina džamija[uredi | uredi izvor]
Ibrahim - pašina džamija je najstarija džamija u Prijepolju. Prvi put se pominje u „Putopisu“ Evlije Čelebije. Sagradio je Ibrahim - paša, sin hercegovačkog subaše u XVI veku. U XVIII veku u Ugarsko - turskom ratu džamija je stradala i biva obnovljena zaslugom meštanke Baki - hanume. Groblje - mezarje pored džamije je posebno značajno i obiluje starim i bogato izrađenim nišanima od sige, kamena i mermera. Postoje: ulemanski, derviški, aginski, hadžijski, pašinski, trgovački, momački, devojački i drugi. Pored džamije su i mezari graditelja džamije - Ibrahim paše i njegove sestre Kajdafe. Nišani na njihovim mezarima, najstariji su očuvani nišani na teritoriji Prijepolja. Na mezaru Kajdafe stoji natpis - „Kajdafa, kći Iskenderova, godina 1048" (hidžretska, odnosno 1638. godina). U uglu džamije uzidan je sunčani sat „eltifa“ u položaju istok - zapad, koji je ujedno i jedini autentičan predmet iz vremena gradnje džamije.[5]
Ostali kulturno-istorijski spomenici[uredi | uredi izvor]
Pored Mileševe na prostoru Prijepolja nalaze se manastiri:
- Davidovica (13. vek), koju je podigao David Nemanjić, najmlađi sin Vukana Nemanjića
- Kumanica
Stare tvrđave:
Ostaci islamske arhitekture:
- Ibrahim-pašina džamija u Šarampovu, pokrivena ćeramidom i sa jednim minaretom.
- Prijepoljska sahat-kula
Ovde se nalazi Biblioteka „Vuk Karadžić“ Prijepolje.
Demografija[uredi | uredi izvor]
U naselju Prijepolje živi 10.685 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 41,8 godina (40,7 kod muškaraca i 42,9 kod žena).
Stanovništvo u ovom naselju je mešovito uz srpsku većinu (prema popisu iz 2011. godine), a u poslednja dva popisa primećen je pad u broju stanovnika.
 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 15 | 42 | ||
| 80+ | 45 | 70 | ||
| 75—79 | 71 | 122 | ||
| 70—74 | 158 | 188 | ||
| 65—69 | 316 | 340 | ||
| 60—64 | 460 | 466 | ||
| 55—59 | 395 | 435 | ||
| 50—54 | 552 | 579 | ||
| 45—49 | 549 | 607 | ||
| 40—44 | 517 | 579 | ||
| 35—39 | 505 | 521 | ||
| 30—34 | 500 | 530 | ||
| 25—29 | 563 | 581 | ||
| 20—24 | 581 | 627 | ||
| 15—19 | 595 | 586 | ||
| 10—14 | 590 | 589 | ||
| 5—9 | 500 | 473 | ||
| 0—4 | 430 | 354 | ||
| Prosek : | 35,0 | 36,4 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 5.822 | 1.875 | 3.686 | 188 | 54 | 19 |
| Ženski | 6.273 | 1.689 | 3.694 | 707 | 168 | 15 |
| UKUPNO | 12.095 | 3.564 | 7.380 | 895 | 222 | 34 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 2.525 | 92 | 1 | 7 | 693 |
| Ženski | 2.071 | 33 | 0 | 2 | 872 |
| UKUPNO | 4.596 | 125 | 1 | 9 | 1.565 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 72 | 245 | 368 | 102 | 313 |
| Ženski | 15 | 21 | 319 | 71 | 43 |
| UKUPNO | 87 | 266 | 687 | 173 | 356 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 33 | 49 | 209 | 150 | 90 |
| Ženski | 48 | 30 | 83 | 184 | 292 |
| UKUPNO | 81 | 79 | 292 | 334 | 382 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 52 | 0 | 0 | 49 | |
| Ženski | 32 | 1 | 0 | 25 | |
| UKUPNO | 84 | 1 | 0 | 74 | |
Značajni Prijepoljci[uredi | uredi izvor]
- Aleksandar Stanišić, profesor, ministar (1877—1934)
- Sreten Vukosavljević, sociolog (1881—1960)
- Vasilije Marković, istoričar (1882—1920)
- Milan Minić, arhitekta, slikar (1889—1961)
