Hronologija Narodnooslobodilačke borbe novembar 1942.
Hronološki pregled važnijih događaja vezanih za Narodnooslobodilačku borbu naroda Jugoslavije, koji su se desili tokom novembra meseca 1942. godine:
| ← oktobar | Hronologija Narodnooslobodilačke borbe u 1942. | decembar → | ||||||||||||||||||||||||||||
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
1. novembar[uredi | uredi izvor]
- U Oštrelju, kod Bosanskog Petrovca Vrhovni komandanta NOP i DVJ Josip Broz Tito izdao naredbu o formiranju Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ) kao redovne amrije. Stvaranjem divizija, a kasnije i korpusa oružana snaga Narodnooslobodilačkog pokreta (NOP) postala je još pokretnija i snažnija, a novi način komandovanja, koji je uključivao veću samostalnost štabova, omogućilo joj je izvođenje mnogo većih i složenijih operacija. Istog dana Vrhovni komandant NOV i POJ je doneo odluku o formiranju prvih divizija NOVJ. u skladu sa ovom promenom Vrhovni štab NOP i DVJ je 20. novembra pormenio naziv u Vrhovni štab Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije.[1][2][3]
- Naredbom Vrhovnog komandanta NOV i POJ fomirana je u Bosanskom Petrovcu Prva proleterska divizija, u čiji su sastav ušle — Prva proleterska udarna brigada, Treća proleterska sandžačka udarna brigada i Treća krajiška udarna brigada. Za komandanta divizije je bio imenovan Koča Popović, a za političkog komesara Filip Kljajić Fića.[1][4]
- Naredbom Vrhovnog komandanta NOV i POJ formirana je u Tičevu, kod Bosanskog Grahova Druga proleterska divizija, u čiji su sastav ušle — Druga proleterska udarna brigada, Četvrta proleterska crnogorska udarna brigada i Druga dalmatinska proleterska brigada. Za komandanta divizije je bio imenovan Peko Dapčević, a za političkog komesara Mitar Bakić.[1][4]
2. novembar[uredi | uredi izvor]
- Po odluci Vrhovnog štaba NOV i POJ Operativni štab NOP i DV za Bosansku krajinu, sa svojih šest brigada — Prva, Druga, Treća, Četvrta, Peta i Šesta krajiška i tri brigade Prve operativne zone Hrvatske — Druga lička, Četvrta kordunaška i Osma banijska otpočeo Bihaćku operaciju koja je imala za cilj — uništenje neprijateljskih uporišta između reka Une i Korane i spajanje oslobođene teritorije u Bosanskoj i Kninskoj krajini. Operacija je trajala 15 dana i izvedena je u dve etape — od 2. do 4. novembra oslobođenjem Bihaća i od 5. do 15. novembra oslobođenjem Bosanske Krupe, Cazina, Velike Kladuše, Cetingrada, Vrnograča i Slunja.[5]
4. novembar[uredi | uredi izvor]
- Nakon dvodnevnih borbi, pet partizanskih brigada, pod komandom Operativnog štaba NOP i DV za Bosansku krajinu oslobodilo Bihać i uništilo dva bataljona ustaške Četvrte brigade i delove domobranskog Drugog i 12. pešadijskog puka. Zauzimanje grada znatno je olakšano zauzimanjem mosta na Uni od strane boraca Prvog bataljona Druge krajiške brigade. U toku borbi za oslobođenje grada, 3. novembra je poginuo komandant Prve čete Prvog bataljona Prve krajiške brigade Mile Tubić (1919—1942), narodni heroj. Za junačko držanje u borbama za oslobođenje grada Vrhovni komandant NOV i POJ Josip Broz Tito je pohvalio sve brigade koje su učestvovale u operaciji, a posebno komandanta Prvog bataljona Druge krajiške brigade Ranka Šipku. Oslobođenjem Bihaća on je postao centar oslobodilačke borbe u Jugoslaviji, kao najveći grad na slobodnoj teritoriji tzv „Bihaćkoj republici” koja je obuhvatala Bosanku krajinu, Liku, Kordun i Baniju. Ovde su bila održani prvi kongresi Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije, Antifašističkog fronta žena i Ujedinjenog saveza antifašističke omladine Jugoslavije.[5][6]
