Firenca

Firenca ital. Firenze
Pogled na Firencu sa Trga Mikelanđelo Palaco Piti Santa Kroče Galerija Ufici Palaco Vekio Firentinska katedrala Ponte Vekio Kolažni prikaz gradskih znamenitosti
Zastava Grb
Administrativni podaci
Država	Italija
Regija	Toskana
Stanovništvo
Stanovništvo	‍
—	371.060
— gustina	3.637,84 st./km2
Aglomeracija	696.767
Geografske karakteristike
Koordinate	43° 46′ 23″ S; 11° 15′ 17″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	50 m
Površina	102 km2
Firenca Firenca na karti Italije
Ostali podaci
Gradonačelnik	Dario Nardela
Poštanski broj	50121–50145
Pozivni broj	055
Registarska oznaka	FI
Veb-sajt
comune.fi.it

Firenca (ital. Firenze) je veliki grad u centralnoj Italiji, koji je oktobra 2009. imao 371.060 stanovnika. U širem području Firenca-Prato-Pistoja živi 1,5 miliona ljudi. Firenca je glavni grad istoimenog okruga i glavni grad pokrajine Toskana.

U srednjem veku Firenca je postala važno ekonomsko, kulturno i finansijsko središte. Tokom novog veka, bila je prestonica Velikog vojvodstva Toskane pod dominacijom porodica Mediči i Lorena. Grad je bio prva prestonica Italije u periodu 1865—1871. godine, posle ujedinjenja Italije.

Za Italijane, ali i za čitav Zapadni svet, Firenca ima ogroman istorijski, obrazovni, kulturni i umetnički značaj, zbog čega je i poznata kao „Italijanska Atina“. Posebna vrednost grada je brojna vredna zaostavština iz vremena Renesanse.

Firenca spada u red turistički najpoznatijih gradova sveta. Kao grad sa dobro sačuvanim starim gradskim jezgrom u državi i nizom vrednih građevina i ambijenata Firenca je i važno turističko odredište u Italiji. Takođe, stari deo Firence je pod zaštitom UNESKO-a.

Poreklo naziva

Palata Vekio

Ime Firenca grad je dobio pri svom osnivanju u vreme Rimljana pod Gaj Julije Cezarom, koji su ovde osnovali utvrđeno naselje pod nazivom Florentia (cvetna). Ovaj naziv očuvao se i danas sa promenama u nekim jezicima (obično Firenca ili Florenca).

Geografija

Firenca se nalazi u središnjoj Italiji. Strateški položaj grada izuzetno povoljan - Firenca je važno raskršće puteva koji sa severa (sa kontinenta) silaze na jug (na „Italijansku čizmu“). Stoga je grad važno čvorište puteva koji se ovde okupljaju sa raznih severnih pravaca ka jugu - prestonici Rimu. Od Rima grad je udaljen 284 km severno, a od Milana 317 km jugozapadno.

Pogled na grad sa gradske katedrale

Trg Republike, jedan od središnjih u gradu

Jedinstveni most-bazar Ponte Vekio

Reljef

Firenca se razvila u severnom delu pokrajine Toskane. Grad je većim delom na ravničarskom terenu (dolina reke Arno), ali je manji, južni deo brežuljkastog karaktera. Sa severa se lako sagledavaju obližnje planine iz lanca Apenina. Grad se prostire na visini od oko 100 m, ali su obodni delovi primetno viši.

Klima

Klima u Firenci je izmenjena sredozemna klima sa uticajem udaljenosti grada od mora. Stoga je u leto veoma toplo, a zimi je sneg moguća pojava i hladnije je u odnosu na veći deo Italije južno.

