Grenland

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Grenland
Kalaallit Nunaat  (grenlandski)
Grønland  (danski)
Himna: Nunarput utoqqarsuanngoravit
Položaj Grenlanda
Glavni gradNuk
Službeni jezikgrenlandski
Vladavina
MonarhFrederik X Danski
Predsednik VladeKim Kielsen
Istorija
Nezavisnostnema, deo Kraljevine Danske
lokalna autonomija od 1979.
široka autonomija od 2009.2
Geografija
Površina‍
 — ukupno2.166.086 km2 (12)
 — voda (%)81,11
Stanovništvo‍
 — 2020.56.081 [1] (208)
 — gustina0,028 st./km2
Ekonomija
Valutadanska kruna (DKK)
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC 0 do -4
Internet domen‍.gl‍
Pozivni broj+299
1 2000: 1.755.637 km² je prekriveno ledom, a 410.449 km² nije
2 Široka autonomija je ostvarena prema rezultatima referenduma održanog u novembru 2008. Danska zadržava ingerenciju samo nad spoljašnjom politikom i odbranom ostrva.

Grenland (grenl. Kalaallit Nunaat, dan. Grønland) je najveće ostrvo na svetu, smešteno između Severno ledenog okeana i Atlantskog okeana, istočno od Kanadskog Arktičkog arhipelaga. Grenland je samoupravna autonomna teritorija pod suverenitetom Danskog kraljevstva.

Iako je geografski i etnički arktička nacija i deo Severne Amerike, politički i istorijski je više vezan za Evropu. Atlantski okean je grenlandska granica na jugu, Grenlandsko more na istoku, Severni ledeni okean na severu i Bafinov zaliv na zapadu. Najbliže države Grenlandu su Island na istoku i Kanada na zapadu. Grenland je najveće ostrvo na svetu, kao i najveća zavisna teritorija. Na ostrvu se takođe nalazi i najveći nacionalni park. Iako je fiziografski deo kontinenta Severne Amerike, Grenland je politički i kulturno povezan sa Evropom (posebno Norveškom i Danskom, kolonijalnim silama) više od milenijuma, počev od 986. godine. Većinu njegovih stanovnika čine Inuiti, čiji su se preci migrirali sa Aljaske kroz Severnu Kanadu, postepeno se naseljavajući na ostrvo do 13. veka.

Danas je stanovništvo koncentrisano uglavnom na jugozapadnoj obali, dok je ostatak ostrva retko naseljen. Grenland je podeljen na pet opština - Sermersok, Kujalek, Kekertalik, Kekata i Avanata. Postoje dva neinkorporisana područja (zemljišno područje kojim ne upravlja opština) − Nacionalni park Severoistočni Grenland i Avio baza Tule kojom upravlja Američko ratno vazduhoplovstvo.[2] Tri četvrtine Grenlanda pokriveno je jedinim trajnim ledenim pokrivačem izvan Antarktika. Sa populacijom od 56.081 prema podacima iz 2020. godine, to je najmanje gusto naseljena regija na svetu.[1] Otprilike trećina stanovništva živi u Nuku, glavnom i najvećem gradu. Drugi po veličini grad po broju stanovnika je Sisimjut, 320 kilometara severno od Nuuka. Trajekt Arctic Umiaq Line povezuje različite gradove i naselja.

Ime[uredi | uredi izvor]

Ime Grenland (Grønland) dolazi od skandinavskih doseljenika, što znači „zelena zemlja”, dok na grenlandskom jeziku Grenland zove Kalaallit Nunaat, što u prevodu znači „zemlja ljudi“. Prema legendama, Erik Crveni je proteran sa Islanda zbog ubistva. Zajedno sa svojom porodicom i robovima iskrcao se na jugozapadni deo ostrva. Ostrvo je nazvao Grenland, što u prevodu znači „zeleno ostrvo”, kako bi privukao što više ljudi da se dosele. Naravno, treba napomenuti da je samo južni deo ostrva zelen, bar preko leta, zbog strujanja jednog dela Golfske struje uz obalu tog dela ostrva.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Istorija Grenlanda

Praistorija[uredi | uredi izvor]

Grenland je ostrvo sa kojeg je poteklo nekoliko paleoeskimskih kultura u praistoriji, od kojih je poslednja, ranodorsetska kultura, nestala oko 200. godine n. e. Smatra se da se najraniji dolazak Paleo-Inuita na Grenland dogodio oko 2500. p. n. e. Od oko 2500. godine p. n. e. do 800. godine p. n. e, južni i zapadni Grenland bili su naseljeni kulturom Sakak. Većina nalaza arheoloških ostataka iz perioda Sakak nalazila se oko zaliva Disko, uključujući mesto Sakak, po kojem je kultura i dobila ime.[3][4]

Od 2400. p. n. e. do 1300. p. n. e, postojala je kultura Indepedens I na severnom Grenlandu. To je bio deo arktičke tradicije malog alata.[5][6][7] Oko 800. godine p. n. e, kultura Sakak je nestala, a pojavljuje se ranodorsetska kultura na zapadu Grenlanda i kultura Indepedens II na severu Grenlanda.[8] Dorset kultura je bila prva kultura koja se proširila po celoj grenlandskoj obalnoj oblasti, kako na zapadnoj tako i na istočnoj obali. Populacija kulture Dorset živela je prvenstveno od lova na kitove i irvase.[9][10][11][12]

Nordijsko naselje[uredi | uredi izvor]

Od 986. godine zapadnu obalu Grenlanda naselili su Islanđani i Norvežani, kroz kontingent od 14 čamaca koje je vodio Erik Crveni. Novi doseljenici su osnovali tri naselja u jugozapadnom delu ostrva u kojima su živeli sledećih 450 godina, da bi iznenada nestali.[13]

Crkva iz 1408. godine kao svedočanstvo o grenlandskim Vikinzima

Za vreme toplog srednjovekovnog perioda stanovništvo Grenlanda bavilo se poljoprivredom ali samo u plodnim fjordovima u južnom delu ostrva. Stanovništvo je živelo od obrađivanja zemlje, lova i trgovine sa ostalim delovima Skandinavije. Skandinavski monasi su preobratili stanovnike u hrišćanstvo, a na Grenlandu je čak bio postavljen biskup. Evropski doseljenici su živeli u dobrim odnosima sa Inuitima koji su se oko 1200. godine doselili iz Severne Amerike. Grenland je 1261. godine postao deo Kraljevine Norveške. Norveška je ušla u Kalmarsku uniju 1397. i kasnije u personalnu uniju sa Danskom.[14]

