Dijego Garsija

Koordinate: 7° 18′ 48″ J; 72° 24′ 40″ I / 7.31333° J; 72.41111° I / -7.31333; 72.41111
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za druge upotrebe, pogledajte Dijego Garsija (višeznačna odrednica).
Dijego Garsija
Dijego Garsija iz vazduha
Dijego Garsija na karti Indijskog okeana
Dijego Garsija
Dijego Garsija
Geografija
Koordinate7° 18′ 48″ J; 72° 24′ 40″ I / 7.31333° J; 72.41111° I / -7.31333; 72.41111
7° 18′ 48″ J; 72° 24′ 40″ I / 7.31333° J; 72.41111° I / -7.31333; 72.41111
Površina30 km2
Administracija
Demografija
Stanovništvo4239
Gustina st.141,3 stan./km2

Dijego Garsija je atol koji se nalazi u samom srcu Indijskog okeana, udaljen 1.600 kilometara od najjužnije tačke indijskog poluostrva. Dijego Garsija je najveća kopnena masa arhipelaga Čagos. Ostrvo pripada Ujedinjenom Kraljevstvu kao Britanska Teritorija Indijskog okeana, skraćeno BTIO. Sve do 1973. godine ostrvo je naseljeno domorocima. Početkom 50-ih godina dvadesetog veka, počinje sistematska deportacija stanovništva od strane Velike Britanije, kako bi ostrvo moglo da se iznajmi Sjedinjenim Američkim Državama u vojne svrhe. Na ovom ostrvu danas se nalazi jedna od ukupno tri antene koje su deo Globalnog pozicionog sistema.

Kako je nasilno deportovanje stanovništva uzelo maha iz godine u godinu, ostrvo je poprimilo svoj prvobitni izgled iz šesnaestog veka kada je otkriveno. Nekada brojne plantaže i njive, danas su prekrivene gustom vegetacijom. Ostrvo je 60 kilometara dugo, sa maksimalnom nadmorskom visinom od 7 metara. Zaliv je 19 kilometara dug, i oko 8 kilometara širok. Dubina zaliva varira od 20 do 30 metara. Brojni koralni sprudovi se nalaze u zalivu i predstavljaju problem morskom saobraćaju.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Atol ima oblik prstena i čini skoro potpuni krug, osim jednog malog otvorenog dela na severu. Ostrvo je najveće u arhipelagu Čagos, koji se sastoji od šezdesetak ostrva. Osim najvećeg ostrva, postoji i tri mala ostrvceta na samom ulasku u prsten na severu:

  • Zapadno ostrvo, 3,4 hektara veliko
  • Srednje ostrvo, 6 hektara veliko
  • Istočno ostrvo, 11,75 hektara veliko

Ukupna površina atola je 170 km², od čega je 30 km² kopno, 17 km² periferni koralni sprud, i 124 km² zaliv.

Klima[uredi | uredi izvor]

Godišnji prosek padavina iznosi 260 centimetara, dok je period od oktobra do februara najvlažniji sa brojnim kišnim danima. Čak i najsuvlji mesec, avgust, u proseku ima 10 centimerata kiše. Dnevne temperature su u proseku 30 °C, dok se noći živa spušta do 27 °C. Vlažnost je prisutna tokom cele godine, ali konstantni toplo vetrovi čine tu vlažnost podnošljivom.

Dijego Garsija

Jedan od najvećih prirodnih neprijatelja ostrva su cikloni. Kako je ostrvo prilično nisko, i nema visokih planina niti brda, izloženo je jakim vetrovima i visokim talasima. Ostrvo od 1960. godine nije bilo na udari nikakvih jakih ciklona. Maksimalne brzine ciklona izmerene na ostrvu u periodu od 1970. do 2000. tokom meseci kada je ostrvo najizloženije ciklonima, iznose oko 75 kilometara na čas.

Ostrvo i vojna baza na njemu nisu bili pogođeni cunamijem koji je usledio nakon zemljotresa u Indijskom okeanu decembra 2004. godine. Vojno osoblje stacionirano u bazi na ostrvu je javilo, da su talasi znatno viši od uobičajene visine. Zahvaljujući svojoj topografiji, ostrvo je prošlo nedirnuto. Na istočnom delu atola, nalazi se podmorska Čagos uvala, dugačka oko 650 kilometara i u najdubljem delu ove uvale, dubina dostiže čak 4.900 metara. Dubina ove uvale je dovoljna da spreči nadiranje cunamija i time zaštiti ostrvo. Smatra se takođe da je koralni sprud u velikoj meri razbio nadolazeće talase.[1]

30. novembra 1983. godine, zemljotres jačine 7 na Rihterovoj skali, 55 kilometara severozapadno od ostrva, je prouzrokovao mali cunami koji je u maloj meri oštetio bazu na ostrvu. Talasi su bili visine oko 1,5 metara, i mala šteta je naneta nekim objektima, kao što su luka i aerodrom.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Portugalski moreplovci su prvi otkrili ostrvo Dijego Garsija ranih godina XVI veka. Veruje se da je ostrvo nazvano po ili kapetanu broda ili brodskom navigatoru. Ostrvo je ostalo nenaseljeno i pusto sve do XVIII veka kada su francuzi izgradili plantaže kopre. Nakon Napoleonskih ratova, Dijego Garsija postaje britanska kolonija i od 1814. do 1965. godine pripada Mauricijusu.

