Mozambik

Republika Mozambik port. República de Moçambique
Zastava Grb
Himna: Вољена домовино (port. Pátria Amada)
Glavni grad	Maputo
Najveći grad	Matola
Službeni jezik	portugalski
Vladavina
Oblik države	Unitarna polupredsednička ustavna republika
— Predsednik	Filipe Njusi
— Premijer	Karluš Agostinjo du Rosariu
Zakonodavna vlast	Narodna skupština
Istorija
Hronologija	‍
— Portugalski Mozambik	1498–1975.
— Nezavisnost od Portugala	25. jun 1975.
— Narodna Republika Mozambik	1975−1990.
— Članstvo u UN	16. septembar 1975. (rezolucija 374)
— Trenutni Ustav	donesen 30. novembra 1990.
Geografija
Površina	‍
— ukupno	801.590 km2 (35)
— voda (%)	2,2
Stanovništvo	‍
— 2020.	30.098.197 (47)
— 2007.	21.397.000
— gustina	36,01 st./km2 (188)
Ekonomija
BDP / PKM	≈ 2017
— ukupno	37,386 milijardi $
— po stanovniku	1.265 $
IHR (2017)	0,437 (180) — nizak
Valuta	metikal
— kod valute	MZN
Ostale informacije
Vremenska zona	UTC +2
Internet domen	‍.mz‍
Pozivni broj	+258
ISO 3166	MZ

Mozambik (port. Moçambique), zvanično Republika Mozambik (port. República de Moçambique) suverena je unitarna polupredsednička ustavna republika smeštena u jugoistočnom delu afričkog kontinenta. Sa površinom od 801.590 km² 35. je država po veličini teritorije u svetu, odnosno 15. najveća država u Africi. Graniči se sa Tanzanijom, Malavijem, Zambijom, Zimbabveom, Južnoafričkom Republikom i Esvatinijem na severu, zapadu i jugu, dok na istoku izlazi na obale Indijskog okeana, odnosno njegovog dela Mozambičkog kanala koji ga razdvaja od Madagaskara.

Zemlja se prostire između reke Ruvume na severu i vulkanskog masiva Lebombo na jugu. Centralnim delom protiče reka Zambezi čija dolina predstavlja geografsko središte zemlje, a koja se u Indijski okean uliva prostranom deltom površine prko 8.000 km². Severni deo zemlje je znatno viši i tu se nalaze brojna niska pobrđa, dok je na jugu prostrana ravnica. Severni deo obale je nešto viši i kamenitiji, dok je ostatak dosta niži i peskovit, a uz obalu se nalaze brojni koralni grebeni. Mozambik se nalazi u zoni tropske klime sa jasno izdvojenim vlažnim i sušnim periodom godine. Uz obalu prolazi krak tople Mozambičke struje koja nosi vode iz ekvatorijalnog područja ka jugu., a zbog čijeg uticaja je relativna vlažnost vazduha izrazito visoka tokom cele godine (i preko 75%).

Prvi stanovnici na području savremenog Mozambika bili su razni manji narodi iz porodice bantu crnaca koji su se na to područje doselili još u petom veku pre nove ere iz unutrašnjih delova kontinenta. Početkom 11. veka na mozambičku obalu počinju da dolaze arapski, persijski i somalijski trgovci koji na tom području osnivaju i prva stalna naselja. Portugalski kolonizatori počinju postepenu kolonizaciju Mozambika početkom 16. veka, i ostaju na tom području naredna četiri veka, sve do 1975. i osnivanja nezavisne socijalističke Narodne Republike Mozambik. Neposredno nakon proglašenja nezavisnosti u zemlji dolazi do krvavog građanskog rata u kom je za 15 godina stradalo više od milion ljudi. Prvi demokratski i višestranački izbori održani su tek 1994. godine.

Prema statističkim podacima iz 2020. u Mozambiku je živelo 30.098.197 stanovnika, ili u proseku 36,01 st./km². Glavni grad zemlje je Maputo, najveći grad je Matola, a veći gradovi su još i Nampula, Beira, Šimojo, Kelimane i Tete. Najgušće su naseljena priobalna područja uz velike gradove, dok je centralni deo zemlje uz dolinu Zambezija zbog nezdrave klime najređe naseljeno područje zemlje. najveći deo populacije pripada grupi Bantu crnaca, a brojčane najveće etničke grupe su Makua, Jao, Sena, Šona, Makonde, Svahili i drugi. Iako je portugalski jedini zvanični jezik na teritoriji cele zemlje, njega govori tek nešto oko polovine ukupne populacije, i to kao drugi jezik. Najdominantniji govorni jezici su makuva, sena i svahili.

