Nova Srbija (oblast)
| Nova Srbija Новая Сербия (ruski) | |
|---|---|
| 1752.—1764. | |
 Položaj Nove Srbije u današnjoj Ukrajini | |
| Glavni grad | Novomirgorod |
| Regija | istočna Evropa |
| Zemlja | Rusko carstvo |
| Događaji | |
| Status | bivša pokrajina |
| Vladavina | |
| • Oblik | vojna provincija |
| Istorijska era | novi vek |
• Uspostavljeno | 1752. |
• Ukinuto | 1764. |
| Ovaj članak je deo serije o istoriji Srbije |
Nova Srbija, ili Novosrbija (slsrp. Нова Сербія – Nova Serbija, ili Ново-Сербія – Novo-Serbija; rus. Новая Сербия – Novaja Serbija, ili Новосербия – Novoserbija; ukr. Нова Сербія – Nova Serbija, ili Новосербія – Novoserbija), bila je oblast u Ruskoj Imperiji od 1752. do 1764.
Bila je smeštena na teritoriji današnje Kirovogradske oblasti u Ukrajini. Administrativni centar Nove Srbije je bio grad Novomirgorod.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Oblast je dobila ime po Srbima koji su se naselili 1752. godine u Rusiju iz Austrijskog carstva (uglavnom sa teritorija današnje Vojvodine). Bilo je to ravničarsko plodno stepsko zemljište, ispresecano rekama, ali neobrađeno i tvrdo. Ruske vlasti su dale srpskim naseljenicima graničarima zemlju i dali joj ime Nova Srbija. Imena naselja je određivala ruska carica. Po odobrenom planu tu su mogli da se naseljavaju samo pravoslavni Srbi; drugi su morali da se odsele odatle. Komandant puka general Jovan Horvat je zaslužan za razvoj (osnivanje grada) Novomirgoroda, kao i podizanje 1754-1757. godine utvrđenog grada na reci Inguli - Sv. Jelisavete ili grada Elizavetgrada (danas Kirovgrada) koji je to postao 1775. godine.
Jovan Horvat napisao je plan naseljavanja Srba graničara u Rusiju, koji je u Petrovgradu predao na razmatranje, 19. februara 1752. godine. Po Horvatom predlogu osnovala bi se četiri puka; dva husarska i dva pešačka - svaki konjanički sa po 4000 vojnika, a dva pešačka po 2000 ljudi.
Horvatu je 11. januara 1752. godine izdata gramata kojom on postaje ruski general i može da počne stvaranje Nove Srbije. On je postao komandant Novoserbskog vojnog korpusa u čiji sastav su ušli novi pukovi, sa štabom u Novomirgorodskom šancu. Do 1756. godine postojala su samo četiri husarska puka: dva srpska, gruzijski i moldavski. A usred sedmogodišnjeg rata ustrojena su još četiri, kao i "slobodni puk", u kojem je takođe bilo mnogo Srba. Srpski korpus činili su nakon reorganizacije: Horvatov husarski puk, Srpski pešački puk, Bugarski husarski (pod komandom majora Simeona Piščevića, od 1759), Makedonski (tj. Grčki, od 1759) i Novomirgorodski kozački garnizon. Nova Srbija je u to vreme bila: jedan vojnički stan, koji na svaki poziv može odmah liferovati potreban broj čilih junaka na lakim konjima.[1]
Prvi pristigli naseljenici su se smestili u Kijevu i okolini i čekali proleće 1752. godine da krenu u svoje novo odredište. Od proleća se pristupilo organizaciji oblasti. U sporazumu sa pukovnikom Gljebovim Horvat je prema karti odredio lokacije budućih šančeva - rota i na svakoj ostavio po rasporedu nekoliko nižih oficira sa malo vojske. To su bile "klice" budućih rota, koje bi se postepeno dopunjavale do određenog kapaciteta. Izgrađena naselja su bila koncentrisana oko "rota" u krug; iz rota su se razvila takođe naselja sastavljena iz tri šanca. Između graničarskih naselja su postojali signalni sistemi za komunikaciju. Horvat i drugi oficiri Srbi su kao ruski agenti za naseljavanje odlazili u Austriju i tajno vrbovali nove naseljenike, težeći da ispune planirane kvote. Smatra se da je na teritoriju Srpskog husarskog puka naseljeno oko 18.000 stanovnika, a na teritoriju Srpskog pandurskog puka oko 12.000 ljudi.[2]
U duhovnom pogledu Nova Srbija je pripadala Kijevskoj eparhiji. Da bi 5. jula 1756. godine bila prevedena u Perejaslavsku eparhiju. U Novoj Srbiji su postojale od početka protopopije, a prvi protojerej bio je 1756. godine pop Mihail Vani rodom iz Slavonije. On je bio eparhijski namesnik Ekatarinske provincije i duhovnik Nove Srbije.[3] General Horvat je bezuspešno pokušao da dovede srpskog episkopa, koji bi imao stolicu u Novomirgorodu.
