Manastir Vavedenja Presvete Bogorodice u Jašunji

Manastir Vavedenja Presvete Bogorodice u Jašunji
Freska iz manastira
Opšte informacije
Mesto	Jašunja
Opština	Leskovac
Država	Srbija
Koordinate	43° 6′ 30″ N 22° 2′ 47″ E
Manastir Vavedenja Presvete Bogorodice u Jašunji Manastir Vavedenja Presvete Bogorodice u Jašunji na karti Srbije
Vrsta spomenika	Spomenik kulture od velikog značaja
Vreme nastanka	1499.
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture
www.ni.rs

Manastir Vavedenja Presvete Bogorodice u Jašunji je ženski manastir i nalazi se u Golemoj Njivi, kod Jašunje, na teritoriji grada Leskovca. Pripada Eparhiji niškoj Srpske pravoslavne crkve. Sagrađen je 1499. godine i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od velikog značaja.

Na obroncima Babičke gore, trinaest kilometara severoistočno od Leskovca, od sela Babičko preko Goleme Njive do Jašunje nalaze se tri stara manastira, Babičko, Vavedenja Presvete Bogorodice i Svetog Jovana Krstitelja.

Manastiri Vavedenja Svete Bogorodice i muški Sv. Jovana Preteče u nauci čine celinu poznatu kao „Jašunjski manastiri”.

Položaj manastira

Manastir leži u jednoj padini kroz koju protiče potok Bela voda-Bela reka koju neki nazivaju Jašunjka. Ova dolina naziva se još i „Manastirska dolina”. Mesto na kome je lokacija manastira zove se „Gradište” po Gradištu koje se nalazi u blizini i leži na levoj obali pomenute reke i doline.

Okruženje manastira je prijatno, tiho, obraslo u zelenilo i šumskim stoletnim bukvama sa vodotokom koji ističe iz kamena uzvodno od manastira.

Istorijat

Manastirsku crkvu sagradila je za žensku monašku zajednicu monahinja Ksenija sa trima sestrama, Teofom, Martom i Marijom. Autentični podaci o tome ko je i kada podigao ovu bogomolju postoje na paperti manastira. Pri ulazu iz paperte u naos, na levoj strani, postoji freska ktitora, monahinje Ksenije sa tri kaluđerice, već pomenutih njenih sestara. O tome ko je i kada podigao crkvu svedoče i sačuvani ktitorski natpis u ovom delu hrama kao i portreti monahinja, na votivnoj slici, slikani sa neuobičajeno visokim stepenom individualizacije likova. Pomenuti natpis najznačajniji je natpis u manastiru i glasi:

„Izvolenijem otca i pospešenijem sina i soveršenijem svetago duha szda se sveti hram prečestnije vavedenija trudom i potaštanijem rabe Božie monahinje Ksenije stroje monahinjam – Kalogericami Teofoju Martoju Marijeju v leto 7008. Meseca oktovrija 11 dan”.

Kako od 1453. godine (od vremena Mehmeda Osvajača i pada Carigrada) crkve nisu smele biti podizane osim na mestima gde ih je ranije bilo, sigurno je da je bila građena na temeljima starijeg hrama. Na samo pedesetak metara od manastira, s leve strane potoka, nalaze se ruševine nekog grada i temelji hrišćanske bogomolje.

Manastir je za vreme turske vladavine delio sudbinu našeg naroda te je više puta paljen i pustošen, naročito u vreme Prvog i Drugog srpskog ustanaka. Ovo je dovodilo do toga da jedno vreme bude napušten. Goreo je 1788. godine kada se Nikola Prčić pobunio u Veterničkom Porečju i podigao narod na uzbunu. Goreo je i 1835. za vreme pobuna koje su dolazile iz Vlasotinca (1821, 1841), odnosno za vreme paljenja Vlasotinca u dva maha. Taj događaj poznat je u narodu kao „vlasotinačka pljačka”.

Arhitektura i živopis

Ovaj manastir predstavlja poslednji model raške škole. Manastirska crkva je malih dimenzija, predstavlja jednobrodnu, poluobličasto zasvedenu građevinu sa prvobitnim narteksom, polukružnom apsidom i spolja i iznutra i poluobličastim svodom. Ovo je gradnja koja je tipična za seoske i manje vlastelinske pridvorne crkve pre 13. i posle 14. veka, a paraklis je dozidan kasnije.

Manastir Svete Bogorodice kompletno je živopisan 1499. godine, kada je i podignut. Živopis je izveden sigurnim crtežom, skladnom kompozicijom i bogatim koloritom od čega su sačuvane slike na istočnom spoljnom zidu narteksa. Brod crkve nije živopisan, niti ima nekih ikona ali zato u priprati ima lepih i umetničkih ostvarenja i predstava ali su one mahom krečom poprskane i premazane. Najlepše su one slike koje su oko Vavedenja i 24 proroka.

