Prijepolje

Prijepolje
Prijepolje;
	Prijepolje- kolaž slika (Lim, Zvonik u Prijepolju, Spomenik Svetom Savi, Centar Prijepolja, Manastir Mileševa, Sahat kula, Stari grad Mileševac)
	Grb
Administrativni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Zlatiborski
Opština	Prijepolje
Stanovništvo
— 2022.	11.928
Geografske karakteristike
Koordinate	43° 23′ 23″ S; 19° 38′ 56″ I / 43.3897878° S; 19.6488722° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	557 m
	Prijepolje Prijepolje na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	31300; 31303
Pozivni broj	033
Registarska oznaka	PP

Prijepolje je gradsko naselje u Srbiji i sedište istoimene opštine u Zlatiborskom upravnom okrugu. Smešteno je na ušću Mileševke u Lim, u podnožju planine Jadovnik. U njegovoj neposrednoj blizini je manastir Mileševa i stari grad Mileševac. Tokom Drugog svetskog rata u njemu se vodila Prijepoljska bitka. Prema popisu iz 2022. bilo je 11.928 stanovnika.

Geografija

Prijepolje sa širom okolinom (Prijepoljski kraj) obuhvata srednje Polimlje. To je pretežno brdskoplaninski predeo, o čemu svedoči i prosečna nadmorska visina koja iznosi oko 1.200 m. Najniža tačka oblasti je ušće Mileševke u Lim (440 m), dok visoke planine koje se uzdižu nad Limom dostižu visinu od 1734 m, koliko je visok vrh Katunić na Jadovniku.

Staro jezgro Prijepolja razvilo se na aluvijalnim ravnima i rečnim terasama desne obale Lima, na mestu na kom se u njega uliva Mileševka. Kasnije se Prijepolje razvilo oko Lima, čija ga dolina preseca pravcem jugoistok - severozapad, i njegovih pritoka Mileševke i Seljašnice. Svaka od ovih reka privlači posetioce u Prijepolje, pošto svaka poseduje osobene draži:

Lim svojim brzacima
Mileševka svojim živopisnim kanjonom
Seljašnica svojim čuvenim pastrmkama

Lim u Prijepoljskom kraju ima nekoliko pritoka, od kojih mnoge imaju pretežno bujični karakter. To su reke:

Grobljanska, Stranjanska, Dubočica, Kruševica, Ribnjak, Zebuđa, Sopotnica, Mileševka i Bistrica sa desne strane
Gostunska, Slatinska, Komaranska reka, Gračanica, Mioska, Ratajska, Seljašnica i Ljupča sa leve strane.

U neposrednoj blizini Prijepolja, na obroncima Jadovnika, smestili su se Slapovi Sopotnice. Oni pobuđuju pažnju i oduševljenje sve većeg broja posetilaca, koje privlači ova prirodna lepota, odnedavno zaštićena kao spomenik prirode.

Pod istom zaštitom je Sveti Bor, važan kako za svoje prirodno bogatstvo, tako i kulturno za stanovnike okolnih sela.^[1]

Klima

Klima u Prijepolju je umerenokontinentalna, sa lokalnim specifičnostima koje izaziva uticaj reljefnih oblika. Na ovakvoj klimi grad treba da zahvali podjednakoj udaljenosti od:

Jadranskog mora (140 km) - m
mara imneaklime
Panonske nizije (160 km) - kontinentalna klima

Za sprečavanje snažnijeg uticaja neke od ovih klima dodatno su zaslužni visoki planinski masivi, koji se prostiru između Prijepolja i središta ovih klimatskih oblika.

Prosečna količina padavina na ovom prostoru je oko 789,5 mm/m², s tim da ih je najmanje tokom zime i proleća, a najviše tokom jeseni i leta.

Prosečna temperatura je 9,3 °C, sa najvišom srednjom temperaturom od 19,1 °C u julu i najnižom od -2,8 °C u januaru.

Putna povezanost

Grad se nalazi na raskrsnici starih karavanskih puteva, koji i danas postoje.

