Kultura Austrije
Kultura Austrije se oblikovala pod uticajem Nemačke, Mađarske, Poljske, Italije i Češke.
Muzika[uredi | uredi izvor]
.jpg)
Beč, glavni grad Austrije, je dugo bio važan centar muzičkih inovacija. Kompozitori 18. i 19. veka su privukli pokroviteljstvo plemstva, od kog je Beč postao evropska prestonica klasične muzike. Između ostalih, sa gradom su bili povezani Volfgang Amadeus Mocart, Ludvig van Betoven i Johan Štraus Mlađi. Tokom baroknog perioda, češka i mađarsko-sekeljska narodna forma su uticale na austrijsku muziku. Status Beča je počeo da raste kao kulturni centar početkom 16. veka i bio je usredsređen na instrumente, uključujući lutnju.
Klasična muzika[uredi | uredi izvor]
Tokom 18. veka, doba klasične muzike je dominiralo evropskom, a Beč je bio posebno važno mesto za muzičke inovacije. Pojavila su se tri kompozitora koji su napravili trajne inovacije: simfonijski obrasci Ludviga van Betovena, ravnoteža između melodije i forme Volfganga Amadeusa Mocarta i razvoj gudačkog kvarteta i sonate Jozefa Hajdna.
Prva bečka škola[uredi | uredi izvor]
Prva bečka škola je naziv koji se uglavnom koristi za pozivanje na tri kompozitora klasičnog perioda zapadne umetničke muzike u Beču krajem 18. veka: Jozefa Hajdna, Volfganga Amadeusa Mocarta i Ludviga van Betovena.
U zemljama nemačkog govornog područja se koristi izraz Wiener Klassik, koji se često šire primenjuje na klasičnu eru u muzici kao celini, kao sredstvo za razlikovanje od ostalih perioda koji je u kolokvijalnom nazivanju poznat kao klasična, odnosno barokna i romantična muzika.
Sa izuzetkom Šuberta, ovi kompozitori su se poznavali, čak su Jozef Hajdn i Volfgang Amadeus Mocart bili povremeni kamerno-muzički partneri. Ipak, nisu osnovali školu u smislu namerne saradnje povezane sa školama 20. veka, poput Druge bečke škole ili Šestorke. Ne postoje dokazi da je jednog kompozitora obučavao drugi, iako je Betoven jedno vreme dobivao lekcije od Hajdna.
Pokušaji da se Prva bečka škola proširi na kasnije ličnosti kao što su Anton Brukner, Johanes Brams i Gustav Maler samo su novinarski i nikada se nisu sreli u akademskoj muzikologiji.
Druga bečka škola[uredi | uredi izvor]
Druga bečka škola je grupa kompozitora koju su činili Arnold Šenberg i njegovi učenici, posebno Alban Berg i Anton Vebern, i bliski saradnici u Beču početkom 20. veka, gde je Šenberg sporadično živeo i predavao između 1903—1925. Njihova muzika u početku karakteriše kasno romantičarski prošireni tonalitet, a kasnije, nakon Šenbergove sopstvene evolucije, potpuno hromatski ekspresionizam bez čvrstog tonalnog središta, često nazivana atonalnom, a kasnije i serijom dodekafonije.[1] Šenbergovi udžbenici otkrivaju da Druga bečka škola nije nastala iz razvoja njegove serijske metode, već iz uticaja njegovog kreativnog primera.
Bečka filharmonija[uredi | uredi izvor]
Muzikferajn se smatra jednom od tri najlepše koncertne dvorane na svetu i otvorena je 6. januara 1870. Od 1939. bečki novogodišnji koncert filharmonije se emituje iz Zlatne sale za milijardu gledalaca u 44 zemlje. Članovi Bečke filharmonije, koja se redovno smatra jednim od najboljih orkestara na svetu, biraju se iz orkestra bečke državne opere.
Bečka filharmonija datira od 1842. kada je Oto Nikolaj osnovao akademiju. Orkestar je sve odluke donosio demokratskim glasanjem svih članova, a to su principi koji se održavaju i danas.
Bečka državna opera[uredi | uredi izvor]
Bečka državna opera je jedna od najvažnijih operskih kompanija na svetu. Zapošljava preko 1000 ljudi, a 2008. godišnji operativni budžet je iznosio 100 miliona evra, sa nešto više od 50% u obliku državne subvencije.
Takođe je mesto bečkog operskog bala, događaja koji se održava u četvrtak koji prethodi čistoj sredi. Bal za operu je prvi put održan 1936. i posetio ga je do 12.000 posetilaca.
Hor bečkih dečaka[uredi | uredi izvor]
Hor bečkih dečaka je jedan od najpoznatijih dečačkih horova na svetu. Poznat po izuzetno visokom vokalnom standardu, hor je sarađivao sa muzičarima među kojima su bili Volfgang Amadeus Mocart, Antonio Kaldara, Antonio Salijeri i Anton Brukner.
Hor je osnovan pismom Maksimilijana I 30. juna 1498. Palata Augarten je služila kao prostor za probe i internat za dečake hora.
Narodna muzika[uredi | uredi izvor]
Šramelova muzika[uredi | uredi izvor]
Najpopularniji oblik, stil bečke narodne muzike, nastao krajem 19. veka i još uvek se izvodi u današnjoj Austriji. Stil je dobio ime po narodnim kompozitorima Johanu i Jozefu Šramelu. Svirao se harmonikom i vratnom gitarom. Među modernim izvođačima su Roland Nojvirt, Karl Hodina i Edi Rejzer.
