Filozofija duha

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Frenološko mapiranje mozga. Frenologija je bila jedan od prvih pokušaja da se koreliraju mentalne funkcije s određenim delom mozga.[1]

Filozofija duha (ili filozofija uma) je grana filozofije, koju čine: filozofija psihologije, filozofska psihologija i takođe, dio metafizike, koji se bavi prirodom mentalnih fenomena i način na koji se isti uklapaju u kauzalnu strukturu stvarnosti.[2] Filozofija psihologije, kao grana filozofije nauke, ispituje ono što kaže psihologija o prirodi psiholoških fenomena, ispituje određene dijelove teoretske psihologije, ispituje korištene modele, ponuđena objašnjenja i zakone na kojima se isti baziraju, i na kraju, ispituje na koji način se psihologija uklapa sa prirodnim i društvenim naukama. Filozofska psihologija, istražuje popularnu psihologiju, grupu koncepcija o onome “razumnom”, odnosno protonaučne koncepcije o mentalnim fenomenima. Ova istraživanja pokušavaju artikulisati i definisati koncepcije, koje se nalaze u popularnoj psihologiji, kao što su: konceptualizacija, memorija, percepcija, čulni nadražaji (osjećaji), svijest, vjerovanja, želja, intencije (namjere), razmišljanje, akcija i ostale mentalne fenomene. Problem duh-tijelo, centralni metafizički problem filozofije uma, je problem u kojem se razmatra, da li su mentalni fenomeni fizički fenomeni, i u suprotnom, kakav je njihov odnos sa fizičkim fenomenima. Drugi metafizički problemi filozofije uma su: problem slobode volje, problem ličnog identiteta i problem o tome, kako su mogući, ako jesu, iracionalni fenomeni, kao što je akrazija i samozavaravanje.

Dualizam i monizam dve su glavne škole misli koje pokušavaju da reše problem uma i tela. Dualizam je stajalište koje tvrdi da su um i telo na neki kategorijski način odvojeni jedno od drugoga. Može se pratiti od Platona,[3] Aristotela[4][5][6] te Sankja i Joga škole hinduističke filozofije,[7] ali najpreciznije ju je formulirao Rene Dekart u 17. veku.[8] Dualisti substancija tvrde da je um nezavisna postojeća supstanca, dok dualisti svojstava kažu da je um grupa nezavisnih svojstava koja proizlaze iz mozga i ne mogu se redukovati na njega, ali nije distinktivna supstancija.[9]

Monizam je pozicija da um i telo nisu ontološki različite vrste entiteta. Tu je perspektivu prvi put predložio u zapadnoj filozofiji Parmenid u 5. veku p. n. e. i bila je kasnije usvojena kod racionalista poput Baruha Spinoze.[10] Fizikalisti tvrde da postoje samo entiteti postulirani fizičkom teorijom, i da će um biti eventualno objašnjen tim entitetima nakon što se fizička teorija dovoljno razvije. Idealisti zagovaraju da je um sve što postoji i da je spoljni svet ili sam mentalan ili iluzija stvorena od samoga uma. Neutralni monisti se priklanjaju stajalištu da postoji neka druga, neutralna supstancija, te da su i materija i um svojstva te nepoznate supstancije. Uobičajeni monizmi 20. i 21. stoljeća su varijacije fizikalizma: u te perspektive spadaju biheviorizam, teorija različnog identiteta, anomalijski monizam i funkcionalizam.[11]

Mnogi moderni filozofi uma usvajaju reduktivnu ili nereduktivnu fizikalističku poziciju, tvrdeći u različitim pogledima da je um nešto što nije odvojeno od tela.[11] Ti su pristupi izrazito uticajni u naukama, posebno u područjima sociobiologije, računarstva, evolucijske psihologije i različitih neuronauka.[12][13][14][15] Ostale filozofije, pak, zastupaju nefizičku poziciju, koja stavlja u pitanje ideju da je um čista fizička tvorevina. Reduktivni fizikalisti zagovaraju da će sva mentalna stanja i svojstva biti objašnjena naučnim uvidom u fiziološke procese i stanja.[16][17][18] Nereduktivni fizikalisti tvrde da, iako je mozak sve što je u odnosu s umom, predikati i rečnik korišten u mentalnim opisima i objašnjenjima su nezamenjivi, te se ne mogu redukovati na jezik i objašnjenja nižeg nivoa fizikalnih znanosti.[19][20] Kontinuirani napredak u neuronauci je pomogao da raščisti neke nedoumice i pitanja, i njezini nalazi snažno podržavaju tvrdnje fizikalista.[21] Ipak one su daleko od toga da budu rešene, i moderni filozofi uma nastavljaju da istražuju kako subjektivni kvaliteti i intencionalnost mentalnih stanja i svojstava mogu biti objašnjena u naturalističkim terminima.[22][23]