Krećući se na jug, uzvodno dolinom Lima, put preko Brodareva vodi ka Bijelom Polju (55 km), Mojkovcu, Kolašinu, Podgorici i Baru.
Krećući se na istok, Mileševkom i dalje preko Jadovnika, stiže se do Sjenice (30 km), Novog Pazara, Prištine, Skoplja i Soluna.
Krećući se na sever, niz Lim, stiže se u Bistricu (10 km) u kojoj se put deli na dva smera:
- prema Priboju (27 km) i dalje prema Bosni
- prema Novoj Varoši (30 km) i dalje preko Zlatibora ka Užicu, Požegi, Valjevu i Beogradu.
Krećući se ka zapadu, uz Seljašnicu i potom preko Jabuke, put vodi u Pljevlja (30 km) i Žabljak.

Ovde se nalazi Železnička stanica Prijepolje.

Istorija

Na prostoru Prijepolja postoje ostaci ljudskog stanovanja još iz praistorijskog doba, pa sve do današnjih dana. Jedan od najznačajnijih arheoloških nalazišta na ovom prostoru je lokalitet Dvorine, na kome je otkriven veći broj predmeta od keramike, stakla, bronze, srebra i zlata, a datiran je u rimsko doba.

Najstariji pomen Prijepolja pod tim imenom je iz 1332. godine kod Gijoma Adama, a u analima Dubrovačke republike spominje se prvi put 1343. godine. Prijepolje se u srednjem veku razvijalo kao trg (pijaca) manastira Mileševa i nalazilo se na tzv. dubrovačkom drumu koji je povezivao obalu srednjeg Jadrana sa centralnim i istočnim delovima Balkanskog poluostrva. Razvoj Prijepolja stoga je usko povezan sa trgovcima koji su kroz njega prolazili i u njemu trgovali još od srednjeg veka.

Prijepolje i Polimlje bili su sastavni deo Raške i jedan od središnjih delova rane nemanjićke države. O tome svedoči i veliki broj manastira i crkava u dolini Lima. Smatra se da je u župama Dabru, Crnoj Steni, Zvijezdu, Bihoru, Ljuboviđi, Budimlji i Plavu u limskoj dolini u srednjem veku podignuto oko sedamdesetak manastira i crkava. Posle raspada Srpskog carstva i poraza Nikole Altomanovića, ovaj kraj ulazi u sastav Banovine Bosne, čime je ona stekla deo nemanjićkog legitimiteta. Upravo se na nemanjićkim tradicijama, na grobu Svetog Save u manastiru Mileševa, tadašnji ban Tvrtko I Kotromanić ovenčao za „kralja Srba, Bosne i Primorja“, istakavši se za nastavljača Nemanjinog lika i dela i novog srpskog kralja. Godine 1448. u Mileševi se za hercega od svetog Save proglasio Stefan Vukčić Kosača, po čemu je i Hercegovina dobila ime. Propast srpske srednjovekovne države i dolazak Turaka Osmanlija na ove prostore nije zaobišao ni Prijepolje, koje je svoje oslobođenje dočekalo tek 27. oktobra 1912. godine u Prvom balkanskom ratu.^[2] Sve to vreme manastir Mileševa bio je duhovno i kulturno središte srpskog naroda u ovom kraju. U njemu je tokom 15. veka bilo sedište Mileševske mitropolije, dok je u 16. veku u njemu radila jedna od najstarijih srpskih štamparija.

