Stevan Hristić

Stevan K. Hristić
Stevan Hristić (1909)
Lični podaci
Datum rođenja	(1885-06-19)19. jun 1885.
Mesto rođenja	Beograd, Kraljevina Srbija
Datum smrti	21. avgust 1958.(1958-08-21) (73 god.)
Mesto smrti	Beograd, FNR Jugoslavija

Stevan Hristić (Beograd, 19. jun 1885 — Beograd, 21. avgust 1958) bio je srpski kompozitor, dirigent, pedagog i muzički pisac. Istaknuti je predstavnik poznoromantičarske stilske orijentacije u srpskoj muzici prve polovine 20. veka.

Biografija

Rođen je u Beogradu kao stariji sin ministra i diplomate Koste Hristića (1852—1927) i Leposave rođene Živadinović. Bio je unuk predsednika Vlade Nikole Hristića (1818—1911).

Svojom sveukupnom delatnošću je bio najistaknutiji kompozitor u Srbiji u prvoj polovini 20. veka. Prva muzička znanja je stekao u Mokranjčevoj školi, da bi potom studije nastavio u Lajpcigu (1904–1908), i to kompoziciju kod Š. Krela (Krehl) i R. Hofmana (Hofmann), a dirigentski kurs kod A. Nikiša (Nikisch). Posle kraćeg rada u Srpskoj muzičkoj školi boravio je u Rimu, Moskvi i Parizu (1910–1912). Pred Prvi svetski rat vratio se u Beograd i započeo dirigentsku aktivnost u Narodnom pozorištu i pedagošku delatnost u Srpskoj muzičkoj školi (danas Muzička škola „Mokranjac“) i bogosloviji. Između dva svetska rata dao je doprinos razvoju muzičkog života Beograda kao jedan od osnivača i prvi šef i dirigent Beogradske filharmonije (1923–1934), dirigent Beogradske opere (1925–1935, njen direktor), jedan od osnivača i prvih nastavnika Muzičke akademije u Beogradu (predavao je kompoziciju 1937–1950, vršio dužnost rektora 1943–1944). Izabran je 1948. za dopisnog i 1950. za redovnog člana Srpske akademije nauka i rukovodio radom Muzikološkog instituta. Nakon Drugog svetskog rata, 1945. učestvovao je u osnivanju Udruženja kompozitora Srbije, čiji je bio dugogodišnji predsednik, takođe je bio i prvi predsednik Saveza kompozitora Jugoslavije osnovanog 1950. godine.

Po njemu se zove Osnovna muzička škola „Stevan Hristić” Mladenovac.

Stvaralaštvo

Stevan Hristić (1923)

Hristićev opus nije velikog obima, ali uključuje opsežna dela: operu Suton (1925), balet Ohridska legenda (1947), oratorijum Vaskrsenje (1912), više orkestarskih kompozicija (scenske muzike za pozorišne komade), dela iz oblasti duhovne muzike (Liturgija, Opelo), koncertantne (Simfonijska fantazija za violinu i orkestar, Rapsodija za klavir i orkestar), kao i horske kompozicije (Jesen, Dubrovački rekvijem) i kamernu vokalnu liriku (manji broj dela: Bila jednom ruža jedna, Lastavica, Elegija, Veče na školju, Behar). Prvi put se pojavljuje kao pozorišni kompozitor 1907. godine u Beogradu, kada piše muziku za narodni komad "Čučuk Stana", od Milorada Petrovića - Seljančice. Hristićev muzički jezik odlikuju melodijska invencija, koloritna orkestracija, poznoromantičarska i delimično impresionistička harmonija, jasnoća i preglednost formalne strukture. Po svojoj primarno romantičarskoj orijentaciji on se donekle razlikuje od druge dvojice svojih savremenika Konjovića i Milojevića, u čijim delima ima više radikalnih zahvata u savremeni stilski izraz. Hristić je bliži mokranjčevskim korenima te njegov opus predstavlja most od romantičarskih osnova ka modernim strujanjima. Hristićevo najznačajnije delo je prvi celovečernji srpski balet Ohridska legenda.