Dualizam duh-tijelo (Kartezijanski dualizam)[uredi | uredi izvor]

Dualizam um-tijelo je doktrina, po kojoj je duh poseban entitet u odnosu na tijelo, ideja čiji su začeci još u Platonovoj filozofiji. Ova problematika je prisutna tokom čitave istorije filozofije. Ipak, Dekart se smatra ocem problema u modernoj filozofiji.

  • Um je supstanca koja se ne rasprostire u prostoru, zbog čega se razlikuje od bilo koje fizičke supstance.
  • Sama esencija jedne mentalne supstance je razmišljanje.

Ova dvostruka vizija je poznata pod imenom, Kartezijanski dualizam. Dekart je bio svjestan intimnog odnosa između uma i mozga. (Ne postoji, ni jedan razlog a priori, koji bi nas naveo na razmišljanje da je um intimno vezan za mozak, sam Aristotel ih nije asocirao u svom filozofskom djelu.) Dekart je mislio (pogrešno), da se centralno mjesto te veze, nalazi u pinalnoj žljezdi. Po njemu, naš um nije naš mozak, um nije prostorna odrednica i kao takav, mora postojati poslije naše smrti, odnosno nakon raspadanja našeg tijela (fizičke materije).

U Kartezijanskom dualizmu se postavlja sljedeće pitanje: „Šta to povezuje naš um sa našim mozgom?“ Dekart bi rekao: mentalna i moždana stanja su u konstantnoj međusobnoj interakciji.

Paralelizam[uredi | uredi izvor]

Paralelizam je koncepcija po kojoj se fiziološki i mentalni domeni razvijaju paralelno, utoliko ukoliko se određeni vidovi mentalnih fenomena ko-dešavaju istovremeno sa određenim vidovima fizioloških fenomena, ali ta ko-dešavanja nisu preduslov postojanje kauzalne interakcije. U svim postojećim vidovima, paralelizam je direktna posljedica božijeg stvaralaštva. Malenbranš i Lajbnic, između ostalih, su odbacivali mogućnosti psihofiziološke kauzalne interakcije u bilo kom pravcu. Obojica su zagovarali precizno određene vidove paralelizma. Lajbnic je usvojio jedan vid paralelizma poznat pod imenom „preduspostavljena harmonija”.

Epifenomenalizam[uredi | uredi izvor]

Epifenomenalizam je filozofks doktrina po kojoj fiziološka stanja uzrokuju mentalna stanja, ali mentalna stanja ne uzrokuju ništa, odnosno nemaju kao posljedicu nikakvo fiziološko stanje. Sveukupna empirijska istraživanja ukazuju da se dešavanja u jednom moždanom stanju, na početku mogu objasniti kauzalno, tj., pozivajući se jedino na druga fiziološka stanja. Po epifenomenalizmu postoji samo jedan pravac, odnosno psihofiziološka akcija od fiziološkog ka mentalnom.

Materijalizam[uredi | uredi izvor]

Hobs, savremenik Dekarta je odlučio da prihvati materijalizam, odnosno verziju monizma po kojoj je sve materija i fizikalno. Bilo koja od postojećih monističkih teorija sreće se sa dva bitna problema:

  • kako okarakterisati svoje osnovne entitete i
  • kako objasniti formiranje entiteta (od već postojećih), koji nisu osnovni.

Idealistička i monistička neutralna teorija, uvijek su padale na ispitu prilikom pokušaja objašnjenja jednog, ili oba problema. Većim dijelom, zbog povratka na scenu atomske teorije materije i uspjeha kvantne mehanike oko objašnjenja hemije i uspjeha same hemije prilikom objašnjenja dobrog dijela biologije, mnogi filozofi danas smatraju da će materijalizam uspjeti u objašnjenjima, tamo gdje su idealizam i monizam pali u pokušajima.

