Bitoljska eparhija
| Bitoljska eparhija, ranije Pelagonijska eparhija Srpska pravoslavna crkva, ranije Carigradska patrijaršija | |
|---|---|
_%D1%83_%D0%91%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%99%D1%83.jpg) Vladičanski dvor u Bitolju (danas) | |
| Osnovni podaci | |
| Sjedište | Bitolj |
| Država | .svg){kind=small} Kraljevina SHS |
| Osnovana | krajem 10. veka |
| Ukinuta | 1931. |
| Arhijerej | |
| Čin arhijereja | episkop, ranije mitropolit |
| Titula arhijereja | episkop bitoljski, ranije mitropolit pelagonijski |
Bitoljska eparhija je nekadašnja eparhija Srpske pravoslavne crkve koja je postojala između 1920. i 1931. godine. Formirana je preuređenjem i preimenovanjem srpskog dela dotadašnje Pelagonijske eparhije (grč. Μητρόπολη Πελαγονίας), koja je prethodno pripadala Carigradskoj patrijaršiji (od 1767. do 1920. godine), a tokom starije prošlosti pripadala je Ohridskoj arhiepiskopiji (od 1019. do 1767. godine) i Prespanskoj arhiepiskopiji (od kraja 10. veka do 1018. godine), dok je tokom najstarijeg perioda na istom području postojala poznoantička episkopija u linkestidskoj Herakleji, koja je bila pod jurisdikcijom drevne Solunske arhiepiskopije. Tokom svoje duge istorije Pelagonijska, odnosno Bitoljska eparhija menjala je svoj prostorni opseg u nekoliko navrata.[1][2]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Istorija Pelagonijske, odnosno Bitoljske eparhije može se podeliti na nekoliko specifičnih istorijskih perioda, prema promenama pomesno-crkvene pripadnosti.
Tokom poznog antičkog i ranog vizantijskog perioda, na širem bitoljskom području je od 4. do 7. veka postojala drevna Heraklejsko-linkestidska episkopija čije je sedište bio grad Herakleja Linkestis (grč. Ἡράκλεια Λυγκηστίς) koji se nalazio u blizini Bitolja, u današnjoj Severnoj Makedoniji.[3]
Episkopija je obnovljena tokom 10. veka, verovatno za vreme vizantijske vlasti (969-976), a potom se za vreme Samuilovog carstva nalazila u sastavu Prespanske arhiepikopije (do 1018. godine). Nakon ustanovljenja vizantijske Ohridske arhiepiskopije (1019) u njenom sastavu se našla i Pelagonijska episkopija, čije je sedište bilo u gradu Pelagonu, a potom u Bitolju. U prvo vreme Pelagonijska episkopija je pored same Pelagonije obuhvatala i gradove Prilep, Debret i Veles. Kasnije je izgubila Veles, a možda i nepoznati Debret, te je jerarh ove eparhije oko 1600. godine nosio naslov pelagonijski i prilepski. Tokom 14. veka, za vreme srpske vlasti, Pelagonijska eparhija je ostala u sastavu Ohridske arhiepiskopije, a isto stanje je trajalo i za vreme osmanske vlasti, sve do ukidanja Ogridske arhiepiskopije (1767), kada su sve njene eparhije, uključujući i Pelagonijsku, prešle pod jurisdikciju Carigradske patrjaršije. Od kraja 18. do početka 20. veka Pelagonijska eparhija je bila jedna od najznačajnijih eparhija Carigradske patrijaršije na širem prostoru Makedonije, a njeno središte nalazilo se u Bitolju, glavnom gradu potonjeg Bitoljskog vilajeta. Krajem 19. veka, Bugarska egzarhija je 1897. godine uspela da pored tadašnjeg pelagonijskog mitropolita Carigradske patrijaršije, postavi u Bitolju i svog jerarha, koji je nazvan bitoljskim episkopom.