- Ljubiša Miodragović, narodni heroj (1913—1941)
- Milosav Stiković, narodni heroj (1914—1943)
- Vladimir Perić Valter, narodni heroj (1919—1945)
- Zvonimir Červenko, hrvatski general (1926—2001)
- Petar Vlahović, etnolog i antropolog (1927—2016)
- Latif Čičić, fudbaler (1943)
- Predrag Puzović, sveštenik, profesor (1950)
- Jovan Ljuštanović, profesor dečje književnosti (1954–2019)
- Danilo Lazović, glumac (1951—2006)
- Sefer Halilović, general ARBiH (1952)
- Vlade Divac, košarkaš (1968)
- Sabahudin Muranović, karikaturista (1968)
- Aco Pejović, pevač (1972)
- Elmedin Rovčanin, crnogorski političar (1974)
- Dženan Lončarević, pevač (1975)
- Ivica Dragutinović, fudbaler (1975)
- Mihajlo Pjanović, fudbaler (1977)
- Rade Novković, fudbaler (1980)
- Aleksandar Svitlica, rukometaš (1982)
- Nemanja Petrić, odbojkaš (1987)
- Miljan Pušica, rukometaš (1991)
- Amar Mešić, glumac (1991)
- Mihailo Cmiljanović, fudbaler (1994)
- Aleksandar Langović, košarkaš (2001)
- Luka Šuljagić, odbojkaš (1986)
- Vitomir Pušonjić, pisac (1946)
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ https://kamenagora.com/o-kamenoj-gori/istorijat/
- ^ "Politika", 27. okt. 1937
- ^ "Bosanska vila", Sarajevo 1907. godine
- ^ "Politika", 31. avg. 1935, str. 6
- ^ travel.rs
- ^ Etnička struktura nakon popisa 2011.
- ^ a b „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Blagojević, Miloš (1976). „O položaju stanovništva prijepoljskog kraja u doba Nemanjića”. Simpozijum Seoski dani Sretena Vukosavljevića. 3: 223—233.
- Kalić, Jovanka (1976). „Iz istorije Prijepolja i Trgovišta u XV veku”. Simpozijum Seoski dani Sretena Vukosavljevića (4): 141—151.[mrtva veza]
- Petrović, Milić F. (1995). Dokumenti o Raškoj oblasti: 1900-1912. Beograd: Arhiv Srbije.
- Petrović, Milić F. (1997). Dokumenta o Raškoj oblasti: 1890-1899. Beograd: Istorijski muzej Srbije.
- Selimović, Salih (1999). „Stara Raška (Raška oblast) u turskim administrativno-upravnim podjelama”. Breznički zapisi. 11-12: 25—36.
- Slavenko Terzić: Dolina Lima u austrougarskoj političko-kulturnoj strategiji, Mileševski zapisi 6 (Prijepolje 2005) 159-167.
- Slavenko Terzić: Srednje Polimlje u 1809. godini i ustanički planovi prodora prema Pljevljima i Tari, Zbornik radova sa naučnog skupa Odjek Prvog srpskog ustanka u Polimlju i Prijepoljskom kraju (1804—1813). - Prijepolje 2006, 37-44.
- Jagodić, Miloš (2010). Uređenje oslobođenih oblasti Srbije 1912—1914: Pravni okvir. Beograd: Istorijski institut.
- Jagodić, Miloš (2013). Novi krajevi Srbije (1912—1915). Beograd: Filozofski fakultet..
- Femić, Milinko P. (1999). Prijepoljski kraj u prostoru i vremenu. Beograd: Srpsko geografsko društvo.
- Šabanović, Hazim (1959). Bosanski pašaluk: Postanak i upravna podjela. Sarajevo: Naučno društvo Bosne i Hercegovine.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Kostić, Kosta (1922). Naši novi gradovi na jugu. Beograd.
- www.prijepolje.online Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. avgust 2017) (jezik: srpski)
- www.prijepolje.net Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. februar 2008) (jezik: srpski)
- Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
- Gugl satelitska mapa (Maplandia)
- Plan naselja na mapi (Mapquest)
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
