Hronologija Beogradske operacije
Beogradska operacija predstavlja niz povezanih borbi vođenih za oslobođenje Beograda i njegove okoline u Drugom svetskom ratu, oktobra 1944. godine. Operaciju su izvele jedinice Prve armijske grupe NOV i POJ i Trećeg ukrajinskog fronta Crvene armije nanevši težak poraz nemačkoj Grupi armija „Srbija”.
Operacija je trajala od 10. do 23. oktobra 1944. i odvijala se u tri faze:
- pripremne borbe od 10. do 14. oktobra — u ovoj fazi partizanske i sovjetske snage slomile su nemačku spoljnu liniju odbrane koja se protezala od Obrenovca, preko Jajinaca, Kumodraža, Avale i Banjice do Smedereva.
- borbe za neposredno oslobođenje Beograda od 14. do 20. oktobra — ova faza predstavlja borbe vođene u samom gradu, iz ulice u ulicu, iz kuće u kuću, ali i na spoljnim prilazima gradu protiv nemačkih jedinica, koje su u toku operacije prodirale s juga i došle do Velikog i Malog Mokrog Luga, Boleča i Avale iz pravca Smedereva.
- završne borbe od 20. do 23. oktobra — u ovoj fazi partizanske i sovjetske snage nastavile su sa odbacivanjem neprijatelja i oslobodile Zemun, Surčin i okolna mesta. Susretom partizansko-sovjetskih jedinica, koje su prešle preko Savskog mosta i oslobodile Zemun i jedinica 12. vojvođanskog korpusa, koje su forsirale Savu i oslobodile Surčin i okolna sela, 23. oktobra kod Nove Pazove završena je Beogradska operacija i otpočelo gonjenje neprijateljskih snaga kroz Srem.
Pripremne borbe[uredi | uredi izvor]
9. oktobar[uredi | uredi izvor]
- U toku noći 9/10. oktobra jedinice 12. vojvođanskog korpusa — 11. krajiška i 16. vojvođanska divizija izvršile napad na Obrenovac. Napad je izvršen sa svih strana — 11. divizija je napadala s istoka i juga, 16. divizija sa zapada i severozapada, Peta krajiška brigada sa juga iz pravca Mislođina, a 12. krajiška brigada sa istoka iz pravca sela Bariča. Usled odlučne odbrane nemačkih snaga, kojima je u toku borbe stiglo pojačanje iz pravca Beograda, napad je odbijen. Partizanske snage uspele su da zauzmu Mislođin i Barič, ali su u svitanje 10. oktobra bile prinuđene na povlačenje na početne položaje. U ovim borbama partizanske snage imale su gubitke od 40 mrtvih i 76 ranjenih boraca.[1]
- U toku noći 9/10. oktobra Prva krajiška brigada izvršila napad na nemački garnizon u Topoli, ali je zbog jake odbrane i dejstva neprijateljskih tenkova, morala da se povuče ka Natalincima. U toku iste noći, jedan bataljon Četvrte krajiške brigade porušio je železničku prugu i železničku stanicu u Kovačevcu i likvidirao neprijateljsku posadu na stanici. Neprijateljske snage pretrpele su gubitke od 11 mrtvih i 4 zarobljena, dok su partizanske snage imale 11 ranjenih boraca.[1]
10. oktobar[uredi | uredi izvor]
- Kod Kovačevca i Kusadka, kod Mladenovca, jedinice iz sastava Pete krajiške divizije (Prva, Četvrta i Sedma krajiška brigada) razbile kolonu od oko 300 nemačkih vojnika, nanevši joj gubitke od oko 80 mrtvih i 40 zarobljenih. Ovom prilikom uništeno je jedno oklopno vozilo, sedam kamiona i motocikl, a zaplenjena su dva topa i veća količina naoružanja i municije. Partizanske snage imale su jednog poginulog i šest ranjenih boraca.[1]
- U Meljaku, kod Umke Treća lička udarna brigada, iz sastava Šeste ličke divizije, slomila otpor nemačkih vojnika, nanevši im gubitke od 20 mrtvih i više ranjenih i zaplenivši dva kamiona, motocikl i veću količinu naoružanja i druge vojne opreme. Brigada je imala 5 mrtvih i 10 ranjenih boraca.[1]
- Dva bataljona Četvrte krajiške brigade izvršila napad na nemačke snage u Mladenovcu, ali su se posle kraće borbe povukli iz grada, jer je neprijatelju stiglo pojačanje iz Beograda. Nemačka motorizovana kolona je sledećeg jutra produžila ka Topoli, odbacivši delove Prve proleterske divizije sa puta Mladenovac—Topola.[2][3]