- U Pavlišu, kod Vršca opkoljeni u borbi protiv snaga Banatske državne straže i jedne manje jedinice iz Sedme SS divizije „Prince Eugen” poginuli Žarko Zrenjanin (1902—1942), sekretar Pokrajinskog komiteta KPJ za Vojvodinu i član Centralnog komiteta KPJ i Strahinja Stefanović, sekretar Okružnog komiteta KPJ za južni Banat. Oni su bili potkazani Gestapou koji je opkolio kuću u kojoj su se nalazili. Godine 1944. Žarko Zrenjanin je proglašen za narodnog heroja, a od 1946. u njegovu čast grad Zrenjanin nosi njegovo prezime.[7]
- U toku noći 4/5. novembra, u blizini Sremske Rače, Šesta istočnobosanska brigada i Treći sremski partizanski odred se preko Save prebacili u istočnu Bosnu. Prelazak brigade i sremskih partizana u Bosnu imao je veliki vojno-politički značaj u povezivanju partizana Srema i istočne Bosne, kao i daljeg razvoja Narodnooslobodilačke brobe u ovim krajevima.[5][8][9][10]
7. novembar[uredi | uredi izvor]
- U Bosanskom Petrovcu povodom godišnjice Velike oktobarske socijalističke revolucije Vrhovni komandant NOV i POJ Josip Broz Tito je izvršio smotru Prve proleterske udarne brigade i u ime CK KPJ predao njenom komandantu Danilu Lekiću Špancu brigadnu zastavu. Zastava je potom predata prvom zastavniku brigade Voji Radiću, zameniku komandanta Trećeg kragujevačkog bataljona. Nakon smotre brigade Tito je održao govor borcima.[1]
- U selu Gornji Sjeničak, kod Vrginmosta, po naređenju Glavnog štaba NOV i PO Hrvatske formirana je Trinaesta hrvatska udarna brigada. U sastav brigade su ušli borci iz Prvog proleterskog bataljona Hrvatske i Žumbersko-pokupskog NOP odreda. Na dan formiranja brigada je imala tri bataljona, sa oko 600 boraca. Komandni sastav brigade su činili — Rade Bulat komandant i Božo Spaček politički komesar. Brigada je najpre nosila ime Josipa Kraša, a nakon proglašenja za proletersku 11. decembra 1942. je ponela ime Rade Končara. Za zasluge u toku Narodnooslobodilačkog rata brigada je odlikovana Ordenom narodnog heroja.[11][6]
9. novembar[uredi | uredi izvor]
- Naredbom Vrhovnog komandanta NOV i POJ formirana je u Tičevu, kod Bosanskog Grahova Treća udarna divizija, u čiji su sastav ušle — Peta proleterska crnogorska udarna brigada, Deseta hercegovačka udarna brigada i Prva dalmatinska udarna brigada. Za komandanta divizije je bio imenovan Pero Ćetković, a za političkog komesara Radomir Babić.[1][12]
- Naredbom Vrhovnog komandanta NOV i POJ formirana je u Glamočkom polju Četvrta krajiška divizija, u čiji su sastav ušle — Druga krajiška udarna brigada, Peta krajiška udarna brigada i Šesta krajiška udarna brigada. Za komandanta divizije je bio imenovan Josip Mažar Šoša, a za političkog komesara Milinko Kušić.[1][13]
- Naredbom Vrhovnog komandanta NOV i POJ formirana je u Glamočkom polju Peta krajiška divizija, u čiji su sastav ušle — Prva krajiška udarna brigada, Četvrta krajiška udarna brigada i Sedma krajiška udarna brigada. Za komandanta divizije je bio imenovan Slavko Rodić, a za političkog komesara Ilija Došen.[1][13]
- Naredbom Vrhovnog komandanta NOV i POJ formiran je Prvi bosanski narodnooslobodilački korpus, u čiji su sastav ušle jedinice NOV i POJ na teritoriji Bosne i Hercegovine — Četvrta i Peta divizija i Šesta istočnobosanka udarna brigada. Pod komandom Prvog bosanskog korpusa su bili stavljeni i svi partizanski odredi na području Bosne i Hercegovine. Za komandanta korpusa bio je imenovan Kosta Nađ, političkog komesara Osman Karabegović, a za načelnika Štaba Branko Poljanac. Korpus je maja 1943. bio podeljen na Prvi i Drugi bosanski korpus, a oktobra iste godine je bio preimenovan u Treći bosanski korpus.[1][12]