Bitolj je 1912. godine oslobodila srpska vojska i ove oblasti su po slovu mirovnog ugovora iz 1913. godine zvanično priključene Kraljevini Srbiji, kojoj je time pripao i najveći deo Pelagonijske eparhije, dok je znatno manji (južni) deo pripao Kraljevini Grčkoj. Sredinom 1913. godine, bugarsko-egzarhijski bitoljski episkop Aksentije Goleminov je interniran od srpskih vlasti, dok se patrijaršijski pelagonijski mitropolit Hrizostom Kavuridis (grč. Χρυσόστομος Καβουρίδης) povukao u Grčku, a privremenu upravu nad srpskim delom eparhije preuzeo je episkop Varnava (Rosić). Time je postavljena osnova za pokretanje kanonskog postupka za priključenje ove eparhije Beogradskoj mitropoliji. Prve zvanične pregovore sa Carigradskom patrijaršijom, koji su vođeni tokom proleća 1914. godine, omelo je izbijanje Prvog svetskog rata, tokom koga je sveštenstvo i narod ove eparhije teško postradalo.[4][5]
Nedugo po okončanju rata (1918), pregovori su obnovljeni i uspešno zaključeni već tokom 1920. godine, kada je Carigradska patrijaršija prenela nadležnost nad srpskim delom Pelagonijske eparhije na upravo ujedinjenu Srpsku pravoslavnu crkvu. Tim povodom je izvršeno i eparhijsko preuređenje, a usvojen je i novi naziv: Bitoljska eparhija. Nedugo potom, ova eparhija je dobila i novog episkopa, Josifa Cvijovića (1922). U sklopu novog preuređenja eparhijskog ustrojstva SPC (1931) izvršeno je spajanje Bitoljske i Ohridske eparhije u objedinjenu Ohridsko-bitoljsku eparhiju.[6]
Ustrojstvo[uredi | uredi izvor]
Po podacima iz 1927, Bitoljska episkopija ima dvadeset i devet manastira (Bukovski, Berešanski, Beranski, Brajčinski, Donjo-Dupenski, Velušinski, Dragoški, Žitoški, Žirečki, Zašljenski, Zrzevski, Jankovački, Kruševski, Kičevski, Lisolajski, Maloviški, Markov-Gradski, Melnički, Paralovski, Prilepački, Slepčanski, Stepanački, Smiljevski, Slivnički, Treskavac, Hristoforski, Caparski i Čembrenski), jedan protoprezviterat (Bitoljski) sa 4 namesništva (Kruševsko, Kičevsko, Prilepsko i Prespansko), 227 crkava i kapela, 108 parohija, 100 sveštenika i 106.543 duše.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Grujić 1926, str. 200.
- ^ Kalezić 2002, str. 198.
- ^ Popović 1994, str. 30-35.
- ^ Jagodić 2012, str. 101-135.
- ^ Puzović 2017, str. 151–158.
- ^ Veselinović 1971, str. 13-35.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Veselinović, Rajko (1971). „Ujedinjenje pokrajinskih crkava i vaspostavljanje Srpske patrijaršije”. Srpska pravoslavna crkva 1920-1970: Spomenica o 50-godišnjici vaspostavljanja Srpske patrijaršije. Beograd: Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve. str. 13—35.
- Vuković, Sava (1996). Srpski jerarsi od devetog do dvadesetog veka. Beograd: Evro.
- Grujić, Radoslav (1926). „Bitoljska episkopija”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 1. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 200.
- Jagodić, Miloš (2012). „Pravoslavna crkva u novim krajevima Srbije (1912-1915)” (PDF). Srpske studije. 3: 101—135. Arhivirano iz originala 23. 11. 2015. g. Pristupljeno 27. 07. 2023.
- Kalezić, Dimitrije M., ur. (2002). Enciklopedija pravoslavlja. 1. Beograd: Savremena administracija.
- Popović, Radomir V. (1994). „Rano hrišćanstvo u Iliriku pre doseljenja Slovena: II deo” (PDF). Bogoslovlje: Organ Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 52 (1-2): 29—85.
- Puzović, Predrag (1999). „Raskol u Srpskoj pravoslavnoj crkvi - makedonsko crkveno pitanje”. Vardarski zbornik (1): 155—173.
- Puzović, Predrag (2017). „Stradanje sveštenika tokom Prvog svetskog rata na području Pakračke i Bitoljske eparhije” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 76 (1): 151—158.
- Radić, Radmila; Isić, Momčilo (2015). Srpska crkva u Velikom ratu 1914-1918. Beograd-Gacko: Filip Višnjić, Prosvjeta.
- Slijepčević, Đoko M. (1958). The Macedonian Question: The Struggle for Southern Serbia. Chicago: The American Institute for Balkan Affairs.
- Slijepčević, Đoko M. (1969). Makedonsko crkveno pitanje. Minhen: Iskra.
- Slijepčević, Đoko M. (1986). Istorija Srpske pravoslavne crkve. 3. Keln: Iskra.