- Nakon neuspelog napada na Obrenovac, Štab 12. vojvođanskog korpusa doneo je odluku da se napad obnovi u toku noći 10/11. oktobar dodatnim angažovanjem delova 36. vojvođanske divizije. Neprijateljske snage su posle prvog napada, skratile liniju odbrane i povukle se na uporišta — Obrenovac, Barič i Umka. Usled odlučne neprijateljske odbrane iz betonskih bunkera, napad nije uspeo pa su se partizanske snage u zoru 11. oktobra povukle na početne položaje. U ovim borbama 36. divizija je imala 17 mrtvih i 36 ranjenih boraca, među kojima je bila Vera Miščević (1925—1944), referent saniteta Trećeg bataljona Treće vojvođanske brigade, koja je stradala u selu Zvečka. Posmrtno je proglašena za narodnog heroja.[2][4]
- U toku noći 10/11. oktobra Peta krajiška brigada izvršila neuspeli napad na Mislođin, kod Obrenovca. Brigada je imala 6 mrtvih i 11 ranjenih.[2]
11. oktobar[uredi | uredi izvor]
- U oslobođenoj Smederevskoj Palanci došlo do prvog susreta jedinica iz sastava Prve armijske grupe NOV i POJ i jedinica Trećeg ukrajinskog fronta Crvene armije. U ranim jutarnjim časovima borci Prvog bataljona Prve krajiške brigade spojili su se sa prednjim delovima sovjetske 236. streljačke divizije. Istog dana izvršeno je prebacivanje Četvrtog mehanizovanog korpusa, pod komandom general-lajtnanta Vladimira Ždanova na levu obalu Velike Morave, kod Velike Plane.[5][6][7]
- Nakon dva neuspela napada na Obrenovac, Štab 12. vojvođanskog korpusa doneo odluku da delom snaga blokira Obrenovac, a delom krene u dalje nastupanje ka Beogradu. Za blokadu je određena 36. vojvođanska divizija, ojačana 32. srpskom brigadom iz sastava 11. krajiške divizije. Glavnina korpusa — 11. krajiška, 16. vojvođanska i 28. slavonska divizija prešle su Kolubaru, presekle železničku prugu Beograd—Obrenovac i nastavile nastupanje ka Beogradu, zauzimajući naselja između desne obale Save i Lazarevačkog druma.[8]
- Jedinice 11. krajiške i 16. vojvođanske divizije, uz sadejstvo Druge ličke brigade, iz sastava Šeste ličke divizije, savladale težak otpor nemačkih snaga i snaga Srpskog dobrovoljačkog korpusa i Srpske državne straže i ovladale linijom Jasenak—Velika Moštanica—Sremčica. U borbama za oslobođenje Sremčice poginulo je 15 i zarobljeno 10 nemačkih vojnika.[2]
- Jedinice Sedamnaeste istočnobosanske divizije (Druga krajiška i Petnaesta majevička brigada) na komunikaciji Kragujevac—Topola napale nemačku motorizovanu kolonu, uništile dva kamiona i jedan putnički automobil i nanele neprijatelju velike gubitke. Partizanske snage imale su 2 ranjena borca.[2]
- U toku noći 11/12. oktobra jedinice Prve proleterske udarne brigade, iz sastava Prve proleterske divizije, zauzele železničku stanicu u blizini sela Đurinci, kod Sopota. Tom prilikom uništena su dva oklopna vozila, dva kamiona i jedna lokomotiva.[9]
- U toku noći 11/12. oktobra Prva vojvođanska brigada, posle jednodnevne borbe, zauzela Malu Moštanicu, kod Umke. Tom prilikom nemačkim snagama su naneti gubici od 14 mrtvih i više ranjenih boraca, dok je brigada imala četiri poginula i 28 ranjenih boraca.[9]
12. oktobar[uredi | uredi izvor]
- U blizini Ripnja, kod Beograda jedinice Druge ličke udarne brigade, iz sastava Šeste ličke divizije, vodile teške borbe protiv nemačkih snaga, zauzele železničku stanicu Klenje, porušile železničku prugu Ripanj—Resnik i oštetile tri železničke kompozicije. Tom prilikom stradalo je sedam neprijateljskih vojnika, dok je brigada imala dva ranjena borca.[9]
- Nastupajući iz pravca Male Moštanice, koju su oslobodile u toku noći, jedinice Prve vojvođanske brigade, nakon kraće borbe protiv nemačkih snaga oslobodile Umku i Ostružnicu.[9]
- Nakon dvodnevnih borbi protiv nemačkih snaga, jedinice Trinaeste proleterske udarne brigade Rade Končar, iz Prve proleterske divizije, jedinice Druge krajiške udarne brigade, iz sastava 17. istočnobosanske divizije i tri bataljona iz Desete krajiške udarne brigade, iz sastava Pete krajiške divizije, uz sadejstvo 36. tenkovske brigade iz sastava Četvrtog gardijskog mehanizovanog korpusa Crvene armije, oslobodile Topolu. Bila je ovo prva zajednička borba jugoslovenskih i sovjetskih boraca u sklopu Beogradske operacije.[9][10][11]
