Srpska muzika

Srpska muzika se odnosi kako na muziku autora sa područja Srbije tako i na muzičke tradicije srpskog naroda u ovoj i drugim zemljama sveta. Istorijski gledano, na tradicionalnu ili „izvornu” muziku regiona Balkana, uticali su naročito keltska, vizantijska i turska muzika, kao i muzika zapadne Evrope u poslednja dva veka.

Srednji vek

Vizantijski istoričari savremenici su ostavili svedočanstva o postojanju muzičara, pevača i svirača na trubama i žičanim instrumentima kod Južnih Slovena. Tragovi ove muzičke tradicije su verovatno sačuvani u dodolskim pesmama i igrama. Kada su Ćirilo i Metodije uveli bogosluženje na slovenskom jeziku, stvorili su se uslovi za nastanak slovenske crkvene muzike. Crkveni tekstovi su recitovani na jedan, dva ili tri tona.

Srpska muzika se razvijala u okviru Vizantijske muzičke kulture, kako za vreme srpske srednjovekovne države (12-15. vek), tako i za vreme pod Turcima.^[1] Pojanje je bilo jednoglasno, a izvođeno je horski ili solistički. Dirigent (domestik) je pokretima ruku ukazivao na tok melodije. Glavni pevač (protopsalt) je pevao na početku skraćenu melodijsku pripremu pesme, koja je bila formula za celo muzičko delo. Nakon toga bi počinjao pesmu jednoglasno uz pratnju hora. Kod melizmatičnih melodija, hor bi imao zadatak da samo drži svoj ton (ison). Pevač nije koristio zabeleške, odnosno sve melodije je pevao napamet.

Uzor za komponovanje crkvenih melodija bile su melodije Osmoglasnika, zbirki crkvenih pesama za nedeljnu službu posvećenih Hristovom vaskrsenju. One su se ponavljale svakih 8 nedelja u jednom od osam crkvenih glasova. Svaki glas je odgovarao posebnom modusu.

Neke pesme srpskih autora nose oznake pojedinih glasova, po čemu se zaključuje da su pisane za pojanje.

Kraljica Jelena, žena kralja Uroša I, imala je svoj crkveni hor pevača pod upravom velikog domestika Raula iz Zihne.

Neki srpski srednjovekovni zapisi sadrže neume (srednjovekovne note). Autori ovih kompozicija bili su: Stefan Srbin (kompozicija „Ninja sili”), Nikola Srbin, Isaija Srbin i drugi. Stvarali su kratke jednoglasne liturgijske pesme. U njima veći skokovi naglašavaju značajne reči, tako da je melodija organski povezana sa tekstom.

Postoje oskudni dokazi da je u Srbiji, Bosni i Zeti postojala i svetovna muzika na dvoru i među narodom. U državi Nemanjića, muzika je bila deo dvorskog ceremonijala. Izvođači muzike i srodni zabavljači nazivani su: sviralnici, glumci i praskalnici. Tako je Stefan Prvovenčani krunisan uz zvuke bubnjeva i gusala, dok je despot Stefan Lazarević dočekivan trubama. Car Dušan je razmenjivao muzičare sa Dubrovčanima. Srpski svirač Dragan iz Prizrena je 1335. bio gradski muzičar u Dubrovniku.

Stefan Lazarević je na svom dvoru imao muzičku kapelu. U biblioteci Đurđa Brankovića nalazio se bogato ilustrovani psaltir, danas poznat kao Minhenski psaltir.

Instrumenti dvorskih muzičara bili su: svirale, laute, trube, doboši, gajde i drugi. Predstave u likovnoj umetnosti su jedini izvor informacija o instrumentima tog doba (Miroslavljevo jevanđelje, Minhenski psaltir, Hilandar, Dečani i drugi).

Za vreme turske vladavine nad Srbijom, najpopularniji instrumenti bili su gusle, tapani, zurle i tambure.

