Mukačevsko-prešovska eparhija

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Mukačevska eparhija.
Mukačevsko-prešovska eparhija
Srpska pravoslavna crkva
Osnovni podaci
SjedišteMukačevo
DržavaČehoslovačka
Osnovana1931
Ukinuta1945
Arhijerej
Čin arhijerejaepiskop
Titula arhijerejaepiskop mukačevsko-prešovski

Mukačevsko-prešovska eparhija je bivša pravoslavna eparhija u istočnom delu nekadašnje Čehoslovačke, koja je potpadala pod kanonsku jurisdikciju Srpske pravoslavne crkve. Postojala je od 1931. do 1945. godine i obuhvatala je istočnu Slovačku i Zakarpatje, sa središtem u gradu Mukačevu.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Starija istorija pravoslavlja na području potonje Mukačevsko-prešovske eparhije seže u vreme čuvene misije svetih Ćirila i Metodija i njihovih učenika i sledbenika u Velikomoravskoj kneževini i susednim slovenskim oblastima tokom 9. i 10. veka. Nakon mađarskog osvajanja slovačkih i rusinskih oblasti i zvaničnog pristajanja Mađara uz Rimokatoličku crkvu, nastupila su veoma teška vremena za pravoslavne Slovene u Ugarskoj. Pravoslavlje je uspevalo da se održi u severoistočnim oblastima gde je osnovana stara Mukačevska pravoslavna eparhija koja je delovala pod okriljem pravoslavne Kijevske mitropolije.

Težak udarac pravoslavlju u severoistojnoj Ugarskoj nanet je sredinom 17. veka sklapanjem Užgorodske unije (1646)[1] i stvaranjem Mukačevske grkokatoličke eparhije. Uprkos brojnim pritiscima, deo Slovaka i Rusina ostao je privržen pravoslavlju, prvenstveno zahvaljujući vezama sa obližnjom srpskom Budimskom eparhijom i Karlovačkom mitropolijom. Naime, u to vreme su već uveliko postojale naseobine i parohije pravoslavnih Srba u pojedinim slovačkim gradovima, kao što su Komoran i Trnava.[2] Međutim, tokom većeg dela 18. i 19. veka habzburške državne vlasti su sistematski sputavale rad pravoslavnog sveštenstva, podstičući razvoj i jačanje grkokatoličkih ustanova.

Osnivanje eparhije[uredi | uredi izvor]

Uslovi za slobodan razvoj pravoslavlja među Rusinima i Slovacima stvoreni su tek nakon oslobođenja od austrougarske vlasti i stvaranja Čehoslovačke (1918). Nedugo po okončanju rata, pravoslavni hrišćani iz raznih krajeva Čehoslovačke stupili su u vezu sa Srpskom pravoslavnom crkvom radi obnove redovnog crkvenog poretka. Taj pokret je bio posebno izražen u oblastima Zakarpatja koje su 1919. godine pripale Čehoslovačkoj. Ključnu ulogu u uspostavalju neposrednih veza sa srpskom jerarhijom odigrao je boravak niškog episkopa Dositeja (Vasića) u Čehoslovačkoj tokom 1921. godine.[3] Njegovom zaslugom postavljena je osnova za stvaranje redovne crkvene uprave. Važan korak je načinjen 25. septembra 1921. godine, kada je srpski patrijarh Dimitrije posvetio je češkog arhimandrita Gorazda Pavlika za episkopa Češko-moravske eparhije.

Međutim, već u to vreme došlo je do prvih unutrašnjih podela među pravoslavnim hrišćanima u Čehoslovačkoj. Jedna skupina obratila se Carigradskoj patrijaršiji koja je 1923. godine bez prethodnog savetovanja sa Srpskom patrijaršijom postavila Savatija Vrabeca za "arhiepiskopa praškog i cele Čehoslovačke" što je dovelo do neželjenog zapleta u odnosima itmeđu dve patrijaršije.[4]

U isto vreme, nastavljen je rad i među pravoslavnim Slovacima i Rusinima. Srpska patrijaršija je 1930. godine u Zakarpatje uputila tadašnjeg bitoljskog episkopa Josifa Cvijovića koji je u svojstvu egzarha dobio zaduženje da izvrši konačne pripreme za stvaranje posebne pravoslavne eparhije na tom području.