Jodlovanje[uredi | uredi izvor]
Jodlovanje je vrsta pevanja razvijeno na Alpima. U Austriji se zvao juchazn i prikazivao je neleksičke slogove i vike koji su korišćeni za komunikaciju preko planina. Ova vokalna tehnika koristi se i u mnogim kulturama širom sveta.[2]
Alpsko jodlovanje bilo je dugogodišnja ruralna tradicija u Evropi i postalo je popularno 1830-ih kao zabava u pozorištima i mjuzikholovima.[3] U Evropi je jodlovanje i dalje glavna karakteristika narodne muzike iz Švajcarske, Austrije i južne Nemačke i može se čuti u mnogim savremenim narodnim pesmama, koje se takođe pojavljuju u redovnim TV emisijama.
Kada su zvučni filmovi prvi put postali dostupni 1930-ih, industrija je počela da emituje brojne filmove.[4] Transformacija Džima Rodžersa podrazumeva promenu ritma i odmak od tekstova južnjačkog bluza. Najpoznatiji kaubojski filmski glumci su bili Džin Otri i Roj Rodžers, obojica iskusni jodleri. Popularnost jodlovanja je trajala tokom četrdesetih, ali do pedesetih godina 20. veka se retko može čuti u kantri i zapadnoj muzici.[5]
Austrijski narodni ples[uredi | uredi izvor]
Austrijski narodni ples je uglavnom povezan sa polkom i valcerom. Međutim, postoje i drugi plesovi, kao što su Zwiefacher, Kontratänze i Sprachinseltänze.
U Austriji su narodni plesovi poznati pod nazivom Folkloretänze, folklorni plesovi, dok je austrijska vrsta narodnog plesa poznata kao Volkstanz (doslovno narodni ples).
Plesni pokret je vrsta plesa gde se različite figure sastavljaju uz određenu melodiju i daju im ime. Okrugli ples, koji uključuje valcer, polku, Zwiefacher i druge, uključuje osnovne korake koji se mogu izvoditi uz različite melodije. U narodnom plesu, valcer i polka su standardni balski plesovi.
Sprachinseltänze su plesovi nacionalne manjine koja govori nemački jezik i koji žive van Austrije, ali koji potiču odatle, npr. stanovnici iz Transilvanije. Jedan od primera ove vrste plesa je Rediwaire.
Landler[uredi | uredi izvor]
Landler je narodni ples, dugo poznat kao Landl ob der Enns, skraćen u ländler. Ples je postao popularan oko 1720. Zahtevao je bliski kontakt između pripadnika suprotnog pola, pa su ga tako neke crkvene vlasti proglasile požudnim. Landler je postao popularan prvo u Beču, a kasnije i u mestima koja su bila daleko do Ukrajine. Na kraju je evoluirao u ono što je poznato kao valcer .
Austropop[uredi | uredi izvor]
_performing_in_Imst,_Austria_in_2006.jpg)
Anton je dobio austrijsku muzičku nagradu Amadeus 2001. i 2002. kao najuspešniji austrijski umetnik na međunarodnom nivou. Falko, Georg Dancer, Rajnhard Fendrih, Andre Heler i Kristina Štirmer su dobili Amadeus nagradu kao pop rok umetnici.
Od 2010. New Austrian Wave stiče popularnost. Njegovi saradnici su, među ostalog, Der Nino Aus Vin i Vanda.[6] Od 2015. klaud rep počinje da se razvija. Među najuspešnijim predstavnicima je Jung Hern.[7]
Alpski novi talas[uredi | uredi izvor]
Ovaj žanr pank roka, čije ime je skraćeno u alpunk, nastao je u alpskim regionima Nemačke, Švajcarske i Austrije. Alpski novi talas spaja haotične, energične ritmove pank muzike sa narodnom, zasnovanom na harmonici po kojoj je region poznat.
Druga zapažena muzika[uredi | uredi izvor]
Među zapaženim muzičarima je Džo Cavinul (7. jul 1932. — 11. septembar 2007)[8] koji je bio austrijski džez klavijaturista i kompozitor. Prvi put je došao do izražaja sa saksofonistom Kenonbolom Ederlijem, nakon toga svira sa Majlsom Dejvisom i postaje jedan od tvoraca džez fuzija, muzičkog žanra koji je džez kombinovao sa rokom. Suosnivač je grupa Weather Report i The Zawinul Syndicate. Svirao je električni klavir i sintisajzer, a čitaoci časopisa DownBeat dvadeset i osam puta su ga proglasili najboljim električnim klavijaturistom.[9]
Zablude[uredi | uredi izvor]
Mjuzikl The Sound of Music i film zasnovan na njemu su imali ključnu ulogu u oblikovanju engleskog govornog područja Austrije u muzičkom smislu. Neki delovi The Sound of Music su rađeni u umetničke svrhe, a ne u davanju realističnog pogleda na austrijsku muzičku kulturu. Zastupljen je stav da je pesma Edelweiss zapravo državna himna Austrije, što nije potvrđeno.