Etno i folk

Prvi srpski pevači narodne muzike koji su bili nadaleko poznati, pojavili su se otprilike uoči Drugog svetskog rata. Prvi među njima bili su Cicvarići, Vlastimir Pavlović Carevac i Vule Jevtić, koji je bio kafanski pevač, poznat po pesmi Još litar jedan. U to vreme su pevane sevdalinke, starogradske, etno, ali i srpske folk pesme. Pevači sa kojima folk muzika doživljava procvat bili su Danica Obrenić (Moj dilbere, kud se šećeš), Mile Bogdanović, Radmila Dimić (S one strane Morave), Miodrag Popović, Anđelija Milić, Ksenija Cicvarić (Leti, leti, pesmo moja mila) i Nada Mamula, izvođač sevdalinki, a poznata po hitu Kad ja pođoh na Bembašu. Ljubivoje Vidosavljević i Zorka Butaš su bili stalni zaposleni pevači na Radio Beogradu. Kasnije se javljaju prave muzičke zvezde, popularne širom Jugoslavije. Prvi među njima je bio Predrag Gojković Cune, koji je karijeru počeo još 1949. a kasnije postao poznat zahvaljujući pesmama Kafu mi draga ispeci, Ljubav mi srce mori, Aj, čija frula i Janičar. Jedini pevač koji je prestigao Cunetov uspeh bio je Predrag Živković Tozovac, koji je počeo da peva petnaest godina kasnije, i čije su najpoznatije pesme Violino ne sviraj, Oči jedne žene, Ti si me čekala, Siroma' sam, al' volim da živim, Ovamo Cigani i Prazna čaša na mom stolu.

Godine 1964. Lepa Lukić snima pesmu Od izvora dva putića i ubrzo postaje najveća zvezda folk muzike u čitavoj Jugoslaviji. Tokom vrlo plodne i uspešne karijere snimila je dvadesetosam albuma i otpevala neke od najvećih hitova srpske narodne muzike, poput pesama Čaj za dvoje, Srce je moje violina i Pevam i tugujem. Njena prijateljica i podjednako popularna pevačica bila je tragično nastradala Silvana Armenulić. Ona je karijeru počela pevajući sevdalinke, da bi potom prešla na srpsku folk muziku. Njenim najvećim hitovima smatraju se pesme Nad izvorom vrba se nadnela, Zvezda tera meseca, Ciganine, sviraj, sviraj i Šta će mi život bez tebe dragi.

Folk muzika tokom šezdesetih godina doživljava pravu ekspanziju sa pevačima poput Šabana Šaulića, Bora Drljače, Mice Trofrtaljke, poznate po izrazito vulgarnim tekstovima. Specifično lice srpske muzičke scene tog vremena, a i sedamdesetih, bila je Olivera Katarina, koja je kao interpretator ne samo šumadijskog melosa i etno muzike već i grčke, španske i crnačke muzike, ali i ciganskih romansi i šansona, održala preko sto koncerata širom sveta. Poznata je po pesmama Alaj mi je večeras po volji, A što ti je mila kćeri, Đelem, đelem, Verka kaluđerka, Niška banja, Evo banke Cigane moj i Ljubav (Sedim u jednom pariskom lokalu). Nasuprot njoj, Vasilija Radojčić (Dimitrijo, sine Mitre, Na Uskrs sam se rodila, Veseli se kućni domaćine, Obraše se vinogradi, Mito bekrijo i Ajde Jano kolo da igramo) pevala je isključivo folk pesme. Istovremeno sa njima pevačku karijeru počinju Izvorinka Milošević i Mira Vasiljević, kao i Gordana Stojićević, koja zahvaljujući pesmama Ja ne mogu mila majko bez njega, Zagrli me ti, Pusti me da nađem srcu lek, Oprosti mi što mislim na tebe i Pala ćuprija ostaje popularna i decenijama nakon vrhunca karijere.

Nekoliko svetski značajnih kompozitora koristilo je motive srpske narodne muzike i komponovalo dela inspirisano srpskom istorijom ili kulturom, kao na primer: Johanes Brams, Franc List, Artur Rubintštajn, Antonjin Dvoržak, Petar Čajkovski, Nikolaj Rimski-Korsakov, Franc Šubert, Hans Huber i drugi.^[2]

Savremena muzika

Tokom sedamdesetih i osamdesetih nastao je u Srbiji veliki broj rok grupa među kojima su najpopularnije bile Smak, Tajm, Ju grupa, Korni grupa, Generacija 5, Riblja čorba, Bajaga i Instruktori i Van Gog.

Prvi znaci popularne muzike koja nije usmerena ka najširem sloju stanovništva kao svojoj publici (tj. „alternativna” ili „indi” muzika) pojavili su se osamdesetih godina kada je u Srbiji kratkoročno zaživeo pokret poznat kao novi talas. Njegovi začetnici bili su Idoli, Šarlo Akrobata i Električni orgazam, a sledili su ih Disciplina kičme, EKV i Partibrejkersi koji su u narednim godinama stekli brojniju publiku.

