Hrvatsko vijeće odbrane
| Hrvatsko vijeće odbrane | |
|---|---|
| Hrvatsko vijeće obrane (hrvatski) | |
 | |
 Prišivka pripadnika Hrvatskog vijeća odbrane | |
| Moto | HVO nas vodi |
| Osnovana | 8. april 1992. god. |
| Raspuštena | oktobar 2005. god. |
| Vidovi vojske | Kopnena vojska |
| Glavni štab | Mostar |
| Vođstvo | |
| Predsjednik Herceg-Bosne | Mate Boban |
| Ministar odbrane | Perica Jukić |
| Brojno stanje | |
| Aktivni sastav | 34,8 hiljada pripadnika (februar 1993);[1] oko 50 hiljada pripadnika (uključujući policiju)[2] |
| Srodni članci | |
| Znajačne bitke | Rat u Bosni i Hercegovini Bošnjačko-hrvatski rat Rat u Hrvatskoj |
Hrvatsko vijeće odbrane (HVO; hrv. Hrvatsko vijeće obrane, HVO) bilo je oružana formacija bosanskohercegovačkih Hrvata. Osnovali su je 8. aprila 1992. članovi Hrvatske demokratske zajednice Bosne i Hercegovine. Predstavljala je oružane snage Herceg-Bosne za vrijeme rata u Bosni i Hercegovini, kao i Hrvatske odbrambene snage, i branila je hrvatske interese na prostoru bivše Jugoslavije. Veliku podršku pružala joj je Hrvatska vojska, a smatra se jednom od najbrojnijih i najdjelotvornijih hrvatskih vojnih formacija na prostoru bivše Jugoslavije.[2]
Postojala tokom rata u Bosni i Hercegovini od 1992. do 1995, nakon čega je ušla u sastav Vojske Federacije Bosne i Hercegovine.[2] Nakon vojne reforme 2005, vojno nasljeđe i identitet Hrvatskog vijeća odbrane njeguje 1. pješadijski (gardijski) puk (hrv. 1. pješačka (gardijska) pukovnija) Oružanih snaga Bosne i Hercegovine.[3]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Obrazovanje[uredi | uredi izvor]
Prema istoričarima, za obrazovanje je zaslužna politika predsjednika Hrvatske Franje Tuđmana, jednog od najvatrenijih pristalica ideje „Velike Hrvatske”, koji je nastojao da Hrvatskoj pripoji one dijelove Bosne i Hercegovine u kojima živi pretežno hrvatsko stanovništvo.[4] Međutim, u Hrvatskoj su djelovali i radikalni nacionalisti koji su željeli da obnove Hrvatsku u granicama fašističke marionetske Nezavisne Države Hrvatske iz Drugog svjetskog rata.[5]
U ljeto 1991, već u vrijeme raspada Jugoslavije, Hrvatska demokratska zajednica je počela da obrazuje paravojne formacije na prostoru BiH. Politički i vojni vrh Hrvatske uložio je značajne napore da osnuje vojnu bosanskohercegovačkih Hrvata. Zahvaljujući tome, Hrvatsko vijeće odbrane je obrazovano za kratko vrijeme i dočekalo je izbijanje borbenih dejstava sa već uspostavljenom strukturom.[6][7]
Prema hrvatskom istoričaru Davoru Marjanu, isporuka oružja iz Hrvatske u BiH počela je još 1991. godine. U početku je popuna bila samo jedinicama bosanskohercegovačkih Hrvata, ali je nakon početka borbenih dejstava većih razmjera počelo snabdijevanje oružje Armije Republike Bosne i Hercegovine, oružanih snaga Muslimana. Pored naoružanja i vojne opreme, u proljeće 1992. hrvatski vojnici su počeli da popunjavaju odrede bosanskohercegovačkih Hrvata. Konkretno, prema odluci general-inspektora Oružanih snaga Hrvatske generala Martina Špegelja, u BiH su upućena vojna lica iz dijelova Operativne zone „Rijeka”.[8]
Hrvatsko vijeće odbrane je zvanično osnovano 8. aprila 1992. kao bosanskohercegovačko-hrvatska organizacija, čija je svrha bila koordinacija djelovanja hrvatskih i bosanskohercegovačkih vojnih formacija.[9] Prva vojne jedinice HVO dejure su obrazovane 15. maja, iako su još ranije obrazovani Odjel odbrane, Glavni štab, vojna policija, uprava i glavna logistička baza u Grudama.[10]
Učešće u sukobima[uredi | uredi izvor]