11. novembar[uredi | uredi izvor]
- U rejonu sela Donje i Gornje Pilice, kod Zvornika, Šesta istočnobosanska brigada i Treći sremski partizanski odred razbile dva četnička bataljona kapetana Dragoslava Račića, koji su predstavljali udarnu četničku snagu na Majevici. Slamanjem četničkih položaja na Pilici i Orliću, a zatim borbi kod manastira Tavna, četničke snage su povukle prema Drini i prešle u Srbiju. U ovoj borbi ubijeno je 17, a zarobljeno preko 100 četnika i zaplenjena znatna količina ratne opreme. Partizanski gubitci iznosili su četiri mrtva i osam ranjenih boraca.[5][14]
12. novembar[uredi | uredi izvor]
- U selu Bračeviću, kod Muća, po naređenju Štaba Četvrte operativne zone Hrvatske formirana je Treća dalmatinska udarna brigada. U sastav brigade su ušli borci iz Mosećkog i Mosorskog partizanskog bataljona u Rogozničke partizanske čete. Na dan formiranja brigada je imala tri bataljona, sa oko 560 boraca. Komandni sastav brigade su činili — Branko Dude komandant i Mate Ujević politički komesar. Brigada je za zasluge u toku Narodnooslobodilačkog rata brigada je odlikovana Ordenom narodnog heroja.[11][15]
- Na Babičkoj gori, u blizini sela Stupnice, kod Leskovca pripadici Srpske državne straže i četnika Koste Pećanca napali delove Crnotravskog partizanskog odreda i naneli im gubitke od šest mrtvih, ranjenih i zarobljenih boraca. Među poginulum partizanima bio je i Siniša Janić (1920—1942), vlasotinački prvoborac i politički komesar Babičkog partizanskog odreda.[16]
15. novembar[uredi | uredi izvor]
- Šesta istočnobosanska brigada i Treći sremski partizanski odred izvršili napad na ustaško-domobransko posadu i zauzeli Lopare. Tom prilikom zarobljeno je preko 100 domobrana i žandarma iz 6. i 8. puka domobranske Treće pešadijske divizije. Istog dana nemačke snage iz Tuzle su krenule ka Loparama, ali su ih u zasedi sačekali Prvi bataljon Šeste brigade i Prvi (fruškogorski) bataljon i primorali da se sa oštećenim tenkom vrate u Tuzlu.[17][18]
16. novembar[uredi | uredi izvor]
- U blizini Stabanskog jezera, kod sela Stabna (Plužine) grupa partizana, koja je zbog nemogućnosti daljeg opstanka na Durmitoru krenula ka Bosni, upala u četničku zasedu, koju su organizovali četnici pod komandom kapetana Ivana Ružića. Tom prilikom bilo je zarobljeno 10 partizana, dok su se dvojica — Jovan Ćorović (1913—1942) i Bogdan Kotlica (1907—1942), politički i organizacioni sekretar Mesnog komiteta KPJ za Šavnik stupili u borbu s četnicima, a kada i im je ponestalo municije oni su poslednjom bombom izvršili samoubistvo. Nakon završetka rata, Ćorović i Kotlica su proglašeni za narodne heroje.[15][19][20]
19. novembar[uredi | uredi izvor]
- U toku noći 18/19. novembra u Novom Sadu policija nakon dobijanja saznanja o ilegalnoj štampariji Pokrajinskog komiteta KPJ za Vojvodinu, u kojoj je štampan list Slobodna Vojvodina, opkolila kuću u Kisačkoj ulici. Nakon kraćeg traganja oni su otkrili ulaz u bazu, u kojoj je bila smeštena štamparija i pozvali ilegalce na predaju. Ilegalci su odbili da se predaju i u sukobu s mađarskom policijom su poginuli Branko Bajić (1911—1942), predsednik Pokrajinskog Narodnooslobodilačkog odbora Vojvodine i urednik „Slobodne Vojvodine“ i Ćira Šovljanski, član KPJ i vlasnik kuće u kojoj je bila smeštena štamparija. Tokom sukoba Svetozar Marković Toza je bio ranjen i zarobljen, a 9. februara 1943. osuđen na smrt i obešen. Pored Markovića, bile su uhapšene Ljubica Šovljanski i Milica Marković, Tozina supruga koja je bila u drugom stanju.[15][21]