Književnost[uredi | uredi izvor]
Austrijska književnost se može podeliti na dve glavne podele, period do sredine 20. veka i naredni period, nakon što su nestale i Austro-Ugarsko i Nemačko carstvo. Austrija je od velike evropske sile postala mala zemlja. Postoji niz literature koja se smatra austrijskom, ali nije napisana na nemačkom jeziku.
Dopunjavajući svoj status zemlje umetnika, Austrija je bila zemlja uspešnih pesnika, pisaca i romanopisaca. Neki od njih su Artur Šnicler, Štefan Cvajg, Tomas Bernhard i Robert Muzil, Georg Trakl, Franc Verfel, Franc Grilparcer, Rajner Marija Rilke i Adalbert Štifter. Među poznate savremene dramske pisce i romanopisce spadaju Elfride Jelinek i Peter Handke.
Pozorište[uredi | uredi izvor]
Među poznatim pozorištima su Dvorsko pozorište (najeminentnije austrijsko i jedno od najznačajnijih i najcenjenijih pozorišta nemačkog govornog područja), Narodno pozorište u Beču (osnovano je 1889. godine po želji građana u cilju ostvarivanja ravnoteže u odnosu na Dvorsko pozorište), Pozorište na reci Vin (istorijsko pozorište, osnovano 1801) i Rajmund teatar (pozorište u Marijahilfu).
Arhitektura[uredi | uredi izvor]
Austrija je poznata po dvorcima, palatama i zgradama, između ostalih arhitektonskih dela. Neki od najpoznatijih dvoraca su Hoensalcburg, Lihtenštajn i Artšteten. Mnogi zamkovi su sagrađeni tokom vladavine Habzburga.
Istorijski centar grada Salcburga je 1996. uvršten na listu svetske baštine, navodeći da je uspeo da sačuva izuzetno bogato urbano tkivo, razvijeno u periodu od srednjeg do 19. veka kada je bio grad država kojom je vladao princ nadbiskup.[10]
Tri godine kasnije, Grac je kao istorijski centar pratio Salcburg, jer je stari grad skladan spoj arhitektonskih stilova i umetničkih pokreta koji su se međusobno nasleđivali od srednjeg veka, zajedno sa kulturnim uticajima iz susednih regija.[11]
Godine 2001. je istorijski centar Beča uvršten na listu svetske baštine, zahvaljujući bogatom arhitektonsko, ansamblu, uključujući barokne dvorce i vrtove, kao i Ring krajem 19. veka.[12]
Iako nisu ubrani na listu svetske baštine, mnogi gradovi u Austriji imaju dobro očuvan istorijski centar, poput Linca ili Inzbruka.
Katedrale[uredi | uredi izvor]
Austrija je bogata rimokatoličkom tradicijom. Jedna od najstarijih katedrala je Minoritenkirhe u Beču. Izgrađena je u gotičkom stilu 1224. godine. Jedna od najviših na svetu, katedrala Svetog Stefana, visoka 136 metara, sedište je bečkog nadbiskupa. Crkva Svetog Martina u Lincu je dugo bila najstarija sačuvana crkva u Austriji (prvi put dokumentovano pominjanje 799. godine), prema nedavnim istraživanjima, trenutni tlocrt je iz 10. ili 11. veka (romanički stil). Nova katedrala, koja se takođe nalazi u Lincu, je najveća prizemna katedrala u Austriji od 5170 kvadratnih metara.
Palate[uredi | uredi izvor]
Dve od najpoznatijih austrijskih palata su Belvedere i ŠenbrunŠenbrun. Palatu Belvedere u baroknom stilu je sagradio 1714—1723. Eugen Savojski, a sada je austrijska galerija Belvedere. Šenbrun je 1696. godine sagradio Johan Bernhard Fišer za Leopolda I, Marija Terezija je naredila da je preurede u rokoko. Godine 1996. je dodata na listu Svetske baštine Ujedinjenih nacija.[13]
Groblja[uredi | uredi izvor]
Takođe je poznata po svojim grobljima. Beč ima pedeset različitih groblja, od kojih je Centralno najpoznatije. Habzburzi su sahranjeni u Kapucinergruftu.
Štift Melk[uredi | uredi izvor]
.JPG)
Štift Melk je benediktinska opatija u saveznoj državi Donja Austrija, sa pogledom na Dunav dok protiče kroz Vahau. Opatija je nastala 1089. na steni iznad grada Melka.
Zemerinška železnica[uredi | uredi izvor]
Zemerinška železnica, poznati inženjerski projekat izgrađen 1848—1854, bila je prva evropska planinska železnica izgrađena sa kolosekom standardne širine. I dalje potpuno funkcionalan, sada je deo austrijske južne železnice. Za svetsku baštinu je izabran 1998.[14]
Vizuelna umetnost[uredi | uredi izvor]
Dunavska škola[uredi | uredi izvor]
Dunavska škola je činila krug slikara prve trećine 16. veka u Bavarskoj i Austriji (uglavnom duž doline Dunava). Mnogi su bili inovativni grafičari, obično u bakropisu. Bili su među prvim slikarima koji su redovno koristili čisto pejzažno slikarstvo, a njihove figure, pod uticajem Matijasa Grinevalda, često su izražajne, ako ne i ekspresionističke. Prikazuju malo italijanskog uticaja i predstavljaju odlučujući prekid sa visokim završetkom slikanja severne renesanse, koristeći stil koji je u mnogo čemu bio ispred svog vremena.