Živopis na priprati je novijeg datuma i potiče iz 1686. godine. Iz priprate se može saznati ko je radio freskopis. U spoljnoj priprati ima nešto slika koje su rađene u kasnijim periodima. Više ulaza u hram, nad vratima, stoji slika Vavedenja Sv. Bogorodice. U ovom delu manastira su sledeće predstave: Sv. Proroka Ilije, Sv. Jovana Preteče, Sv. velikomučenika Georgija i sv. Dimitrija, kao neka celina. Sv. Georgije ubija aždaju a Sv. Dimitrije neznabošca.

Na ktitorskoj fresci ktitor Ksenija prikazana je u skoro prirodnoj veličini kako obema rukama drži model crkve zajedno sa monahinjama Martom, Teofom i Marijom. One su prikazane na zidovima sa individualnim portretnim izrazima crta lica i prikazuju starije osobe sa tamnim ogrtačima i velovima što ukazuje na to da su verovatno bile udovice. Sestre su prikazane kao niže od nje, u umanjenom profilu. Ksenijina nošnja na fresci adekvatna je nošnji žena kraja u kome je manastir podignut. Na fresci ktitorice stoji ime i prezime umetnika – Abahvaga Sinadija.

Znatne izmene prvobitna crkva doživela je u 19. veku kada je 1834. godine dobila novi ikonostas, u sedmoj deceniji dozidani su paraklis uz južni zid i prostrani egzonarteks pred pripratom i paraklisom, koji su živopisani 1868. godine. Masivni mesingani svećnjaci su iz 1894. godine.

Razmere paraklisa su 6,5 m x 2 m. Manastir je bio otvoren i držao se na tri stuba sve do 12. aprila 1932. godine kada je preobraćen od parohijske crkve u ženski manastir. Kada su došle monahinje, one su, da bi napravile pevnicu, zazidale paraklis sa južne strane. Paraklis je posvećen „Živopijemnom izvoru”. Nalazi se na istočnom zidu i tu je scena Božje majke sa krunom na glavi koja u okrilju drži Isusa Hrista. Božja majka sedi u kupelu iz koga kulja voda živa u jedan četvrtasti sud gde su žedni svete vode naslikani sveti patrijarsi, pravednici i carevi. Više malog oltara paraklisa je scena Rođenja Presvete Bogorodice. U sam oltar paraklisa postavljena je čestica Sv. Velik. mučen. Pantelejmona. U paraklisu, na njegovoj severnoj strani, naslikani su svetitelji veoma dobro i interesantno zbog etnografskih zahvata. Neke od freski su: Potop-„pervoje prišestvije Noino”, „Vtoroje prišestvije Gospodnje”, freska Sv. Ane, „Celovanije Jelisavetino”.

U ovom manastiru postoje i prekrečene freske.

Vredna zbirka starih ikona obuhvata i jednu ikonu Bogorodice Odigitrije koja bi mogla biti prestona ikona sa prvobitnog ikonostasa. Usled velikog broja paljenja u prošlosti nije mogao dugo da se održi prvobitan ikonostas ali se ova ikona ipak očuvala. Ova ikona Božje majke Odigitrije je kopija istoimene ikone iz Sv. Gore, iz XV veka. Tridesetih godina XX veka ona se nalazila na severnom platnu hrama, naosa, malo uzdignuta u slabo osvetljenom prostoru. 1962. godine prebačena je u Niš zbog jedne kratkoročne izložbe. Bila je najvredniji predmet izložbe a ta izložba kasnije je prerasla u Muzej crkvenih starina. I danas se nalazi u Nišu, u episkopiji i čuva se kao retko vredan eksponat. Zbog velike umetničke lepote konzervirana je i veoma pažljivo se čuva.

Radovi na zaštiti svedeni su na prepokrivanje crkve. Nedavno je monaško sestrinstvo udahnulo život ovom starom manastiru.

Vidi još

• Manastiri Eparhije niške
• Spisak manastira Srpske pravoslavne crkve
• Spisak spomenika kulture u Jablaničkom okrugu
• Manastir Svetog Jovana Krstitelja u Jašunji

Spoljašnje veze

• Manastir Vavedenja Presvete Bogorodice u selu Jašunja eparhijaniska.rs
• Manastir Bogorodičkog Vavedenja spomenicikulture.mi.sanu.ac.rs
• Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd heritage.gov.rs
• Manastir Bogorodičnog Vavedenja srbija.superodmor.rs