Godine 1753. osnovan je i Novoslobodski husarski puk, koji se nalazio preko 200 kilometara južno od Nove Srbije. Komanda tog puka sastavljenog od 27 rota i Nove Srbije, bila je u Elisavetgradu, sa tvrđavom. Tu se naselilo oko 3000 Srba graničara, i ovi nisu bili dominantni kao u Novoj Srbiji. Ali zanimljivi su nazivi rota, jer su to očigledno srpska odnosno balkanska imena, doneta iz postojbine. Tu se sreću sledeća imena naselja (rota): Beška (Ukrajina) (sa 216 graničara), Bošnjakovo (Ukrajina), Kalinovka (sa drvenom Nikolajevskom crkvom 1798), Skoplje (Ukrajina), Bosna (Ukrajina), i drugi. Kada je 1764. godine vršena reorganizacija, Slobodni (Novoslobodni) kozački puk je preimenovan u "Elisavetgradski pikinerski puk".
U novoj domovini su Srbi osnovali mnoga sela sa istim imenima kao i u staroj, ali i gradovima.[4] Mnoga od tih sela su i do danas zadržala stare nazive, ali stanovnici su rusifikovani Srbi. Aleksandar Piščević u svojim memoarima spominje Novu Srbiju i opisuje tadašnje Srbe i njihove susede Maloruse (danas Ukrajince) [5].
Rodbina me uopšte ne vezuje za sebe, nego je, naprotiv, omrzla mojoj duši svojim nesuglasicama. Srbe, moje zemljake, očima ne mogu da vidim zbog njihove škrtosti, a pored toga dojadili su mi preko svake mere i svojim izračunavanjem drevnog porekla svojih porodica, glupim diplomama, dostavama i tužbama i drugim dokazima svoje gluposti. I Malorusi, susedi Nove Srbije, čiji je život ispunjen potkazivanjima, dostavama i tužbama, žive u večitom međusobnom ratu.
Epilog[uredi | uredi izvor]
Nakon kažnjavanja, raščinjenja i progonstva osnivača i komandanta generala Jovana Horvata 1763. godine, carska vlast je "uništila" i srpske graničarske oblasti. Horvatov plan je tek polovično bio ostvaren a novac potrošen. Nepovoljnom razvoju događaja doprineo je i uspeh Austrije da spreči dalje doseljavanje Srba sa njene teritorije, što je uzrokovalo da kolonizacija nije uspela. Bilo je nedovoljno Srba naseljenika, pa tako nije moglo da se zadrži stanje.
Oba srpska, bugarski i makedonski puk Nove Srbije su prešli u sastav slobodnih kozačkih pukova, severno od te oblasti. Bili su to tada: harkovski, ahtirski, izjumski, sumski i ostroroški puk. A Srbi komandanti su raspoređeni na ista mesta po vojnim jedinicama cele ruske carevine.[6] Prethodno su srpski pukovi Nove Srbije 1764. godine preimenovani. Horvatov husarski puk je postao Crni husarski puk a Srpski Pandurski puk (pešački) je postao Žuti husarski puk.