Najslušanija muzika devedesetih godina u Srbiji je bila turbo-folk, a najveće zvezde tog vremena su Ceca Ražnatović, Vesna Zmijanac i Dragana Mirković. Ta muzika je i sada kao i devedesetih jako slušana u Srbiji.

Tokom devedesetih godina u Srbiji se pojavljuju prve značajnije muzičke grupe koje se okreću žanrovima kao što su hip hop, rege i elektro ili iz njih crpe bar neke od svojih uticaja.

Što se tiče hip hopa i repa, značajni izvođači su: Sanšajn, Gru, Vudu Popaj, 187, Ivan Ivanović Đus a nešto kasnije veliku popularnost su zadobili Beogradski sindikat, Škabo, Marčelo i andergraund rep sastavi Bed Kopi, Prti Bee Gee, 43zla, Ajs Nigrutin itd.

Tokom druge polovine devedesetih godina, na alternativnoj/indi sceni manje ili više vezanoj za otpor prema tadašnjoj srpskoj vlasti, i delom okupljenoj oko radija i izdavačke kuće B92 izdvojili su se Darkvud Dab, Kanda, Kodža i Nebojša, Rambo Amadeus, Veliki Prezir, Jarboli, Eva Braun itd. Takođe u ovo doba zaživljava i elektronska scena, te se organizuju prvi tehno, haus i elektro nastupi i žurke u većim gradovima. Nakon promene vlasti koja je usledila 2000. godine, veći broj ovih i sličnih grupa prestaje sa svojim političkim angažmanom i samim tim donekle gubi na značaju.

Među značajnijim mladim alternativnim/indi grupama delom vezanim za „Novu srpsku scenu“ (prvobitno rubrika koju je pokrenuo veb-magazin Popboks) danas su S. A. R. S., Petrol, Repetitor, Goribor, Lira Vega, Horkestar, Činč, Elektrolasta, Inje, Sleptrep, Tusilago, Nežni Dalibor, Virvel, Ana Never, Endorfin, Piknik itd. Ovi sastavi su po muzičkom stilu međusobno veoma različiti i povezani su pre svega činjenicama da su postali aktivni u prethodnih nekoliko godina, da kao publiku imaju gotovo isključivo mladu i urbanu populaciju, da se promovišu samostalno (pre svega putem interneta), da uglavnom nemaju zvaničnih izdanja (ili samostalno izdaju albume), i da svi imaju zanemarljivu medijsku podršku u poređenju sa brojem fanova.

U 21. veku slušana je i folk, turbo-folk, pop-folk i pop muzika. Neki od izvođača ove muzike jesu Jelena Karleuša, Sandra Afrika, Ljupka Stević, Nataša Bekvalac, Milan Stanković, Indira Radić, Mile Kitić, Saša Kovačević, Seka Aleksić, Marina Tadić, Neda Ukraden, Ksenija Pajčin, Viki Miljković, Ana Štajdohar, Anabela Atijas, Aleksandra Radović, Goca Tržan, Aleksandra Kovač, Emina Jahović, Olja Karleuša, Ivana Selakov, Lejla Hot i ostali.

Tradicionalni instrumenti

Vidi još

Reference

^ Pejović, Roksanda (1984). Predstave muzičkih instrumenata u srednjovekovnoj Srbiji. Beograd: SANU.
^ Tomić, Dejan (2019). Srbi i evropski kompozitori: srpska muzika i Srbi u delima evropskih kompozitora, od XIX do početka XXI veka. Novi Sad: RTS. ISBN 978-86-6195-173-2; 978-86-81086-31-5 Proverite vrednost parametra |isbn=: invalid character (pomoć).

Spoljašnje veze

Šarena posela kod Anke Pomodarke: Kako je izgledao muzički život Beograda pre 180 godina

[1] Pejović, Roksanda (1984). Predstave muzičkih instrumenata u srednjovekovnoj Srbiji. Beograd: SANU.

[2] Tomić, Dejan (2019). Srbi i evropski kompozitori: srpska muzika i Srbi u delima evropskih kompozitora, od XIX do početka XXI veka. Novi Sad: RTS. ISBN 978-86-6195-173-2; 978-86-81086-31-5 Proverite vrednost parametra |isbn=: invalid character (pomoć).

[1]

[2]