Kokos plantaža na Itočnoj Tački

1965. godine Čagos arhipelag, kojem pripada i Dijego Garsija, Velika Britanija kupuje od Mauricijusa i arhilepag kao i ostrvo postaju Britanska morska kolonija. 1971. godine plantaže su otkupljene i zatvorene, kao posledica ugovora između Velike Britanije i SAD, po kojem je ostrvo dato na najam američkim vojnim snagama. Iako je ugovor tajnovit, veruje se da SAD ne plaća svoje bitisanje na ostrvu Velikoj Britaniji, ali se generalno smatra da je Velika Britanija dobila popust od 14 miliona američkih dolara pri kupovini Polaris raketa.[2] Prema ovom ugovoru sva ekonomska aktivnost na ostrvu je zabranjena.

Sve do 1971. godine Dijego Garsija je imalo svoje domorodačko stanovništvo, koje se zvalo Čagosijans ili Ilois. Preci stanovništva su radnici koji su nekada došli na ostrvo putem Istočnoindijske kompanije, kao i zarobljeni afrički robovi koji su dovođeni na plantaže kokosa i kopre. Stanovništvo je živelo u tri glavna naselja Itočna Tačka (glavno naselje na istočnom okviru atola), Mini Mini (4,5 kilometara severno od Istočne Tačke), i Tačka Marijane (na zapadnom okviru atola). Stanovništvo je nasilno iseljeno prvo na Sejšelska ostrva, a zatim na Mauricijus. Postoje glasine da su vojnici SAD kao i Velike Britanije unosili strah kod domaćeg stanovništva kako bi se ovi što pre iselili. Od njihove nasilne deportacije, stanovništvo Čagosijansi, kao i današnja njihova deca, se bori za svoja prava i povrataj ostrva. Aprila 2006. godine 102-ma Čagosijansima je dozvoljeno da pod pratnjom vojnika američke vojske, posete Dijega Garsiju na nedelju dana, kako bi obišli grobove svojih rođaka i članova porodice i posetili svoja rodna mesta.[3][4]

Policijska stanica na ostrvu

Danas je Dijego Garsija dom američkoj vojnoj bazi, koju nadgledaju zajedno SAD i Velika Britanija, mada je sama baza vlasništvo Amerike. Baza služi kao strateški važna tačka.[5] Aerodrom na ostrvu je moderan i dovoljeno veliki da podrži sve velike moderne vojne avione, kako borbene tako i teretne. Sa ove vojne baze, mnogi američki bombarderi, tipa B-52 su poletali i izvršavali vazdušne akcije tokom Zalivskog rata 1991. godine, i izvršavaju vazdušne akcije u ratu u Iraku od 2003. do danas. Vojni avioni koji su prvi bombardovali Bagdad, prestonicu Iraka, 22. marta 2003. godine su poleteli sa Dijego Garsije. Neki od ovih bombardera su koristili anetenu za Globalni Pozicioni Sistem, koja se nalazi na ostrvu, pri manervisanju bombi i raketa kroz Bagdad.[6]

Vojna baza na ostrvu je deo Američke Istraživačke Svemirske Agencije, skr. NASA-e, te kao takva ima dovoljno veliku pistu za hitno sletanje svemirskih letelica po potrebi.[7],[8]

Ugovor između SAD i Velike Britanije o korišćenju ostrva u američke vojne službe je napravljen 1966. godine. Ugovor je važi do 2036. godine, ali SAD ili Velika Britanija mogu da izađu iz ugovora bez pravnih posledica nakon 2016. godine.

Gradnja i održavanje vojnih objekata na ostrvu, dozvoljena je samo vojnom osoblju i inventar oružja je tajan. Rodbini vojnika stacioniranih na bazi je zabranjen pristup, i nikom drugom osim vojnom osoblju nije dozvoljen pristup. 2001. godine, Stejt Dipartment je obelodanio da na ostrvu Dijego Garsija ima više objekata i zgrada od ukupnog broja ljudi.[9]

Politika[uredi | uredi izvor]

2000. godine, Vrhovni sud Velike Britanije je dao domorodočkom stanovništvu pravo da se vrate na atol i dao im je britanska državljanstva. 2002. godine stanovništvo (koje tada broji 4.500 ljudi), sa mlađim generacijama, koje nisu nikad ni videle ostrvo, vratilo se u sudnice, tražeći kompenzaciju za dve izgubljene godine, tvrdeći da Ministarstvo Spoljnih Poslova namerno odugovlači iseljavanje vojnih snaga sa ostrva nakon odluke Vrhovnog suda 2000. godine. Međutim, 10. juna, 2004. godine vlada Velike Britanije odlučuje da pređe preko odluke Vrhovnog suda, i zabranjuje stanovništvu povratak na ostrvo.[10] Veliki broj iseljenika bi želelo da obnovi sada zatvorene plantaže po njihovom povratku ili 2016. ili 2036. godine kada ugovor istekne (ukoliko se ne produži). Neki se i dalje bore za britanska državljanstva.[11]

11. maja 2006. godine Vrhovni Sud Velike Britanije je doneo odluku da je odluka vlade Velike Britanije iz 2004. godine da se zabrani povratak iseljenika nevažeća i nelegitimna, i da stanovništvo ima pravo da se vrati na ostrvo.[12] Ostaje da se vidi da li će vlada da se žali na ovu odluku, i kako i kada se ova odluka da se sprovede u delo.