Iako je država dosta bogata u prirodnim resursima, najvažnija privredna delatnost je i dalje poljoprivreda, a u poslednje vreme sve više se razvijaju industrijski i turistički sektor. Najvažniji trgovački partner Mozambika je Južnoafrička Republika, koja je ujedno i najveći ulagač u mozambičku privredu. Iako mozambička privreda doživljava konstantan rast u 21. veku, Mozambik je i dalje jedna od najsiromašnijih svetskih i afričkih država.

Republika Mozambik je članica brojnih međunarodnih privrednih, političkih i kulturnih organizacija, poput Ujedinjenih nacija, Afričke unije, Komonvelta, Pokreta nesvrstanih, Frankofonije, Luzofonije, Organizacije islamske saradnje i drugih.

Etimologija

Ime Mozambik potiče verovatno iz 15. veka, iz perioda putovanja Vaska de Game i portugalskog je porekla. Ime se prvobitno odnosilo na jedno maleno ostrvo u Mozambičkom kanalu, na severozapadu današnjeg Mozambika. Ostrvom je u vreme dolaska Portugalaca upravljao izvesni arapski trgovac robljem Musa Bin Bik (arap. موسى بن بيك; latinizovano kao Mussa Bin Bique) koji je sebe proglasio vladarem i sultanom tog područja, te je od njegovog imena i izvedeno ime za ostrvo — port. Moçambique. Portugalci su kasnije iskoristili ostrvo Mozambik kao polaznu tačku za kolonijalna osvajanja u unutrašnjosti kontinenta, a ostrvo je sve do 1898. bilo i glavnim gradom Portugalske istočne Afrike. Tokom XX veka ime Mozambik se sve više koristilo za sve portugalske kolonije u istočnoj Africi, a u istom periodu ostrvo je preimenovano na sadašnji naziv Ilja de Mosambik (port. Ilha de Moçambique; u doslovnom prevodu Ostrvo Mozambik).

Geografija

Glavni članak: Geografija Mozambika

Položaj Mozambika na karti sveta

Republika Mozambik se nalazi u jugoistočnom delu afričkog kontinenta i obuhvata područje smešteno između 10º27’ i 26º52’ južne geografske širine i 30º12’ i 40º51’ istočne geografske dužine. Državna teritorija je jako izdužena u smeru sever-jug u dužini od oko 1.970 km vazdušne linije, dok je najveće rastojanje u smeru zapad-istok oko 1.120 km. Mozambik obuhvata teritoriju površine 801.590 km², od čega na unutrašnje vode otpada oko 17.500 km² ili 2% od ukupne površine zemlje. U granicama Mozambika se nalaze i teritorijalne vode na udaljenosti od 12 nautičkih milja od obale (22,2 km), dok se ekskluzivna ekonomska zona proteže do 200 nautičkih milja, odnosno 370,4 km od obale.

Ukupna dužina kopnenih granica Mozambika je 4.571 km. Najduža je granična linija sa Malavijem na severozapadu, u dužini od 1.569 km i Zimbabveom na zapadu u dužini od 1.231 km. Graniči se još i sa Tanzanijom na severu (dužina granice je 756 km), Zambijom na zapadu (419 km) i Južnoafričkom Republikom (491 km) i Esvatinijem (nekadašnji Svazilend, 105 km) na jugu i jugoistoku. Na istoku Mozambik izlazi na obale Indijskog okeana, odnosno njegovog Mozambičkog kanala, a ukupna dužina obalne linije je oko 2.470 km. Prekomorski susedi Mozambika su Republika Madagaskar koja se nalazi na oko 470 km istočnije, Savez Komora (na oko 280 km) i francuski prekomorski departman Majot koji se nalazi na oko 480 km istočno od grada Pembe. U Mozambičkom kanalu se nalaze i neka od nenaseljenih francuskih Rasejanih ostrva sa kojima Mozambik ima maritimnu granicu − Basas da Indija (udaljena oko 400 km), Evropa (500 km) i Huan de Nova (oko 300 km).