Na molbu pravoslavnih hrišćana iz istočnih delova Čehoslovačke, Srpska pravoslavna crkva je 1931. godine osnovala Mukačevsko-prešovsku eparhiju za čijeg je prvog episkopa postavljen Damaskin Grdanički,[5] koji je tokom narednih godina stekao velike zasluge za obnovu pravoslavlja u novoustanovljenoj eparhiji. Između ostalog, uredio je redovna upravna tela i službe pri središtu eparhijske uprave u Mukačevu.[6]

Nakon njegovog odlaska u drugu eparhiju, za novog mukačevsko-prešovskog episkopa izabran je Vladimir Rajić (1938).[7] U jesen 1938. godine, nakon prve Bečke arbitraže, Čehoslovačka je bila prinuđena da južne delove Slovačke i Zakarpatja ustupi Mađarskoj. Tada je pod mađarsku upravu došlo i Mukačevo, tako da je episkop Vladimir morao da pređe u grad Hust gde je uređeno privremeno središte eparhijske uprave. U isto vreme, za namesnika u okupiranom delu eparhije postavljen je iguman Averkije Taušev. Naredne godine Mađarska je okupirala i preostali deo Zakarpatja, a episkop Vladimir Rajić je 1941. godine zatočen i potom proteran u Srbiju.[8]

Proterivanje episkopa Vladimira bilo je posledica nastojanja mađarskih vlasti da njegovu eparhiju "prevedu" pod vrhovnu nadležnost Carigradske patrijaršije, od koje se očekivala pomoć u stvaranju posebne "Mađarske pravoslavne crkve". Jedan od glavnih vinovnika ovih nevolja bio je raščinjeni ruski sveštenik Mihail Popov koji se stavio u službu mađarskih vlasti. Za pomenute zamisli je pridobijen i praški (češko-grčki) arhiepiskop Savatije Vrabec koji je od carigradskog patrijarha kao svog pomesnog poglavara zatražio dozvolu da postavi novog episkopa u Mukačevu, ali ova molba je ostala bez odgovora. Potom je vlast nad ovom eparhijom pokušao da uspostavi rusko-zagranični berlinski mitropolit Serafim Lade. Sva ova previranja dovela su do unutrašnjih podela među pravoslavnim hrišćanima na području eparhije.[9]

Podela eparhije[uredi | uredi izvor]

Istočne oblasti Čehoslovačke oslobođene su tokom 1944. godine. Već krajem iste godine među pravoslavnim hrišćanima u istočnom delu eparhije došlo do pokreta za priključenje Ruskoj pravoslavnoj crkvi.[10] Tome je u prilog išla i činjenica što je već tada bilo izvesno da će čitavo Zakarpatje biti ustupljeno Sovjetskom Savezu, što je i sprovedeno tokom naredne godine kada je ova oblast i zvanično uključena u sastav Ukrajinske SSR, dok je oblast oko Prešova ostala u sastavu Čehoslovačke. Radi rešavanja pitanja o crkvenoj nadležnosti, Ruska patrijaršija se obratila Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Rešenje je pronađeno već tokom jeseni 1945. godine, kada je Arhijerejski sinod SPC dao načelnu saglasnost i tim povodom je u Rusiju upućen episkop Vladimir Rajić koji je obavestio rusku stranu o stavovima SPC. On je 22. oktobra prisustvovao zasedanju Arhijerejskog sinoda RPC u Moskvi. Na osnovu postignutog dogovora izvršena je podela dotadašnje jedinstvene Mukačevsko-prešovske eparhije: od istočnog dela oko gradova Mukačeva i Užgoroda osnovana je Mukačevsko-užgorodska eparhija u sastavu Ruske pravoslavne crkve, dok je od zapadnog dela oko Prešova naknadno osnovana posebna Prešovska eparhija u sastavu Čehoslovačke pravoslavne crkve.[11] Nakon složenih pregovora, Srpska pravoslavna crkva je 1948. godine zvanično dala saglasnost da i ostale eparhije u Čehoslovačkoj takođe pređu pod vrhovnu nadležnost Moskovske patrijaršije.[12]

Episkopi[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Véghseő 2015, str. 147-181.
  2. ^ U Slovačkoj posle tri veka niče srpski hram („Večernje novosti“, 12. oktobar 2013)
  3. ^ Pravoslavlje u Slovačkoj i prikarpatskoj Rusiji
  4. ^ Marek & Bureha 2008, str. 86, 208
  5. ^ Vuković 1996, str. 149-150.
  6. ^ Vladika Damaskin Grdanički
  7. ^ Vuković 1996, str. 91.
  8. ^ Srpska Crkva u Drugom svetskom ratu
  9. ^ Pravoslavnaя cerkovь konstantinopolьskoй юrisdikcii v Zakarpatьe v 1938-1944 gg.
  10. ^ Marek & Bureha 2008, str. 381.
  11. ^ Istorija Mukačevsko-užgorodske eparhije Ruske pravoslavne crkve
  12. ^ Pravoslavnaя Cerkovь Češskih zemelь i Slovakii

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Мукачевско-прешовска_епархија&oldid=27674139”