Prema Alfredu Štangu, Albrehtu Altdorferu i Volfu Huberu bili su dve od centralnih figura u Dunavskoj školi.[15] Altdofer je bio umetnik koji je stvorio većinu umetničkih dela povezanih sa Dunavskom školom. Naziv nije predstavljao ono što su ove grupe umetnika predstavljale, već ime koje je nastalo stotinama godina nakon što je Teodor fon Frimel posmatrao sliku 1892. oko Regensburga. Kada je prepoznato umetničko delo Luka Kranah Stariji koje ima stilske elemente Dunava, naziv Dunavska škola je počela da dobija dublje značenje.
Bečka secesija[uredi | uredi izvor]
Bečka secesija je deo različitog kretanja oko 1900. koji se sada pokriva opšti pojmom secesija.
Glavne ličnosti bečke secesije bili su Oto Vagner, Gustav Klimt, Egon Šile i Koloman Mozer.
Bečka škola fantastičnog realizma[uredi | uredi izvor]
Bečka škola fantastičnog realizma je grupa umetnika osnovana u Beču 1946. Uključuju Ernsta Fuksa, Arika Brauera, Volfganga Hutera i Antona Lemdena, svi studenti profesora Alberta Parisa Gitersla na bečkoj Akademiji lepih umetnosti gde je i Zejev Kun studirao u Giterslohovoj klasi. Stariji članovi grupe su bili Rudolf Hauzner, Kurt Regček i Fric Janška koji su emigrirali u Sjedinjene Američke Države 1949. Kurt Regček, koji je pomagao u organizaciji ranih izložbi, je napustio grupu 1965. Hauzner, Fuks, Huter, Brauer i Lemden su nazivani Velikom petorkom, koji su posle toga održavali uspešne izložbe širom sveta sa međunarodnim priznanjem od 1965. nadalje.
Bečka umetnost akcije[uredi | uredi izvor]
Bečka umetnost akcije je bio kratak pokret u umetnosti 20. veka. Smatrati se delom mnogih nezavisnih napora šezdesetih godina da se razvije umetnost performansa (fluksus, hepening, akciono slikarstvo, bodi art i drugi). Njegovi glavni učesnici su bili Ginter Brus, Oto Mul, Herman Nič i Rudolf Švarckogler. Kao akcionisti, bili su aktivni između 1960—1971. Većina je nastavila svoj umetnički rad nezavisno od početka 1970-ih pa nadalje.
Dokumentacija o radu ovih umetnika sugeriše da nije bilo svesno razvijenog osećaja pokreta ili bilo kakvog negovanja statusa članstva u akcionoj grupi. Umesto toga, ovo ime je primenjivano na različite konfiguracije saradnje između njih. Malkom Grin je citirao komentar Hermana Niča: „Bečka umetnost akcije nikada nije bila grupa. Veliki broj umetnika je reagovao na određene situacije sa kojima su se svi susretali u određenom vremenskom periodu i sa sličnim sredstvima i rezultatima”.[16]
Stripovi[uredi | uredi izvor]
Tobias Seicherl, koji je nacrtao bečki karikaturista Ladislav Kmoh, se smatra prvim kontinentalnim evropskim dnevnim stripom. Pojavio se u austrijskom tabloidu Das Kleine Blatt (1930—1940) i bio je veoma popularan.
Novi mediji[uredi | uredi izvor]
Prix Ars Electronica je glavna nagrada elektronske i interaktivne umetnosti, računarske animacije, digitalne kulture i muzike. Od 1987. godine ovu nagradu dodeljuje Ars Electronica, jedan od najvećih svetskih centara za umetnost i tehnologiju, koji je osnovan 1979. u Lincu.
Emitovanje i film[uredi | uredi izvor]
Bioskop[uredi | uredi izvor]
U eri nemog filma Austrija je bila jedan od vodećih proizvođača. Mnogi reditelji, glumci, autori i snimatelji su radili u Berlinu. Najpoznatiji je bio Fric Lang, direktor Metropolisa. Nakon anšlusa 1938. godine, mnogi režiseri su emigrirali u Sjedinjene Američke Države, među kojima su Erih fon Štrohajm, Oto Preminger, Bili Vajlder, Hedi Lamar, Mija Mej, Ričard Osvald i Jozef fon Šternberg. Od 1950-ih do 1970-ih, Franc Antel je bio plodan režiser popularnih komedija. Novi, mlađi reditelji su se pojavili od 1970-ih do 1990-ih, među kojima su Aksel Korti, Mihael Haneke, Ulrih Sajdl, Mihael Glavoger, Barbara Albert i Gec Špilman.
Bečki međunarodni filmski festival[uredi | uredi izvor]
Bečki međunarodni filmski festival se održava svakog oktobra od 1960. Prosečan broj posetilaca je oko 75.000. Tradicionalno se na kraju festivala dodeljuje Bečka filmska nagrada.
Na festivalu se prikazuju novi filmovi iz celog sveta, kao i nacionalne i međunarodne premijere. Pored novih igranih filmova u različitim filmskim žanrovima, festival se fokusira na dokumentarne, kratke i eksperimentalne filmove.