Posle skoro pet vekova života na Grenlandu, skandinavski doseljenici su jednostavno nestali, najverovatnije u 15. veku za vreme „malog ledenog doba“ kada se klima pogoršala, a kontakt sa Evropom prekinuo.[15] Pronađene kosti iz tog perioda ukazuju da je tadašnje stanovništvo patilo od neuhranjenosti. Postoje i verovanja da su tadašnji Grenlanđani pomrli od kuge ili da su bili žrtve Inuita. Neki istoričari smatraju da su baskijski ili engleski gusari ili trgovci robljem uzrokovali nestanak grenlandskih zajednica. Postoje tvrdnje da je razlog bila sve suvlja klima.[16]

Od Kilskog sporazuma do Drugog svetskog rata[uredi | uredi izvor]

Unija Danska-Norveška je 1721. položila pravo na teritoriju Grenlanda. Veze Grenlanda sa Norveškom prekinute su sporazumom u Kilu 1814. godine kada je Švedska dobila kontrolu nad Norveškom, dok je Danska zadržala prekomorske teritorije koje su tada obuhvatale nekoliko manjih teritorija u Indiji, zapadnoj Africi i Karibima, kao i Farska Ostrva, Island i Grenland. Norveška je kasnije, u julu 1931. godine, okupirala deo istočnog Grenlanda. Danska i Norveška su za pomoć u rešenju spora ovlastile Međunarodni sud pravde 1933. godine kada Norveška gubi spor.[17]

Lovac na polarne medvede, 1904. godina

Početkom Drugog svetskog rata, 9. aprila 1940, Nemačka okupirala je Dansku čime su veze Grenlanda sa Danskom prekinute i Grenland postaje samostalan. Sjedinjene Američke Države su 8. aprila 1941. godine okupirale Grenland da bi ga odbranile od moguće invazije Nemačke.[18] Zahvaljujući prihodima od eksploatacije nekoliko rudnika kriolita, Grenland je bio u mogućnosti da kupuje robu u SAD i Kanadi. Glavne vazduhoplovne baze bile su u mestima Narsarsuak i Kangerlusuak.

Tokom ovog rata, sistem vlasti se promenio: guverner Eske Brun vladao je ostrvom po zakonu iz 1925. godine koji je omogućavao guvernerima da preuzmu kontrolu pod ekstremnim okolnostima. Guverner Aksel Svane premešten je u Sjedinjene Države da predvodi komisiju za snabdevanje Grenlanda. Danska patrola Sirius čuvala je severoistočne obale Grenlanda 1942. godine koristeći pseće saonice. Otkrili su nekoliko nemačkih meteoroloških stanica i alarmirali američke trupe, koje su uništile objekte. Albert Šper, nemački arhitekta i jedan od petorice najviših zvaničnika nacističke vlade je nakon propasti Trećeg rajha, nakratko razmišljao o bekstvu malim avionom kako bi se sakrio na Grenlandu, ali se predomislio i odlučio da se preda oružanim snagama Sjedinjenih Američkih Država.[19]

Nakon Drugog svetskog rata[uredi | uredi izvor]

Grenland je bio zaštićeno i vrlo izolovano društvo do 1940. godine. Danska vlada zadržala je strogi monopol grenlandske trgovine, dozvoljavajući samo barter razmenu (roba za robu) sa britanskim kitolovcima. U ratno vreme Grenland je razvio osećaj samopouzdanja kroz samoupravu i nezavisnu komunikaciju sa spoljnim svetom. Za vreme rata, Grenlanđani su stekli korisna iskustva u vođenju države kao i u spoljnoj politici.

Međutim, 1946. godine u izveštaju saveta Grenlanda (Landsrådet) predloženo je da se ne prave nikakve radikalne reforme sistema. Dve godine kasnije, napravljeni su prvi koraci ka promeni državnog uređenja. Godine 1950. u proglasu stoji da je Grenland moderna socijalna država sa Danskom kao sponzorom i primerom. Danskim ustavom od maja 1953, Grenland je postao integralni deo Danske monarhije i dobija predstavnike u danskom Folketingu. Sa Danskom 1972. godine ulazi u EU, a 1979. godine, kao posledica referenduma, Grenland je dobio lokalnu vlast - sopstvenu izvršnu vlast, parlament (iako i dalje daje dva predstavnika u danskom parlamentu) i sudove, ali je Danska zadržala kontrolu nad spoljnim poslovima. Na novom referendumu u februaru 1982. godine, građani Grenlanda su, tesnom većinom, odlučili da Grenland istupi iz Evropske unije, što je i dovršeno, 1985. godine.

Prema rezultatima referenduma održanog u novembru 2008. godine, grenlandske vlasti od 2009. godine preuzimaju sudski sistem ostrva i unutrašnju politiku, dok u ingerenciji Danske ostaju spoljašnja politika i odbrana ostrva.

Nezavisnost Grenlanda[uredi | uredi izvor]

Posle Drugog svetskog rata, Sjedinjene Američke Države su razvile geopolitički interes za Grenland, a 1946. godine SAD su ponudile otkup ostrva od Danske za 100.000.000 dolara.[20][21] Danska je odbila tu ponudu. Razlog američke „zagrejanosti“ za Grenland bila je činjenica da je on (Grenland) uzrok mnogim klimatskim promenama na severnoj hemisferi, tako da onaj ko ima podatke o vremenu na Grenlandu može da predvidi stanje klime iznad severnog Atlantika i zapadne Evrope, što je (imajući u vidu (ne)razvijenost globalnih meteoroloških službi u ono vreme) predstavljalo značajnu stratešku prednost u odnosu na Istočni blok. Problem je razrešen tek 10 godina kasnije, sporazumom iz aprila 1951. kojim je dato pravo Danskoj da, u narednih 20 godina, ostvaruje pravo kontrole nad glavnom američkom vojno-pomorskom bazom na Grenlandu, kao i da zasniva zajednička (sa SAD) odbrambena područja (pre svega radio i meteorološke instalacije). Ovaj ugovor je predstavljao samo formalnost, koji je, u suštini, dao legitimitet daljem prisustvu američkih vojnih snaga na Grenlandu, pošto je dve godine ranije (1949) osnovan NATO savez, čiji je član, od osnivanja, bila i Danska, a članice NATO pakta su u obavezi da ustupe vojne baze za potrebe Saveza, ali imaju pravo da postavljaju neka ograničenja. A upravo to je, ovim ugovorom, oduzeto Danskoj. U avgustu 2019. godine, američki predsednik Donald Tramp ponovo je predložio kupovinu zemlje, podstičući premijera Grenlanda Kim Kielsena da izjavi: „Grenland se ne prodaje i ne može se prodati, ali Grenland je otvoren za trgovinu i saradnju sa drugim zemljama - uključujući i Sjedinjene Američke Države.”[22]