Reljef

Topografska mapa Mozambika

U reljefu Mozambika jasno se izdvajaju tri geografske celine − priobalna ravnica, centralni plato i brdsko planinsko područje. Reka Zambezi, koja protiče centralnim delom zemlje u smeru zapad-jugoistok, deli zemlju na severni brdski i južni nizijski deo. Severni deo zemlje je u svojoj osnovi prostrana visoravan smeštena između priobalne ravnice na istoku i planinskih masiva koji pripadaju Velikoj rasednoj dolini na zapadu. Istočnoafrički rov se prostire dalje ka jugu sve do doline Zambezija i njenog deltastog ušća. Južni deo zemlje je prostrana i niska aluvijalna priobalna ravnica prekrivena savanskom vegetacijom i ispresecana brojnim rečnim dolinama. Rubna područja visoravni u unutrašnjosti imaju kristalastu osnovu, dok je ostali, niži deo zemlje izgrađen od mlađih sedimenata uglavnom kredine i tercijarne starosti.

Najprostranija geografska regija u zemlji je priobalna ravnica koja zauzima nešto manje od polovine ukupne državne teritorije. Najprostranija je u južnom delu zemlju, posebno južno od reke Save, dok se u unutrašnjost najviše uvlači uz dolinu Zambezija. Obala u tom delu zemlje postpeno prelazi u prostranu, nisku i zamočvarenu ravnicu širine veće od 100 km i sa nadmorskim visinama ispod 200 m. Najniže i najmočvarnije je dolina uz reku Limpopo. Sama obala je niska, peskovita, jako zamočvarena i obrasla vegetacijom mangrova. Severno od rta Korentes nalazi se arhipelag Bazaruto, skupina od šest niskih i nenaseljenih ostrva. U centralnom delu obale nalazi se niska i prostrana delta Zambezija površine oko 8.000 km², koja je zasuta velikim količinama nanosnog materijala koji dovodi do čestih promena toka njenih brojnih rukavaca. Severna priobalna ravnica je znatno uža, sa prosečnim širinama između 60 i 100 km, i tu brežuljkasti teren izbija na samu obalu okeana. Uz obalu se nalaze brojna manja ostrva uglavnom koralnog porekla. Najznačajnija ostrva u tom delu zemlje su Mozambik i arhipelag Kvirimbas koji čini 32 manja koralna ostrva.

Priobalna ravnica se u severnom delu postepeno uzdiže u blago zatalasanu visoravan čije nadmorske visine ne prelaze 500 m, a koja obuhvata oko jedne trećine državne teritorije. Idući ka zapadu i severozapadu nadmorske visine postepeno rastu da 1.000 m i to je područje centralne visoravni na koju otpada oko četvrtina teritorije. Planinska područja viša od 1.000 m čine svega oko 5% teritorije Mozambika, a najviša tačka je planina Binga (port. Monte Binga) na granici sa Zimbabveom u pokrajini Manika, sa nadmorskom visinom od 2.436 m. Orografski najviša područja u zemlji se pružaju uz istočnu obalu jezera Malavi, gde se nalazi planina Namuli, drugi najviši vrh u zemlji sa nadmorskom visinom od 2.701 metra. Uz jugoistočnu obalu jezera Malavi proteže se visoki planinski lanac sa brojnim vrhovima višim od 1.500 m.

U zaleđu Maputskog zaliva su niski obronci planinskog masiva Lebombo sa maksimalnim visinama do 631 metra, dok je u centralnom delu planinsko područje Gorongosa visine do 1.863 metra.

Reke i jezera

Na teritoriji Mozambika izdvajaju se ukupno 104 rečna basena, od kojih se njih 13 ubraja u veće basene. Gotovo sve reke u zemlji odlikuje nestabilan i sezonski orijentisan režim toka, sa maksimalnim vodostajem tokom 3 ili 4 meseca godišnje i izrazito niskim vodostajem tokom ostatka godine. Teritorija Mozambika se odlikuje dosta gustom rečnom mrežom. Najveći deo reka svoj tok započinje u visoravnima na zapadu zemlje i uglavnom teku u smeru istoka ka Indijskom okeanu. Gotovo sve reke se odlikuju nestabilnim vodostajem, koji je najviši u vreme kišne sezone kada se reke redovno izlivaju iz korita i plave okolna niža zemljišta. Poplave u sezoni kiša su gotovo redovna pojava u južnim nizijskim delovima zemlje. Tokom sušnog dela godine nivo vode u rekama pada na minimum, a veliki broj vodotokova u potpunosti i presuši. Velike količine nanosnog materijala koji se nalazi u koritima reka često dovode i do potpune promene tokova, što je naročito karakteristično za manje vodotoke.