- Kod Belosavaca, na drumu Topola—Mladenovac, Drugi bataljon Trinaeste proleterske brigade Rade Končar iz zasede ubio 22 i ranio 25 nemačkih vojnika, a uništio kamion i zaplenio minobacač i nekoliko pušaka.[12]
- Jedinice iz sastava Prve proleterske i Pete krajiške divizije, uz sadejstvo jednog motorizovanog puka i jednog streljačkog bataljona iz sastava jedinica Trećeg ukrajinskog fronta, nakon višečasovne borbe oslobodile Mladenovac. U borbama za Mladenovac od 10. do 12. oktobra poginulo je 120, a zarobljena su 54 nemačka vojnika.[9][13][14]
13. oktobar[uredi | uredi izvor]
- Jedinice 32. srpske (mačvanske) brigade iz sastava Jedanaeste krajiške divizije napale i zauzele nemačka uporišta u Zvečkoj i Belom Polju, kod Obrenovca.[9]
- Jedinice Prve proleterske udarne brigade, iz sastava Prve proleterske divizije, uz sadejstvo 36. tenkovske brigade, iz sastava Četvrtog mehanizovanog korpusa, oslobodile Ralju, kod Sopota. Oni su slomili otpor neprijatelja, koji se pod zaštitom avijacije povukao prema Avali.[15]
- Kod Šupljeg kamena, ispod Avale došlo do prvog susreta komandanta Prve armijske grupe NOV i POJ general-lajtnanta Peke Dapčevića i komandanta Četvrtog gardijskog mehanizovanog korpusa general-lajtnanta Vladimira Ždanova.[16]
- Jedinice 15. gardijske mehanizovane brigade, nastupajući iz pravca Velike Plane i vodeći borbe sa neprijateljskim snagama kod Lugavčine, Vranova i Ralje izbile na Dunav u rejonu Smedereva čime je presečena komunikacija Smederevo—Beograd i odsečena nemačka grupacija ukupne jačine oko 20.000 vojnika sa celokupnom borbenom tehnikom i naoružanjem.[17]
- U večernjim časovima 13. oktobra jedinice Treće ličke udarne brigade, u sadejstvu sa delovima Druge ličke udarne brigade, zauzele Rušanj i Resnik. Istovremeno, ostatak Druge ličke udarne brigada je uz manje sukobe sa nemačkim snagama zauzeo prostor između Barajeva i Avale. Istog dana na Avalskom drumu, severno od Ralje, došlo je do susreta boraca Drugog bataljona Druge ličke brigade sa borcima Crvene armije — bio je ovo prvi susret jedinica iz sastava Šeste ličke proleterske udarne divizije Nikola Tesla sa borcima sovjetske Crvene armije.[18]
- U toku noći 13/14. oktobra jedinice Prve armijske grupe NOV i POJ i Četvrtog mehanizovanog korpusa otpočele napad na nemačku spoljnu liniju odbrane Beograda, koja se protezala linijom Grocka—Vrčin—Avala—Pinosava—Železnik—Ostružnica. U toku iste noći, delovi Prve proleterske i Pete krajiške divizije i sovjetske 14. gardijske mehanizovane brigade slomili su otpor nemačkih snaga i zauzeli Avalu, a potom oslobodili Jajince i Kumodraž. U teškim borbama, vođenim u Jajincima, od strane nemačke avijacije, koja je greškom tukla svoje položaje, teško je ranjen nemački general-pukovnik Vili Šnekenburger (1891—1944), komandant odbrane Beograda, čiji se Štab nalazio u ovom mestu. Od posledica ranjavanja Šnekenburger je preminuo sutradan.[19][20][21][22]
Borbe za Beograd[uredi | uredi izvor]
14. oktobar[uredi | uredi izvor]
- U Jajincima održan sastanak komandanta Prve armijske grupe NOV i POJ general-lajtnanta Peke Dapčevića i komandanta Četvrtog gardijskog mehanizovanog korpusa general-lajtnanta Vladimira Ždanova, na kome je razrađen plan neposrednog napada na Beograd, koji je predviđao da se glavni udar nanese pravcem: Banjica—Autokomanda—Slavija—Savski most, a kao pomoćni pravci su određeni: Čukarica—Mostar, Topčidersko brdo—Mostar i Cvetkova mehana—Vukov spomenik—Pančevački most. Snage NOV i POJ bile su raspoređene u četiri grupe i nastupale su prema određenim pravcima:[19][23][24]
- 12. vojvođanski korpus: Žarkovo—Banovo brdo—Čukarica—Topčider—Glavna Železnička stanica—Savski most;
- Šesta lička proleterska divizija: Resnik—Topčider—Terazije—Kalemegdan;
- Prva proleterska divizija: Banjica—Dedinje—Autokomanda—Slavija—Kalemegdan
- Peta krajiška divizija: Vrčin—Leštane—Veliki i Mali Mokri Lug—Ulica kralja Aleksandra.