Nacionalni dan Grenlanda

Danskim ustavom iz 1953. godine, kolonijalni status Grenlanda prestao je kada je ostrvo bilo uključeno u Dansku. Dansko državljanstvo prošireno je na Grenlanđane. Danska politika prema Grenlandu sastojala se u kulturne asimilaciji Grenlanđana. Tokom ovog perioda, danska vlada promovisala je isključivu upotrebu danskog jezika u službenim stvarima i tražila od Grenlanđana da odlaze u Dansku na svoje srednje obrazovanje. Mnogo grenlandske dece odraslo je u internatima na jugu Danske, a jedan broj je izgubio kulturne veze sa Grenlandom. U tome je delimično uspela. Grenlandska elita je počela da ponovo gradi grenlandski kulturni identitet. Pokret se razvio u korist nezavisnosti, dostigavši vrhunac 1970-ih.[23] Kao posledica političkih komplikacija u vezi sa ulaskom Danske na zajedničko evropsko tržište 1972. godine, Danska je počela da traži drugačiji status za Grenland, što je rezultiralo Zakonom o lokalnoj vladavini iz 1979.

To je Grenlandu dalo ograničenu autonomiju sa sopstvenim zakonodavstvom koje je preuzimalo kontrolu nad nekim unutrašnjim pitanjima, dok je parlament Danske zadržao potpunu kontrolu spoljne politike, bezbednosti i prirodnih resursa. Zakon je stupio na snagu 1. maja 1979. Danska kraljica Margareta II i dalje je ostala šef Grenlanda. Grenland je 1985. godine napustio Evropsku ekonomsku zajednicu (EEZ), jer se nije slagao sa propisima o komercijalnom ribolovu i zabrani proizvoda od kože foka.[24] Grenlandski glasači na referendumu 25. novembra 2008. godine podržali su veću autonomiju Grenlanda.[25][26]

Grenland je 21. juna 2009. dobio upravu nad pravosudnim poslovima, policijom i prirodnim resursima. Takođe, Grenlanđani su prema međunarodnom pravu prepoznati kao zaseban narod.[27] Danska zadržava kontrolu nad spoljnim poslovima i pitanjima odbrane. Danska podržava ekonomiju Grenlanda u vidu godišnje bespovratne pomoć u iznosu od 3,2 milijarde danskih kruna, ali kako Grenland počinje da prikuplja prihode od svojih prirodnih resursa, dotacija će se postepeno smanjivati. Ovo se generalno smatra korakom ka konačnoj punoj nezavisnosti od Danske.[28] Grenlandski jezik je proglašen jedinim službenim jezikom Grenlanda na istorijskoj ceremoniji.[29][30][31]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Satelitska slika Grenlanda u leto

Grenland zauzima površinu od 2.166.086 km², od čega je 1.755.637 km² (81%) prekriveno ledom. Obala je dugačka 39.330 km, što je skoro jednako dužini Ekvatora. Težina ledenog pokrivača je u unutrašnjosti ostrva stvorila kanjon od oko 300 m ispod nivoa mora[32]. Sva naseljena mesta se nalaze pored obale koja nije prekrivena ledom. Najviše stanovnika živi na zapadnoj obali. Teritorija na severoistoku, koja uključuje delove Severnog Grenlanda i Istočnog Grenlanda nije deo nijedne administrativne jedinice, već je mesto na kojem se nalazi najveći nacionalni park na svetu, Severoistočni grenlandski nacionalni park.

Mapa Grenlanda

U centralnom delu Grenlanda, koji je prekriven ledom, nalaze se najmanje četiri naučnoistraživačke stanice i kampa. Radio-stanica Jørgen Brøndlund Fjord je do 1950. bila najsevernija stalna stanica na svetu.

Perijeva Zemlja, poluostrvo na severu Grenlanda, nije prekriveno ledom zato što je vazduh previše suv da bi se formirao i održao snežni pokrivač. Kada bi se ceo ledeni pokrivač otopio sa Grenlanda, nivo mora bi narastao za 7 m[33] i Grenland bi najverovatnije postao arhipelag.

Između 1989. i 1993. američki i evropski klimatolozi su, analizirajući uzorke iz glečera (sa dubine od 3,2 km), došli do podataka koji ukazuju na česte i drastične klimatske promene na severnoj hemisferi u poslednjih 100.000 godina. Februara 2006. istraživači su objavili da se glečeri na Grenlandu tope dva puta brže u poređenju sa podacima od pre pet godina. Godine 2005. izračunali su, zahvaljujući satelitskim snimcima, da se godišnje topi oko 216 km² glečera. Švajcarski naučnici su izračunali da se 2006. zimska temperatura povećala za 12 °C u poređenju sa 1991. godinom.

Inlandajs Grenlanda[uredi | uredi izvor]

Inlandajs zahvata površinu od 1 833 900 km² odnosno oko 5/6 površine ostrva. Njegovo obrazovanje počelo je pre 3,5 miliona godina. Najveću širinu ima u obalskom području gde su planinski venci. U ovom području zapažaju se lednički jezici od kojih neki dosežu i do morske obale. Humboltov lednik jedan je od njih. Širina čela ovog lednika dostiže 100 km. Inlandajs je najdeblji u središnjem delu, gde dostiže do 3.408 m. Brzina njegovog kretanja je 0,08 m na dan, a ledničkih jezika od 3 do 27 m na dan.

Veći deo inlandajsa ne završava se u moru te se na njegovom obodu javljaju morene. One su obrasle vegetacijom.[34]

Slike sa Grenlanda[uredi | uredi izvor]

  • Jugoistočna obala
    Jugoistočna obala
  • Fjordovi u južnom Grenlandu
    Fjordovi u južnom Grenlandu
  • Glečer
    Glečer

Politika[uredi | uredi izvor]

Grenland ima svoju autonomnu upravu unutar Kraljevine Danske od 1979. godine. Izvršna vlast pripada vladi, dok je zakonodavna vlast u rukama vlade i parlamenta (Landsting). Sudska vlast je nezavisna od vlade i parlamenta. Šef države Grenland je danski monarh, trenutno Frederik X. Kraljeva vlada u Danskoj imenuje predstavnika (Rigsombudsmand) danske vlade i monarha. Grenland ima parlament od 31 člana koji se biraju na izborima.