Klima Firence (Aerodrom Firenca, 1991–2020 normale)
Pokazatelj \ Mesec	.Jan.	.Feb.	.Mar.	.Apr.	.Maj.	.Jun.	.Jul.	.Avg.	.Sep.	.Okt.	.Nov.	.Dec.	.God.
Apsolutni maksimum, °C (°F)	21,6 (70,9)	23,4 (74,1)	28,5 (83,3)	28,7 (83,7)	33,8 (92,8)	41,8 (107,2)	42,6 (108,7)	39,5 (103,1)	36,4 (97,5)	30,8 (87,4)	25,2 (77,4)	20,4 (68,7)	42,6 (108,7)
Maksimum, °C (°F)	11,9 (53,4)	13,4 (56,1)	16,8 (62,2)	20,2 (68,4)	24,5 (76,1)	28,9 (84)	31,8 (89,2)	32,1 (89,8)	27,0 (80,6)	21,8 (71,2)	16,2 (61,2)	12,2 (54)	21,4 (70,52)
Prosek, °C (°F)	7,0 (44,6)	8,0 (46,4)	11,1 (52)	14,2 (57,6)	18,4 (65,1)	22,5 (72,5)	25,2 (77,4)	25,4 (77,7)	21,0 (69,8)	16,5 (61,7)	11,5 (52,7)	7,5 (45,5)	15,69 (60,25)
Minimum, °C (°F)	2,2 (36)	2,6 (36,7)	5,4 (41,7)	8,1 (46,6)	12,3 (54,1)	16,2 (61,2)	18,5 (65,3)	18,7 (65,7)	15,0 (59)	11,2 (52,2)	6,8 (44,2)	2,8 (37)	9,98 (49,98)
Apsolutni minimum, °C (°F)	−23,2 (−9,8)	−9,9 (14,2)	−8,0 (17,6)	−2,2 (28)	3,6 (38,5)	5,6 (42,1)	10,2 (50,4)	9,6 (49,3)	3,6 (38,5)	−1,4 (29,5)	−6,0 (21,2)	−8,6 (16,5)	−23,2 (−9,8)
Količina padavina, mm (in)	60,5 (2,382)	63,7 (2,508)	63,5 (2,5)	86,4 (3,402)	70,0 (2,756)	57,1 (2,248)	36,7 (1,445)	56,0 (2,205)	79,6 (3,134)	104,2 (4,102)	113,6 (4,472)	81,3 (3,201)	872,6 (34,355)
Dani sa padavinama (≥ 1.0 mm)	8,3	7,1	7,5	9,7	8,4	6,3	3,5	5,4	6,2	8,5	9,0	8,3	88,2
Sunčani sati — dnevni prosek	3,0	4,0	5,0	6,0	8,0	9,0	10,0	9,0	7,0	5,0	3,0	3,0	6
Sunčano vreme — mesečni procenti	33	40	42	46	53	60	67	64	58	45	30	33	47,6
Izvor #1: Istituto Superiore per la Protezione e la Ricerca Ambientale
Izvor #2: Servizio Meteorologico (precipitation 1971–2000)World Meteorological Organization (United Nations) Weather Atlas

Vode

Firenca se nalazi na reci Arno, u srednjem delu njenog toka. Reka Arno je toliko srasla sa gradom da zajedno sa brojnim mostovima i kejom predstavlja jedan od važnih simbola grada. Sa druge strane, reka Arno često plavi grad, što je posebna teškoća s obzirom na ogromno arhitektonsko nasleđe Firence. Tirensko more je na 80 km istočno.

Istorija

Gradska katedrala, Sveta Marija Cvetna

Praistorija i antika

Na reci Arno u oblasti današnje Firence već u osmom veku p. n. e. živeli su antički narod Etrurci. Rimljani su ovde osnovali malo utvrđenje sa vojnim naseljem u prvom veku p. n. e. i nazvali ga Florentia (cvetna). Međutim, dobar položaj grada na važnom putu od Rima ka severu omogućio je brz razvoj grada sa forumom, termama i amfiteatrom u sledećim vekovima. Starorimska gradska mreža se toliko razvila tokom ovog razdoblja da se ni do dan-danas nije mnogo promenila u mreži današnjih ulica gradskog jezgra Firence oko katedrale.