- Nakon sastanaka, oko podneva 14. oktobra u rejonu Šupljeg kamena, ispod Avale izvršena je snažna artiljerijska priprema iz preko 300 oruđa (više od 300 topova i minobacača i 24 „kaćuše”), a čast da povuče obarač prvog topa imao je general Dapčević. Snažna artiljerijska vatra trajala je 30 minuta nakon čega je nastavljen opšti napad na Beograd.[25]
- Pravac napada Prvog proleterskog korpusa (centralni pravac):
- Jedinice Druge i Treće ličke udarne brigade, iz sastava Šeste ličke divizije, nakon slamanja jakog nemačkog otpora oslobodile Resnik, Kijevo i Kneževac, a potom su u sadejstvu jednog pešadijskog bataljona i manjih artiljerijskih snaga Crvene armije slomile nemački otpor na Miljakovcu i potisnule ga ka Košutnjaku i Topčideru, zauzevši železničku stanicu Topčider. U ovim borbama brigade su imale gubitke od 4 mrtva i 15 ranjenih boraca. Istovremeno sa ovim napadom, Osma crnogorska brigada, iz sastava Prve proleterske divizije je slomivši nemački otpor kod Pinosave, nastupala preko Resnika i zauzela Rakovicu, ovladavajući neprijateljskim uporištem na južnoj ivici grada, kao i fabrikom avionskih motora.[19][26][27][22]
- Posle višečasovne borbe jedinice Prve proleterske divizije i 36. gardijske tenkovske brigade su u večernjim časovima 14. oktobra oslobodile Banjicu i Dedinje, a u toku noći nastavile nastupanje prema gradu – Prva proleterska divizija kretala se preko Autokomande ka Slaviji, a 13. gardijska mehanizovana brigada u pravcu hipodroma.[28]
- Pravac napada Dvanaestog vojvođanskog korpusa (bočni levi pravac):
- Nakon teških borbi protiv nemačkih jedinica tri bataljona Treće vojvođanske udarne brigade, iz sastava 36. vojvođanske divizije, oslobodila Obrenovac i Zabrežje, a neprijatelja odbacili preko reke Save u Srem. Neprijatelj je imao 23 poginula, oko 30 ranjenih i 21 zarobljenog, dok je brigada imala 4 mrtva i 8 ranjenih boraca.[19]
- Nakon što su oslobodile Makiš, Prva i Druga vojvođanska brigada, iz sastava 16. vojvođanske divizije, u večernjim časovima 14. oktobra izvršile napad na Čukaricu, dok su Peta krajiška brigada i Sedamnaesta slavonska brigada napale neprijateljske položaje u Žarkovu, na jugozapadnim prilazima Beogradu.[29]
- Pravac napada Pete krajiške divizije (bočni desni pravac):
- U toku noći 14/15. oktobra Četvrta krajiška udarna brigada, iz sastava Pete krajiške divizije, izbila pred selo Mali Mokri Lug i pre ponoći prešla u napad na nemačke položaje na Konjarniku i Velikom Vračaru (Zvezdara). I pored ogorčenog otpora neprijatelja, koji je imao utvrđenu odbranu, sa rovovima i mitraljeskim zaklonima, brigada je uspela da prodre u grad. Jake neprijateljske snage prešle su protiv napad i odbacile brigadu na početne položaje, u rejonu Malog Mokrog Luga. Ovde su se brigadi priključili drugi delovi Pete krajiške divizije — 10. krajiška i 21. srpska brigada, sa kojima je napad obnovljen u toku narednog dana.[29]
15. oktobar[uredi | uredi izvor]
- Pravac napada Prvog proleterskog korpusa (centralni pravac):
- Nakon što su u toku noći 14/15. oktobra ovladale Topčiderskim brdom, jedinice Šeste ličke proleterske divizije (Druga i Treća lička udarna brigada) izbile na trg kod Mostara, odakle su produžile napad Ulicom kneza Miloša i Sarajevskom ulicom prema bloku zgrada ministarstava u Nemanjinoj ulici. Prva lička udarna brigada je nakon zauzimanja Topčidera upućena na Čukaricu, da pruži podršku jedinicama Dvanaestog vojvođanskog korpusa.[27]
- U toku prepodneva Drugi bataljon 214. streljačkog puka 73. gardijske streljačke divizije, uz podršku tenkova i artiljerije, pokušao da ovlada trgom Slavija, ali je odbijen jakom artiljerijskom i mitraljeskom vatrom, jer su nemačke snage pružale jak otpor. Potom su sovjetski samohodni jurišni topovi zauzeli položaje na uglovima ulica, a protivtenkovski topovi i tenkovi gađali otvore u nemačkim bunkerima. Uz vatrenu podršku, juriš na nemačke položaje izvršio je Prvi crnogorski bataljon Prve proleterske udarne brigade, čiji su borci uspeli da zauzmu položaje na obodu trga i u pravcu prema Beogradskoj ulici, boreći se za svaku zgradu na uglovima ulica Svetog Save i Cara Nikole[a]. U ovim borbama, pored zgrade hotela „Slavija”, poginuo je kapetan Dušan Milutinović (1920—1944), zamenik komandanta Prvog bataljona, koji je posmrtno 1953. proglašen za narodnog heroja.[30][31]