Politički sistem[uredi | uredi izvor]

Partijskim sistemom dominiraju socijaldemokratska naprednjačka stranka i demokratska socijalistička partija Inuitske zajednice, koje u velikoj meri zagovaraju veću nezavisnost od Danske. Dominacija ove dve partije počela je da opada na poslednjim izborima, ali su i dalje dve najjače partije.

Vlada[uredi | uredi izvor]

Šef države Grenlanda je danski kralj Frederik X. Kraljeva vlada u Danskoj imenuje visokog komesara (Rigsombudsmand) koji će je predstavljati na ostrvu. Grenlandska izborna jedinica bira dva poslanika u parlamentu Kraljevine (Folketinget) u Danskoj, od ukupno 179.[35] Grenland ima nacionalni parlament koji se sastoji od 31 poslanika. Vladu imenuje premijer. Šef vlade je premijer, obično lider većinske stranke u parlamentu.

Vojska[uredi | uredi izvor]

Aero baza Tule

Nekoliko američkih i danskih vojnih baza nalazi se na Grenlandu, uključujući vazduhoplovnu bazu Tule, koja je dom globalne mreže senzora 21. svemirskog krila svemirskih snaga Sjedinjenih Američkih Država.[36]

Politički skandal potresao je Dansku 1995. godine nakon što je izveštaj otkrio da je vlada dala prećutnu dozvolu da se nuklearno oružje postavi na Grenlandu, što je u suprotnosti sa danskom politikom zone bez nuklearnog oružja iz 1957. godine.[37][38] Sjedinjene Američke Države su izgradile tajnu bazu na nuklearni pogon, nazvanu Camp Century.[39] Boing B-52 sa 4 nuklearne bombe srušio se 21. januara 1968. godine prilikom sletanja u vazdušnu bazu Tule.[40] Nastali požar prouzrokovao je veliko radioaktivno zagađenje.[41] Jedna hidrogenska bomba je izgubljena.[42][43]

Administrativne podela[uredi | uredi izvor]

Vidi još: Administrativna podela Grenlanda
  • Podela Grenlanda na okruge (do 2009)
    Podela Grenlanda na okruge (do 2009)
  • Podela Grenlanda na opštine (od 2009)
    Podela Grenlanda na opštine (od 2009)

Ranija podela (do 2009) Grenlanda uključivala je podeljenu na tri okruga (Landsdele):

Od 2009. godine, Grenland se deli na četiri opštine i jedan nacionalni park:

# Grb Srpski naziv Grenlandski naziv Glavni grad Populacija Površina (km²) Pop./km²
1 Kasuitsup Qaasuitsup Ilulisat 17 749 660 000 0
2 Kekata Qeqqata Sisimijut 9 667 115 500 0.1
3 Sermersok Sermersooq Nuk 21 232 531 900 0
4 Kujalek Kujalleq Kakortok 7 589 32 000 0.2
NGNP — Nacionalni park Kalaallit Nunaanni nuna eqqissisimatitaq Mestersvig 40 972 000 0
- Grenland Kalaallit Nunaat Nuk 56 615 2 116 086 0.1

Međunarodni odnosi[uredi | uredi izvor]

Međunarodni odnosi Grenlanda su u nadležnosti Danske i druge države nemaju diplomatske odnose sa Grenlandom - ambasade i konzulati stranih zemalja u Danskoj održavaju diplomatske kontakte sa Grenlandom kao i sa svojim državljanima na Grenlandu. Kao zasebna država, Grenland je članica nekoliko međunarodnih organizacija: Nordijskog saveta, Zapadnonordijskog saveta i Nordijske banke za investicije.

Grenland i Evropska unija[uredi | uredi izvor]

Grenland je, kao deo Danske, postao članica Evropske zajednice 1973. godine, ali je Uniju napustio 1985. godine zbog spora oko prava na ribolov. Ali, pošto se radi o prekomorskoj teritoriji jedne od članica EU-a, Evropska unija ima određeni uticaj, uglavnom na trgovinske olakšice za robu sa Grenlanda. Grenlandski građani su građani Evropske unije, ali nemaju pravo glasa na izborima Unije.

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Demografija[uredi | uredi izvor]

Inuiti na Grenlandu

Prema procenama iz januara 2020, Grenland ima oko 56.081 stanovnika.[1] Veliku većinu (89,7%) čine Grenlanđani (grenlandski Inuiti), od kojih su mnogi potomci Inuita i danskih doseljenika, većinu ostatka stanovništva (7,8%) čine Danci, a 2,4 ostali. Kao i u skandinavskim državama, većina stanovnika pripada evangelističko-luteranskoj crkvi.

Gotovo svi Grenlanđani žive uz fjordove na jugozapadu glavnog ostrva, koje ima relativno blagu klimu.[44] U Nuuku, glavnom gradu, živi 18.326 ljudi.

Skoro svi stanovnici govore grenlandski, danski i engleski jezik.

 

Izvor: Popis stanovništva 2021.
№ Grad Opština Populacija
Nuk
Nuk
Sisimjut
Sisimjut 		1. Nuk Sermersok 18.326 Ilulisat
Ilulisat
Asijat
Asijat
2. Sisimjut Kekata 5.582
3. Ilulisat Avanata 4.670
4. Asijat Kekertalik 3.069
5. Kakortok Kujalek 3.050
6. Manitsok Kekata 2.534
7. Tasilak Sermersok 2.063
8. Umanak Avanata 1.407
9. Narsak Kujalek 1.346
10. Pamiut Sermersok 1.308

Jezici[uredi | uredi izvor]

Primer upotrebe grenlandskog i danskog jezika

I grenlandski i danski jezik koriste se u javnim poslovima od uspostavljanja lokalne vlasti 1979. godine. Većina stanovništva može da govori oba jezika. Grenlandski jezik postao je jedini službeni jezik u junu 2009. godine.[45] U praksi se danski još uvek široko koristi u administraciji i visokom obrazovanju. Prvi ili jedini jezik je za neke danske imigrante u Nuku i drugim većim gradovima. Rasprava o ulozi ova dva jezika u budućnosti zemlje je u toku. Pravopis grenlandskog jezika uspostavljen je 1851. godine i revidiran 1973. Zemlja ima stopu pismenosti od 100%.[46]

Grenlandski jezik se ponekad se naziva zapadnogrenlandski ili grenlandsko-eskimski On je eskimo-aleutski jezik koji se govori isključivo na Grenlandu. Sličan je grupi jezika na severu Kanade. Grenlandskim jezikom govori oko 54.000 ljudi, što je više nego svi ostali Ekismo-Aleutski jezici zajedno.

