Hercegovina

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Hercegovina (višeznačna odrednica).

Hercegovina
Položaj Hercegovine na karti BiH
Najveći gradovi	Mostar Trebinje
Država	Bosna i Hercegovina
Region	Federacija Bosne i Hercegovine Republika Srpska
Administrativna jedinica	Hercegovačko-neretvanski kanton Zapadnohercegovački kanton Istočna Hercegovina
Jezik	srpski, hercegovačko narečje

Prostorni opseg istorijske Hercegovine u tri države: Stara Hercegovina, u današnjoj Crnoj Gori (crveno) i današnjoj Srbiji (žuto); istočna i stara Hercegovina u današnjoj Republici Srpskoj (ljubičasto)

Geografska regija Hercegovina, u najužem smislu, prema 2. izdanju Enciklopedije Jugoslavije

Hercegovina je istorijska i geografska oblast, koja je nastala sredinom 15. veka, kada je vojvoda Stefan Vukčić Kosača uzeo titulu: herceg od Svetog Save. Tokom istorije, prostorni opseg Hercegovine se postepeno menjao. Prvobitno se odnosio na Hercegovinu Svetog Save, a potom na Hercegovački sandžak, odnosno Hercegovački pašaluk. Značajne promene su nastupile 1878. godine, kada je veći deo istorijske Hercegovine okupiran od strane Austrougarske (današnja Hercegovina u užem smislu), dok su manji delovi u dva navrata (1878. i 1912. godine) priključeni Crnoj Gori (današnja Stara Hercegovina).

Savremena Hercegovina u užem smislu označava geografsku oblast koja obuhvata južnu polovinu Bosne i Hercegovine. Hercegovina kao stara srpska srednjovekovna zemlja bila je mnogo veća i obuhvatala je delove današnje zapadne Crne Gore, delove Polimlja i Gornjeg Podrinja, kao i Boku kotorsku. (Stara Hercegovina). Ova država je ime dobila po tituli hercega od Svetoga Save (nem. Herzog — „vojvoda”), vladara ovog područja iz 15. veka Stefana Vukčića Kosače. Kroz istoriju se nazivala i Humska zemlja, Hum ili Zahumlje.

Istorijski i kulturno ona obuhvata, ili je obuhvatala, neka područja istočno i severoistočno (Stara Hercegovina u Crnoj Gori, Podrinju i Polimlju). Po društveno-istorijskim kriterijumima, Hercegovina se na nekim od ovih teritorija preklapa sa Bosnom.

Hercegovina zauzima oko 20% teritorije Bosne i Hercegovine, gde živi oko 10% stanovništva zemlje.

Geografija

Hercegovina je brdsko-planinsko područje koje čini deo Dinarskih planina. Tipični su predeli karsta u kojima se povremeno pojavljuju plodne ravnice — polja. Klima je mediteranska, iako sa nešto više padavina u odnosu na prosek za ovaj tip klime. Zime su blage, i za razliku od susedne Bosne, snega u dolinama Hercegovine ima veoma retko. Leta su suva i vrela, posebno u julu i avgustu.

Najviši vrh je Maglić na 2.386 m, zatim Volujak 2.336 m kod Gacka. Ostali značajni vrhovi su Čvrsnica (2.226 m kod Posušja i Prenj (2.226 m kod Mostara. Značajna planina je i Vran — prirodna granica između Hercegovine i Bosne.

Jedina veća reka je Neretva, koja izvire kod Gacka i u velikom luku dugom 218 km prolazi kroz centralni deo regije. Južni deo Hercegovine pripada slivu reke Trebišnjica, duge 96,5 km, koja izvire kod Bileće, a ponire kod Hutova.

Hercegovina nema velikih prirodnih jezera, ali ima tri velika veštačka: Jablaničko i Ramsko na Neretvi i Bilećko na Trebišnjici koje je najveće veštačko jezero Balkana.

Granice

Danas je teritorija Hercegovine podeljena na više delova, iako je i te kako živo sećanje hercegovačkog naroda o jedinstvu tih teritorija. Hercegovina se deli na Istočnu i Zapadnu Hercegovinu, kao deo Bosne i Hercegovine, i Staru Hercegovinu u Crnoj Gori, deo oko Prijepolja u Srbiji, i Konavle u Hrvatskoj.

Izrazita je geografska granica između Bosne i Hercegovine čini planinski niz Vran–Raduša–Vranica–Bitovnja–Bjelašnica–Treskavica–Zelengora–Maglić.