- U toku dana, Prva proleterska brigada, uz podršku sovjetskih tenkova, nastavila prodiranje prema Ulici kralja Aleksandra i izbila pred zgrade Narodne skupštine i Glavne pošte. Na desnom krilu napada Prve proleterske divizije nalazila se Treća proleterska sandžačka brigada koja je u teškim borbama uspela da ovlada Tašmajdanom i zarobi četu Nemaca. Istovremeno, Osma crnogorska brigada je nastupajući zajedno sa jedinicama Crvene armije kroz Ulicu kralja Milana izbila do Novog dvora, nadomak Terazija.[32]
- Pravac napada Dvanaestog vojvođanskog korpusa (bočni levi pravac):
- Posle višečasovne borbe protiv jakih nemačkih snaga jedinice Pete krajiške kozarske udarne brigade i jedan bataljon Dvanaeste krajiške udarne brigade, iz sastava Jedanaeste krajiške divizije, oslobodile Žarkovo. U ovim borbama neprijatelj je imao 30 mrtvih, 40 ranjenih i 55 zarobljenih vojnika, dok su partizanski gubici iznosili 24 poginula i 32 ranjena borca.[33] U toku naredne noći, Petra krajiška brigada je nakon teških borbi, probila odbranu nemačkog bataljona na Banovom brdu i zauzela važan odbrambeni položaj neprijatelja. U ovoj borbi neprijatelj je imao 30 mrtvih i 55 zarobljenih vojnika, a zaplenjena je veća količina naoružanja i ratne opreme.[34]
- Pravac napada Pete krajiške divizije (bočni desni pravac):
- U toku prepodneva 15. oktobra jedinice iz sastava Pete krajiške divizije (Četvrta i Deseta krajiška i 21. srpska brigada) obnovile napad na nemačke položaje na Konjarniku i Velikom Vračaru (Zvezdara). Napredujući Ulicom kralja Aleksandra, ove snage su kod Cvetkove mehane uspostavile vezu sa jedinicama 14. gardijske mehanizovane brigade Crvene armije, nakon čega su zajedno izbile kod zgrade Tehničkog fakulteta. U blizini Vukovog spomenika uništena je kolona nemačke tehnike (automobili, topovi, tenkovi), a u toku dana je slomljena neprijateljska odbrana na Velikom Vračaru, čime je uništen jedan od najjačih čvorova nemačke odbrane u Beogradu.[29]
- Borbe protiv nemačke grupe „Štetner”
- Odstupajući iz istočne Srbije, nemačka korpusna grupa „Štetner” sve se više primicala Beogradu. Njene prednje jedinice su se u toku prepodneva 15. oktobra približile istočnom delu Beograda, gde su u rejonu Malog Mokrog Luga napadnute od jedinica Prve krajiške brigade, iz Pete krajiške divizije, i skoro potpuno uništene. Nekoliko nemačkih automobila uspelo je da se povuče u Grocku. Goneći nemačke snage u odstupanju, jedan bataljon Prve krajiške brigade prodro je u Grocku, odbacio slabije nemačke snage i ovladao ovim mestom.[35] U toku noći 15/16. oktobra, Prva krajiška brigada, ojačana sovjetskim tenkovima i artiljerijom, izvršila je juriš na nemačku kolonu na drumu između Grocke i Brestovika, nanevši joj znatne gubitke, nakon čega je bila prinuđena da se povuče u rejon sela Pudarci.[36]
- U novonastaloj situaciji, Štab Prve armijske grupe NOV i POJ je naredio 21. srpskoj diviziji, koja se nalazila u rezervi u rejonu Avale, da hitno obrazuje jak zaslon na Smederevskom drumu i ne dozvoli probijanje neprijateljskih snaga u Beograd. Izvršavajući postavljeni zadatak, jedinice 21. divizije su zauzele sledeće položaje: Četvrta srpska brigada na uzvišicama Šugavcu i Lipovici na levoj obali Bolečice i u dubini na liniji Erino brdo—Smrdan—Mali Mokri Lug—Veliki Mokri Lug, gde se do tada nalazila 15. gardijska mehanizovana brigada Crvene armije; Peta srpska brigada na liniji Golo brdo—Leštane—Zabran, sa zadatkom da deluje u bok nemačkim snagama koje odstupaju Smederevskim drumom.[36][37]
- U toku noći 15/16. oktobar nemačke snage izvele su napad na jedinice 5. krajiške i 21. srpske divizije. Tokom teških borbi, koje su trajale čitave noći i u kojima su trpeli velike gubitke (samo u borbi kod Malog Mokrog Luga imali su oko 360 mrtvih), Nemci su uporno nastojali da se probiju u grad, što su uspeli delom snaga, koje su prodrle na pravcu Konjarnika, Cvetkove mehane i Velikog Vračara (Zvezdara), ali nisu uspele da se spoje sa svojim jedinicama u centru.[37]
