Kneževi Vinogradi
Kneževi Vinogradi | |
|---|---|
 Znak dobrodošlice u Kneževim Vinogradima | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Hrvatska |
| Županija | Osječko-baranjska |
| Opština | Kneževi Vinogradi |
| Oblast | Baranja |
| Stanovništvo | |
| — 2011. | 1.657 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 45′ 02″ S; 18° 44′ 03″ I / 45.75045° S; 18.73418° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 85 m |
  Kneževi Vinogradi Kneževi Vinogradi na karti Hrvatske | |
 Kneževi Vinogradi Kneževi Vinogradi na karti Osječko-baranjske županije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 31309 Kneževi Vinogradi |
| Pozivni broj | +385 31 |
| Registarska oznaka | BM |
| Veb-sajt | www |
Kneževi Vinogradi (mađ. Herczegszöllös) su varošica i središte istoimene opštine u Baranji, Republika Hrvatska. Do nove teritorijalne organizacije u Hrvatskoj, područje Kneževih Vinograda nalazilo se u okviru opštine Beli Manastir.
Danas je opština Kneževi Vinogradi jedinica lokalne samouprave u sastavu Osječko-baranjske županije i predstavlja prostor od 248,77 km², što čini 6 % ukupne površine županije.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Prostor Kneževih Vinograda pripada krajnjem severoistočnom delu Republike Hrvatske, odnosno njegovoj prirodno-geografskoj celini, Baranji. U okviru prostora Baranje, Kneževi Vinogradi se nalaze na njenom istoku i deo su parka prirode Kopački rit.
Sedište opštine Kneževih Vinograda nalazi se na dvadeset petom kilometru od glavnog administrativnog centra Osječko-baranjske županije grada Osijeka i na desetom kilometaru od grada Belog Manastira. Dvadeset šest kilometara deli Kneževe Vinograde od granice sa Republikom Mađarskom i petnaest kilometara od granice sa Republikom Srbijom.
Opštinu Kneževi Vinogradi, pored njenog administrativnog središta, čini još osam naselja: Karanac, Zmajevac, Suza, Kotlina, Kamenac, Mirkovac, Jasenovac i Sokolovac.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Istorija Kneževih Vinograda seže u daleku prošlost. Još u starom veku, kada se na ovim prostorima protezao Rimski limes, ovde je postojala kolonija Donatium, a ime mesta prvi put se spominje u pisanom obliku 1341. godine pod nazivom Vilucu de Zeleus.
Do kraja devetog veka stanovništvo ovih prostora bilo je većinski slovenskog porekla, o čemu svedoče brojni arheološki nalazi na prostoru cele Baranje. Doseljavanjem Mađara u Podunavlje i Panonsku niziju u devetom veku, sastav stanovništva se znatno menja, kako u Kneževim Vinogradima, tako i u celoj Baranji.
U Mohačkoj bici 1526. godine, u sastavu ugarske vojske Ljudevita II učestvovalo je i stanovništvo iz ovih krajeva, ali isto tako i u pomoćnim četama turske vojske. Od tada su Kneževi Vinogradi u sastavu Mohačkog sandžaka, a Baranja u sastavu Turske imperije.
Kneževi Vinogradi 1533. godine ulaze u sastav poseda srpskog kneza Stefana Štiljanovića i od tada se ustaljuje ime Herceg Suljoš (Herczegszöllös). Taj naziv usvojili su i Turci, pa su tako prema popisu iz 1687. godine Kneževi Vinogradi upisani pod novim imenom.
Prisustvom Turske na Balkanu položaj pokorenih slovenskih naroda je postao ugrožen i mnogi beže na sever u Kraljevina Ugarsku i Austriju ili na istok u Rusiju, tražeći spas od turskog zuluma. Pošto je i sama Baranja 170 godina bila u posedu Osmanskog carstva i činila granicu Turske sa Habzburškom monarhijom, u Baranju je počelo doseljavanje srpskih vojnika s ciljem obezbeđivanja vojne granice. Vojsku iz pograničnih krajeva obe velike imperije činili su Srbi, s jedne strane Srbi graničari (krajišnici), s druge Srbi martolosi. Srbi martolosi 1565. godine naseljavaju Kneževe Vinograde i broj Srba se tako povećava. Drugi talas martologa koji naseljavaju Kneževe Vinograde bio je 1593. godine, a poslednji Srbi martolosi došli su u ovo mesto 1619. godine.
