Herbert Markuze

Herbert Markuze
Herbert Markuze
Lični podaci
Datum rođenja	(1898-07-19)19. jul 1898.
Mesto rođenja	Berlin, Nemačko carstvo
Datum smrti	29. jul 1979.(1979-07-29) (81 god.)
Mesto smrti	Štarnberg, Zapadna Nemačka
Obrazovanje	Univerzitet Harvard, Univerzitet Kolambija

Herbert Markuze (nem. Herbert Marcuse; Berlin, 19. jul 1898 — Štarnberg, 29. jul 1979) je bio nemački politički filozof, sociolog i teoretičar društva i jedan od osnivača Frankfurtske škole. Kao izbeglica iz nacističke Nemačke od 1934. živeo je u SAD. Razvio je oblik neomarksizma koji se u velikoj meri zasnivao na učenjima Hegela i Frojda. Postao je čuven šezdesetih godina dvadesetog veka kao vodeći mislilac nove levice i guru studentskog pokreta. Opisao je razvijeno industrijsko društvo kao sveobuhvatan sistem represije koji je ugušio raspravu i apsorbovao opoziciju. On nije polagao nade u proletarijat već u marginalizovane grupe poput studenata, etničkih manjina i žena kao i u zemlje Trećeg sveta (siromašne zemlje).

Markuzeovi pogledi na društvo

Savremeno industrijsko društvo, zahvaljujući neslućenom razvoju proizvodnih snaga, tehnike i tehnologije, čovek je zagospodario prirodom, ali je istovremeno porobio sebe i društvo. Organizacija društvenog života je u znaku totalitarne dominacije i prinude. Međutim, kako to smatra Markuze, ljudi toga nisu svesni jer su podsredstvom generisanih potreba izmanipulisani pa imaju utisak da je život koji žive njihov vlastiti izbor, štaviše da su slobodni i srećni.

Preokupirani borbom unutar tržišnog sistema, za što većim materijalnim blagostanjem, oni dobrovoljno prihvataju otuđeni rad i potčinjavanje represivnom mehanizmu kapitalističke proizvodnje. Takvom praksom ljudi su nesvesno sveli celinu svog bivstvovanja, koje ima dvodimenzionalnu prirodu u slobodu i nužnosti, na sferu nužnosti. U savremenom industrijskom društvu je pod znakom tehnološkog napretka zagospodarila "ugodna, uhodana, razumna demokratska nesloboda." Uspostavljanjem ogromnog aparata proizvodnje i raspodele, društvo se podelilo na mase koje tom mehanizmu služe i vladajuće ekonomske, političke i vojne grupe koje imaju sve poluge društvene vladavine u svojim rukama. Pravni instituti pravde i slobode, izgubili su svoje tradicionalno opravdanje i sadržaj, jer su autonomija, sloboda i politička opozicija lišeni svoje kritičke uloge koju su imali. Savremena civilizacija sa svojom organizacijom, tehnološkom koordinacijom i manipulacijom, posebno preko masovnih medija komunikacija i informacija, uništila je unutrašnju potku ljudskog duha, na kojoj se moglo uzdignuti transcedentno i kritičko mišljenje. Kao posledica toga, ljudi prihvataju ciljeve i vrednosti sistema kao vlastito opredeljenje i spremni su da ga brane, iako često ide na njihovu štetu.

Markuze je posebno, oslanjajući se na Frojdovu psihoanalizu, u tumačenju represivnih mehanizama modernoga društva, skicirao deerotizaciju čoveka kroz povećane seksualne slobode kao polugu koja je otupela mogućnosti za protest i pobunu. Ego se automatizuje, njegove reakcije na instiktivne želje i spoljašnji svet postaju rutinske jer se potiskuje uticaj osećanja i svesti. Promene mentalne strukture čoveka predstavljaju zamajac preobražavanja pojedinaca u masu, kojom upravlja vođstvo putem moćnih kolektivnih organizacija. Demokratija se tu javlja kao puki oblik za neprimetni tehnološki totalitarizam.

Markuzeova shvatanja revolucije

Oslobađanje čoveka od otuđenja i prinude je moguće po Markuzeu, jednom radikalnom revolucijom, koja bi prekinula sa dosadašnjim društvenim razvojem i industrijskom civilizacijom. Ona treba da potisne stare potrebe, svojstvene dosadašnjem načinu života - borbu da se opstane, da se nešto zaradi i da se umesto njih razviju istinske ljudske potrebe: mir, sloboda, lepota, solidarnost i sreća. Tehnika i proizvodnja usmeriće se ostvarenju ljudskih mogućnosti, rad će se pretvoriti u igru i umetničko stvaralaštvo, moć će biti redukovana u korist trajnog mira i slobode.

Markuze je tokom svog misaonog razvoja različito gledao na mogućnost izbijanja revolucije i kandidata za njen nosioce. Do Drugog svetskog rata smatrao je da uslovi za revolucionarni prevrat postoje i da bi je izvela radnička klasa. Nakon rata, pa sve do 60-ih godina XX veka, Markuze je smatrao da u visokorazvijenim zemljama sa kapitalističkom privredom revolucija više nije moguća, jer proizvodne snage ne ugrožavaju taj poredak, već ga samo legitimišu. Radnička klasa je uključena u sistem proizvodnje i više ne predstavlja pretnju po društveni poredak. Treći svet, sa siromašnim narodima i poljoprivrednim proletarijatom, sada predstavlja za njega glavnu udarnu pesnicu i snagu koja bi pružila otpor, jer taj deo čovečanstva u savremenoj civilizaciji najviše trpi izrabljivanje međunarodnog privrednog poretka. Međutim, već sredinom 60-ih sa pojavom društvenih previranja na Zapadu, učestalim štrajkovima radnika i buntom mladih, Markuze ponovo vraća ključnu ulogu radničkoj klasi vođenoj revolucionarnom intelegencijom u borbi protiv slamanja sistema koji drži čoveka u okovima. Svojim kasnijim radovima, posebno je stekao simpatije u studentskim pokretima, koji su potresali zapadni svet 1968. godine.

Bibliografija

Njegova najznačajnija dela su:

• Hegelova ontologija i teorija istoričnosti, 1932.
• Um i revolucija, 1941.
• Eros i civilizacija, 1955.
• Čovek jedne dimenzije, 1964.
• Kultura i društvo
• Merila vremena

Literatura

• Mihajlo Pešić, Sociologija, Institut za političke studije, Beograd, 1998.

Spoljašnje veze

• "Strategija Herberta Markuzea je potpuno na djelu" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (11. mart 2017)