Iako su se Turci zadržali na ovim prostorima do 1912. godine, ovaj kraj je uzeo aktivnog učešća u značajnim borbama srpskog naroda tokom 19. veka, od Prvog srpskog ustanka preko Babinske bune (1875), Javorskog rata (1876) i Raoničke bune, pa sve do balkanskih ratova i konačnog oslobođenja. Odlukama Berlinskog kongresa, Raška oblast je ostala u sastavu Otomanske imperije, koja je u njoj imala civilnu, dok je Austrougarska držala vojnu vlast, sprečivši tako spajanje i ujedinjenje Srbije i Crne Gore, kao dve srpske zemlje. U vremenu od 1880. do 1912. godine, Prijepolje se nalazilo u sastavu Pljevaljskog sandžaka. U tom periodu na steni kraj Lima u Prijepolju, podignuta je mala katolička kapelica. Zauzimanjem Raško-prizrenskog mitropolita Nićifora Perića, u Prijepolju je početkom 20. veka osnovan "Fond Sv. Vasilija Ostroškog".^[3]

U vreme Kraljevine SHS Mileševski srez je bio deo Užičke oblasti, a zatim Zetske banovine. Spomenik palima u ratovima 1912-18. je otkriven 16. novembra 1924.^[4] U požaru 30. avgusta 1935. stradao je konak posednika i bivšeg poslanika Muhameda Hašimbegovića i nekoliko okolnih objekata.^[5]

Tokom Drugog svetskog rata na ovim prostorima vođena je čuvena Prijepoljska bitka, u kojoj su Nemci napali partizansku bolnicu na levoj obali Lima. Ostaci bolnice sačuvani su danas kao spomen-kompleks poginulim rodoljubima u sukobu sa okupatorom. Na prevoju Jabuka iznad Prijepolja, u napadu na četničke položaje, poginuo je jedan od najmlađih narodnih heroja i čuveni dečak-bombaš Boško Buha, koje je tada imao svega 17 godina. U periodu od 1941. do 1944. Prijepolje se nalazilo u sastavu kvislinške tvorevine Nezavisne Države Crne Gore, koja je bila pod italijanskom i nemačkom okupacijom.

Ovde se nalaze OŠ „Milosav Stiković” i OŠ „Vladimir Perić Valter”.

Kulturno istorijski spomenici

Manastir Mileševa

Manastir Mileševa je jedan od najznačajnijih srpskih manastira, poznat kao grobno mesto svetog Save i čuven po svojoj fresci „Beli Anđeo“, koja je strane putopisce XIX veka primorala na toliko divljenje da joj, prema rečima jednog od njih, ni Đoto nije ravan. O lepoti ove freske svedoči i činjenica da je predstavljala Evropu u prvoj razmeni satelitskih signala sa Amerikom 60-ih godina 20. veka. Pored toga u manastiru se nalazi i freska Svetog Save za koju se smatra da je njegov najrealniji prikaz. Manastir je podigao između 1218. i 1219. godine srpski princ (kasnije kralj) Vladislav, a danas se nalazi pod zaštitom UNESKO-a.

U Prijepolju se nalazi i Saborna crkva Svetog Vasilija Ostroškog.

Ibrahim-pašina džamija

Ibrahim-pašina džamija je najstarija džamija u Prijepolju. Prvi put se pominje u „Putopisu“ Evlije-Čelebije. Sagradio ju je Ibrahim-paša, sin hercegovačkog subaše, u XVI veku. U XVIII veku, tokom ugarsko- turskog rata džamija je stradala, ali biva obnovljena zaslugom meštanke Baki- hanume. Groblje-mezarje pored džamije je posebno značajno i obiluje starim i bogato izrađenim nišanima od sige, kamena i mermera. Postoje: ulemanski, derviški, aginski, hadžijski, pašinski, trgovački, momački, devojački i drugi. Pored džamije su i mezari graditelja džamije - Ibrahim-paše i njegove sestre Kajdafe. Nišani na njihovim mezarima najstariji su očuvani nišani na teritoriji Prijepolja. Na mezaru Kajdafe stoji natpis - „Kajdafa, kći Iskenderova, godina 1048" (hidžretska, odnosno 1638. godina). U uglu džamije uzidan je sunčani sat („eltifa“), u smeru istok-zapad, koji je ujedno i jedini autentičan predmet iz vremena gradnje džamije.^[6]

Ostali kulturno-istorijski spomenici

Pored Mileševe, na prostoru Prijepolja nalaze se i manastiri:

Davidovica (13. vek), koju je podigao David Nemanjić, najmlađi sin Vukana Nemanjića
Kumanica

Stare tvrđave:

Ostaci islamske arhitekture:

Ibrahim-pašina džamija u Šarampovu, pokrivena ćeramidom i sa jednim minaretom.
Prijepoljska sahat-kula

Ovde se nalazi i Biblioteka „Vuk Karadžić“.