Najveća i privredno najvažnija reka u zemlji je Zambezi koji teče centralnim delom Mozambika i deli zemlju na dve, gotovo jednake, polovine. Dolina Zambezija ujedno predstavlja i geografsko središte zemlje. Reka Zambezi svoj tok započinje na severozapadu Zambije, a na teritriju Mozambika ulazi na tromeđi sa Zambijom i Zimbabveom. Nakon 805 km toka kroz Mozambik uliva se u Indijski okean južno od lučkog grada Kelimane u vidu prostrane delte površine oko 8.000 km². Zambezi se istočno od Viktorijinih vodopada probija uskom i duboko usečenom dolinom, ponegde kanjonskog oblika sa čestim brzacima u koritu, sve do Tetea gde počinje prostrana dolina i mirniji tok. Zambezi je plovan u gornjem delu toka, od mesta Zumbo do vodopada Kvebrabasa (port. Quebrabasa, dugih oko 80 km) i u donjem delu toka nizvodno od Tetea do ušća u Indijski okean. Jedina veća i značajnija pritoka Zambezija na tlu Mozambika je reka Šire koja predstavlja otoku jezera Malavi. U gornjem delu toka Zambezija na području pokrajine Tete sagrađena je velika hidroelektrana, iza koje se nalazi veštačko jezero Kahora Basa (port. Cahora Bassa) površine 2.739 km², koja električnom energijom snabdeva značajan deo Mozambika. Brana je građena u periodu od 1968−1976, prosečna dubina jezera je oko 21 metar, maksimalna dužina oko 290 km, a širina do 40 km.

Najznačajnije reke na severu zemlje su Ruvuma sa Lugendom, Mesalo (530 km), Lurio, Ligonja i Likunjo, odnosno na jugu Pungve (dužina toka oko 400 km), Save, Komati i Limpopo sa pritokama Šangane i Elefantes. Na krajnjem jugu zemlje nalazi se reka Maputo čija dužina toka je oko 85 km.

Na teritoriji Mozambika se nalazi više od 1.300 jezera, a većina njih je jako malih dimenzija. Tek dvadesetak jezera ima površinu akvatorije između 10 i 100 km². Dva najveća prirodna jezera u zemlji su Malavi (ili Njasa) i Čilva, čije akvatorije Mozambik deli sa susednim Malavijem. Od ukupno 30.800 km² površine jezera Malavi oko 21% akvatorije pripada Mozambiku, dok je od 750 km² površine Čilve svega 29 km² na teritoriji Mozambika. Na granici sa Malavijem je i maleno jezero Čiuta. U priobalnom delu zemlje na jugu se nalaze brojne plitke lagune i močvare.

Značajniji izvori podzemnih voda nalaze se u aluvijalnim formacijama u dolinama većih reka, posebno u dolinama Zambezija i Komatija gde je izdašnost oko 70.000 m³ dnevno.

Zemljište

Uz izuzetak plodnih aluvijalnih zemljišta koja se talože duž rečnih dolina, tla u Mozambiku se odlikuju umerenim do jako niskim kvalitetom. Najveći poljoprivredni potencijal imaju tla u dolinama Zambezija, Limpopa, Inkomatija i Umbeluzija.

U severnim delovima zemlje dominiraju glinovita i mešovita glinovito-peskovita zemljišta. Tla su uglavnom siromašna u hrnjivim materijama i nisu pogodna za intenzivniju zemljoradnju. Plodnost je dosta niska i u južnim delovima zemlje gde dominiraju peskovita zemljišta. U močvarnim područjima i u lagunama na jugu zemlje dominiraju tresetna tla u kombinaciji sa peskovitom podlogom, a zahvaljujući blizini mora u njihovom sastavu nalaze se i znatniji procenti soli i drugih marinskih sedimenata. Hidromorfna tla su najraširenija u niskim i zamočvarenim područjima.