Važan datum u istoriji Kneževih Vinograda predstavlja 17. avgust 1576. godine, kada je na mestu današnje protestantske crkve, među zidinama stare srednjovekovne crkve iz 11. veka i na rimskim temeljima s početka 4. veka, održan istorijski Sinod protestantske crkve gornje i donje Baranje, gde su usvojeni kanoni o duhu života protestantskih vernika, pod nazivom Članovi o saglasnosti hrišćanskih crkva ili Kanoni iz Kneževih Vinograda.[1]
U bici kod Haršanja, koja se odigrala 1687. godine, između Austrije i Turske, Turci su poraženi i zauvek gube Baranju, a Kneževi Vinogradi postaju deo Austrije. Tri godine kasnije usledio je novi talas doseljavanja Srba sa Arsenijem III Čarnojevićem. Iste godine u Pečuju deo baranjskih Srba prisilno je preveden iz pravoslavlja u unijate.
Kneževi Vinogradi su 1697. godine ušli u sastav Beljskog vlastelinstva austrijskog princa i vojskovođe Eugena Savojskog. Karlovačkim mirom iz 1699. godine Turci su i zvanično izgubili Baranju, a Kneževi Vinogradi su ušli u sastav Kraljevine Ugarske u kojoj ostaju sve do 1918. godine.
Godine 1703. počeo je Rakocijev ustanak i mnoge srpske porodice, iz Kneževih Vinograda i iz cele Baranje, u strahu od zverstava Rakocijevih ustanika beže preko Drave u Slavoniju. Kroz godine ustanka do konačnog sloma, Rakocijeva vojska je opljačkala i uništila mnoga srpska sela u Baranji. Nedugo posle poraza Rakocijevih pobunjenika, 1712. i 1713. godine, u selo se vraća izbeglo stanovništvo.
Sredinom osamnaestog veka, 1742. godine u Kneževim Vinogradima osnovana je parohija. Pominje se 1735. godine "pop" iz mesta, koji se pričestio u manastiru Grabovcu, o Uskršnjem postu.[2] Te godine je podignuta i prva pravoslavna crkva u selu, crkva Svetog Arhiđakona Stefana, a 1768. godine austrijska carica Marija Terezija izdaje dozvolu za gradnju novog pravoslavnog hrama posvećenog Vavedenju Presvete Bogorodice, po uslovima Ugarskog veća. 1770. godine u Kneževe Vinograde doseljavaju se Nemci, a dve godine kasnije osniva se prva srpska škola.
Početkom XIX veka, 1803. godine, protestanti dobijaju novu crkvu, koja danas ima status spomenika kulture. Nešto docnije, 1840. godine u Kneževim Vinogradima podignuta je i rimokatolička crkva.
U vreme Mađarske revolucije 1848. godine, kada su Mađari tražili svoja nacionalna prava i autonomiju u okviru Austrijskog carstva, želeći da se afirmišu i zaštite sopstvena nacionalna prava, na Majskoj skupštini, u Sremskim Karlovcima iste godine, Srbi su proglasili Srpsku Vojvodinu u čijem sastavu je bila i Baranja, iako je faktički vojno nisu mogli kontrolisati. Propastom Mađarske revolucije austrijske vlasti su Patentom od 18. novembra sledeće godine, na teritoriji Srpske Vojvodine formirale novu krunovinu pod imenom Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat.
Završetkom Prvog svetskog rata Baranja je 25. novembra 1918. godine u sastavu Srpske Vojvodine priključena Kraljevini Srbiji, a Trijanonskim sporazumom je i definitivno podeljena između Mađarske i Kraljevine SHS.
U novonastaloj državi Kneževi Vinogradi bili su u sastavu Dunavske banovine i u tom sastavu ostaju do početka nemačke invazije na Kraljevinu Jugoslaviju 1941. godine.
Na dan 11. aprila 1941. godine na teritoriju Baranje ušle su pešadijske jedinice IV mađarske armije. U samo tri dana, mađarske okupacione jedinice zauzele su celu Baranju bez otpora. Prema popisu stanovništva koji je izvršen koncem 1941. godine u Baranji — Mađarima se izjasnilo njih 51.831, Nemcima njih 14.838, slede Srbi kojih je bilo 7.542, Hrvatima se osećalo njih 3.560, a 2.410 upisano je kao ostali. Za vreme okupacije Baranje stradalo je više od 2.000 Srba i drugih protivnika Hortijevog režima. Mađarske okupacione snage ostale su u Baranji do njenog oslobođenja 1944. godine.