22. novembar[uredi | uredi izvor]
- Naredbom Vrhovnog štaba NOV i POJ formirane su na operativnom području Glavnog štaba NOV i PO Hrvatske tri divizije — Šesta lička divizija u čijem sastavu su bile Prva lička, Druga lička i Treća lička brigada; Sedma banijska divizija u čijem sastavu su bile Sedma banijska, Osma banijska i Trinaesta hrvatska brigada i Osma kordunaška divizija u čijem sastavu su bile Četvrta kordunaška, Peta kordunaška i Šesta primorsko-goranska brigada. Za komandante i političke komesare divizija bili su imenovani — Srećko Manola i Rade Žigić za Šestu diviziju, Pavle Jakšić i Đuro Kladarin za Sedmu diviziju i Vlado Ćetković i Artur Trukulin za Osmu diviziju. Istom naredbom bio je formiran Prvi hrvatski narodnooslobodilački korpus, u čiji su sastav ušle tada formirane divizije. Za komandanta korpusa imenovan je Ivan Gošnjak, a za političkog komesara Većeslav Holjevac.[1][22]
26. novembar[uredi | uredi izvor]
- U Bihaću od 26. do 27. novembra održano Prvo zasedanje Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ), u prisustvu 54 delegata iz Srbije, Hrvatske, Crne Gore i Bosne i Hercegovine, dok delegati iz Slovenije i Makedonije nisu mogli doći. Zasedanje je otvorio Vrhovni komandant NOV i POJ Josip Broz Tito i u svom govoru istakao karakter i značaj AVNOJ-a kao centralnog političkog tela Narodnooslobodilačkog pokreta (NOP) za dalje vođenje Narodnooslobodilačke borbe. Tokom zasedanja su bili podneti referati — „Narodnooslobodilačka borba i osnivanje AVNOJ-a” i „Organizacija AVNOJ-a”, a na kraju zasedanja je doneta Rezolucija u kojoj je AVNOJ konstituisan kao najviši politički izraz stvorenog čvrstog jedinstva naroda Jugoslavije, sa zadatkom da dalje rukovodi borbom naroda Jugoslavije za konačno oslobođenje i za punu slobodu i ravnopravnost u bratskoj zajednici, koju niko neće moći razoriti jer će se iskovati u ognju zajedničke borbe. AVNOJ je imao osam povereništva — za prosvetu, narodno zdravlje, unutrašnje poslove, socijalnu politiku, privredu, finansije, propagandu i vezu, a kao glavno telo AVNOJ-a bio je formiran Izvršni odbor u koji su bili izabrani — dr Ivan Ribar predsednik; dr Pavle Savić, Nurija Pozderac i Edvard Kardelj potpredsednici; Mile Peruničić, Ivan Milutinović, dr Sima Milošević, pop Vlada Zečević, Mladen Iveković i Veselin Masleša članovi. Nakon završetka zasedanja upućen je Proglas narodima Jugoslavije o osnivanju AVNOJ-a i istaknuto je da se narodi Jugoslavije moraju boriti fašističkog poretka koji hoće da nametne okupator i njegove sluge, kao i protiv reakcionog poretka koji želi da održi izbeglička Vlada Kraljevine Jugoslavije.[1]
- U Aradacu, kod Velikog Bečkereka, usled izdaje jednog saradnika Narodnooslobodilačkog pokreta, policija je uspela da postavila zasedu i iznenadi Boru Mikina (1909—1942), sekretara Okružnog komiteta KPJ za severni Banat. Bora je uspeo da im pruži otpor i rani jednog policijskog agenata, ali je prilikom pokušaja da aktivira bombu bio ubijen.[23]
- Prvi bosanski i Prvi hrvatski korpus otpočeli zajednička dejstva u cilju uništenja neprijateljskih posada u dolini reka Sane i Une — Bosanski Novi, Dvor i Ljubija. Još pre ovih dejstva Peta krajiška brigada je privremeno izolovala Prijedor, ali zbog nedovoljnih priprema i slabog sadejstva među korpusima neprijatelj je uspeo da ojača svoje posade u Bosanskom Novom u Dvoru, pa su ova dejstva 29. novembra bila obustavljena.[5]