Ukazom od 22. marta 1764. godine oblast Nova Serbija je pretvorena u Novorosijsku guberniju. Usledila je ubrzana kolonizacije te oblasti da bi Srbi prestali da budu dominantni. Godine 1784. obe bivše srpske oblasti zajedno sa Zaporožjem ušle su u sastav Ekaterinoslavskog namesništva. Istočna polovina tog namesništva je nazvana Ekaterinoslavska gubernija, a zapadna polovina - Voznesenska gubernija.[7]
Naselja[uredi | uredi izvor]
Sa jedne poljske karte iz 18. veka 67 naselja postoje na prostoru Nove Srbije. Ovde su primeri naziva sela u Novoj Srbiji, koja se javljaju i u Panonskoj niziji (u Vojvodini i drugim regionima) i sugerišu na Srbe. Na spisku su naselja za koje nije još otkrivena pripadnost određenoj roti, određenog puka iz sastava Srpskog korpusa:
- Turija, bila je van granica Nove Srbije, severno; po Turiji u Vojvodini
- Vladimirovac, po Vladimirovcu u Vojvodini
- Smederevo (Ukrajina), po gradu Smederevu na Dunavu,
- Bečej (Usikivka), po gradiću Bečeju u Vojvodini
- Selo Sloboda Maksimovka je 1778. godine imalo pravoslavnu drvenu crkvu "Arsenijevsku", koju su podigli sekund major Maksim Čorba i njegovi naseljenici mesni graničari Srbi.[8]
- Selo Pantasijevka je 1780. godine imalo pravoslavnu drvenu crkvu posvećenu Sv. Arhanđelu Mihajlu. Gradnja je započeta 1779. godine nastojanjem sekund majora Pantasija. Stanovnici sela bili su Vlasi i Srbi.
- Selo Bratsko je 1791. godine imalo pravoslavnu kamenu crkvu posvećenu Sv. Nikoli. Selo je postojalo 1788. godine. Izgrađen je staranjem pomoćnika general majora Ilije Živkovića.
Prvi konjički (husarski) srpski puk[uredi | uredi izvor]
Puk je imao u svom sastavu 20 rota (šanaca), pod komandom Jovana Horvata, sa štabom u Novomirgorodu.[4] Pored Horvata, komandanti tog puka bili su Srbi: premijer major Nikola Čorba, podpukovnik Dimitrije Perić, premijer major Konstantin Juzbaša, kapetan Feodor Čorba, podpukovnik Anton Horvat, premijer major Nikola Cvetanović, te kapetan Bošković. Kapelan vojni bio je od 1752. godine pop Petar Bulić.
- Selo Taburišće (danas Svetlovodsk) pripadalo je ratnom sastavu ovog puka. Ali iako su u njemu živeli Malorusi, pravoslavni drveni hram posvećen Sv. Arhanđelu Mihajlu, građen je 1787. godine prilozima Srba. Tu je bila prethodna starija bogomolja.
Navedeni su nazivi mesta sa prepoznatim srpskim nazivima iz 1752; prva rota je bila Novomirgorodski šanac - Novomirgorod grad:
- 1. rota - Novomirgorod šanac, štabno mesto; (pre Tresjagi).
- 2. rota - Pečka, (stari naziv Korobčino), po mestu Pečka na Morišu, sa 227 graničara sa porodicom.
- 3. rota - Petroostrovsk (Ukrajina), (šanac Petrovsko Ostrvo), po mestu Petrovo Selo u Pomorišju, sa 275 graničara.
- 4. rota - Nadlak, (stari naziv Kiloten ili Nadljaksk?), po Nadlaku u Rumuniji. Šanac je nastao naseljavanjem 126 graničara iz Banata.