Sledeće godine, na Trećem zasedanju AVNOJ-a, konstituisana je Federativna Narodna Republika Jugoslavija sa šest ravnopravnih administrativnih teritorijalnih jedinica (republika). Pošto unutrašnje granice novonastale države još nisu bile tačno utvrđene, pa tako ni granica između SR Hrvatske i SR Srbije osnovana je Komisija za utvrđivanje granice između SR Hrvatske i SR Srbije na čijem čelu se nalazio Milovan Đilas. U jesen iste godine, na jednom od poslednjih sastanaka ove komisije, u Vukovaru, odlučeno je da Baranja pripadne Hrvatskoj.
Posle Drugog svetskog rata, 1946. godine na prostoru Baranje i zapadnih delova Vojvodine vrši se kolonizacija. Iz Međimurja i Dalmacije, iz siromašnih krajeva Korduna i Banije, vlasti doseljavaju nekoliko hiljada hrvatskih porodica u Baranju. Deo kolonista naselio je i Kneževe Vinograde. Tako je broj hrvatskog stanovništva porastao, a Hrvati su uskoro postali većinsko stanovništvo Baranje.[3]
Srbi u mestu[uredi | uredi izvor]
Godine 1745. u "Suljošu" je izdvajala tamošnja opština po 6 f. za izdržavanje srpske škole.[4] U prvoj polovini 19. veka u "Herceg Suljošu" je bio formiran mali pretplatnički punkt. Činili su ga kupci jedne srpske knjige: Roman Komadinović učitelj, Acko Bošnjaković zvonar, Jovan Mihajlović kupec i Stefan Posnik sabov. Drugi naslov je pribavio 1824. godine učitelj Vasilij Tešanović.[5] Bio je 1826. godine zapisan kao administrator parohije, pop Andrej Knežević.[6] Advokat Atanasije Mihajlović suljoški mesni školski upravitelj skupio je 1845. godine pretplatu od 11 meštana za "Serbski letopis" Matice srpske.
Iz raspisanog stečaja za upražnjeno mesto učitelja iz 1869. godine ponuđena plata je iznosila 28 f. u novcu, po 28 merova žita i kukuruza, sedam hvati drva, 10 akova vina, četiri lanca oraće zemlje i stan.[7]
Jedan od organizator učiteljskog skupa u Mohaču bio je 1897. godine suljoški učitelj P. Ćosić.[8]
U ovom mestu je rođen arhitekta Dušan Jeličić.
Religija[uredi | uredi izvor]
U Kneževim Vinogradima postoje tri verske zajednice: protestantska, pravoslavna i rimokatolička. Opština Kneževi Vinogradi broji trinaest crkava: šest protestantskih, pet rimokatoličkih i dve pravoslavne.
- Najstarija crkva u Kneževim Vinogradima i u celoj Baranji je sadašnja protestantska crkva, podignuta u XI veku u romaničkom stilu, a dograđivana u XIII i XIV veku u vreme gotike. Od 1576. godine postaje protestantska. Ponovo je dograđena 1803. godine i danas se danas se nalazi pod zaštitom države i čini spomenik kulture.
- Pravoslavna crkva datira iz 1742. godine kada se i prvi put spominje, a Kneževi Vinogradi su te iste godine postali parohija. Prva crkva bila je posvećena Svetom Arhiđakonu Stefanu. Nova crkva posvećena Vavedenju Presvete Bogorodice sagrađena je 1775. godine na predlog Verske komisije Ugarskog namesničkog veća i uz dozvolu carice Marije Terezije. Crkva je građena kao jednobrodna građevina sa polukružnom apsidom i dvospratnim zvonikom iznad zapadnog portala, u kasnobaroknom stilu sa elementima klasicizma. Ikonostas datira iz druge polovine XVIII veka. Od 1777. godine vode se crkvene matice venčanih i umrilih, a od 1778. godine crkvene matice krštenih. Crkvenu opštinu Kneževi Vinogradi čine još sela: Suza, Zmajevac, Batina i Grabovac, a parohija je od 1991. godine u sastavu Osječkopoljske i baranjske eparhije.
- Rimokatolička župna crkva Svetog Arhangela Mihajla građena je u klasičnom stilu, ali ne postoje tačni podaci kada je sagrađena. Župa je osnovana 1851. godine, a crkva je obnovljena 1840. godine. Kor crkve je dozidan 1857. godine i time je završena njena izgradnja, a taj oblik je zadržala do danas. Crkva je potpuno obnovljena 2004. godine.