Oko 12% stanovništva govori danski kao prvi ili jedini jezik, posebno danski imigranti na Grenlandu, od kojih mnogi popunjavaju položaje u administraciji, školi ili u trgovini. Dok je grenlandski dominantan u svim manjim naseljima, deo stanovništva Inuita koji je multietničkog porekla, posebno u gradovima, govori danski jezik. Većina stanovništva Inuita govori danski jezik kao drugi jezik. U većim gradovima, posebno Nuku ovo je i dalje velika grupacija.

Engleski je još jedan važan jezik za Grenland, koji se uči u školama od prve školske godine.[47]

Obrazovanje[uredi | uredi izvor]

Naučna istraživanja na Grenlandu
Osnovna škola u Kanaku
Univerzitet na Grenlandu

Obrazovanje je organizovano na sličan način kao i u Danskoj. Postoji desetogodišnja obavezna osnovna škola, a zatim i srednja škola. Univerzitet Grenlanda u Nuku je jedini univerzitet. Mnogi Grenlanđani pohađaju univerzitete u Danskoj ili negde drugde. Javni školski sistem na Grenlandu je u nadležnosti opština. Obrazovanje je besplatno i obavezno za decu uzrasta od sedam do 16 godina. Nastavni jezik je grenlandski.

Obrazovanje je regulisano Uredbom br. 10 od 25. oktobra 1990. godine o osnovnom i srednjem obrazovanju. Prema Uredbi br. 10 od 25. oktobra 1990, jezička integracija u osnovnim i nižim srednjim školama postala je obavezna za sve učenike. Cilj je smestiti učenike koji govore grenlandski i danski jezik u iste razrede, dok su prethodno bili smešteni u odvojene razrede prema njihovom maternjem jeziku. Istovremeno, vlada garantuje da govornici danskog mogu naučiti grenlandski jezik. Na ovaj način, vlada Grenlanda želi da pruži isto jezičko, kulturno i socijalno obrazovanje svim učenicima, kako učenicima grenlandskog, tako i danskog porekla. Studija koja je sprovedena tokom trogodišnjeg probnog perioda zaključila je da je ova politika postigla pozitivne rezultate. Ova politika dvojezičnosti na snazi je od 1994. godine.

Osnovano je oko 100 škola. Grenlandski jezik se obično uči od vrtića do kraja srednje škole, a danski je obavezan od prvog ciklusa osnovne škole kao drugi jezik. Grenlandski studenti mogu da nastave školovanje u Danskoj, ako to žele i imaju finansijska sredstva. Za prijem u danske obrazovne institucije, grenlandski kandidati su ravnopravni sa danskim kandidatima. Stipendije se dodeljuju grenlandskim studentima koji su primljeni u danske obrazovne institucije. Da bi ispunio uslove za ove stipendije, podnosilac zahteva mora biti danski državljanin i imati prebivalište na Grenlandu najmanje pet godina. Ukupan period boravka van Grenlanda ne može biti duži od tri godine.

Religija[uredi | uredi izvor]

Religije u Grenlandu (2010):[48][49]

  Protestanti (95,5%)
  Katolici (0,2%)
  Ostali hrišćani (0,4%)
  Religija Inuita (0,8%)
  Agnostici (2,3%)
  ateisti (0,2%)
  Ostalo (0,6%)

Nomadski Inuitski narod bio je tradicionalno šamanistički, sa dobro razvijenom mitologijom koja se prvenstveno brinula za umirivanje osvetoljubive morske boginje bez prstiju koja je kontrolisala uspeh lova na foke i kitove.

Prvi nordijski kolonisti obožavali su nordijske bogove, ali je Lejf Erikson, sin Erika Crvenog preobraćen u hrišćanstvo na putovanju u Norvešku kod norveškog kralja Ulava I. Nakon toga, je 999. godine poslao misionare na Grenland. Oni su brzo uspostavili šesnaest parohija, osnovali manastire manastire i episkopiju u Gardaru.

U 18. veku, za vreme danske rekolonizacije usledilo je širenje protestantske reformacije. Pod pokroviteljstvom Kraljevskog misionarskog koledža u Kopenhagenu, norveški i danski luterani i nemački moravski misionari tragali su za nestalim nordijskim naseljima, ali pošto nisu pronašli Nordijce, počeli su hristijanizaciju Inuita. Glavne figure u hristijanizaciji Grenlanda bile su Hans i Paul Egede. Prvi prevod biblije na grenlandski jezik urađen je tek 1900. godine, a poboljšani prevod 2000. godine.[50]

Danas je glavna religija protestantizam.[51] Danska crkva je državna religija ustavom Danske.[52] Rimokatoličkoj manjini pastoralno služi Rimokatolička biskupija u Kopenhagenu.

Ekonomija[uredi | uredi izvor]

Početkom 90-ih godina 20. veka Grenland je počeo ekonomski stagnirati, ali se situacija počela poboljšavati 1993. godine. Početkom 80-ih vlada Grenlanda je uvela restriktivnu fiskalnu politiku i uspela je da stabilizuje budžet i postigne nisku inflaciju. Od 1990. godine trgovinski deficit je počeo da se povećava zatvaranjem poslednjih rudnika cinka i olova. Danas Grenland zavisi od ribarstva i izvoza ribe, a škampi su glavni izvozni artikal. Turizam je jedini sektor koji ima perspektivu rasta, ali rast je graničen zbog kratke sezone i velikih troškova. Javni sektor, uključujući javna preduzeća, igra značajnu ulogu u ekonomiji Grenlanda. Oko 30% BDP-a i 60% prihoda državnog budžeta dolaze od danske vlade što značajno povećava standard stanovništva Grenlanda.