Istočna Hercegovina većinom pripada Republici Srpskoj, a njen ostatak Federaciji BiH, s tim da se Zapadna Hercegovina podudara sa Zapadnohercegovačkim kantonom, a njen centralni dio (neumska, čapljinska, stolačka, mostarska, jablanička i konjička regija) se podudara sa Hercegovačko-neretvanskim kantonom.

U geografskom smislu, od navedenih opština severni dio opštine Prozor pripada Bosni, dok Hercegovini pripadaju i južni dijelovi opština Tomislavgrad i Foča, čiji se veći dijelovi takođe nalaze u Bosni, a isto tako Hercegovini, u celini, geografski pripada i područje bivše opštine Ulog, inače u sastavu opštine Kalinovik. Smatra se da je prelaz iz Bosne u Hercegovinu na prevoju Ivan sedlo. Nekada se u geografskom smislu pod Hercegovinom podrazumevaju slivovi reka Neretve i Trebišnjice.

Istorijska Stara Hercegovina je sastavni deo Crne Gore, tj. njen severni, planinski deo (Piva, Nikšić, Šavnik, Žabljak, (Zasada (Bobovo)) i Bokokotorski zaliv. U Staru Hercegovinu spadaju i oblasti oko Foče, Goražda u Bosni, Prijepolja u Srbiji, i oblast Konavle u Hrvatskoj.

Istorija

Hercegovina je svoje ime dobila po velikom srpskom vojvodi Stefanu Vukčiću Kosači, koji je vladao tim područjem sredinom 15. veka. On se 1448. krunisao titulom hercega od Svetoga Save u manastiru Mileševa. Poznata je još i kao Vojvodstvo Svetog Save, zato što je ovaj srpski prosvetitelj bio vladar u Humskoj zemlji, a potom i organizator srpske pravoslavne Mitropolije zahumsko-hercegovačke. Teritorija kojom je vladao prostirala se od Lima do Cetine i od Rame do Kotorskog zaliva.

U svojoj povelji Splićanima, izdatoj upravo u vrijeme vladavine Humskom zemljom princa Rastka Nemanjića, oko 1190—1192. godine, Stefan Nemanja, „sabiratelj svih Srpskih Zemalja”, među kojima su bile i Travunija i Hum, ili Zaholmije (Zahumlje) — današnja Hercegovina, kaže:

Ja veliki župan Nemanja dozvoljavam Splićanima da slobodno izlaze u moju zemlju, i sina mi Rastka u Humsku zemlju, i sina mi Vukana u Zetu, i da slobodno trguju, i da im se nikakva nepravda ne dogodi.

Kasniji srpski vladari u srpskim zemljama, uključujući hercegovačke i bosanske, sa ponosom su svoju vlast i titule vezivali za ime Svetoga Save.

Srednjovekovna Hercegovina

Država Stefana Vukčića Kosače

Glavni članak: Hercegovina Svetog Save

Hercegovina je nastala sredinom 15. veka, kada je vojvoda Stefan Vukčić Kosača uzeo titulu: herceg od Svetog Save. Tadašnja Hercegovina Svetog Save je zauzimala prostranu teritoriju od Polimlja na istoku, do reke Cetine na zapadu, i od Gornjeg Podrinja na severu do Herceg-Novog na jugu.

• 
  Širenje bosanske države u 14. veku.
• 
  Hercegovina pre turskih osvajanja.
• 
  Vojvodstvo S. V. Kosače, 1440. godine.
• 
  Upad vojvode S. V. Kosače u Zetu (15. vek).

Hercegovina pod turskom vlašću

Hercegovački sandžak oko 1600. godine

Hercegovački pašaluk oko 1850. godine

Glavni članci: Hercegovački sandžak i Hercegovački pašaluk

Osmanlije su prvi počeli tu regiju nazivati Hercegovina u stvari Vilajet Hercegovina, po njenom tadašnjem vladaru hercegu Kosači. Hercegovina je i pod Osmanlijama zadržavala oblik samouprave u vidu Hercegovačkog pašaluka. Hercegovina je država koja je dugo odolijevala napadima Turaka, a po osvajanju nisu prestajali sa ustancima i bunama, najveći je ustanak Nevesinjska puška koji je Hercegovini trebalo da donese konačnu slobodu i obnovu nezavisnosti a potom i ujedinjenja sa ostalim srpskim državama.