Privreda[uredi | uredi izvor]
Privreda opštine Kneževi Vinogradi zasniva se pre svega na poljoprivrednoj proizvodnji i prerađivačkoj industriji. Na oko 13.000 hektara obradivih površina preovlađuju ratarske kulture, a oko 1.800 hektara koristi se za gajenje vinove loze i proizvodnju voća. Kneževi Vinogradi, sa svojom hiljadugodišnjom tradicijom u proizvodnji visokokvalitetnih vina, još davne 1526. godine imali su podrume u kojima se čuvalo vino i vlastitu vinariju. Ova tradicija se održala do danas. Deo te tradicije su vinarija i podrumi Belje. Od vrsta vinove loze gaje se: Rajnski rizling, Šardone, Pinot, Merlot, Sovinjon i drugi. Od ratarskih kultura uzgaja se: pšenica, kukuruz, ječam, soja, suncokret, šećerna repa i drugo.
Pored ratarstva, vinogradarstva i voćarstva, razvijeno je stočarstvo, a na lokalnim privatnim farmama uzgajaju se ovce, krave i svinje.
Poslednjih godina dosta pažnje posvećuje se razvoju kontinentalnog turizma.
Turizam[uredi | uredi izvor]
Turistička ponuda Kneževih Vinograda je šarolika. Zbog svoje raznovrsne ponude kvalitetnih crvenih i belih vina, Kneževi Vinogradi su se našli na međunarodnoj karti Puteva vina. Posetiocima se pruža prilika da postete stogodišnje podrume ukopane duboko u zemlji i da u toj vekovnoj hladovini degustiraju najbolja domaća vina. Takođe, daleko je poznat domaći kulen i pršuta koji se ovde proizvode. Ovde se nalaze i najkvalitetnija ugostiteljska odredišta u Baranji.
Kneževi Vinogradi su ipak najpoznatiji po SRC Bazeni koji već decenijama čini ovo mesto oazom cele Baranje. U sastavu ovog kompleksa nalaze se olimpijski i mali dečji bazen, te nekoliko sportskih terena: teren za fudbal, za košarku, kuglana i teren za odbojku na pesku.
Kneževi Vinogradi su opremljeni i privatnim smeštajnim kapacitetima.
Sport[uredi | uredi izvor]
- NK Borac Kneževi Vinogradi
- Tekvondo klub „Kneževi Vinogradi“
- Šahovski klub „Vinograd“
- Streljački klub „Baranjac“
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Na popisu stanovništva 2011. godine, opština Kneževi Vinogradi je imala 4.614 stanovnika, od čega u samim Kneževim Vinogradima 1.657.[9]
Nacionalni sastav 2001.[uredi | uredi izvor]
ukupno: 1.715.
- Hrvati — 844 (49,21%)
- Srbi — 535 (31,19%)
- Mađari — 275 (16,03%)
- ostali, neopredeljeni i nepoznato — 61 (3,55%)
Popis 1991.[uredi | uredi izvor]
Na popisu stanovništva 1991. godine, naseljeno mesto Kneževi Vinogradi je imalo 2.127 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Zaustavljeno propadanje najstarije crkve u Suljošu”. Spomenik kulture — Spasavanje protestantske crkve. Glas Slavonije. Pristupljeno 3. 3. 2009.
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1895. godine
- ^ „Hrvatska mora da vrati Baranju i Ilok”. Posledice antisrpske politike — tri decenije kasnije. Glas javnosti. Pristupljeno 22. 1. 2008.
- ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1886. godine
- ^ Vasilije Bulić: "Zemleopisanije vseobšćeg", Budim 1824. godine
- ^ "Serbski letopisi", Budim 1826. godine
- ^ "Školski list", Novi Sad 1869. godine
- ^ "Školski list", Sombor 1897. godine
- ^ „Popis stanovništva 2011.”. Državni zavod za statistiku RH. Pristupljeno 16. 3. 2017.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Ljubislav Luković, Srbi u Kneževim Vinogradima, SKD Prosvjeta
- Nada Lazić, Baranja (1941-1945), Istorijski institut Slavonije i Baranje
- Božo Plevnik, Stari Osijek, Radničko sveučilište „Božidar Maslarić“
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Opština Kneževi Vinogradi (jezik: srpski)
- Osječko-baranjska županija Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. mart 2016) (jezik: hrvatski)
- Eparhija osječkopoljska i baranjska (jezik: srpski)
- Turistička zajednica Baranje (jezik: hrvatski)
| ||
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Gelo, Jakov (1998). Narodnosni i vjerski sastav stanovništva Hrvatske, 1880-1991: po naseljima. Zagreb: Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske. ISBN 978-953-6667-07-9.