Međunarodni filmski festival Crossing Europe[uredi | uredi izvor]
Crossing Europe je međunarodni filmski festival u Lincu, koji se održava svake godine u aprilu od 2004.[17] Fokus je na sociopolitičkim i omladinskim kulturnim temama. Svake godine na ovom šestodnevnom festivalu bude izabrano oko 180 filmova iz više od 30 evropskih zemalja. Pored Bečkog i Dijagonala, Crossing Europe je treći najveći austrijski filmski festival sa oko 20.000 posetilaca svake godine.[18]
Festivalski žiri dodeljuje nagrade u nekoliko kategorija evropskim dokumentarnim, kao i domaćim filmovima. Za nagradni konkurs se kvalifikuju samo prva dva filma koje je snimio reditelj. Glavna nagrada Crossing Europe je dodeljena sa 10.000 evra.
Filmski festival Dijagonala[uredi | uredi izvor]
Filmski festival Dijagonala je filmski festival koji se svakog marta održava u Gracu.
U početku je držan pod pokroviteljstvom austrijske filmske komisije u Salcburgu od 1993. do 1995. od kad je održavan u Gracu 1998. Tradicionalna bioskopska mesta su Annenhof Kino, Schubertkino, KIZ RoyalKino i Filmzentrum im Rechbauerkino. Na kraju festivala, stručni žiri dodeljuje filmske nagrade.
Filozofija, nauka i tehnologija[uredi | uredi izvor]
Austrijska škola[uredi | uredi izvor]
Austrijska škola je heterodoksna[19][20] ekonomska škola koja se zasniva na metodološkom individualizmu i konceptu da društveni fenomeni proističu isključivo iz motivacija i delovanja pojedinaca.[21][22][23]
Austrijska škola je nastala krajem 19. i početkom 20. veka u Beču radom Karla Mengera, Eugen fon Bem-Baverk, Fridrih fon Vizer i drugih.[24] Metodološki se suprotstavila mlađoj istorijskoj školi (sa sedištem u Nemačkoj), u sporu poznatom kao Methodenstreit ili borba oko metodologije. Današnji ekonomisti koji rade po ovoj tradiciji nalaze se u mnogim različitim zemljama, ali njihov rad se i dalje naziva austrijskom ekonomijom. Među teorijskim doprinosima ranih godina austrijske škole su subjektivna teorija vrednosti, marginalizam u mikroekonomiji i formulacija problema ekonomskog računanja, od kojih je svaki postao prihvaćeni deo glavne ekonomije.[25]
Od sredine 20. veka, glavni ekonomisti kritikuju modernu austrijsku školu i smatraju da je njeno odbijanje matematičkog modelovanja, ekonometrije i makroekonomije izvan glavne ekonomije ili heterodoksije. Sedamdesetih godina je austrijska škola privukla novo interesovanje nakon što je Fridrih Hajek podelio Nobelovu nagradu za ekonomiju 1974. zajedno sa Gunarom Mirdalom za „Pionirski rad u teoriji novca i ekonomskih fluktuacija i za analizu međuzavisnosti ekonomskih, društvenih i institucionalnih fenomena”.[26]
Bečka škola istorije umetnosti[uredi | uredi izvor]
Bečka škola istorije umetnosti je bila razvoj osnovnih umetničko-istorijskih metoda na Univerzitetu u Beču. Ova škola nije bila dogmatski ujedinjena grupa, već je bila intelektualna evolucija koja se protezala tokom niza generacija, u kojoj se niz naučnika nadovezivao na dostignuća svojih prethodnika, istovremeno doprinoseći svojim jedinstvenim perspektivama. Osnovni elementi ove evolucije su postali fundamentalni za savremenu istoriju umetnosti.
Karakteristična osobina bečke škole je bio pokušaj da se istorija umetnosti temelji na naučnom distanciranju umetničkih istorijskih sudova od pitanja estetske preferencije i ukusa i uspostavljanjem rigoroznih koncepata analize. Gotovo svi značajni predstavnici bečke škole su kombinovali akademsku karijeru univerzitetskih nastavnika sa kustoskom aktivnošću u muzejima ili sa očuvanjem spomenika.
Koncept bečke škole istorije umetnosti je prvi primenio češki kritičar i kolekcionar Vincenc Kramar 1910.
Bečki krug[uredi | uredi izvor]
Bečki krug logičkog empirizma je bila grupa filozofa i naučnika izvedenih iz prirodnih i društvenih nauka, logike i matematike koji su se redovno održavali od 1924. do 1936. na Univerzitetu u Beču, kojim je predsedavao Moric Šlik.
Uticaj Bečkog kruga na filozofiju 20. veka, posebno filozofiju nauke i analitičku, je neizmeran do danas.
Svakodnevna kultura[uredi | uredi izvor]
Alpski pašnjaci[uredi | uredi izvor]
Alpski pašnjaci čine četvrtinu obradivog zemljišta, gde je oko 500.000 stoke zbrinulo 70.000 poljoprivrednika na 12.000 lokacija.
Uzgoj stoke koji uključuje sezonsku migraciju između doline i pašnjaka je oblikovan pejzažima na Alpima, bez kojeg bi većina područja ispod 2000 metara činile šume.
Predhrišćanske alpske tradicije[uredi | uredi izvor]
Neki paganski običaji su se održali samo u zabačenim dolinama nedostupnim uticaju rimokatoličke crkve, dok su se drugi aktivno asimilirali tokom vekova.
Mediji[uredi | uredi izvor]
Nemački časopisi i (privatne) TV stanice su uticali na razvoj Austrije od osnivanja. Budući da nemačke TV stanice emituju satelite, moguće ih je primati i širom Austrije.