  • BDP - 1,1 milijarda $
  • rast BDPa - 1,8% (2001)
  • BDP-PPP po stanovniku - 20.000 $

Turizam[uredi | uredi izvor]

Vidi još: Turizam na Grenlandu

Turizam se značajno povećao između 2010. i 2019. godine, pri čemu se broj posetilaca povećao sa 460.000 godišnje na 2 miliona. Jedan izvor je procenio da je u 2019. prihod od ovog aspekta ekonomije bio oko 450 miliona kruna (67 miliona američkih dolara). Kao i mnogi aspekti ekonomije, ovo se dramatično usporilo 2020. i 2021. godine, zbog ograničenja koja su potrebna kao rezultat pandemije kovida 19.[53] Jedan izvor opisuje turizam kao „najveću ekonomsku žrtvu koronavirusa“ na Grenlandu. Ukupna ekonomija nije patila prejako od sredine 2020. godine zahvaljujući ribarstvu „i pozamašnim subvencijama iz Kopenhagena“.[54] Očekuje se da će se turizam oporaviti 2021. godine, a cilj Grenlanda je da ga razvije „kako treba“ i da „dugoročno izgradi održiviji turizam“.[55]

Saobraćaj[uredi | uredi izvor]

Er Grenland obavlja usluge putničkog i teretnog transporta u međunarodnom i domaćem saobraćaju
Arctic Umiaq Line obavlja putničke i teretne usluge morem preko Grenlanda

Između gradova praktično nema puteva, jer obala ima mnogo fjordova koji bi zahtevali trajektnu vezu za povezivanje putne mreže. Jedini izuzetak je makadamski put dužine 5 km (3,1 mi) između Kangilinguita i sada napuštenog rudarskog grada Ivituta u kome se eksploatisao mineral kriolit. Pored toga, nedostatak poljoprivrede, šumarstva i sličnih aktivnosti na selu značilo je da je izgrađeno vrlo malo seoskih puteva. Postoji vazdušni prevoz kako unutar Grenlanda, tako i između ostrva i drugih država. Takođe, postoji redovni saobraćaj brodom, ali velike udaljenosti dovode do dugog vremena putovanja. Na Grenlandu ne postoji železnički saobraćaj.

Aerodrom Kangerlusuak je najveći aerodrom i glavno vazduhoplovno čvorište za međunarodni prevoz putnika na Grenlandu.[56] Služi za let međunarodnih i domaćih aviokompanija.[57] udaljen je 317 kilometara od glavnog grada Nuka.[58]

Aerodrom Nuk je drugi po veličini aerodrom koji se nalazi na samo 6,0 km od centra prestonice. Aerodrom ima svakodnevne ili redovne domaće letove unutar Grenlanda. Takođe, postoje međunarodni letovi do Islanda, a na njega sleću poslovni i privatni avioni.[59]

Aerodrom Ilulisat je domaći aerodrom koji takođe služi međunarodnim letovima za Island.[60] Na Grenlandu postoji ukupno 13 registrovanih civilnih aerodroma i 47 heliodroma. Većina njih je neasfaltirana i nalazi se u ruralnim oblastima. Druga najduža pista je u Narsarsuaku, domaćem aerodromu na jugu Grenlanda sa ograničenom međunarodnom linijom.

Svim pitanjima civilnog vazduhoplovstva bavi se Danska uprava za transport. Većina aerodroma, uključujući aerodrom Nuk, ima kratke piste i mogu ih opsluživati samo prilično mali vazduhoplovi. Aerodrom Kangerlussuak, udaljen oko 100 kilometara od zapadne obale, glavni je aerodrom Grenlanda i središte za domaće letove. Međunarodni letovi sa Islanda zbog male veličine aviona voze samo do Islanda, gde se preseda i zatim se nastavlja ka drugim gradovima u Evropi i Severnoj Americi.

Avio-kompanija Er Grenland koja je u vlasništvu vlade Grenlanda, upravlja flotom od 32 aviona, uključujući 1 avion koji se koristi za prekookeanske i čarter letove. Poseduje 9 letelica koje prvenstveno opslužuju domaću mrežu i 22 helikoptera. Islandska avio-kompanija Islander obavlja letove iz Rejkjavika do brojnih aerodroma na Grenlandu, a kompanija promoviše mogućnost jednodnevnog putovanja sa Islanda za turiste.[61][62]

Kultura[uredi | uredi izvor]

Inuitska porodica (1907)

Većina stanovnika Grenlanda vuče poreklo od naroda Inuit tako da je grenlandska kultura pod velikim uplivom inuitskih običaja i tradicije. Većina stanovnika bavi se ribolovom ispod leda i organizovanjem trka pasa sa saonicama tokom cele godine a te aktivnosti su počele privlačiti i turiste.

Inuitska porodica (1999)

U severozapadnom delu koji se naziva Severni Grenland (Thule region), regionu veličine Nemačke, živi oko 1.000 stanovnika. Danas čak i mala naselja na severu imaju struju koju proizvode mali dizel agregati. Zbog tih dodatnih troškova barem jedan član porodice se mora zaposliti, a to uglavnom bude ženski član (žena, kći ili majka) da bi se muškarci mogli posvetiti lovu. Zbog toga se kod žena tradicionalni običaji mnogo brže gube nego kod muškaraca.

Sport[uredi | uredi izvor]

Vidi još: Sport na Grenlandu
Fudbalski teren u Nuku

Sport je važan deo grenlandske kulture, jer je stanovništvo generalno prilično aktivno.[63] Glavni tradicionalni sport na Grenlandu su arktički sport, oblik rvanja za koji se smatra da je nastao u srednjem veku.[64]

Popularni sportovi su fudbal, atletika, rukomet i skijanje. Rukomet se često naziva nacionalnim sportom,[65] a muška rukometna reprezentacija Grenlanda je 2001. godine bila svrstana među 20 najboljih na svetu.[66] Fudbal je popularni sport, iako Grenland nije član FIFE. Fifina pravila nalažu da svaki nacionalni tim mora imati jedan travnati teren za međunarodne utakmice. Međutim, na Grenlandu to nije moguće zbog oštre klime pa su čelnici FIFE izjavili da će Grenland biti primljen u FIFU ukoliko izgradi teren sa veštačkom travom.