Srednji vek

Posle propasti Rimskog carstva grad je u nekoliko burnih vekova promenio nekoliko gospodara (Ostrogoti, Vizantinci, Langobardi, Franci), pa je bio gotovo uništen. Početak ponovnog oživljavanja grada je 9. vek, kada grad dobija izvesnu samostalnost, da bi oko 1000. godine Firenca preuzela vođstvo među gradovima u Toskani. Sa dolaskom feudalizma grad se u 12. veku proširio i postao samostalan. Građani su preuzeli vlast, što je dovelo do sukoba građana pristalica carstva, gibelina, i pristalica papstva, gvelfa, koji su na kraju izvojevali pobedu. Poslednji važan korak u razvoju srednjovekovne firentinske države bilo je pokoravanje Pize, nekadašnjeg suparnika, koja postaje firentinska luka.

Novi vek

U 14. i 15. veku grad se snažno razvio i nametnuo se kao središte svekolike evropske kulture i umetnosti. Sredinom 15. veka porodica Mediči se nametnula kao vladajuća u Firenci, ali je značaj grada podigao važnost Medičijevih do evropskog nivoa. Obrazovanje vladajućeg sloja, obrazovanog i vaspitanog, omogućilo je razvoj umetnosti, filozofije i nauke u gradu. Mnogi umetnici i učeni ljudi epohe Renesanse živeli su i stvarali u Firenci: Donatelo, Botičeli; kasnije Mikelanđelo, Makijaveli, Leonardo da Vinči, Galileo Galilej. Međutim, pomeranjem težišta razvoja na Atlantik, u 17. veku, kulturni značaj Firence je opao. 1737. Mediči porodica je izumrla. Tada uticaj nad gradom ostvaruju Habzburzi.

Savremeno doba

Tek u 19. veku u Firenci nastaje nov period razvoja i to pod uticajem industrijske revolucije. Ovaj razvoj bio je i ishod promene društvenih odnosa tokom nekoliko burnih decenija. Tokom Napoleonovih ratova Firenca je bila deo njegove Kraljevine Italije, da bi potom ponovo bila poluzavisna od stane Habzburga. 1859. godine došlo je do pripajanja ove oblasti novoosnovanoj Italiji. Firenca je čak bila glavni grad ove mlade države u razdoblju 1865—1870. godine do premeštanja u Rim. Nova vladavina je ponovo donela privredni i kulturni procvat, a grad polako počinje biti prvorazredno turističko odredište. U 20. veku Firenca se uspela razviti u visokorazvijen grad Italije, pre svega zahvaljujući turizmu.

Stanovništvo

Prema rezultatima popisa stanovništva 2011. u opštini je živelo 358.079 stanovnika.

Demografija

1931.	1936.	1951.	1961.	1971.	1981.	1991.	2001.	2011.
304.160	321.176	374.625	436.516	457.803	448.331	403.294	356.118	358.079

Godine 2008. Firenca je imala nešto oko 370.000 stanovnika, 1,5 puta više nego na početku 20. veka, ali za 20% manje nego 1970. godine. Opadanje stanovništva tokom proteklih decenija uzrokovano je stalnim preseljenjem stanovništva (mahom mladih porodica) u mirnija predgrađa sa višim kvalitetom života. Ovo se odražava i na gradsko stanovništvo, koje je izuzetno staro i sa niskim prirodnim priraštajem. Treba spomenuti i brojno privremeno stanovništvo u vidu brojne studentske i doseljeničke populacije.

U gradu je danas značajan udeo imigrantskog stanovništva, doseljenika iz svih krajeva svega - 9,5% ukupnog stanovništva. Među njima, najviše je Kineza.

Firenca ima veliko gradsko područje sa oko 700 hiljada stanovnika i još veće metropolitensko područje od oko milion i po stanovnika („Velika Firenca").