- 5. rota - Kalnibalat (Kalnibolot) sada Katerinopolj; tu je 1758. godine izgrađena pravoslavna crkva posvećena Vaznesenju Gospodnjem (Spasovdanu). Iako su je podigli Srbi, prvi mesni sveštenik bio je pop Simeon Grigorjev, koji se doselio iz grada Očaka u Turskoj. Prešao je tu 1785. godine iz Novog Arhangelska.
- 6. rota - Semlik (ili Semlak),
- 7. rota - Arhangelsk (Arhangielsk),(ili Novoarhangelsk) je šanac koji su naseli Srbi. Tu je 1776. godine pravoslavni hram od drveta posvećen Sv. Arhanđelu Mihajlu. Prethodna crkva je bila posvećena Sv. mučenici Varvari, ali se o njoj ništa ne zna.
- 8. rota - Martonoš (pre Jermina Balka), po Martonošu u Vojvodini, sa 188 graničara. U šancu je 1777. godine pravoslavna crkva Sv. Georgija. Preuređena je 1797. godine.
- 9. rota - Pančevo (pre Oljhovatka), po Pančevu u Vojvodini, sa 220 graničara.
- 10. rota - Kanjiža (pre Tri Barjaki i Kalnit), po Kanjiži u Vojvodini, sa 199 graničara. Pravoslavni hram posvećen Sv. Trojici započet je 1759. godine da se gradi.
- 11. rota - Senta (pre Mogilovo i Sentov), po Senti u Vojvodini. Šanac je osnovan 1754. godine sa 98 graničara iz Bačke. Sveštenik se tu nalazio 1755. godine, a pravoslavni hram od drveta posvećen Silasku Sv. Duha (Duhovi) je osvećen 1759. godine. Kako je gradnja krenula na lošem mestu, građevina je preneta na drugu lokaciju u naselju.
- 12, rota - Vukovar, po Vukovaru u Hrvatskoj, sa 198 graničara.
- 13. rota - Feldvar, (nazivan i Lesnickoje), po Feldvar(c)u, današnjem Bačkom Gradištu u Vojvodini, sa 141 graničarom iz Bačke. Pravoslavna drvena crkva Petro-Pavlovskaja započeta je 1757. godine. Gramata je dobijena 1761. godine o Perejaslavskog episkopa Gerasima. Mesto je postojala još 1703. godine, a bilo je ozloglašeno po razbojničkoj bandi koja se krila u velikoj šumi oko sela.[8] Drugi hram od drveta podignut 1796. godine bio je posvećen Uzdizanju Sv. krsta, koji je zamenio Petro-Pavlovsku crkvu. Druga crkva je temeljno opravljena 1834. godine.
- 14. rota - Subotica (Mala Adžamka i Subotnicko), po Subotici u Vojvodini. Šanac je osnovalo 41 graničara iz Bačke. Pravoslavni drveni hram (treći po redu) je bio posvećen Sretenju Gospodnjem 1775. godine. Prva, prethodna crkva je podignuta 1755. godine, je potom izgorela. I druga crkva, drvena je spaljena 1769. godine prilikom upada Tatara. Mesni graničari su po ukidanju Horvatovog puka, prešli u sastav Crnog husarskog puka.
- 15. rota - Cibuliev, (Cibulov). Mesto je šanac naseljen Srbima. Postoji tu 1776. godine pravoslavna crkva posvećena Sv. Arhanđelu Mihajlu.
- 16. rota - Mitrovica, (kao Dmitrovka); ili Mamišic?, po Mitrovici na Savi, sa 350 graničara.
- 17. rota - Mošorin, (pre Ivankovci, pa Nekrasivka), po Mošorinu u Vojvodini, sa 110 graničara. Tu je 1795. godine bila pravoslavna crkva od kamena, posvećena Uzdizanju časnog krsta.
- 18. rota - Sombor, (Dikivka), po Somboru u Vojvodini, sa 92 graničara.