Ohridska legenda

Glavni članak: Ohridska legenda

Istorijat nastanka i postavki

Mada je kompozitor započeo rad na baletu još krajem dvadesetih godina i prvi čin baleta izveo u vreme proslave povodom 25 godina svog rada (1933), završio ga je tek posle Drugog svetskog rata. Premijera je bila u Narodnom pozorištu 29. 11. 1947. u postavci Margarite Froman, sa scenografijom Vladimira Žedrinskog i kostimima Milice Babić. Balet je uspeh doživeo i na brojnim gostovanjima u Edinburgu 1951, Atini 1952, Visbadenu i Salcburgu 1953, Ženevi i Cirihu 1953, Firenci i Beču 1955, Kairu 1961, Barseloni 1965. Originalne postavke je imao je na skopskoj, zagrebačkoj i ljubljanskoj sceni, u Novom Sadu, Sarajevu, Rijeci, Mariboru, a 1958. izvođen je i u moskovskom Pozorištu Stanislavskog i Nemirovič-Dančenka. Za moskovsku premijeru Hristić je dodao još neke numere, sačinivši tako konačnu verziju dela. Ohridska legenda je scenski izvođena više od 1300 puta, imala je 24 postavke (premijere i obnove), na kojima su angažovana četiri inostrana i deset jugoslovenskih koreografa (neki su se više puta obraćali ovom delu), a od toga je šest premijera realizovano u Beogradu. Integralno izvođenje i prvi snimak celokupne muzike baleta (prema redakciji partiture Dejana Despića iz 1985) napravljeni su 2008. godine (dirigent Bojan Suđić, Hor i Orkestar Radio televizije Srbije), povodom obeležavanja pedesete godišnjice od smrti autora.

Muzički jezik

Stevan Hristić na poštanskoj marci iz 2009. godine

U muzici baleta smenjuju se prokomponovani odseci, u kojima se razvija dramska radnja, i zaokružene numere – igre, kojima se najčešće zaustavlja dramska akcija. Okosnicu muzičkog toka gradi nekoliko izražajnih lajtmotiva koji se simfonijski razrađuju. Dva vodeća lajtmotiva izvedena su iz tematizma Mokranjčeve Desete rukoveti: pesme Biljana platno belaše i Pušči me. U baletu su, osim ova dva citata korišćeni i tema popularne Biljane, i jedan zapis narodne pesme V. Đorđevića (Pijem vino i rakiju...), koji nema lajtmotivsku funkciju, već se javlja samo kao tema završnog momačkog kola. Vodeći lajtmotivi simbolizuju lik same Biljane i ljubav dvoje mladih, a pored njih, kao izražajni izdvajaju se i motivi Biljaninog oca i mača, mada imaju epizodnu ulogu. Citati su glavni tematski materijal dela koji obezbeđuje njegovo sadržajno jedinstvo. Sa motivima se radi na simfonijski način, a simfonijski razvoj je u službi dramaturgije baleta: transformacija motiva u neraskidivoj je vezi sa tokom radnje, promene su tumač psiholoških preživljavanja aktera ili muzička karakterizacija dramskog sukoba.

Harmonska sredstva koja Hristić koristi uglavnom su jednostavna, ali ima i smelih rešenja (u okvirima romantičarskih sredstava izražavanja). Kreću se u rasponu od modalnosti, preko upotrebe specifičnih lestvičnih obrazaca (balkanski mol, celostepena lestvica – samo u melodijskoj liniji, frigijski moldur) do tipično poznoromantičarske proširene tonalnosti. Najizrazitiji aspekt Hristićevog dela čini bogatstvo zvučnosti orkestra. To dolazi do izražaja i u četiri orkestarske svite sa ključnim delovima baleta (snimak Beogradske filharmonije, dirigent Emil Tabakov, 1998).

Suton

Glavni članak: Suton (opera)

Hristićeva grobnica na beogradskom Novom groblju

Suton (1925) združuje iskustva verističke muzičke drame i elemente impresionističkog muzičkog jezika. Delo je komponovano prema gotovo integralnom tekstu druge (simbolističke) drame Dubrovačke trilogije Ive Vojnovića i odslikava atmosferu u domu stare ugledne porodice Beneša u vreme propadanja dubrovačke vlastele početkom 19. veka, posle pada republike. U središtu radnje je neostvariva ljubav dvoje mladih koji pripadaju različitim društvenim staležima, a svi drugi likovi su tek delimično skicirani. Žanr-scene autor svesno izbegava naglašavajući kamerni karakter dela i dosledno ostajući u okvirima lirsko-psihološke drame. U libreto su, osim Vojnovićevog teksta uključeni i stihovi pesme Snovi Jovana Dučića (za Lujov ariozo Vaj, kako to boli), koja se svojom atmosferom dobro uklapa u emotivni ton drame.

Hristićev Suton je po formi muzička drama, vokalna deonica je pretežno tretirana kao praćeni rečitativ, melodika je uslovljena psihološki produbljenim tumačenjem teksta, ali je istovremeno i pevački logična. Orkestarski part je glavni nosilac lajtmotiva, ali oni u operi nisu razvijani sa doslednošću koju će Hristić potom primeniti u svom baletu. Jedan od osnovnih motiva koji prožima celo delo jeste motiv sutona iz uvodne muzike.

Vaskrsenje

Glavni članak: Vaskrsenje (oratorijum)

Vaskrsenje, prvi oratorijum u srpskoj muzici, rađen na tekst Dragutina Ilića, izveden je 1912. godine, najavljujući tako nova žanrovska interesovanja mlade kompozitorske generacije. Uvodna muzika za ovo delo izvodi se kao samostalan orkestarski komad pod imenom Poema zore.