Protivnici HVO tokom rata u BiH bili su Vojska Republike Srpske, oružana sila Republike Srpske, i Armija Republike Bosne i Hercegovine, oružana sila Republike Bosne i Hercegovine — neposredne pravne nasljednice Socijalističke Republike BiH. U aprilu 1993, zaoštreni etnički sukobi rezultirali su izbijanjem Hrvatsko-bošnjačkog sukoba.[11] Uz podršku Zagreba, HVO je tražio da Bošnjaci prema Vens—Ovenovom planu odmah povuku trupe sa područja pretežnog naseljenih Hrvatima. Alija Izetbegović, bošnjački lider, odbio je da se povinuje, a hrvatske milicije su počele da zauzimaju ove teritorije i protjeruju nehrvatsko stanovništvo. Sve one koji su odbili da napusti teritoriju, pripadnici HVO su ubijali. Naročito mnogo Bošnjaka je protjerano iz Lašvanske doline.[12]
Zbog sličnosti naziva na prišivkama, pripadnici HVO su se vrlo često miješali sa pripadnicima hrvatskih regularnih snaga. U Ahmićima kod Viteza je 16. aprila 1993. strijeljano oko 120 bošnjačkih civila, a njihove kuće su spaljene do temelja,[12][13] uključujući cijelo selo.[11] Istog dana desio se još jedan pokolj u samom Vitezu: Hrvati su opsjeli grad i pucali na njega artiljerijom. Gotovo sve bošnjačke kuće su izgorjele, 172 osobe su poginule, a 5000 je izbjeglo, dok je 1200 ljudi poslato u logore.[14] Od maja 1993. do januara 1994. HVO je izvršio etničko čišćenje Mostara, protjeravši hiljade Bošnjaka i pljačkajući njihove domove. Muškarci su poslati u logor Dretelj, dok su žene silovane.[12]
U martu 1994, pod pritiskom Sjedinjenih Država, HVO je objavio prekid vatre i ubrzo je postao sa aktivnim borbenim dejstvima protiv Bošnjaka. Bošnjački vođa Alija Izetbegović i hrvatski predsjednik Franjo Tuđman zaključili su mirovni sporazum, koji su Bošnjaci dali pravo prolaza hrvatskim trupama. HVO je zvanično dobio mogućnost pružanja pomoći Hrvatskoj vojsci u ratu protiv Srba (učestvujući u operacijama „Zima ’94”, „Skok 2”, „Ljeto ’95”, „Maestral 2” i „Južni potez”), a takođe je učestvovao u operaciji „Oluja” koja je dovela do likvidacije Republike Srpske Krajine.[15]
-
Teritorije koje je kontrolisao HVO u bilo koje vrijeme tokom rata u BiH (crvena boja) -
Teritorije koje je kontrolisao HVO do septembra 1994. (žuta boja) -
Teritorije koje je kontrolisao HVO prije bitke za Kupres (svijetloljubičasta) i poslije bitke (tamnoljubičasta) 1994. -
Teritorije koje je kontrolisao HVO prije operacije Ljeto ’95 (svijetloljubičasta) i poslije operacije (tamnoljubičasta) -
Raspored snaga HVO pred operaciju Oluja (žuta boja)
Poslije rata[uredi | uredi izvor]
Rat u Bosni i Hercegovini okončaj je potpisivanjem Dejtonskog mirovnog sporazuma 1995. kojim je odobrena buduća struktura Bosne i Hercegovine. Isto godine HVO je ušao u sastav Vojske Federacije Bosne i Hercegovine.[2]
U Hercegovačkoj banci nakon pet i po godina pronađeno je 50 računa otvorenih na imena nekih pripadnika HVO — vlasnika dionica banke. U januaru 2004. uhapšen je političar Ante Jelavić, član HDZ BiH. Optužen je za pronevjeru sredstava i pružanje finansijske pomoći grupi zavjerenika: ona je pokušala da stvori još jednu hrvatsku samoupravo u zemlji i da se u budućnost otcijepi od BiH. Dio ukradenog novca je vraćen.[16][17]
Nasljednik Hrvatskog vijeća odbrane je 1. pješadijski (gardijski) puk, obrazovan 1. decembra 2006. nakon reorganizacije Oružanih snaga Bosne i Hercegovine. Amblem puka je hrvatska šahovnica, koja simbolizuje povezanost puka sa hrvatskim vojnim formacijama. Svake godine se 8. aprila obilježava Dan osnivanja HVO.[3]
Organizacija[uredi | uredi izvor]
- Vrhovni komandant - Mate Boban (1991—1993), Krešimir Zubak (1993—1996)
- Ministar Odbrane - Bruno Stojić (1992—1993, Vladimir Šoljić (1993—1996)
- Načelnik glavnog štaba - Milivoj Petković (1992—1993), Slobodan Praljak (1993), Ante Roso (1993—1994), Tihomir Blaškić (1994—1996)
1993.[uredi | uredi izvor]
- Operativna zona Jugoistočna Hercegovina - štab u Širokom Brijegu
- 8 pešadijskih brigada
- 4 samostalnih pešadijskih bataljona