Materijalizam centralnih stanja[uredi | uredi izvor]

Ovaj vid materijalizma se razvio krajem 1960-ih i početkom 1970-ih godina. Njegov glavni predstavnik je bio Dejvid Malet Armstrong, australijski filozof uma i naučni metafizičar. S njegove tačke gledišta, mentalna stanja su kontingetno identična stanjima u mozgu, ili centralnom nervnom sistemu, osposobljenim za realizovanje određenih ponašanja. Za razliku od logičkog konduktivizma, materijalizam centralnih stanja zauzima stav po kom su mentalna stanja u stvari realna unutrašnja stanja sa uzročnim posljedicama. Ali, za razliku od kartezijanskog interakcionizma, smatra da psihofiziološka interakcija nije ništa drugo do fiziološka uzročna interakcija. Pored ovoga, za razliku od logičkog konduktivizma, materijalizam centralnih stanja ne uključuje mogućnost prevođenja mentalnog u fiziološko.

Neki zastupnici ove pozicije, smatraju da um nije ništa drugo nego mozak, poistovječujući tako „nemateriju” sa fizičkom materijom. Ipak, svaku moždanu promjenu se ne može nazvati i mentalnom promjenom.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Oliver Elbs, Neuro-Esthetics: Mapological foundations and applications (Map 2003), (Munich 2005)
  2. ^ Kim 1995
  3. ^ Plato (1995). E.A. Duke; W.F. Hicken; W.S.M. Nicoll; D.B. Robinson; J.C.G. Strachan, ur. Phaedo. Clarendon Press. 
  4. ^ Robinson, H. (1983): ‘Aristotelian dualism’, Oxford Studies in Ancient Philosophy 1, 123–44.
  5. ^ Nussbaum, M. C. (1984): ‘Aristotelian dualism’, Oxford Studies in Ancient Philosophy, 2, 197–207.
  6. ^ Nussbaum, M. C. and Rorty, A. O. (1992): Essays on Aristotle's De Anima, Clarendon Press, Oxford.
  7. ^ Sivananda, Sri Swami. „Sankhya:Hindu philosophy: The Sankhya”. Arhivirano iz originala 15. 05. 2006. g. Pristupljeno 28. 01. 2019. 
  8. ^ Descartes, René. Metafizičke meditacije : Razmišljanja o prvoj filozofiji. Demetra. . ISBN 86-81877-4-6. 
  9. ^ Hart, W.D. (1996) "Dualism", in Samuel Guttenplan (org) A Companion to the Philosophy of Mind, Blackwell, Oxford, 265-7.
  10. ^ Spinoza, Baruch (1670) Tractatus Theologico-Politicus (Teološko-politička rasprava).
  11. ^ a b Kim, J., "Mind-Body Problem", Oxford Companion to Philosophy. Ted Honderich (ed.). Oxford:Oxford University Press. 1995.
  12. ^ Pinel, J. Psychobiology, (1990) Prentice Hall, Inc. ISBN 978-88-15-07174-3.
  13. ^ LeDoux, J.: The Synaptic Self: How Our Brains Become Who We Are, New York:Viking Penguin. 2002. ISBN 978-88-7078-795-5.
  14. ^ Russell, S. and Norvig, P. Artificial Intelligence: A Modern Approach, New Jersey:. Prentice Hall. ISBN 978-0-13-103805-9. 
  15. ^ Dawkins, R. The Selfish Gene (1976) Oxford:Oxford University Press. ISBN
  16. ^ Churchland, Patricia (1986). Neurophilosophy: Toward a Unified Science of the Mind-Brain. MIT Press. ISBN 978-0-262-03116-5. 
  17. ^ Churchland, Paul (1981). „Eliminative Materialism and the Propositional Attitudes”. Journal of Philosophy: 67—90. 
  18. ^ Smart, J.J.C. (1956). „Sensations and Brain Processes”. Philosophical Review. 
  19. ^ Davidson, Donald (1980). Essays on Actions and Events. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-924627-4. 
  20. ^ Putnam, Hilary (1967). "Psychological Predicates", in W. H. Capitan and D. D. Merrill, eds., Art, Mind and Religion Pittsburgh: University of Pittsburgh Press.
  21. ^ Farah, Martha J.; Murphy, Nancey (2009). „Neuroscience and the Soul”. Science. 323 (5918): 1168. doi:10.1126/science.323.5918.1168a. Приступљено 20. 11. 2012. 
  22. ^ Dennett, Daniel (1998). The intentional stance. Cambridge, Mass.: MIT Press. ISBN 978-0-262-54053-7. 
  23. ^ Searle, John (2001). Intentionality. A Paper on the Philosophy of Mind. Frankfurt a. M.: Nachdr. Suhrkamp. ISBN 978-3-518-28556-5. 

Литература[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Filozofija duha na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Филозофија_духа&oldid=27708569”