Hercegovina pod austrogarskom vlašću

Glavni članak: Bosna i Hercegovina (Austrougarska)

Austrougarska je anektirala Hercegovinu nakon Berlinskog kongresa. Samo dio Hercegovine je oslobođen ali kao dio Crne Gore u kojoj je ostao do dana danas. Hercegovina je zadržala neku vrstu autonomije i u Austrougarskoj. Hercegovci se opet najviše ističu u borbi protiv okupatora i deluju u vidu organizacije Mlada Bosna.

Hercegovina u prvoj Jugoslaviji

Glavni članci: Zetska banovina i Primorska banovina

Hercegovina tada po prvi put gubi svoje ime i svoju teritoriju i biva podeljena na Zetsku i Primorsku banovinu. Primorska banovina posle postaje dio Hrvatske banovine pa tako i dio Hercegovine.

Hercegovina nije doživela razvoj u periodu između dva svetska rata i ostala je po svim parametrima nerazvijen region. Migracije iz Hercegovine u druge krajeve bile su česte.

Hercegovina u Drugom svetskom ratu

Glavni članak: Hercegovina u Narodnooslobodilačkoj borbi

Istočni Hercegovci su se i tada isticali i borili protiv zločinačkog okupatora mnogobrojnim ustancima u kojima su porazili zločinačku jedinicu ozloglašenog ustaše Mija Babića-Đovanija, desne ruke Ante Pavelića. Hercegovački ustanici su ustašku jedinicu porazili a Mija usmrtili.

Hercegovina u drugoj Jugoslaviji

Stvaranjem SFR Jugoslavije, Hercegovina se po prvi put prisajedinjuje sa Bosnom u jednu federalnu jedinicu — SR Bosna i Hercegovina, zadržava svoje ime ali ne dobija federalnu jedinicu zasebno, što su mnogi smatrali nepravdom uzevši u obzir da je dobila Makedonija, Slovenija, Crna Gora, pa i Vojvodina i Kosovo i Metohija koji su imali veliki stepen autonomije.

Raspad Jugoslavije

U vreme raspada SFR Jugoslavije, septembra 1991. godine, proglašena je Srpska autonomna oblast Hercegovina (SAO Hercegovina). Oblast je postala deo Srpske Republike Bosne i Hercegovine 1992. godine.

• 
  SAO Hercegovina u septembru 1991.
• 
  SAO Hercegovina u novembru 1991.

Hercegovina danas

Administrativna podela Hercegovine: Hercegovačko-neretvanski kanton (žuto), Zapadnohercegovački kanton (zeleno), Istočna Hercegovina u Republici Srpskoj (plavo)

Opštine Istočne Hercegovine u Republici Srpskoj

Gradovi i opštine koje obuhvata Hercegovina su:

• Istočna Hercegovina: Bileća, Gacko, Nevesinje, Foča, Kalinovik i Trebinje.
• Severna Hercegovina: Konjic, Jablanica i Prozor-Rama.
• Središnja Hercegovina: Mostar.
• Zapadna Hercegovina: Grude, Ljubuški, Posušje, Široki Brijeg i Čitluk
• Južna Hercegovina: Čapljina, Neum, Ravno, Stolac, Berkovići, Ljubinje.

Hercegovina danas obuhvata oko 20% teritorije i oko 10% stanovništva današnje Bosne i Hercegovine. Obuhvata Istočnu Hercegovinu (regiju u RS), Hercegovačko-neretvansku županiju (kanton u FBiH) i Zapadnohercegovački kanton (kanton u FBiH).