Istorija

Glavni članak: Istorija Mozambika

Prvi naseljenici Mozambika su bili lovci i sakupljači, preci naroda Koisani. Između četvrtog i petog veka Bantu narodi su se naselili, oni su bili poljoprivrednici i obrađivali su gvožđe.

Mozambik je bio kolonizovan od strane Portugalije tokom šesnaestog i sedamnaestog veka. Kao portugalska kolonija, Mozambik je bio glavni izvor robova za evropske kolonije u Americi. Početkom 20. veka Portugalci su prebacili upravu većeg dela Mozambika na velike privatne kompanije, kao Mozambik Kompanija, Zambezi Kompanija i Njasa Kompanija, koje su kontrolisali i finansirali Britanci koji su povezali Mozambik železnicom sa okolnim zemljama.

Posle Drugog svetskog rata, kada je većina evropskih zemalja dala svojim kolonijama nezavisnost, Portugalija je odlučila da su Mozambik i druge kolonije prekomorske provincije matične zemlje. Godine 1962. više antikolonijalnih političkih grupa su formirale Front za Oslobođenje Mozambika (FRELIMO) koji je pokrenuo oružane napade na kolonijalne vlasti septembra 1964. Posle deset godina sporadičnog ratovanja FRELIMO nije ostvario značajne napretke. Posle vojnog udara kojim je zbačena vlada Antonija Salazara 1974, Portugalija je odlučila da dodeli nezavisnost svojim kolonijama. Mozambik je postao nezavistan 25. juna 1975.

Posle postizanja nezavisnosti, Mozambik je pretrpeo pustošeći građanski rat između socijalističke vlade i antikomunističkog ustaničkog pokreta. Na kraju rata 1992. godine, više od milion ljudi je umrlo, a privreda države je upropašćena.

Stanovništvo

Glavni članak: Demografija Mozambika

Pejzaž Mozambika.

Provincije Zambezija i Nampula su najnaseljenije, u njima živi oko 45% stanovništva zemlje. Narod Makua koji ima oko četiri miliona pripadnika je dominantna grupa na severu zemlje. Narodi Sena i Šona (uglavnom Ndau) žive u dolini reke Zambezi, a narod Šangan je najbrojniji na jugu Mozambika. Druge etničke grupe su: Makonde, Jao, Svahili, Tonga, Čopi, Šona i Nguni (uključujući i Zulu). U zemlji živi i mali broj Evropljana uglavnom Portugalaca. Ostale manjine su poreklom iz Indije, Pakistana, portugalske Indije i arapskih zemalja, kao i 7000 Kineza. Hrišćani čine 20% do 30% stanovništva, muslimani 15% do 20%, a ostatak su lokalna verovanja. Portugalski je zvanični jezik i jezik koji se najviše govori, zato što Bantu narodi govore više svojih jezika (od kojih se najviše koriste Svahili, Makau, Sena, Ndau i Šangan). Arapi, Kinezi i Indijci pored portugalskoga kao drugoga jezika govore i svoje jezike. Obrazovaniji slojevi društva govore i engleski koji se uči u školama kao drugi ili treći jezik.

Administrativna podela

Pokrajine Mozambika

Mozambik je administrativno podeljen na ukupno 10 pokrajina (port. províncias) i na teritoriju glavnog grada (port. cidade capital) koji takođe ima status pokrajine.

Pokrajina	Admin. centar	Površina u km²	Stanovništvo (2007)	Stanovništvo (2017)	Geografska regija
Kabo Delgado	Pemba	86.625	1.606.568	2.333.278	Severni Mozambik
Gaza	Šaj Šaj	75.709	1.228.514	1.446.654	Južni Mozambik
Injambane	Injambane	68.615	1.271.818	1.271.818	Južni Mozambik
Manika	Šimojo	61.661	1.412.248	1.911.237	Centralni Mozambik
Glavni grad Maputo	-	347	1.094.628	1.101.170	Južni Mozambik
Maputo	Matola	26.011	1.205.709	2.507.098	Južni Mozambik
Nampula	Nampula	81.606	3.985.613	6.102.867	Severni Mozambik
Njasa	Lišinga	129.056	1.170.783	1.865.976	Severni Mozambik
Sofala	Beira	68.018	1.642.920	2.221.803	Centralni Mozambik
Tete	Tete	100.724	1.783.967	2.764.169	Centralni Mozambik
Zambezija	Kvelimane	105.008	3.849.455	5.110.787	Severni Mozambik

Svaka od pokrajina je dalje podeljena na okruge (port. distritos) kojih ima ukupno 154.