Demografija

U naselju Prijepolje živi 10.685 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 41,8 godina (40,7 kod muškaraca i 42,9 kod žena).

Stanovništvo u ovom naselju je mešovito, uz srpsku većinu (prema popisu iz 2011. godine), a u poslednja dva popisa primetan je pad u broju stanovnika.

Demografija^[7]
Godina	Stanovnika
1948.	2.828
1953.	3.536
1961.	5.303
1971.	10.904
1981.	14.543
1991.	15.634	15.527
2002.	15.031	16.332
2011.	13.330

Etnički sastav prema popisu iz 2011.‍^[8]

Srbi	8.151	61,14%
Bošnjaci	3.374	25,31%
Muslimani	1.169	8,77%
Romi	193	1,44%
Crnogorci	54	0,40%
Jugosloveni	19	0,14%
Albanci	16	0,12%
Goranci	12	0,09%
Hrvati	8	0,06%
Slovaci	4	0,03%
Bugari	3	0,02%
Rusi	3	0,02%
Makedonci	1	0,00%
Ukrajinci	1	0,00%
Mađari	1	0,00%
Rusini	1	0,00%
Ostali	3	0,02%
Regionalna pripadnost	7	0,05%
Neizjašnjeni	218	1,63%
Nepoznato	92	0,69%
ukupno: 13.330

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍^[8]

Srbi	9.411	62,61%
Bošnjaci	3.941	26,21%
Muslimani	1.225	8,14%
Romi	140	0,93%
Crnogorci	139	0,92%
Ostali	175	1,16%
ukupno: 15.031

Stanovništvo prema polu i starosti^[9]


	m	ž
?	15	42
80+	45	70
75—79	71	122
70—74	158	188
65—69	316	340
60—64	460	466
55—59	395	435
50—54	552	579
45—49	549	607
40—44	517	579
35—39	505	521
30—34	500	530
25—29	563	581
20—24	581	627
15—19	595	586
10—14	590	589
5—9	500	473
0—4	430	354
Prosek :	35,0	36,4

Domaćinstva

**Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	726	895	1.410	2.951	4.007	4.279	4.448

**Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosek
Broj domaćinstava	587	823	810	1.293	597	223	75	26	9	5	3,38

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	5.822	1.875	3.686	188	54	19
Ženski	6.273	1.689	3.694	707	168	15
UKUPNO	12.095	3.564	7.380	895	222	34

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	2.525	92	1	7	693
Ženski	2.071	33	0	2	872
UKUPNO	4.596	125	1	9	1.565
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	72	245	368	102	313
Ženski	15	21	319	71	43
UKUPNO	87	266	687	173	356
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	33	49	209	150	90
Ženski	48	30	83	184	292
UKUPNO	81	79	292	334	382
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	52	0	0	49
Ženski	32	1	0	25
UKUPNO	84	1	0	74