Austrijski nemački[uredi | uredi izvor]
Učenici u Austriji uče da čitaju i pišu na standardnom nemačkom jeziku koji predstavlja jezik poslovanja i upravljanja. Austrijski nemački jezik koji se govori kod kuće i u lokalnoj trgovini je jedan od niza regionalnih dijalekata.
Iako snažni oblici različitih dijalekata obično nisu razumljivi drugim izvornim govornicima nemačkog jezika, kao što su Nemci ili Švajcarci, ne postoji komunikaciona barijera između austrijsko-bavarskih dijalekata i onih u Bavarskoj. Bavarski dijalekti su razumljiviji govornicima standardnog nemačkog. Austrougarsko-bavarski dijalekt u Beču, najčešće se koristi u Nemačkoj za predstavljanje stanovnika Austrije. Gračani govore još jednim dijalektom koji ljudi iz drugih delova Austrije lakše razumeju od ostalih.
Zvanični jezici manjina i njihov uticaj[uredi | uredi izvor]
Kao deo svog istorijskog kulturnog nasleđa vekova višenacionalne države (Habzburška monarhija, Austrijsko carstvo, kasnije Austrougarska), moderna Austrija nije u potpunosti homogeno nemačko govorno područje, ali u svojim granicama ima, iako male, autohtone manjine različitih maternjih jezika: mađarski je jezik koji se najviše govori od priznatih manjinskih jezika u Austriji (uglavnom u Burgenlandu, gde je službeni jezik, i u Beču, oko 40.000 govornika)). Slovenački jezik (24.000) ima isti status u Koruškoj i Štajerskoj. Isto važi i za gradišćanskohrvatski jezik (19.000), varijantu hrvatskog jezika koji se govori u Burgenlandu. Dalje, češki (18.000), slovački (10.000) i romski jezik (6000) su priznati na osnovu zaštite manjinskih prava.
Austrijski nemački, posebno bečki dijalekt, je preuzeo neke reči iz mađarskog, češkog, jidiša i nekih južnoslovenskih jezika kako bi zamenio reči koje se inače koriste u standardnom nemačkom (kao što je Maschekseitn (druga strana), iz mađarskog a másik (druga jedan), standardni nemački die andere Seite).
Hrana[uredi | uredi izvor]
Austrijska kuhinja, koja se često pogrešno poistovećuje sa bečkom kuhinjom, je izvedena iz kuhinje Austrougarske. Pored autohtonih regionalnih tradicija, na nju su pre svega uticale mađarska, češka, jevrejska i italijanska kuhinja, od kojih su često posuđivana jela i načini pripreme, kao što je na primer gulaš. Poznata je prvenstveno u ostatku sveta po svojim pecivima i slatkišima. U novije vreme se razvila nova regionalna kuhinja koja je usredsređena na korišćenje moderne i jednostavne metode pripreme.
Svaka država u Austriji ima svoje specijalitete: u Donjoj Austriji popi, u Burgenlandu palenta, u Štajerskoj bundeva, u Koruškoj riba, u Gornjoj Austriji dumpling i drugi.
Bečka kuhinja[uredi | uredi izvor]
Beč je postao kulturni centar nacije i razvio je sopstvenu regionalnu kuhinju, sadrži jedinstvenu distinkciju i jedina je vrsta kuvanja nazvana po gradu.[27]
Raznolikost sastojaka je specifična širokoj kulturi kuvanja. Jela u velikoj meri zavise od mesa koji čine tipičnu bečku kuhinju: bečka šnicla, kuvana govedina, suvo meso sa kiselim kupusom i knedle su tipične.
Neki od specifičnih dezerta su štrudla od jabuka, carski omlet i Zaher torta.
Bečka kafana[uredi | uredi izvor]
Bečka kafana na zapadu je deo kulture. Veliki deo reputacije koju su postigli na prelazu iz 19. veka je proizašao kada su pisci poput Petera Altenberga, Karla Krausa, Hermana Broka i Fridriha Torberga odlučili da je koriste kao mesto rada i druženja. Proslavljen austrijski pisac Peter Altenberg je kao privatnu adresu dao ulicu Bečke kafane, jer je toliko vremena proveo tamo. Umetnici, mislioci i politički radikali tog perioda su Artur Šnicler, Štefan Cvajg, Egon Šile, Gustav Klimt, Adolf Los, Teodor Hercl, pa čak i Lav Trocki su bili redovni pokrovitelji kafane.
Austrijsko vino[uredi | uredi izvor]
Austrija ima dugu vinarsku tradiciju i proizvode bele i crvene sorte. Dokazi vina u urni u Burgenlandu i vinogradarstvo datira 700 pre nove ere.[28]
Austrija ima preko 50.000 hektara vinograda, gotovo sve na istoku ili jugoistoku zemlje. Mnoga od približno 20.000 malih vinogradarskih poseda svoje finansije zasnivaju na direktnoj maloprodaji vina.[29] Zbog dekreta Buschenschankverordnung koji seže do Marije Terezije 1784. godine, vinari mogu da prodaju vina u sopstvenoj kući bez dozvole.
Grüner Veltliner je dominantna sorta grožđa koja se gaji u Austriji, a suva bela vina su stekla međunarodno priznanje.