Grenland ima odlične uslove za skijanje, ribolov, snoubording, penjanje po ledu i penjanje po stenama, mada je šira javnost preferira planinarenje i planinarenje. Iako je okruženje zemlje uglavnom neprikladno za golf, na ostrvu ipak postoje tereni za golf. Grenland je drugi put domaćin domaćih dvogodišnjih međunarodnih takmičenja, najvećeg svetskog multisportskog i kulturnog događaja za mlade Arktika 2016. godine.[67]

Lov[uredi | uredi izvor]

Polarni medvedi na Grenlandu, jedna od zaštićenih vrsta

Lov je veoma važan deo kulture Grenlanđana i jedan od osnovnih načina preživljavanja u ovom izolovanom delu sveta. Lovci nose medveđe i irvasovo krzno kao odeću i obuću. Međutim, u poslednje vreme, pod pritiskom organizacija za zaštitu prirode i životinja, vlasti na Grenlandu su morale ograničiti lov na većinu vrsta. Od januara 2006. ta kvota je maksimalno 150 polarnih medveda godišnje.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v „Population and Population Growth 1901-2020”. Statistical Greenland. Arhivirano iz originala 13. 11. 2022. g. Pristupljeno 7. 4. 2020. 
  2. ^ „Qaasuitsup kommunia”. www.qaasuitsup.gl. Arhivirano iz originala 21. 7. 2011. g. Pristupljeno 21. 4. 2021. 
  3. ^ Grønnow, B. (1988). „Prehistory in permafrost: Investigations at the Saqqaq site, Qeqertasussuk, Disco Bay, West Greenland”. Journal of Danish Archaeology. 7 (1): 24—39. doi:10.1080/0108464X.1988.10589995. 
  4. ^ Møbjerg, T. (1999). „New adaptive strategies in the Saqqaq culture of Greenland, c. 1600–1400 BC”. World Archaeology. 30 (3): 452—65. JSTOR 124963. doi:10.1080/00438243.1999.9980423. 
  5. ^ „The history of Greenland – From dog sled to snowmobile”. Greenland.com. Arhivirano iz originala 27. 9. 2011. g. Pristupljeno 10. 9. 2011. 
  6. ^ „Migration to Greenland – the history of Greenland”. Greenland.com. Arhivirano iz originala 5. 9. 2011. g. Pristupljeno 10. 9. 2011. 
  7. ^ Rasch, M.; Jensen, J. F. (1997). „Ancient Inuit dwelling sites and Holocene relative sea‐level changes in southern Disko Bugt, central West Greenland”. Polar Research. 16 (2): 101—15. Bibcode:1997PolRe..16..101R. doi:10.1111/j.1751-8369.1997.tb00252.x. 
  8. ^ Ramsden, P.; Tuck, J. A. (2001). „A Comment on the Pre-Dorset/Dorset Transition in the Eastern Arctic”. Anthropological Papers of the University of Alaska. New Series. 1: 7—11. 
  9. ^ Grønnow, B. (1986). „Recent archaeological investigations of West Greenland caribou hunting”. Arctic Anthropology. 23 (1/2): 57—80. JSTOR 40316103. 
  10. ^ Rowley, G. (1940). „The Dorset culture of the eastern Arctic”. American Anthropologist. 42 (3): 490—99. doi:10.1525/aa.1940.42.3.02a00080 Slobodan pristup. 
  11. ^ Gulløv & Appelt 2001, str. 146
  12. ^ Gulløv 1996, str. 201–14
  13. ^ Kudeba, N. (19 April 2014). "Chapter 5 – Norse Explorers from Erik the Red to Leif Erikson", in Canadian Explorers.
  14. ^ Boraas, Tracey (2002). Sweden. Capstone Press. str. 24. ISBN 978-0-7368-0939-9. 
  15. ^ Diamond, Jared (2006). Collapse: How Societies Choose to Fail or Succeed. Harmondsworth [Eng.]: Penguin. ISBN 978-0-14-303655-5. 
  16. ^ I., D. (5. 4. 2022). „Suša jača od vikinga”. Politika. Pristupljeno 10. 4. 2022. 
  17. ^ Legal Status of Eastern Greenland Arhivirano 11 maj 2011 na sajtu Wayback Machine, PCIJ Series A/B No. 53 (1933)
  18. ^ Doenecke, Justus D. (8. jul 1941). In Danger Undaunted: The Anti-Interventionist Movement of 1940–1941. Hoover Press. ISBN 978-0-8179-8841-8. 
  19. ^ Speer, Albert. Inside the Third Reich, 1971
  20. ^ „Deepfreeze Defense”. Time. 27. 1. 1947. Arhivirano iz originala 21. 2. 2009. g. Pristupljeno 14. 5. 2008. 
  21. ^ Miller, John J. (7. 5. 2001). „Let's Buy Greenland! — A complete missile-defense plan”. National Review. Arhivirano iz originala 7. 1. 2010. g. 
  22. ^ Selsoe Sorensen, Martin (16. 8. 2019). „'Greenland Is Not for Sale': Trump's Talk of a Purchase Draws Derision”. The New York Times. Pristupljeno 21. 8. 2019. 
  23. ^ Loukacheva 2007, str. 25
  24. ^ Stern, str. 55–56
  25. ^ Cowell, Alan (26. 11. 2008). „Greenland Vote Favors Independence”. The New York Times. Arhivirano iz originala 17. 4. 2009. g. Pristupljeno 4. 5. 2010. 
  26. ^ „Vejledende folkeafstemning om selvstyre ? 25-11-2008” (na jeziku: grenlandski). SermitValg. 26. 11. 2008. Arhivirano iz originala 8. 12. 2008. g. Pristupljeno 26. 11. 2008. 
  27. ^ Description of the Greenlandic Self-Government Act on the webpage of the Danish Ministry of State Arhivirano 22 septembar 2014 na sajtu Wayback Machine"The Self-Government Act provides for the Self-Government authorities to assume a number of new fields of responsibility, such as administration of justice, including the establishment of courts of law; the prison and probation service; the police; the field relating to company law, accounting and auditing; mineral resource activities; aviation; law of legal capacity, family law and succession law; aliens and border controls; the working environment; as well as financial regulation and supervision, cf. Schedule I and II in the Annex to the Self-Government Act."
  28. ^ Greenland takes step toward independence from Denmark Arhivirano 18 jul 2018 na sajtu Wayback Machine. The Daily Telegraph (21 June 2009). Retrieved 29 September 2012.