16. oktobar[uredi | uredi izvor]
- Jedinice 75. streljačkog korpusa Crvene armije oslobodile Smederevo, a nemačku Prvu brdsku diviziju, pod komandom general-lajtnanta Valtera Štetnera, odbacile prema Beogradu.[38]
- Nakon dva dana borbi, Prva armijska grupa NOV i POJ i Crvena armija likvidirale su najvažnije neprijateljske otporne tačke na južnoj i istočnoj ivici grada: Žarkovo—Banovo brdo—Topčider—Dedinje—Banjički vis—Voždovac—Konjarnik—Veliki Vračar (Zvezdara), čime je veći deo grada oslobođen. Neprijatelj se držao samo u severozapadnom delu grada, na liniji železnička stanica „Dunav” (Viline vode)—Botanička bašta—zgrada Narodne skupštine—Terazije—blok zgrada ministarstva (ugao Nemanjine i Kneza Miloša)—Glavna železnička stanica, kao i na Čukarici, gde su nemačke jedinice bile odsečene od onih u gradu.[34]
- Borbe protiv nemačke grupe „Štetner”
- U rejonu Velikog Mokrog Luga, nemačke jedinice napale položaje 14. gardijske mehanizovane brigade Crvene armije, s ciljem da podrže svoje snage, koje su, napadajući u zahvatu Smederevskog druma, prodrle u istočno predgrađe Beograda. Nemački vojnici su uzastopno jurišali, ali su sovjetski vojnici održali svoje položaje. Usled velikih gubitaka, nemačke snage su bile primorane da odustanu od daljih napada na tom delu fronta i da svoje snage usmere u rejone, gde su već uspele da prodru u grad.[37]
- Nakon proboja u istočno predgrađe Beograda, nemačke snage pokušale da se spoje sa svojim snagama u centru. Ove snage je u Ulici kralja Aleksandra napao jedan bataljon Druge proleterske brigade i odbacio u rejon osnovne škole „Vojislav Ilić” (danas Arhitektonska tehnička škola), gde ih je u sadejstvu sa 36. gardijskom tenkovskom brigadom okružio i uništio.[37]
- U toku dana razbijena je i većim delom uništena grupa Nemaca, koja se probila ka Konjarniku, a najjači otpor pružila je grupa koja se probila u rejon Velikog Vračara (Zvezdara). Koncentričnim udarom 14. gardijske mehanizovane brigade i jedinica Pete krajiške divizije ova grupa je razbijena i uništena, čime je propao drugi nemački pokušaj da obezbede proboj svojih glavnih snaga u Beograd iz pravca Smedereva.[37]
17. oktobar[uredi | uredi izvor]
18. oktobar[uredi | uredi izvor]
- U oslobođenom delu Beograda otpočeo rad Komande grada Beograda, koja je organizovala prvu vojno-civilnu vlast u gradu. Komandant grada bio je general-major Ljubodrag Đurić, a pored njega u Komandi su se nalazili — Đoko Savićević zadužen za snabdevanje; Mitar Kovačević za obaveštajni rad; Branko Vučinić sekretar Komande grada i sekretar partijske organizacije. Odmah po funkcionisanju, Komanda je uputila Proglas građanima pozivajući ih da svim snagama pomognu Narodnooslobodilačku borbu. Komanda grada je funkcionisala do 26. oktobra 1944. kada je na sednici Glavnog Narodnooslobodilačkog odbora Srbije imenovan Narodnooslobodilački odbor grada Beograda, na čelu sa Mihailom Ratkovićem.[38][39][40]
19. oktobar[uredi | uredi izvor]
20. oktobar[uredi | uredi izvor]
Završne borbe[uredi | uredi izvor]
21. oktobar[uredi | uredi izvor]
22. oktobar[uredi | uredi izvor]
23. oktobar[uredi | uredi izvor]
Komandni sastav jedinica[uredi | uredi izvor]
NOV i POJ[uredi | uredi izvor]
Komandni sastav jedinica Prve armijske grupe NOVJ
| Prva armijska grupa NOVJ | |
| komandant | general-lajtnant Peko Dapčević |
| p. komesar | pukovnik Mijalko Todorović |
| Prvi proleterski korpus | |
| komandant | general-lajtnant Peko Dapčević |
| p. komesar | pukovnik Mijalko Todorović |
| Dvanaesti vojvođanski korpus | |
| komandant | general-major Danilo Lekić Španac |
| p. komesar | pukovnik Stefan Mitrović |
Komandni sastav jedinica Prvog proleterskog korpusa
Komandni sastav jedinica Dvanaestog vojvođanskog korpusa
| Dvanaesti vojvođanski korpus | ||||||
| 16. vojvođanska divizija | ||||||
| komandant | potpukovnik Marko Peričin Kamenjar | |||||
| p. komesar | potpukovnik Paško Romac | |||||
| 1. vojvođanska brigada | 2. vojvođanska brigada | 4. vojvođanska brigada | ||||
| komandant | major Ilija Bogadnović | major Sava Sogić | major Marko Milanović | |||