Orkestarska muzika

Zanimljivo je da, uprkos tome što je odlično poznavao orkestar, Hristić nema poseban afinitet prema simfonijskoj muzici. Ovoj oblasti posvetio je relativno mali broj dela, i to uglavnom slobodnije građe: uvertiru za Čučuk Stanu, simfonijsku poemu Na selu (prvi stav nedovršene simfonije) i dva koncertantna dela, pisana vrlo efektno: Simfonijsku fantaziju za violinu i orkestar (1908), diplomski rad iz Lajpciga i Rapsodiju za klavir i orkestar (1942).

Duhovna dela

Među najznačajnije priloge razvoju srpske duhovne muzike ubrajaju se Hristićeva Liturgija i, naročito, Opelo u be-molu, u kojima se on slobodno služi poznoromantičarskom harmonijom i gradi gustu, mestimično polifono tretiranu fakturu horskog stava.

Filmska muzika

Kompozitor

God.	Naziv	Uloga
1940.-te_
1948.	Sofka	/
1950.-te
1953.	Bila sam jača	/
1970.-te
1972.	Čučuk Stana (TV film)	/

Dirigent

God.	Naziv	Uloga
1950.-te_
1953.	Bila sam jača	/

Izbor iz dela

• Čučuk Stana, muzika za komad s pevanjem, 1907.
• Simfonijska fantazija za violinu i orkestar, 1908.
• Jesen, za mešoviti hor, 1910.
• Vaskrsenje, oratorijum, 1912.
• Opelo u be-molu, za mešoviti hor, 1915.
• Suton, opera, 1925. (prerada 1954)
• Dubrovački rekvijem, za sopran i mešoviti hor, 1930.
• Na selu, simfonijska poema, 1935.
• Rapsodija za klavir i orkestar, 1942.
• Ohridska legenda, balet, 1947. (prvi čin 1933, dopuna 1958)
• Vranjanska svita, za mali orkestar, 1948.
• Muzika za pozorišne komade (Kralj Lir, Bura, Hamlet, Uobraženi bolesnik, Krug kredom, Lazarevo vaskrsenje, Večiti mladoženja i dr.)

Izdanja

• Prva svita iz „Ohridske legende“, Beograd, Prosveta, 1955
• Ohridska legenda (klavirski izvod Ilije Marinkovića, red. Milenko Živković), Beograd, Prosveta, 1964.

Diskografija

• Ohridska legenda (četiri svite iz baleta), CD, Beogradska filharmonija i Emil Tabakov, Beograd, Komuna CD 9011, 1988.
• Suite No 1 from the ballet „Ohridska legenda/The Legend of Ohrid“, CD New Sound 112, Beograd, Komuna, 1998.
• Rapsodija za klavir i orkestar, CD, Simfonijski orkestar RTS i Bojan Suđić, PGP RTS, 2000, CD 430961

Literatura

• Kovačević, Krešimir (1974). Muzička enciklopedija 2, Gr-Op. Zagreb: Jugoslovenski leksikografski zavod. str. 166. 
• Nadežda Mosusova, Ohridska legenda Stevana Hristića, Zvuk (75–76), Sarajevo, 1967.
• Vlastimir Peričić (ured.), Stevan Hristić i njegovo delo (zbornik radova studenata), Beograd, FMU, 1985.
• Vlastimir Peričić, Muzički stvaraoci u Srbiji. - Beograd, Prosveta, 1969, 123 str.
• Dimitrije Stefanović (ured.), Život i delo Stevana Hristića, SANU, Beograd, 1991.
• Nadežda Mosusov (ured.), Srpska muzička scena, Beograd, SANU, 1995.
• Roksanda Pejović, Opera i balet Narodnog pozorišta u Beogradu (1882–1941), Beograd, FMU, 1996.
• Muzičko stvaralaštvo između dva svetska rata, Muzikologija (1), Beograd, 2001.
• Mirjana Veselinović Hofman (ured.), Istorija srpske muzike: srpska muzika i evropsko muzičko nasleđe, Beograd, Zavod za udžbenike, 2007.
• Dejan Despić, Hristićeva Ohridska legenda – redaktorove napomene i objašnjenja, Mokranjac (10), 44–45.
• Sonja Marinković, Ohridska legenda (Dostojno obeležen Hristićev jubilej: integralno izvođenje Ohridske legende na Mokranjčevim danima i BEMUS-u), Mokranjac (10), 46–49.
• Katarina Tomašević, Na raskršću Istoka i Zapada. O dijalogu tradicionalnog i modernog u srpskoj muzici (1918–1941), Beograd – Novi Sad, Muzikološki institut SANU – Matica srpska, 2009.

Spoljašnje veze

• Biografija na sajtu SANU
• "Politika", 12. okt. 1935