- 19. rota - Glina, (Glinsk), po Glini u Hrvatskoj granici. Tu je pravoslavna crkva posvećena Sv. Arhanđelu Mihajlu građena 1765-1772. godine. Godine 1765. je bio paroh pop Jakov Inguljesko, a mesni starešina major Petar Marjanović. Novi kameni hram je započet 1814. godine a osvećen 1822. godine.
- 20. rota - Vršac (pre Nesterivka), po Vršcu u Vojvodini, sa 318 graničara. U šancu je 1777. godine drvena pravoslavna Bogorodičina crkva. Prethodna na tom mestu je izgorela u požaru.
Drugi pešadijski (pandurski) srpski graničarski puk[uredi | uredi izvor]
Puk je imao u svom sastavu takođe 20 rota (šanaca), a čiji se štab nalazio u Krilovskom šancu, budućem gradu Krilovo, pod komandom starijeg brata, podpukovnika Mihajla Horvata. Komandiri tog srpskog puka bili su od 1752. godine Srbi i Rusi. Od Srba se javljaju: podpukovnik Dimitrije Horvat, kapetan Popović, premijer major Nikola Čorba, premijer major Josif Cvetanović, te kapetan Radkević. Podlekar je od 1758. godine Timofej Bart.
Navedeni su samo nazivi naselja koji se direktno povezuju sa Srbima, a koji svedoče o njihovoj postojbini; prva rota je bila Krilovski šanac:
- 1. rota - Krilovski šanac, (mnogo kasnije, od 1938. godine Kirovgrad), sedište štaba srpskog puka. U Krilovskom šancu je bila pravoslavna crkva posvećena Uspenju Presvete Bogorodice građen 1761. godine, od drveta, od strane Srba. Pri njoj je služio 1740-1770. godine pop Dimitrije Petrov. Isti je nabavio o trošku kozaka srebrom okovano jevanđelje i časnik krst. Mesto se kasnije zvalo Novo Georgijevsk. U šancu je bila stara drvena Pokrovska crkva 1777. godine, sa dva stara jevanđelja sa zapisima iz 1697. i 1730. godine, koja su preneta u Uspenski hram.
- 2. rota - Taburus, (Taburino ili Taburište)
- 3. rota - Krinkov, (ili Krjukov),
- 4. rota - Kamenka, (ili Kamjanka),
- 5. rota - Zemun, (pre Plahtijivka), po Zemunu, danas delu Beograda, Centralna Srbija
- 6. rota - Čanad, po mestu Čanadu na Morišu,
- 7. rota - Pilaznici, (ili Piljužnica)
- 8. rota - Kovin, po Kovinu u Vojvodini,
- 9. rota - Blagovac,
- 10. rota - Slankamen, po Slankamenu u Vojvodini
- 11. rota - Beška, po mestu Beški na Dunavu,
- 12. rota - Varaždin, (Protopopivka), po Varaždinu u Hrvatskoj
- 13. rota - Glogovac, (Kosivka), po mestu Glogovcu na Morišu; 180 iseljenika iz Banata doveo je tu njihov kapetan Georgije Filipović. Godine 1758. tu dolaze novi doseljenici Srbi sa dalmatinskog Kosova, zbog kojih mesto menja naziv u "Kosovo".
- 14. rota - Janov, (Janopolje), po mestu Jenopolje u Banatu; imalo je 1797. godine drvenu Uspensku crkvu.
- 15. rota - Šoljmoš, (pre Sekouka), po mestu Šoimošu kod Arada,
- 16. rota - Vilagoš kao Vingoz?, (pre Derijivka); po Vilagošu, današnjoj Širiji u Rumuniji
- 17. rota - Čongrad, (pre Andrusivka), po Čongradu u Mađarskoj
- 18. rota - Pavliš, (Paflic), pre Butovka; po mestu Paulišu kod Arada. Tu je 1776. godine pravoslavna crkva posvećena Sretenju Gospodnjem.
- 19. rota - Mandralok, po mestu Mandruloku u Pomorišju,
- 20. rota - Sentomaš, po Sentomašu, današnjem Srbobranu u Vojvodini.