Privreda

Polovina stanovništva živi ispod granice siromaštva, a 75% stanovništva radi u poljoprivredi. Kada se 1992. završio građanski rat u zemlji, Mozambik je bio jedna od najsiromašnijih zemalja na svetu. Još uvek je jedna od najsiromašnijih zemalja, ali je zadnjih godina došlo do naglog ekonomskog uspona. Na sastanku članova Pariskog kluba 2001. Mozambiku je oprošten značajan deo spoljašnjeg duga čime je podstaknut razvoj zemlje. Zbrinjavanje ratnih izbeglica i uspešne ekonomske reforme doveli su do značajnog rasta: prosečni rast od 1993. do 1999. je bio 6,7%, a od 1997. do 1999. prosečan rast je bio preko 10% godišnje. Velike poplave tokom 2000. smanjile su rast na 2,1%. 2001. zemlja je ostvarila ekonomski rast od 14,8%. Procenjeno je da će idućih godina ekonomski rast biti između 7% i 10%.

Literatura

• Crkvenčić, Ivan (1979). Regionalna geografija Afrike. Zagreb: Školska knjiga Zagreb. str. 252. 
• Zahoor, Akram (2000). Muslim History 570-1950°CE. Gaithersburg: ZMD Corporation. str. 79. ISBN 978-0-9702389-0-0. 
• „Mozambique Country Handbook” (PDF) (US Marine Corps Intelligence Activity): 220. Pristupljeno 31. 1. 2019. 
• Abrahamsson, Hans (1995). Mozambique: The Troubled Transition, from Socialist Construction to Free Market Capitalism. London: Zed Books. 
• Bowen, Merle L., "The State against the Peasantry: Rural struggles in colonial and postcolonial Mozambique", Charlotesvile & London, University Press of Virginia, 2000
• Cahen, Michel, Les bandits: un historien au Mozambique, Paris: Gulbenkian, 1994
• Fialho Feliciano, José, "Antropologia económca dos Thonga do sul de Moçambique", Maputo, Arquivo Histórico de Moçamique, 1998
• Gengenbach, Heidi (2004). Binding Memories: Women as Makers and Tellers of History in Magude, Mozambique. Columbia University Press. . Entire Text Online
• Mwakikagile, Godfrey (2006). Africa and America in The Sixties: A Decade That Changed The Nation and The Destiny of A Continent (1st izd.). New Africa Press. ISBN 978-0-9802534-2-9. 
• Mwakikagile, Godfrey (2006). „The Struggle for Mozambique: The Founding of FRELIMO in Tanzania”. Nyerere and Africa: End of an Era (3rd izd.). New Africa Press. str. 206—225. ISBN 978-0-9802534-1-2. 
• Morier-Genoud, Eric, Cahen, Michel and do Rosário, Domingos M., ur. (2018). The War Within New Perspectives on the Civil War in Mozambique, 1976-1992. Oxford: James Currey. CS1 održavanje: Višestruka imena: spisak urednika (veza)
• Morier-Genoud, Eric, "Mozambique since 1989: Shaping democracy after Socialism" in A.R.Mustapha & L.Whitfield (eds), Turning Points in African Democracy, Oxford: James Currey. 2008. str. 153-166.
• Newitt, Malyn (1995). A History of Mozambique. Indiana University Press. ISBN 978-1-85065-172-7. 
• Pitcher, Anne (2002). Transforming Mozambique: The politics of privatisation, 1975–2000. Cambridge: Cambridge University Press. 
• Varia, "Religion in Mozambique", LFM: Social sciences & Missions No. 17, December 2005

Spoljašnje veze

• Republic of Mozambique Official Government Portal
• Social Atlas from World Bank
• Country Profile from BBC News
• „Mozambique”. The World Factbook (2024 izd.). Central Intelligence Agency. 
• Mozambique from UCB Libraries GovPubs
• Mozambik na sajtu Curlie
• Mozambik (Vikiatlas)
• Key Development Forecasts for Mozambique from International Futures
• Niassa Reserve Архивирано на сајту Wayback Machine (21. септембар 2011) Niassa National Reserve official website
• Mozambique Country Profile