| p. komesar | major Jovan Štokovac | major Arso Mijović | Milorad Mitrović Rade | |||
| 36. vojvođanska divizija | ||||||
| komandant | major Radoslav Jović Miško | |||||
| p. komesar | major Bogdan Vujošević | |||||
| 3. vojvođanska brigada | 5. vojvođanska brigada | 6. vojvođanska brigada | ||||
| komandant | major Niko Đurašević | major Stevan Bikić | major Ilija Romanović | |||
| p. komesar | major Sulejman Omerović Car | major Esad Cerić | major Voja Živanović Džokej | |||
| 11. krajiška divizija | ||||||
| komandant | pukovnik Miloš Šiljegović | |||||
| p. komesar | potpukovnik Blažo Đuričić | |||||
| 5. krajiška brigada | 12. krajiška brigada | 32. srpska (mačvanska) brigada | ||||
| komandant | major Dušan Egić | major Mile Vučenović | ? | |||
| p. komesar | major Mahmut Ibrahimpašić Mašo | major Milutin Vujović | Stanko Vasiljević | |||
| 28. slavonska divizija | ||||||
| komandant | potpukovnik Radojica Nenezić | |||||
| p. komesar | potpukovnik Đuro Kladarin | |||||
| 17. slavonska brigada | 21. slavonska brigada | |||||
| komandant | major Milan Joka | major Dušan Kreća | ||||
| p. komesar | major Krsto Bosanac | major Branko Kuprešanin | ||||
Komandni sastav jedinica 23. srpske divizije
| 23. srpska divizija[b] | ||||||
| komandant | potpukovnik Miladin Ivanović | |||||
| p. komesar | potpukovnik Vojin Popović | |||||
| Sedma srpska brigada | Deveta srpska brigada | 14. srpska brigada | ||||
| komandant | major Vojin Jovanović | kapetan Jovan Kecman Čeda | kapetan Jovan Mitić Borče | |||
| p. komesar | Đuro Zlatković Milić | Nedeljko Tošković Foča | Vojislav Drljačić Dragan | |||
Crvena armija[uredi | uredi izvor]
Komandni sastav jedinica Trećeg ukrajinskog fronta
| Treći ukrajinski front (rus. 3-й Украинский фронт) | ||||
| komandant | maršal Fjodor Tolbuhin | |||
| pešadijske (streljačke) jedinice | ||||
|---|---|---|---|---|
| 57. armija (rus. 57-я армия) | ||||
| komandant | general-lajtnant Mihail Šarohin | |||
| 64. streljački korpus (rus. 64-й стрелковый корпус) | 75. streljački korpus (rus. 75-й стрелковый корпус) | |||
| komandant | general-major Ivan Kravcov | general-major Adrian Akimenko | ||
| 73. gardijska streljačka divizija (rus. 73-я гвардейская стрелковая дивизия) | 236. gardijska streljačka divizija (rus. 236-я стрелковая дивизия) | 74. streljačka divizija (rus. 74-я стрелковая дивизия) | 233. streljačka divizija (rus. 233-я стрелковая дивизия) | |
| komandant | pukovnik Andrej Grebnev | pukovnik Petar Kuliški | pukovnik Konstantin Sičov | pukovnik Timofej Sidorenko |
| mehanizovano-tenkovske jedinice | ||||
| 4. gardijski mehanizovani korpus (rus. 4-й гвардейский механизированный корпус) | ||||
| komandant | general-lajtnant Vladimir Ždanov | |||
| 13. gardijska mehanizovana brigada (rus. 13-я гвардейская механизированная бригада) | 14. gardijska mehanizovana brigada (rus. 14-я гвардейская механизированная бригада) | 15. gardijska mehanizovana brigada (rus. 15-я гвардейская механизированная бригада) | 36. gardijska tenkovska brigada (rus. 36-я гвардейская танковая бригада) | |
| komandant | pukovnik Aleksandar Sergienko[v] (do 14.10) potpukovnik Genadij Obaturov |
pukovnik Nikodim Nikitin | potpukovnik Mihail Adrianov | pukovnik Petar Žukov |
| 5. gardijska motorizovana brigada (rus. 5-я гвардейская мотострелковая бригада) | ||||
| komandant | pukovnik Nikolaj Zavjalov | |||
| ostale jedinice | ||||
| 17. vazduhoplovna armija (rus. 17-я воздушная армия) | ||||
| komandant | general-lajtnant Vladimir Sudec | |||
| Dunavska ratna flotila (rus. Дунайская военная флотилия) | ||||
| komandant | viceadmiral Sergej Gorškov | |||
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ danas Makenzijeva ulica
- ^ Divizija se nalazila pod komandom Glavnog štaba NOV i PO Srbije
- ^ Teško ranjen u borbama
Fotogalerija[uredi | uredi izvor]
-
Leva strana reljefa na ulazu u spomen-groblje sa prikazom iz borbe, rad vajara Radete Stankovića -
Sovjetska medalja za oslobođenje Beograda -
-
Desna strana reljefa na ulazu u spomen-groblje sa prikazom dočeka oslobodilaca, rad vajara Radete Stankovića
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g Hronologija NOB 1963, str. 977.