- Nakon dvodnevnih borbi Prva proleterska, Treća krajiška i Prva dalmatinska brigada i delovi Trećeg krajiškog NOP odreda zauzeli Jajce. Intervencijom nemačke motorizovane borbene grupe iz Donjeg Vakufa, omogućeno je izvlačenje dela nemačke posade iz Jajca. Vrhovni štab NOV i POJ je za veliko junaštvo u ispunjavanju postavljenih zadataka pohvalio Prvu dalmatinsku udarnu brigadu.[5]
28. novembar[uredi | uredi izvor]
- U selu Maleševci, na Majevici, Šesta istočnobosanska brigada i Treći sremski partizanski odred izvršili na četničke snage jačine oko 1.500 boraca, koje su sačinjavali majevički četnici Đure Bižića, Jove Prnjatovića i Radivoja Kerovića i bataljona četnika sa Trebave, pod komandom popa Dimitrija Stefanovića. U iznenadnom partizanskom napadu, koji se pretvorio u žestoku višečasovnim borbama, četnici su u potpunosti razbijeni — ubijeno ih je oko 150 i zarobljeno oko 600, dok je ostatak uspeo da pobegne. U borbi su poginuli svi četnički komandanti (izuzev Kerovića), kao i kapetan Žark Milurović, koji je od četničke Vrhovne komande bio upućen u Slavoniju. Partizanske snage imale su 17 poginulih i oko 30 ranjenih, među kojima su bili politički komesar čete u Drugom bataljonu Ismet Kapetanović (1921—1942) i desetar Četvrte čete Prvog bataljona Šeste brigade Branko Milutinović (1917—1942), narodni heroji. Pobeda nad četnicima imala je veliki vojno-politički značaj za dalji razvoj Narodnooslobodilačkog pokreta u severoistočnoj Bosni, a posebno na Majevici i Semberiji, s obzirom da četnici do kraja rata na ovom području više nisu predstavljali značajnu vojnu i političku snagu.[5][24][25][26]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e ž z i Hronologija NOB 1963, str. 367–370.
- ^ Hronologija 2 1980, str. 141.
- ^ Zbornik NOR 1949, str. 195.
- ^ a b Zbornik NOR 1949, str. 197.
- ^ a b v g d đ e Hronologija NOB 1963, str. 370–372.
- ^ a b Hronologija 2 1980, str. 142.
- ^ Narodni heroji 2 1982, str. 376.
- ^ Leksikon NOR 2 1980, str. 1090.
- ^ Leksikon NOR 2 1980, str. 1129.
- ^ Petovar & Trikić 1982, str. 185.
- ^ a b Hronologija NOB 1963, str. 373–377.
- ^ a b Zbornik NOR 1949, str. 198.
- ^ a b Zbornik NOR 1949, str. 199.
- ^ Petovar & Trikić 1982, str. 192–195.
- ^ a b v Hronologija 2 1980, str. 144.
- ^ Hronologija NOB 1963, str. 379–381.
- ^ Hronologija NOB 1963, str. 371–372.
- ^ Petovar & Trikić 1982, str. 196–199.
- ^ Narodni heroji 1 1982, str. 166.
- ^ Narodni heroji 1 1982, str. 408.
- ^ Narodni heroji 1 1982, str. 503.
- ^ Zbornik NOR 1949, str. 200.
- ^ Narodni heroji 1 1982, str. 540.
- ^ Petovar & Trikić 1982, str. 200–209.
- ^ Narodni heroji 1 1982, str. 363.
- ^ Narodni heroji 1 1982, str. 553.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda, tom II, knjiga I — Bilten Vrhovnog štaba Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije 1941—1945. Beograd: Vojno-istorijski institut Jugoslovenske armije. 1949. COBISS.SR 58734343
- Hronologija oslobodilačke borbe naroda Jugoslavije 1941—1945. Beograd: Vojnoistorijski institut. 1963. COBISS.SR 50018311
- Hronologija revolucionarne delatnosti Josipa Broza Tita. Beograd: Export-press. 1978. COBISS.SR 50094343
- Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941—1945. tom I. Beograd—Ljubljana: Narodna knjiga—Partizanska knjiga. 1980. COBISS.SR 49291527
- Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941—1945. tom II. Beograd—Ljubljana: Narodna knjiga—Partizanska knjiga. 1980. COBISS.SR 49300743
- Hronologija radničkog pokreta i SKJ 1919—1979. tom II 1941—1945. Beograd: Narodna knjiga; Institut za savremenu istoriju. 1980. COBISS.SR 49272583
- Narodni heroji Jugoslavije tom I. Beograd: Narodna knjiga. 1982. COBISS.SR 48700167
- Narodni heroji Jugoslavije tom II. Beograd: Narodna knjiga. 1982. COBISS.SR 48703239