Crni husarski puk od 1764. godine[uredi | uredi izvor]
Puk je reorganizovan i preimenovan bivši husarski puk Horvatov. Sedište štaba je bilo u Novomirgorodu. Prvi komandant tog puka bio je Srbin, premijer major Lazar Serezlija (1764—1770). U štabu su bili oficiri i službenici Srbi i Rusi, a od Srba se pominju: sekund major Aleksej Krestić, premijer major Petar Stojkov, podpukovnik Avram Rašković, "predvoditelj dvorjanstva" sekund major Stefan Piščević. Ratni sastav puka činili su 1765. godine iste one rote kao i pod Horvatom.[9]
Žuti husarski puk od 1764. godine[uredi | uredi izvor]
Puk je takođe samo reorganizovan i preimenovan prethodni Srpski pešački puk. Sedište štaba bilo je u mestu Krljukovu a to je bila prva rota. Komandanti tog puka bili su Srbi[9]: pukovnik Fedor Čorba (1764—1775) i podpukovnik Ivan Horvat (od 1775). U štabu su se nalazili Srbi i Rusi, a od Srba poznati su: premijer majori Petar Marjanović i Vasilije Totović, sekund majori Ivan Radković, Samuil Horvat (Marković), Konstantin Marković i Stefan Subota. Pukovski lekar bio je od 1767. godine Karl Lange. Ratni sastav puka činilo je istih 16 rota.
U popularnoj kulturi[uredi | uredi izvor]
- U američkom naučnofanastičnom filmu Misija Vavilon iz 2008. godine, glavni lik Turov (Vin Dizel) započinje svoj put u bliskoj budućnosti, u distopijskoj 2027. godine u Novoj Srbiji, teritoriji Rusije.
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Položaj Nove Srbije u današnjoj Kirovogradskoj oblasti -
Mapa naselja Nove Srbije -
Mapa naselja Nove Srbije -
Mapa Kirovogradske oblasti u Ukrajini
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ "Beogradske opštinske novine", Beograd 1895.
- ^ Ljubivoje Cerović: "Jovan Horvat - vođa prve seobe Srba u carstvo Rusko",
- ^ Zapisi odesskago obscestva istoriji i drevnosti. (Commentarii odessanae societatis historicae et archaeologicae.) Odessae: Typr. civitatis, 1848.
- ^ a b "Glasnik Srpskog geografskog društva", Beograd 1971.
- ^ Piščević, Aleksandar (2003). Moj život (1764—1805), str. 290. Novi Sad: Matica srpska i Srpsko-ukrajinsko društvo.
- ^ Russkaja Beseda, Moskau: Semen, 1858.
- ^ Mita Kalić: "Srpska naselja u Rusiji", Beograd 1923.
- ^ a b Zapisi odesskago obscestva istoriji i drevnosti. (Commentarii odessanae societatis historicae et archaeologicae.) Odessae: Typr. civitatis, 1848.
- ^ a b http://www.reenactor.ru/ARH/PDF/Makidonov_00[mrtva veza].
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Računica, Aleksije (2005). „Razlozi seobe Srba iz Dalmacije u Rusko carstvo tokom 18. vijeka”. Seoba Srba u Rusko carstvo polovinom 18. veka (PDF). Novi Sad: Srpsko-ukrajinsko društvo. str. 52—65.
- Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Nova Srbija i Slavjanosrbija
- Seoba Srba u Rusko carstvo polovinom 18. veka
- Karta Novoї Serbії (1752-1764)
- Kostяntin Šlяhoviй. Nova Serbія v toponіmah Kіrovogradщini Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. mart 2013)
- Kostяntin Šlяhoviй. Novoserbsьkі toponіmi Kіrovogradщini Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. april 2014)
- Anatolій Pivovar. Poselennя zadnіprsьkih mіscь ta utvorennя Novoї Serbії v dokumentah seredini XVIII stolіttя Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. mart 2013)