- ^ a b v g d Hronologija NOB 1963, str. 978.
- ^ BG operacija 1964, str. 194.
- ^ Narodni heroji 1 1982, str. 565.
- ^ BG operacija 1964, str. 193.
- ^ Dapčević 1984, str. 100.
- ^ Radanović 2014, str. 109.
- ^ Radanović 2014, str. 115.
- ^ a b v g d đ e Hronologija NOB 1963, str. 979.
- ^ Radanović 2014, str. 110–111.
- ^ BG operacija 1964, str. 199–203.
- ^ Hronologija 1964, str. 979.
- ^ Radanović 2014, str. 111–112.
- ^ BG operacija 1964, str. 203–204.
- ^ BG operacija 1964, str. 205.
- ^ Dapčević 1984, str. 122.
- ^ BG operacija 1964, str. 198–199.
- ^ Radanović 2014, str. 113.
- ^ a b v g Hronologija NOB 1963, str. 980.
- ^ BG operacija 1964, str. 207–208.
- ^ Dapčević 1984, str. 129.
- ^ a b Radanović 2014, str. 136.
- ^ BG operacija 1964, str. 220.
- ^ Dapčević 1984, str. 130.
- ^ Dapčević 1984, str. 123—124.
- ^ BG operacija 1964, str. 208—209.
- ^ a b BG operacija 1964, str. 226.
- ^ BG operacija 1964, str. 224.
- ^ a b v BG operacija 1964, str. 231.
- ^ Radanović 2014, str. 170.
- ^ Narodni heroji 1 1982, str. 554.
- ^ BG operacija 1964, str. 227.
- ^ Hronologija NOB 1963, str. 983.
- ^ a b BG operacija 1964, str. 232.
- ^ BG operacija 1964, str. 236.
- ^ a b BG operacija 1964, str. 237.
- ^ a b v g d BG operacija 1964, str. 238.
- ^ a b Hronologija NOB 1963, str. 984.
- ^ Đurić 1989, str. 243–244.
- ^ „Komunisti i socijalisti dali ukupno 12 gradonačelnika”. blic.rs. 25. 08. 2008.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Hronologija oslobodilačke borbe naroda Jugoslavije 1941—1945. Beograd: Vojnoistorijski institut. 1963. COBISS.SR 50018311
- Beogradska operacija 20. oktobar 1944. Beograd: Vojnoistorijski institut. 1964. COBISS.SR 151125767
- Vujošević, Ubavka (1977). Tito u Beogradu 1926—1944. Beograd: Muzej grada Beograda. COBISS.SR 50415879
- Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941—1945. tom I. Beograd—Ljubljana: Narodna knjiga—Partizanska knjiga. 1980. COBISS.SR 49291527
- Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941—1945. tom II. Beograd—Ljubljana: Narodna knjiga—Partizanska knjiga. 1980. COBISS.SR 49300743
- Narodni heroji Jugoslavije tom I. Beograd: Narodna knjiga. 1982. COBISS.SR 48700167
- Narodni heroji Jugoslavije tom II. Beograd: Narodna knjiga. 1982. COBISS.SR 48703239
- Dapčević, Peko (1984). Za Beograd. Beograd: Prosveta. COBISS.SR 30854151
- Đurić, Ljubodrag (1989). Sećanja na ljude i događaje. Beograd: Rad. COBISS.SR 31961612
- Radanović, Milan (2014). Oslobođenje: Beograd, 20. oktobar 1944. Beograd: Rosa Luxwmburg Stiftung. COBISS.SR 210531596
Oslobođenje Beograda 1944. | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
Članci vezani za operaciju oslobođenja Beograda oktobra 1944. godine | |||||||
| članci |  | ||||||
| ličnosti | |||||||
| heroji |
| ||||||
| jedinice |
| ||||||
| spomenici | |||||||
Hronologija važnijih operacija tokom Narodnooslobodilačkog rata | ||
|---|---|---|
 | ||