Nevladine organizacije širom sveta tvrde da se baze na ostrvu koriste u kontroverznim programima američke vlade, tipa držanje zatvorenika osumljičenih da na ovaj ili onaj način imaju udela u svetskoj terorističkoj mreži. Bivši sekretar Velike Britanije Džek Stro je izjavio da su ga u nekoliko navrata američke vlasti uveravale da zatvorenici nisu prolazili preko baze i ostrva ka Gvantanamo zatvoru u zalivu Gvantanamo, na Kubi.[13]

Strateški značaj[uredi | uredi izvor]

Poletna pista br. 13 na ostrvu. Na slici je avion B-1 bombarder

Tokom Hladnog rata, SAD je imala nameru da otvori vojnu bazu negde u Indijskom okeanu. Kako je Dijego Garsija blizu Indije, a Indija tokom Hladnog rata bila bliska Sovjetskom Savezu, SAD je video u ostrvu izuzetan strateški značaj. U nekoliko navrata, usled vojnih akcija na ostrvu, odnosi između Indije i SAD su zahladneli.[14] Tokom Hladnog rata veliki broj političkih partija u Indiji je zahtevalo zatvaranje vojne baze na ostrvu.[15] Nakon Hladnog rata, odnosi između Indije i SAD su znatno poboljšani. Ostrvo je bilo mesto nekoliko važnih vojnih vežbi između indijskih i američkih vojnih snaga u periodu od 2001. do 2004. godine.

Na ostrvu se nalazi nekoliko luka, u kojima su stalno stacionirani ogromni vojni brodovi, u proseku njih 14. Ovi brodovi donose medicinsku i vojnu opremu (tenkovi, džipovi, helikopteri) američkim snagama u regionalnim sugobima. Ova blizina je bila od naročitog značaja tokom Zalivskog rata 1991. godine, kao i tokom trenutnog rata u Iraku (2003 — ).

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Dijego Garsija javlja da nema štete od cunamija“ Arhivirano na sajtu Wayback Machine (27. septembar 2011). Leo Shane III, Stars and Stripes. 28 December 2004. URL accessed 1 June 2006.
  2. ^ "House of Commons Hansard Debate for 7 June 2004 (part 3)". UK Parliament. 7 June 2004. URL accessed 1 June 2006.
  3. ^ „Tužna poseta iseljenika svom ostrvu“. BBC News. 14 April 2006. URL accessed 1 June 2006.
  4. ^ „Raport iz Raja“. John Pilger, The Guardian. 29 May 2006. URL accessed 1 June 2006
  5. ^ "Maritime Prepositioning Ship Squadron Two" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. februar 2012), URL Accessed 1 February 2007
  6. ^ Chalmers Johnson, The Sorrows of Empire: Militarism, secrecy and the end of the republic (London: Verso, 2004) 221-2.
  7. ^ United State Strategic Command: "Re-entry Assessment and Space Surveillance" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. mart 2007). US Strategic Command. March 2004. URL accessed 1 June 2006
  8. ^ "Space Shuttle Emergency Landing Sites". GlobalSecurity.org. URL accessed 1 June 2006.
  9. ^ Chalmers Johnson, The Sorrows of Empire: Militarism, secrecy and the end of the republic (London: Verso, 2004) 221.
  10. ^ "Developments in the British Indian Ocean Territory". UK Foreign and Commonwealth Office. 15 June 2004. URL accessed 1 June 2006.
  11. ^ "Exiles protest in Downing Street". BBC News. 3 November 2004. URL accessed 1 June 2006.
  12. ^ "Britain shamed as exiles of the Chagos Islands win the right to go home" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. oktobar 2007). Neil Tweedie, The Daily Telegraph. 12 May 2006. URL accessed 1 June 2006.
  13. ^ "House of Commons Hansard Written Answers for 21 Jun 2004". UK Parliament. 21 June 2004. URL accessed 1 June 2006.
  14. ^ "Bush’s response to South Asia disaster: indifference compounded by political incompetence". Patrick Martin, World Socialist Web Site. 30 December 2004. URL accessed 1 June 2006.
  15. ^ "Making India an Appendage to US" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. mart 2007). Sitaram Yechury, Communist Party of India (Marxist). 1 July 2001. URL accessed 1 June 2006.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Дијего_Гарсија&oldid=27523645”