  29. ^ „Nearly independent day”. The Economist. 20. 6. 2009. Arhivirano iz originala 25. 6. 2009. g. Pristupljeno 20. 6. 2009. 
  30. ^ „Greenland set for self-rule”. The Australian. 19. 6. 2009. Arhivirano iz originala 24. 6. 2009. g. Pristupljeno 20. 6. 2009. 
  31. ^ Boswell, Randy (19. 6. 2009). „Greenland takes big step towards full independence”. Canwest News Services. Canada.com. Arhivirano iz originala 24. 6. 2009. g. Pristupljeno 20. 6. 2009. 
  32. ^ DK Atlas, 2001.
  33. ^ Izveštaj Nacionalne geografije, Pristupljeno 17. 4. 2013.
  34. ^ Petrović D., Manojlović P., (2003): Geomorfologija, Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu, Beograd.
  35. ^ Folketinget – Folketinget.dk Arhivirano 28 jun 2015 na sajtu Wayback Machine. Ft.dk. Retrieved on 21. 6. 2016.
  36. ^ „Trump reportedly wants to 'buy' Greenland. This is what it's like at the US's Arctic base there”. Business Insider. 16. 8. 2019. Arhivirano iz originala 19. 8. 2019. g. Pristupljeno 21. 4. 2021. 
  37. ^ Hansen, H. C. (16. 11. 1957). „Danish Prime Minister Gives Tacit Go-Ahead For U.S. Nuclear Weapons in Greenland”. The Nautilus Institute. Arhivirano iz originala 6. 11. 2007. g. Pristupljeno 20. 3. 2009. 
  38. ^ „Cataclysmic cargo: The hunt for four missing nuclear bombs after a B-52 crash”. The Washington Post. 21. 1. 2018. 
  39. ^ „A Top-Secret US Military Base Will Melt Out of the Greenland Ice Sheet”. VICE Magazine. 9. 3. 2019. Arhivirano iz originala 20. 8. 2019. g. Pristupljeno 20. 8. 2019. 
  40. ^ „The Cold War's Missing Atom Bombs”. Der Spiegel. 14. 11. 2008. Arhivirano iz originala 27. 6. 2019. g. Pristupljeno 20. 8. 2019. 
  41. ^ „US B-52 nuclear bomber crash in Greenland 51 years ago has ill Danes seeking compensation”. Fox News. 3. 6. 2019. Arhivirano iz originala 8. 6. 2019. g. Pristupljeno 21. 4. 2021. 
  42. ^ Corera, Gordon (10. 11. 2008). „Mystery of lost US nuclear bomb”. BBC News. 
  43. ^ „US left nuclear weapon under ice in Greenland”. The Daily Telegraph. 11. 11. 2008. Arhivirano iz originala 20. 8. 2019. g. Pristupljeno 20. 8. 2019. 
  44. ^ „Greenland”. Stalvik.com. Arhivirano iz originala 23. 9. 2010. g. Pristupljeno 6. 9. 2010. 
  45. ^ „Danish doubts over Greenland vote”. BBC News. 27. 11. 2008. Arhivirano iz originala 7. 12. 2012. g. Pristupljeno 10. 2. 2013. 
  46. ^ „Greenland”. CIA World Factbook. novembar 2023. Pristupljeno 15. 5. 2007. 
  47. ^ „Travelling in Greenland”. Greenland Representation to the EU, Greenland Home Rule Government. Arhivirano iz originala 16. 5. 2014. g. 
  48. ^ „Greenland, Religion and Social Profile | National Profiles | International Data”. Thearda.com. 21. 6. 2009. Arhivirano iz originala 24. 9. 2017. g. Pristupljeno 18. 6. 2016. 
  49. ^ „Table: Christian Population as Percentages of Total Population by Country | Pew Research Center”. 19. 12. 2011. Arhivirano iz originala 11. 5. 2017. g. Pristupljeno 27. 9. 2017. 
  50. ^ Sørensen, Leif Kiil (29. 11. 2000). „Grønlandsk bibel præsenteret | Kristeligt Dagblad”. Kristeligt-dagblad.dk. Arhivirano iz originala 11. 5. 2011. g. Pristupljeno 6. 9. 2010. 
  51. ^ "Bells ring a wake-up call for climate justice." World Council of Churches. 14. 12. 2010. Retrieved 30. 8. 2010
  52. ^ „Constitution of Denmark – Section IV” (PDF). Arhivirano (PDF) iz originala 1. 3. 2016. g. Pristupljeno 22. 9. 2016. „The Evangelical Lutheran Church shall be the Established Church of Denmark, and, as such, it shall be supported by the State.” 
  53. ^ „Greenland's Economy Autumn 2020, Summary” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 17. 04. 2021. g. Pristupljeno 27. 3. 2021. 
  54. ^ „Greenland's economy is poised to rebound in 2021, 2 June 2020”. 2. 6. 2020. Pristupljeno 27. 3. 2021. 
  55. ^ „Greenland Is Approaching Tourism Slowly—And Taking Lessons from Iceland, 24. 3. 2021”. 24. 3. 2021. Pristupljeno 27. 3. 2021. 
  56. ^ „Mittarfeqarfiit, Grønlands Lufthavne, Greenland Airports Today's Flights Airports Kangerlussuaq airport – mit.gl”. www.mit.gl. 
  57. ^ „tripsta”. Arhivirano iz originala 21. 9. 2019. g. Pristupljeno 21. 4. 2021. 
  58. ^ „City, high-rise apartments, cosy atmosphere, culture, rock, gourmet restaurants, cafés, fashion outlets, art, the national museum and the university – all the ingredients of a capital - Nuuk - airgreenland.com”. www.airgreenland.gl. 
  59. ^ „Nuuk Airport”. www.mit.gl. 
  60. ^ „Ilulissat Airport”. www.mit.gl. 
  61. ^ Perrin, Wendy (21. 7. 2015). „Greenland Day Trip from Iceland: Is it Worth It?”. Wendy Perrin. Arhivirano iz originala 26. 12. 2017. g. Pristupljeno 25. 12. 2017. 
  62. ^ „4 Ways to Get to Greenland”. Fodor's. 26. 2. 2014. Arhivirano iz originala 26. 12. 2017. g. Pristupljeno 25. 12. 2017. 
  63. ^ Wilcox & Latif 2007, str. 109
  64. ^ Williams, Ollie. „Sports you'll never see at the Olympics”. CNN. Pristupljeno 2018-02-22. 
  65. ^ Wilcox & Latif 2007, str. 110
  66. ^ Times, Tomos Knox for These Football; Network, part of the Guardian Sport (2014-10-22). „The unlikely success story of football on the massive island of Greenland”. the Guardian (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2018-02-22. 
  67. ^ Wilcox & Latif 2007, str. 111

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Гренланд&oldid=27550774”