Austrijsko pivo[uredi | uredi izvor]
Postoji mnogo različitih vrsta piva. Jedna od najčešćih marki je Štigl (Stiegl), osnovana 1492. godine. Austrijsko pivo je dostupno u najrazličitijim stilovima. Širom zemlje postoji mnogo malih pivara, iako nekoliko većih dominira tržištem.
Sport[uredi | uredi izvor]
.jpg)
Uobičajeni sportovi su fudbal, skijanje i hokej na ledu, predstavlja idealno mesto za skijanje. Austrija je vodeća država na Svetskom kupu u alpskom skijanju (osvajajući najveći broj bodova u svim zemljama), a takođe je uspešna u mnogim drugim zimskim sportovima kao što su skijaški skokovi. Reprezentacija Austrije u hokeju na ledu zauzima 13. mesto u svetu.
Austrija (posebno Beč) takođe ima dugu tradiciju u fudbalu, iako je od Drugog svetskog rata taj sport u zemlji propadao. Austrijsko prvenstvo (prvobitno ograničeno samo na Beč, jer drugde nije bilo profesionalnih timova) se održava od 1912. Austrijski kup se održava od 1913. Fudbalska reprezentacija se sedam puta kvalifikovala za Svetsko prvenstvo, ali se nije kvalifikovala za Evropsko prvenstvo, sve do 2008. kada se kvalifikovala kao su-domaćin sa Švajcarskom. Upravno telo je fudbalski savez Austrije.
Prvi zvanični svetski šampion u šahu, Vilhelm Štajnic, bio je iz Austrijskog carstva.
Takođe, Beč je poznat po španskoj školi jahanja, gde vešti jahači jašu lipicanere.
Obrazovanje[uredi | uredi izvor]
Marija Terezija je ustanovila opšte školske propise, 1774. godine, stvarajući austrijski obrazovni sistem. Osmogodišnje obavezno obrazovanje je uvedeno 1869, a trenutno obavezno školovanje traje devet godina.
Nakon četiri godine osnovne škole (uzrasta od 6 do 10 godina) sledi srednjoškolsko obrazovanje u višoj osnovnoj školi ili prve četiri godine gimnazije.
Posle 14. godine školovanja, učenici moraju da naprave prvi izbor, bez obzira koju su školu do tada pohađali. Mogu da provedu godinu dana u politehničkoj školi koja ih kvalifikuje za strukovnu, kao deo pripravništva ili da se opredele za više fakultete i jedinstveni obrazovni sistem u Evropi.
Alternativa je univerzitet primenjenih nauka, kao deo bolonjskog procesa, menja se i obrazovanje.
Savezni zakoni sprovode jednoobraznost u celom sistemu.
Sve državne škole su besplatne. Najveći univerzitet je u Beču.
Religija[uredi | uredi izvor]
Godine 2001. se oko 73,6% domaćeg stanovništva izjašnjavalo kao rimokatolici,[30] dok se 4,7% smatra protestantima. Oko 400.000 Austrijanaca su članovi različitih muslimanskih zajednica, oko 180.000 su pripadnici pravoslavne crkve, oko 10.000 su budisti, a oko 7300 Jevreji. Pre Holokausta, u Austriji je živelo oko 200.000 Jevreja.
Oko 12% stanovništva ne pripada nijednoj crkvi ili verskoj zajednici.
Turizam[uredi | uredi izvor]
Turizam čini važan deo ekonomije zemlje, čineći gotovo 9% austrijskog bruto domaćeg proizvoda.[31] Sadrži najveće prihode od turizma po stanovniku u organizaciji za ekonomsku saradnju i razvoj.[32] Od 2007. godine ukupan broj turista je otprilike isti za letnju i zimsku sezonu, sa vrhuncima u februaru i julu, avgustu.[31]
Godine 2007. Austrija je zauzela deveto mesto u svetu po prihodima od međunarodnog turizma, sa 18,9 milijardi američkih dolara.[33] Po međunarodnim dolascima, Austrija je zauzela dvanaesto mesto sa 30,8 miliona turista.[33]
Državni praznici[uredi | uredi izvor]
Budući da je rimokatolicizam dominantna hrišćanska denominacija u Austriji, većina državnih praznika je katolička. U isto vreme, za razliku od Švajcarske ili Nemačke, Veliki petak je državni praznik ne samo za katolike, već i za sve građane koji pripadaju bilo kojoj konfesiji.
Iako je većina praznika u Austriji definisana saveznim zakonom o radu (Arbeitsruhegesetz), neki su izvorima prava kao što su kolektivni ugovori o socijalnom partnerstvu. Kolektivni ugovor više liči na zakon nego na sindikalni ugovor.
Pored državnih, i drugi praznici se definišu po zemlji.
Uskršnja nedelja i Duhovi uvek se slave u nedelju i stoga su regulisani nedeljnim zakonima.[34]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Volbach, W. R.; Adorno, Theodor W. (1950). „Philosophie der neuen Musik”. Books Abroad. 24 (4): 394. ISSN 0006-7431. doi:10.2307/40089560.
- ^ „Perfect Sound Forever – Online Music Magazine”. furious.com. Arhivirano iz originala 4. 3. 2016. g.
- ^ Tosches, Nick (5. 8. 2009). Country: The Twisted Roots Of Rock 'n' Roll. Da Capo Press. ISBN 9780786750986 — preko Google Books.