Privreda

Turizam je daleko najvažnija grana gradske privrede i on pokreće druge grane u gradu i okolini (ugostiteljstvo, saobraćaj, proizvodnja hrane i vina).

Industrija je slabo razvijena spram veličine grada i mahom smeštena na obodu grada i u predgrađima.

Firenca ima veoma razvijen saobraćaj. Gradska železnička stanica „Santa Marija Novela“ je jedna od najprometnijih u državi. Aerodrom „Peretola“ se smatra gradskim aerodromom i vezan je najviše za turistički saobraćaj.

Gradske znamenitosti

Firenca Firenze
Svetska baština Uneska
Zvanično ime	Istorijski centar Firence
Mesto	Firenca, Metropolitan City of Florence, Italija
Koordinate	43° 46′ 17″ S; 11° 15′ 15″ I
Površina	10.232 km2 (1,1014×1011 sq ft)
Uključuje	Florence City Council Historical quarters in Florence borough of Florence municipal executive board of Florence
Kriterijum	kulturna: i, ii, iii, iv, vi
Referenca	174.
Upis	1982. (6. sednica)
Ugroženost	ne
Veb-sajt	http://whc.unesco.org/en/list/174

Crkve

• Katedrala u Firenci (Katedrala sv. Marije cvetne), krstionica i Đotov zvonik
• Krstionica San Đovani
• Santa Marija Novela
• Crkva Santa Kroče
• Crkva San Lorenco
• Crkva San Spirito

Palate

• Barđelo (Palazzo del Podestà)
• Palaco Vekio
• Ufici
• Palaco Mediči Rikardi
• Palaco Piti
• Palaco Ručelaj
• Palaco Stroci

Ostali spomenici

• Biblioteka Mediči Laurencijana
• Ponte Vekio
• Univerzitet (1321)
• Akademija umetnosti i njena galerija
• Arheološki muzej
• Nacionalna biblioteka
• brojne statue i spomenici na gradskim trgovima

Sport

U Firenci je smešten poznati italijanski fudbalski prvoligaš Fiorentina.

Partnerski gradovi

• Rems
• Kasel
• Edinburg
• Kijev
• Drezden
• Turku
• Riga
• Tirana
• Atina
• Valjadolid
• Budimpešta
• Krakov
• Kjoto
• Filadelfija
• Fes
• Isfahan
• Kuvajt (grad)
• Nanking
• Samarkand
• Istanbul
• Jerevan
• Damask
• Pekanbaru
• Providens
• Kali
• Olomouc
• Gazijantep
• Mostar
• Arekipa
• Tlemcen
• Nablus
• Nazaret
• Opština Malme

Galerija

• 
  Palata i muzej Ufici
• 
  Zvonik Katedrale u Firenci
• 
  Crkva Santa Marija Novela
• 
  Mikelanđelov David (kopija)
• 
  Neptunova fontana u Firenci
• 
  Poznati Donatelov lav
• 
  Palata Piti
• 
  Palata Mediči-Rikardi
• 
  Palata Ručelaj
• 
  Palata Stroci
• 
  Palata Vekio
• 
  Trg Santa kroče sa istoimenom crkvom
• 
  Ulica Tornabuoni, tipičan za srednjovekovni deo Firence
• 
  Prolaz Ufici, jedan od najpoznatijih pasaža na svetu
• 
  Biblioteka Lorencijana
• 
  Katedrala u Firenci

Literatura

• Paoletti, John T. and Radke, Gary M., Art in Renaissance Italy, Laurence King Publishing, 2005, p.79ISBN 9781856694391

Spoljašnje veze

• Vodič kroz Firencu
• Grad Firenca: znamenitosti, muzeji, crkve
• Virtuelno putovanje kroz „Grad Renesanse“
• Panorama Firence sa satelita
• Foto-galerija grada
• Turistički vodič Firence (jezik: engleski)(jezik: nemački)(jezik: italijanski)(jezik: francuski)
• Slike Firence Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. mart 2007) (jezik: engleski)