Znameniti Hercegovci

• Stefan Vukčić Kosača, osnivač vojvodstva Svetog Save, odnosno Hercegovine (1404—1466)
• Teodor Ljubavić, monah i prvi hercegovački štampar (štamparija radila od 1519. do 1523)
• Grdan Nikšić, vojvoda i ustanički prvak Hercegovine (15??-1612)
• Sveti Vasilije Tvrdoški i Ostroški, mitropolit (1610—1671)
• Bajo Pivljanin, hajdučki harambaša (16??-1685)
• Sava Vladislavić Raguzinski, diplomata i književnik (1660—1738)
• Nektarije Zotović, mitropolit (1694—1712)
• Arsenije Gagović, arhimandrit pivski (17??-1817)
• Tešan Podrugović, kazivač narodnih pjesama (1782—1820)
• Stojan Čupić, srpski junak iz Pive (17??-1815)
• Prokopije Čokorilo, monah-ljetopisac (1802—1866)
• Joanikije Pamučina, arhimandrit mostarski (1810—1870)
• Bogdan Zimonjić, vojvoda hercegovački (1813—1909)
• Stojan Kovačević, hajdučki harambaša (1821—1911)
• Prodan Rupar, vođa ustanika u Hercegovini — Nevesinjska puška
• Luka Vukalović, vojvoda i vođa Hercegovačkog ustanka (1823—1873)
• Serafim Perović, mitropolit (1827—1903)
• Nićifor Dučić, arhimandrit i književnik (1832—1900)
• Leontije Radulović, mitropolit (1835—1888)
• Mićo Ljubibratić, vojvoda i ustanički prvak (1839—1889)
• Stevan Zimonjić, sakupljač narodnih umotvorina (1843—1937)
• Maksim Baćović, vojvoda i ustanički prvak (1848—1876)
• Luka Ćelović, dobrotvor i privrednik (1854—1929)
• Luka Grđić Bjelokosić, naučnik — etnolog (1857—1918)
• Petar Zimonjić, mitropolit i sveštenomučenik (1866—1941)
• Aleksa Šantić, pjesnik (1868—1924)
• Risto Jeremić, naučnik i ljekar (1869—1952)
• Tomo Bratić, etnograf i sakupljač narodnog blaga (1871—1929)
• Jovan Dučić, pjesnik i diplomata (1871—1943)
• Svetozar Ćorović, književnik (1871—1919)
• Vasilj Grđić, publicista i javni radnik (1875—1934)
• Jevto Dedijer, naučnik i profesor univerziteta (1879—1918)
• Nektarije Krulj, mitropolit (1879—1966)
• Vladimir Ćorović, istoričar (1885—1941)
• Bogdan Žerajić, revolucionar (1886—1910)
• Risto Žerajić, sanitetski major (1874–1915)
• Milan Žerajić, sanitetski brigadni general (1865–1935)
• Vasilj Popović, istoričar (1887—1941)
• Pero Slijepčević, naučnik i književnik (1888—1964)
• Vladimir Gaćinović, publicista i javni radnik (1890—1917)
• Mustafa Golubić, revolucionar i sovjetski obaveštajac (1889—1941)
• Žarko Dangubić, bokser, književnik i dobrotvor (1953—2015)
• Dušan Baranin, književnik (1902—1972)
• Blagoje Parović, učesnik Španskog građanskog rata (1903—1937)
• Đoko Slijepčević, crkveni istoričar (1908—1993)
• Radovan Samardžić, istoričar (1922—1994)
• Jovan Deretić, istoričar književnosti (1934—2002)
• Vuk Drašković, književnik i političar (rođ. 1946)
• Obren Đurić Kozić, etnolog
• Andrija Luburić, etnolog
• Petar Šobajić, etnolog
• Novak Mandić Studo, istoričar i književnik

Galerija

• 
  Stećak u Radimlji
• 
  Trebinje (reka Trebišnjica)
• 
  Stari most u Mostaru
• 
  Međugorje
• 
  Herceg Novi: Srpski Soko
• 
  Saborni hram u Mostaru
• 
  Jama Ržani Do kod Ljubinja
• 
  Ivan planina
• 
  Bilećko jezero
• 
  Reka Neretva
• 
  Vrh Vlasulja (Volujak)
• 
  Grb Huma
• 
  Zastava srednjovjekovne Hercegovine
• 
  Srednjovjekovni grb Hercegovine
• 
  Zastava hercegovačke i crnogorske vojske u bici kod Vučjeg Dola
• 
  Zastava Hercegovine poslije Austro-Ugarske aneksije

Vidi još

• Stara Hercegovina
• Regija Trebinje
• Zapadnohercegovački kanton
• Hercegovačko-neretvanski kanton
• SAO Hercegovina
• Herceg-Bosna
• Zahumlje
• Zahumljani
• Travunija
• Travunjani
• Neretljanska kneževina
• Neretljani
• Bosna