- ^ Logsdon, Guy (1995). The Whorehouse Bells were Ringing: And other songs cowboys sing. University of Illinois Press. S. 316. ISBN 9780252064883 — preko Google Books.
- ^ Tosches, Nick (1996). Country: The twisted roots of rock 'n' roll
. Da Capo Press. str. 110. ISBN 978-0-306-80713-8.
- ^ „Deutschland feiert österreichische Gitarrenrock-Bands”.
- ^ Peters, Harald. „"Baby, ich hab Pillen und so"”.
- ^ Ginell, Richard S. „Joe Zawinul”. AllMusic. Pristupljeno 7. 2. 2018.
- ^ [1] Arhivirano 11 februar 2010 na sajtu Wayback Machine
- ^ UNESCO: Historic Centre of the City of Salzburg
- ^ UNESCO: City of Graz - Historic Centre
- ^ UNESCO: Historic Centre of Vienna
- ^ UNESCO: Palace and Gardens of Schönbrunn
- ^ UNESCO: Semmering Railway
- ^ Turner, Jane (2000). The Grove Dictionary of Art: From renaissance to impressionism : styles and movements in western art 1400-1900 (na jeziku: engleski). Macmillan. ISBN 9780312229757.
- ^ Brus Mühl Nitsch Schwarzkogler. Writings of the Viennese Actionsts London, Atlas Press, 1999. Malcolm Green, ed.
- ^ About us Arhivirano na sajtu Wayback Machine (1. mart 2021), crossingeurope.at (pageview on May 2nd, 2016)
- ^ Crossing Europe Film Festival Linz Arhivirano 2016-06-02 na sajtu Wayback Machine on festivalfocus.org (pageview on May 2nd, 2016)
- ^ Boettke, Peter J.; Leeson, Peter T. (2003). „28A: The Austrian School of Economics 1950–2000”. Ur.: Warren Samuels; Jeff E. Biddle; John B. Davis. A Companion to the History of Economic Thought. Blackwell Publishing. str. 446—52. ISBN 978-0-631-22573-7.
- ^ „Heterodox economics: Marginal revolutionaries”. The Economist. 31. 12. 2011. Arhivirano iz originala 22. 2. 2012. g. Pristupljeno 22. 2. 2012.
- ^ Carl Menger, Principles of Economics, online at „Principles of Economics”. 18. 8. 2014. Pristupljeno 2020-04-01.
- ^ Heath, Joseph (1. 5. 2018). Zalta, Edward N., ur. The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University. Pristupljeno 1. 5. 2018 — preko Stanford Encyclopedia of Philosophy.
- ^ Ludwig von Mises. Human Action, p. 11, "Purposeful Action and Animal Reaction". Referenced 2011-11-23.
- ^ Joseph A. Schumpeter, History of economic analysis, Oxford University Press. 1996. ISBN 978-0195105599.
- ^ Birner, Jack; van Zijp, Rudy (1994). Hayek, Co-ordination and Evolution: His Legacy in Philosophy, Politics, Economics and the History of Ideas. London, New York: Routledge. str. 94. ISBN 978-0-415-09397-2.
- ^ Meijer, G. (1995). New Perspectives on Austrian Economics. New York: Routledge. ISBN 978-0-415-12283-2.
- ^ „Vienna and Viennese Art”. web.archive.org. 2010-05-09. Arhivirano iz originala 09. 05. 2010. g. Pristupljeno 2021-05-30.
- ^ Austrian Wine Marketing Board: Viticulture in Austria – a journey in fast motion Arhivirano februar 21, 2007 na sajtu Wayback Machine
- ^ Austrian Wine Marketing Board: Facts & Figures: Viniculture in Austria Arhivirano 2008-05-09 na sajtu Wayback Machine
- ^ „Religion in Austria on CIA World Factbook”. Pristupljeno 13. 12. 2006.
- ^ a b „TOURISMUS IN ÖSTERREICH 2007” (PDF) (na jeziku: nemački). BMWA, WKO, Statistik Austria. maj 2008. Arhivirano iz originala (PDF) 2008-12-18. g. Pristupljeno 2008-11-18.
- ^ Norden, Gilbert (proleće 2001). „Austrian Sport Museums” (PDF). Journal of Sport History. 28 (1): 87—107. Arhivirano iz originala (PDF) 14. 01. 2017. g. Pristupljeno 3. 1. 2017.
- ^ a b „UNTWO World Tourism Barometer, Vol.6 No.2” (PDF). UNTWO. jun 2008. Arhivirano iz originala (PDF) 2008-08-19. g. Pristupljeno 2008-11-18.
- ^ Comprehensive overview over the Austrian holidays (German PDF file)
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Tosches, Nick (1996). Country: The twisted roots of rock 'n' roll. Da Capo Press. str. 110. ISBN 978-0-306-80713-8.
- Logsdon, Guy (1995). The Whorehouse Bells were Ringing: And other songs cowboys sing. University of Illinois Press. S. 316. ISBN 9780252064883 — preko Google Books.
- Tosches, Nick (5. 8. 2009). Country: The Twisted Roots Of Rock 'n' Roll. Da Capo Press. ISBN 9780786750986 — preko Google Books.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
Mediji vezani za članak Kultura Austrije na Vikimedijinoj ostavi
- Austrijski kulturni informativni sistem Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. mart 2009)
- Jezik, kultura, običaji i bonton Austrije
.svg){kind=small}