Značajni Prijepoljci

Aleksandar Stanišić, profesor, ministar (1877—1934)
Sreten Vukosavljević, sociolog (1881—1960)
Vasilije Marković, istoričar (1882—1920)
Milan Minić, arhitekta, slikar (1889—1961)
Ljubiša Miodragović, narodni heroj (1913—1941)
Milosav Stiković, narodni heroj (1914—1943)
Vladimir Perić Valter, narodni heroj (1919—1945)
Zvonimir Červenko, hrvatski general (1926—2001)
Petar Vlahović, etnolog i antropolog (1927—2016)
Latif Čičić, fudbaler (1943)
Predrag Puzović, sveštenik, profesor (1950)
Jovan Ljuštanović, profesor dečje književnosti (1954–2019)
Danilo Lazović, glumac (1951—2006)
Sefer Halilović, general ARBiH (1952)
Vlade Divac, košarkaš (1968)
Sabahudin Muranović, karikaturista (1968)
Aco Pejović, pevač (1972)
Elmedin Rovčanin, crnogorski političar (1974)
Dženan Lončarević, pevač (1975)
Ivica Dragutinović, fudbaler (1975)
Mihajlo Pjanović, fudbaler (1977)
Rade Novković, fudbaler (1980)
Aleksandar Svitlica, rukometaš (1982)
Nemanja Petrić, odbojkaš (1987)
Miljan Pušica, rukometaš (1991)
Amar Mešić, glumac (1991)
Mihailo Cmiljanović, fudbaler (1994)
Aleksandar Langović, košarkaš (2001)
Luka Šuljagić, odbojkaš (1986)
Vitomir Pušonjić, pisac (1946)

Vidi još

Reference

^ https://kamenagora.com/o-kamenoj-gori/istorijat/. Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
^ "Politika", 27. okt. 1937
^ "Bosanska vila", Sarajevo 1907. godine
^ "Ilustrovani list"; 1924. br. 50; str. 4
^ "Politika", 31. avg. 1935, str. 6
^ „travel.rs”.
^ Etnička struktura nakon popisa 2011.
^ ^a ^b „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

Literatura

Blagojević, Miloš (1976). „O položaju stanovništva prijepoljskog kraja u doba Nemanjića”. Simpozijum Seoski dani Sretena Vukosavljevića. 3: 223—233.
Kalić, Jovanka (1976). „Iz istorije Prijepolja i Trgovišta u XV veku”. Simpozijum Seoski dani Sretena Vukosavljevića (4): 141—151.
Petrović, Milić F. (1995). Dokumenti o Raškoj oblasti: 1900-1912. Beograd: Arhiv Srbije.
Petrović, Milić F. (1997). Dokumenta o Raškoj oblasti: 1890-1899. Beograd: Istorijski muzej Srbije.
Selimović, Salih (1999). „Stara Raška (Raška oblast) u turskim administrativno-upravnim podjelama”. Breznički zapisi. 11-12: 25—36.
Slavenko Terzić: Dolina Lima u austrougarskoj političko-kulturnoj strategiji, Mileševski zapisi 6 (Prijepolje 2005) 159-167.
Slavenko Terzić: Srednje Polimlje u 1809. godini i ustanički planovi prodora prema Pljevljima i Tari, Zbornik radova sa naučnog skupa Odjek Prvog srpskog ustanka u Polimlju i Prijepoljskom kraju (1804—1813). - Prijepolje 2006, 37-44.
Jagodić, Miloš (2010). Uređenje oslobođenih oblasti Srbije 1912—1914: Pravni okvir. Beograd: Istorijski institut.
Jagodić, Miloš (2013). Novi krajevi Srbije (1912—1915). Beograd: Filozofski fakultet. .
Femić, Milinko P. (1999). Prijepoljski kraj u prostoru i vremenu. Beograd: Srpsko geografsko društvo.
Šabanović, Hazim (1959). Bosanski pašaluk: Postanak i upravna podjela. Sarajevo: Naučno društvo Bosne i Hercegovine.
Kostić, Kosta (1922). Naši novi gradovi na jugu. Beograd.

Spoljašnje veze

[1] ttps://kamenagora.com/o-kamenoj-gori/istorijat/. Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)

[2] "Politika", 27. okt. 1937

[3] "Bosanska vila", Sarajevo 1907. godine

[4] "Ilustrovani list"; 1924. br. 50; str. 4

[5] "Politika", 31. avg. 1935, str. 6

[6] „travel.rs”.

[7] Etnička struktura nakon popisa 2011.

[automatski_generisano1-8] „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.

[9] „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Normativna kontrola
Međunarodne	VIAF
Državne	Izrael Sjedinjene Države Češka