- 1 bataljon vojne policije
- Operativna zona Sjeverozapadna Hercegovina - štab u Tomislavgradu:
- 4 pešadijskih brigada
- 1 bataljon vojne policije
- Operativna zona Srednja Bosna - štab u Vitezu:
- 8 pešadijskih brigada
- Jedinica za posebne namene „Vitezovi“
- 1 bataljon vojne policije
- Operativna zona Posavina - štab u Orašju:
- 8 pešadijskih brigada
- 1 bataljon vojne policije
1995.[uredi | uredi izvor]
- Zborno područje Mostar - štab u Čitluku:
- 2. gardijska brigada HVO-a - Mostar
- 1. domobranski puk - Posušje
- 40. domobranski puk „Ranko Boban“ - Grude
- 41. domobranski puk „Knez Branimir“ - Čitluk
- 50. domobranski puk „Knez Domagoj“ - Čapljina
- 56. domobranski puk - Konjic
- 81. domobranski puk - Mostar
- 82. domobranski puk - Mostar
- 83. domobranski puk „Mario Hrkač Čikota“ - Široki Brijeg
- Zborno područje Tomislavgrad - štab u Tomislavgradu:
- 1. gardijska brigada HVO-a „Bruno Bušić“ - Čapljina
- 55. domobranski puk - Kupres
- 80. domobranski puk „Kralj Tomislav“ - Tomislavgrad
- 42. domobranski puk „Rama“ - Prozor-Rama
- 43. domobranski puk „Ante Starčević“ - Gornji Vakuf-Uskoplje
- 97. domobranski puk "Hrvoje Vukčić Hrvatinić" - Prozor-Rama
- ? domobranski puk "Eugen Kvaternik" - Prozor-Rama
- Artiljerijska grupa (130 i 203mm)
- VBR grupa (40 VBR 122mm)
- Zborno područje Srednja Bosna - štab u Vitezu:
- 3. gardijska brigada HVO-a „Jastrebovi“ - Vitez
- 91. domobranski puk „Fran Krsto Frankopan“ - Travnik
- 93. domobranski puk „Nikola Zrinski“ - Bušovača
- 94. domobranski puk „Stjepan Tomašević“ - Novi Travnik
- 96. domobranski puk „Bobovac“ - Višnjići
- 110. domobranski puk - Usora
- 111. domobranski puk - Žepče
- Zborno područje Bosanska Posavina - štab u Orašju:
- 4. gardijska brigada HVO-a „Sinovi Posavine“
- 106. domobranski puk
- 201. domobranski puk
- 202. domobranski puk
- Jedinice pod zapovedništvom Armije RBiH:
- 1. korpus ARBiH: Hrvatska brigada „Kralj Tvrtko“ - Sarajevo
- 2. korpus ARBiH: 107. brigada - Gradačac, 108. brigada - područje Brčkog
- 5. korpus ARBiH: 101. domobranski puk - područje Bihaća
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Shrader, Charles R. (12. 6. 2003). The Muslim-Croat Civil War in Central Bosnia: A Military History, 1992-1994 (na jeziku: engleski). Texas A&M University Press. ISBN 978-1-58544-261-4. Pristupljeno 25. 3. 2023.
- ^ a b v g Thomas & Mikulan 2006, str. 18.
- ^ a b Zakon o odbrani Bosne i Hercegovine (PDF). 2005. Arhivirano iz originala (PDF) 10. 03. 2018. g. Pristupljeno 26. 5. 2017.
- ^ Calic 1995, str. 65; Naimark 2004, str. 214; Imbusch & Zoll 2010, str. 237; Ramet 2010, str. 263.
- ^ Thomas & Mikulan 2006, str. 16.
- ^ Thomas & Mikulan 2006, str. 21.
- ^ Alekseevič, Ionov Aleksandr. „Očerki voennoй istorii konflikta v Юgoslavii (1991-1995)” (na jeziku: ruski). artofwar.ru. Pristupljeno 25. 3. 2023.
- ^ Stvaranje hrvatske države i Domovinski rat 2006, str. 166.
- ^ Shrader 2003, str. 25; Thomas & Mikulan 2006, str. 17.
- ^ Shrader 2003, str. 25.
- ^ a b Ther 2011, str. 248.
- ^ a b v Naimark 2004, str. 214.
- ^ „- Ahmici -”. esiweb.org. Cities - Povratak u Evropu - ESI. Arhivirano iz originala 1. 5. 2016. g. Pristupljeno 25. 3. 2023.
- ^ „Presuda Pretresnog vijeća III u predmetu Kordić i Čerkez”. www.icty.org (na jeziku: srpskohrvatski). Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju. 26. 2. 2001. Pristupljeno 25. 3. 2023.
- ^ Thomas & Mikulan 2006, str. 29.
- ^ „East European Constitutional Review”. law.nyu.edu. New York University Law School, Central European University. 2001. Arhivirano iz originala 29. 10. 2005. g. Pristupljeno 25. 3. 2023.
- ^ Alić, Anes (2004). „Influential Bosnian Croat Trio Arrested”. Transitions Online (na jeziku: engleski). Pristupljeno 25. 3. 2023.