Literatura

• Aleksić, Budimir R. (2011). „Hercegovina u planovima Crne Gore i asimilacija hercegovačkih Srba u crnogorskom državnom okviru (1878–1918)” (PDF). Radovi Filozofskog fakulteta na Palama. 13 (2): 43—53. Arhivirano iz originala (PDF) 18. 09. 2018. g. Pristupljeno 09. 03. 2019. 
• Atanasovski, Veljan (1979). Pad Hercegovine. Beograd: Istorijski institut. 
• Berić, Dušan M. (1994). Ustanak u Hercegovini 1852-1862 (1. izd.). Beograd: SANU. 
• Berić, Dušan M. (2000). Srpsko pitanje i politika Austrougarske i Rusije (1848–1878). Beograd: Gutenbergova galaksija. 
• Božić, Ivan (1979). Nemirno Pomorje XV veka. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Kraljačić, Tomislav (1987). Kalajev režim u Bosni i Hercegovini (1882-1903). Sarajevo: Veselin Masleša. 
• Mastilović, Draga V. (2009). Hercegovina u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca (1918–1929). Beograd: Filip Višnjić. 
• Mišić, Siniša (1996). Humska zemlja u srednjem veku. Beograd: DBR International Publishing. 
• Mišić, Siniša (2014). Istorijska geografija srpskih zemalja od 6. do polovine 16. veka. Beograd: Magelan Pres. 
• Porčić, Nebojša (2016). „Prilog istoriografskim portretima humskog kneza Miroslava i njegovih potomaka”. Spomenica dr Tibora Živkovića. Beograd: Istorijski institut. str. 203—220. 
• Puzović, Predrag (2016). „Stradanje sveštenstva Zahumsho-hercegovačke eparhije tokom Prvog svetskog rata” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 75 (1): 22—32. 
• Radojević, Mira (1994). „Bosna i Hercegovina u raspravama o državnom uređenju Kraljevine (SHS) Jugoslavije 1918-1941. godine”. Istorija 20. veka: Časopis Instituta za savremenu istoriju. 12 (1): 7—41. 
• Radojević, Mira (2000). „Srpsko-hrvatski spor oko Bosne i Hercegovine i Vojvodine u periodu Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca”. Dijalog povjesničara-istoričara. 2. str. 325—339. 
• Radosavljević, Nedeljko V. (2016). „Mostarska crkveno-školska opština i promene na hercegovačkom mitropolijskom tronu (1888–1889)” (PDF). Istorijski časopis. 65: 307—330. Arhivirano iz originala (PDF) 24. 03. 2018. g. Pristupljeno 07. 05. 2019. 
• Radosavljević, Nedeljko V. (2018). „Srpska pravoslavna crkvenoškolska opština u Mostaru”. Glas SANU. 428 (18): 329—350. 
• Samardžić, Radovan (1986). „Bosna i Hercegovina u XVIII veku”. Istorija srpskog naroda. knj. 4, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 432—497. 
• Stojančević, Vladimir (1971). Južnoslovenski narodi u Osmanskom carstvu od Jedrenskog mira 1829. do Pariskog kongresa 1856. godine. Beograd: Izdavačko-štamparsko preduzeće PTT. 
• Stojančević, Vladimir (1990). Srbija i oslobodilački pokret na Balkanskom poluostrvu u XIX veku. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. 
• Ćirković, Sima (1964a). Istorija srednjovekovne bosanske države. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Ćirković, Sima (1964b). Herceg Stefan Vukčić-Kosača i njegovo doba. Beograd: Naučno delo. 
• Ćirković, Sima (1964c). „Sugubi venac: Prilog istoriji kraljevstva u Bosni”. Zbornik Filozofskog fakulteta u Beogradu. 8 (1): 343—370. 
• Ćirković, Sima (1995). Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea. 
• Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium. 
• Ćorović, Vladimir (1920). Crna knjiga: Patnje Srba Bosne i Hercegovine za vreme Svetskog Rata 1914-1918 (1. izd.). Beograd-Sarajevo. 
• Šabanović, Hazim (1959). Bosanski pašaluk: Postanak i upravna podjela. Sarajevo: Naučno društvo Bosne i Hercegovine. 
• Terzić, Slavenko, ur. (1995). Bosna i Hercegovina od srednjeg veka do novijeg vremena. Beograd: Istorijski institut SANU, Pravoslavna reč. ISBN 86-7743-007-5. 

Spoljašnje veze

• — Virtualna Hercegovina
• Eparhija Zahumsko-Hercegovačka i Primorska
• Most — časopis za obrazovanje, nauku i kulturu
• Mostar — službena stranica Arhivirano na sajtu Wayback Machine (21. septembar 2020)
• Glas Trebinja
• 24časa. kom Srpski portal — Trebinje
• Hercegovina
• Stolac